terörle mücadele sırasında temel hak ve özgürlüklerin korunması

431 Pages·2010·2.02 MB·Turkish

T.C
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
KAMU HUKUKU ANABİLİM DALI

TERÖRLE MÜCADELE SIRASINDA
TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN KORUNMASI

Hasan Mutlu ALTUN

DOKTORA TEZİ

Danışman
Doç. Dr. Faruk BİLİR

Konya-2010
ii
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

BİLİMSEL ETİK SAYFASI
Adı Soyadı Hasan Mutlu ALTUN
Numarası 044134001002

n
ni Ana Bilim / Bilim
i Kamu Hukuku/Kamu Hukuku
nc Dalı
e
ğr Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
Ö
Tezin Adı T Keorörurlnem Masüıc adele Sırasında Temel Hak ve Özgürlüklerin

BİLİMSEL ETİK SAYFASI

Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel
etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik
davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım
kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden
yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.

Hasan Mutlu ALTUN
iii
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Adı Soyadı Hasan Mutlu Altun
Numarası 044134001002
Ana Bilim / Bilim
Kamu Hukuku/Kamu Hukuku
n Dalı
i
n
ci Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
n
e
r Tez Danışmanı Doç.Dr.Faruk Bilir
ğ
Ö
Tezin Adı TKeorröurnlem Masüı cadele Sırasında Temel Hak ve Özgürlüklerin

DOKTORA TEZİ KABUL FORMU

Hasan Mutlu ALTUN tarafından hazırlanan “Terörle Mücadele Sırasında Temel
Hak ve Özgürlüklerin Korunması” başlıklı bu çalışma 21/06/2010 tarihinde yapılan
savunma sınavı sonucunda oybirliği ile başarılı bulunarak, jürimiz tarafından doktora
tezi olarak kabul edilmiştir.

Prof. Dr. Ramazan Başkan
YILDIRIM
Doç. Dr. Reyhan SUNAY Üye
Doç. Dr. Faruk BİLİR Üye
Doç. Dr. Akif Üye
KÜTÜKÇÜ
Doç. Dr. Murat YANIK Üye
iv
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Adı Soyadı Hasan Mutlu Altun Numarası 044134001002
n
i
n Ana Bilim / Kamu Hukuku/Kamu Hukuku
i
c
n Bilim Dalı
e
r
ğ Danışmanı Doç.Dr.Faruk Bilir
Ö

Tezin Adı Terörle Mücadele Sırasında
Temel Hak ve Özgürlüklerin Korunması

ÖZET
Terörün anlamı konusunda bir görüş birliği bulunmamaktadır. Hukuksal
çerçevede terör; düzenli ordu dışındaki hedeflere zarar vermekten çekinmeyen, siyasal
bir amaçla düzenlenmiş şiddet eylemleri olarak tanımlanabilir. Terör, siyasal düşüncede
ayrışmaların yaşandığı ilk çağlardan beri vardır. Yakın tarihte, I.Dünya Savaşı bir terör
eylemi ile patlak vermiştir. Savaşın ardından tek partili yönetimlerde görülen devlet
terörü uygulamaları II.Dünya Savaşı’nı hazırlayan etmenlerden birisi olmuştur. Soğuk
savaş döneminde terör, iki blok arasında gizli bir savaş türü olarak kullanılmıştır. Aynı
dönem temel hak ve özgürlükler konusunda tarih boyunca en önemli adımların atıldığı,
insan haklarının giderek çok daha önem kazandığı bir sürece de sahne olmuştur. Bu
gelişmeler devletlerin terörle mücadele politikalarını da önemli ölçüde etkilemiştir.
Ancak 11 Eylül 2001 tarihinde ABD’de gerçekleşen saldırılar, terör ve onunla mücadele
konusunda yeni bir dönemi başlatmıştır. Bu yeni dönemde, öncekinden farklı olarak,
terör küresel çapta ele alınmaya başlamıştır. 11 Eylül saldırılarından sonra liderliğini
ABD’nin yaptığı bazı ülkeler, terör konusunda çok yüksek bir endişe duymaya başlamış
ve bunun sonucunda temel hak ve özgürlüklerde önemli oranda sınırlandırmaya giden
terörle mücadele uygulamalarına yönelmişlerdir. Bu uygulamalar; görünüşte güvenliği
artırmaya yönelik olmakla birlikte, uluslararası alanda yaşam kalitesinin önemli oranda
düşmesine neden olmuştur. Bu durum, terörle mücadele konusunda küresel çapta
karamsar görüşlerin daha çok ilgi görmesine sonucunu doğurmuştur. Oysa terör
mücadele edilebilir bir olgudur. Terörle mücadelenin, temel hak ve özgürlüklere öncelik
tanıyan bir anlayışla yürütülmesi durumunda başarılı olmaması için bir neden yoktur.
v
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Adı Soyadı Hasan Mutlu Altun Numarası 044134001002
n
i
n Ana Bilim / Kamu Hukuku/Kamu Hukuku
i
c
n Bilim Dalı
e
r
ğ Danışmanı Doç.Dr. Faruk Bilir
Ö

Tezin İngilizce Adı The Protection of Fundemental Rights and Freedom
During Fight Against Terrorism

SUMMARY
There are various views on the definition of terrorism. In the framework of law,
terror could be defined as an organized violence with a political purpose which do not
hesitate to target civilians and non-military institutions as well as military ones. Terror
has roots from the primeval ages when the separation of political thought took place in
the history. As a matter of fact, the World War I emerged as a result of a terrorist
activity. Terror within the government caused to the World War II as one of the reasons.
In the Cold War Era, terror had been used as a secret instrument of war in the bipolar
world. Similarly, the world also witnessed the most important improvements in terms of
fundamental rights and freedom in this period. Furthermore, these developments urged
the governments to counter terrorism politically. In order to take measures against
terrorism, new period has started in the wake of terrorist attacks that occurred on the
11th of September, 2001. In the new era, terrorism has become a global issue.
Aftermath the attacks on 9/11, several countries led by the US, have taken different
measures which confine human rights and freedom. However, although these efforts
were intended for building up a secure environment, unfortunately, their effects have
caused to aggravate the quality of life in the international environment. This situation
has also brought about pessimistic views to the global agenda on the issue of combat
against terrorism. As a matter of fact, there is no reason to disregard the human rights in
sake of combat against terrorism. Respect to human rights should be the initial course of
action in order to get more successful and stable result when the matter is defeating
terrorism.
vi
İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER.............................................................................................................vi

KISALTMALAR ...........................................................................................................x

GİRİŞ...............................................................................................................................1

BİRİNCİ BÖLÜM
TERÖR KAVRAMI

I-KAVRAM ve TANIM................................................................................................. 4
A-Sözlük Anlamı Bakımından Terör..........................................................................5
B-Akademik Yöntemlerle Terörü Tanımlama Çalışmaları........................................7
C-Hukuk Metinlerinde Yer Alan Tanım ve Nitelemeler ......................................14
D-Terör Türleri.........................................................................................................23
E-Terör ile Benzer Kavramların Karşılaştırması......................................................32
1-Terör ve Adi Suçlar............................................................................................32
2-Terör ve Siyasal Suçlar.......................................................................................34
3-Terör ve Anarşi...................................................................................................36
4-Terör ve Gerilla Hareketi....................................................................................38
5-Terör ve Savaş....................................................................................................39
II-TERÖRÜN TARİHSEL GELİŞİMİ......................................................................40
A-Terörün Bir Eylem Biçimi Olarak Ortaya Çıkışı ve Gelişimi..............................41
B-Modern Çağda Terörün Tarihsel Gelişimi............................................................45
C-Soğuk Savaş ve Ertesindeki Boşluk Döneminde Terör .......................................48
D-11 Eylül Sonrasında Terör ...................................................................................55
E-Ülkemizde Terörün Tarihsel Gelişimi..................................................................73
III-TERÖRE NEDEN OLAN ETMENLER ve TERÖRÜN ETKİLERİ................82
A-Terörün Psikolojik Etmenleri...............................................................................84
B-Terörün Toplumsal Etmenleri...............................................................................87
C-Terörün Ekonomik Etmenleri...............................................................................89
D-Terörün Siyasal Etmenleri....................................................................................90
vii
E-Terörün Diğer Etmenleri.......................................................................................99
F-Terörün Uluslararası İlişkilerde Bir Çıkar Aracı Olarak Kullanılması...............102
G-Terörün Siyasal, Ekonomik ve Toplumsal Yapı Üzerindeki Etkileri.................116
H-Türkiye’de Terörün Başlıca Nedenleri ve Etkileri.............................................122
IV-TERÖRÜN AMACI..............................................................................................133
A-Genel Olarak Terörde Amaç...............................................................................133
B-Türkiye’de Faaliyet Gösteren Terör Örgütlerinin Başlıca Amaçları..................146

İKİNCİ BÖLÜM
TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLER

I-KAVRAM OLARAK TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLER..............................149
II-TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN BAZI KAVRAMLARLA
İLİŞKİLERİ................................................................................................................150
A-Temel Hak ve Özgürlükler ve Demokrasi .........................................................151
B-Temel Hak ve Özgürlükler ve Devlet.................................................................155
C-Temel Hak ve Özgürlükler ve Güvenlik.............................................................159
III-TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN TARİHSEL GELİŞİMİ...................166
IV-TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN ULUSLARARASI KORUMA
ÇATISI .......................................................................................................................170
V-TÜRKİYE’DE TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLER........................................175
A-Türkiye’de Temel Hak ve Özgürlüklerin Gelişim Süreci..................................175
B-Türkiye’de Temel Hak ve Özgürlüklerin Hukuksal ve Siyasal Görünümü........181

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TERÖRLE MÜCADELE VE TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLER

I-TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLER VE TERÖR..............................................190
II-DEMOKRATİK DEVLETTE SİYASAL SAPMALAR VE TERÖR...............196
III-TERÖRLE MÜCADELE YÖNTEMLERİ........................................................201
A-Yasal Düzenlemeler Yoluyla Terörle Mücadele................................................206
B-Uluslararası İşbirliği Sağlanarak Terörle Mücadele...........................................213
viii
C-Siyasal Ödünler Vererek Terörle Mücadele ......................................................225
D-İstihbaratı Güçlendirerek Terörle Mücadele ......................................................229
E-Karşı Propaganda ve Psikolojik Harekat Yoluyla Terörle Mücadele ................233
F-Kışkırtıcı Karşıterör Yöntemiyle Terörle Mücadele ..........................................240
G-Saldırıcı Karşıterör Yöntemiyle Terörle Mücadele ...........................................249
H-Ulusal Alanda Askeri Güç Kullanma Yöntemiyle Terörle Mücadele ...............262
İ-Sürekli Yasak, Baskı ve Şiddet Uygulayarak Terörle Mücadele ........................265
J-Çok Yönlü Önlemlerle Terörle Mücadele ..........................................................270
IV-ULUSLARARASI BELGE VE KARARLARA GÖRE TERÖRLE
MÜCADELE VE TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLER DENGESİ.....................284
V-TERÖRLE MÜCADELE SIRASINDA TEMEL HAK VE
ÖZGÜRLÜKLERE SINIRLAMA GETİRİLMESİ................................................289

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TERÖRLE MÜCADELENİN ETKİLERİNE GÖRE
TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLER

I-GENEL OLARAK...................................................................................................299
II-YAŞAMA HAKKI..................................................................................................300
III-İŞKENCEYE VE KÖTÜ DAVRANIŞLARA MARUZ BIRAKILMAMA
HAKKI.........................................................................................................................308
IV-ÖZGÜRLÜK VE GÜVENLİK HAKKI.............................................................316
V-ADİL YARGILANMA HAKKI............................................................................324
VI-MÜLKİYET HAKKI............................................................................................333
VII-YERLEŞME HAKKI..........................................................................................335
VIII-CEZALARIN YASALLIĞI..............................................................................338
IX-ÖZEL YAŞAMIN KORUNMASI.......................................................................343
X-ETKİLİ BAŞVURU HAKKI.................................................................................345
XI-AYRIMCILIK YASAĞI......................................................................................349
XII-ÖRGÜTLENME VE TOPLANTI ÖZGÜRLÜKLERİ ..................................350
XIII-DÜŞÜNCE, İNANÇ VE İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ............................................358
XIV-BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ......................................................................................364
ix
SONUÇ .......................................................................................................................380
KAYNAKÇA...............................................................................................................387
I-KİTAPLAR..............................................................................................................387
II-MAKALELER........................................................................................................399
III-KURUMSAL YAYINLAR...................................................................................417
ÖZGEÇMİŞ................................................................................................................419
x

KISALTMALAR

AB : Avrupa Birliği
ABAD : Ankara Barosu Dergisi
ABD : Amerika Birleşik Devletleri
Ad.D. : Adalet Dergisi
AGİK : Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı
AGİT : Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı
ASALA : Ermenistan'ın Kurtuluşu için Ermeni Gizli Ordusu
AÜ : Ankara Üniversitesi
AÜHFD : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
AÜSBFD : Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi
b : Baskı
bkz : Bakınız
BM : Birleşmiş Milletler
BBC : British Broadcasting Corporation (İngiliz Yayın Kuruluşu)
BVE : İspanyol Bask Mangası (İspanyol Karşıterör Örgütü)
C : Cilt
CBS : Columbia Broadcasting System (Amerikan Yayın Kuruluşu)
CD : Ceza Dairesi
CIA : Amerikan Gizli Haberalma Örgütü
CNN : Cable News Network (Amerikan Yayın Kuruluşu)
çev : Çeviren
DEP : Demokrasi Partisi
der : Derleyen(ler)
DHKP-C : Devrimci Halk Kurtuluş Partisi/Cephesi (Terör Örgütü)
DGM : Devlet Güvenlik Mahkemesi
DIGOS : Genel Soruşturmalar ve Özel Operasyonlar Şubesi (İtalya)
E : Esas
ed : Editör(ler)
EIA : Bask Solu Partisi