Table Of ContentKAROL
MARKS
FRYDERYK
ENGELS
26
DZIEŁA
MARKS
ENGELS
DZIEŁA
TOM 26
Część druga
KSIĄŻKA i WIEDZA 1981
Wydanie polskie
oparte jest na drugim wydaniu rosyjskim
przygotowanym przez
Instytut Marksizmu-Leninizmu
przy KC KPZR w Moskwie
Tłumaczył:
JULIAN MALINIAK
(C) Copyright for the Polish edition by
Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza „Prasa-Książka-Ruch”
Wydawnictwo „Książka i Wiedza” Warszawa 1981 t.
OD WYDAWNICTWA
Zasady edytorskie stosowane w niniejszym wydaniu podane
są w przedmowie „Od tłumaczy wydania polskiego części
pierwszej” (zamieszczonej w części pierwszej tomu 26, War
szawa 1979, str. XXX-XXXII).
KAROL MARKS
Te o rie
'wartości dodatkowej
(TOM IV „K A PITA ŁU ”)
Część druga (Rozdziały VIII-XVIII i Dodatki)
[ROZDZIAŁ ÓSMY)
Pan Rodbertus.
Nowa teoria renty gruntowej
(Dygresja)[1]
[I. Nadwyżka wartości dodatkowej w rolnictwie.
Powolniejszy porównaniu z przemysłem rozbój rolnictwa
w warunkach kapitalistycznych]
||X—4451 Herr Rodbertus. Dritter Brief an von Kirchmann-
von Rodbertus. Widerlegung der Ricardoschen Lehre von der
Grundrente und Begründung einer neuen Rententheorie [Pan
Rodbertus. Trzeci list Rodbertusa do von Kircbmanna. Kryty
ka Ricardowskiej teorii renty gruntowej oraz uzasadnienie no
wej teorii renty], Berlin 1851.
Należy na wstępie zaznaczyć: Kiedy mówimy, że niezbędna
płaca robocza równa się 10 godzinom, to najprościej tłumaczy
się to w następujący sposób. Jeżeli 10-godzinna praca (czyli
kwota pieniężna równająca się 10 godzinom) przeciętnie po
zwala robotnikowi rolnemu pracującemu na dniówkę kupować
wszystkie niezbędne środki utrzymania - produkty rolne, prze
mysłowe itd. - to płaca ta jest przeciętną płacą roboczą za
unskilled labour [pracę niewykwalifikowaną]. Chodzi tu więc
o wartość jego produktu dziennego, która musi przypaść mu
w udziale. Wartość ta istnieje z początku w formie towaru,
który ów robotnik wytwarza, a więc w postaci określonej ilości
tego towaru, w zamian za którą, po potrąceniu części tego to
waru, konsumowanej przez samego robotnika (if [jeżeli] robot
nik konsumuje ten towar), może on zaopatrzyć się w potrzebne
mu środki utrzymania. Gdy się więc szacuje niezbędny „do
chód” tego robotnika, w rachubę wchodzi przemysł, rolnictwo
itp., a nie tylko wartość użytkowa, którą on sam produkuje.
3-
Rozdział ósmy
Ale tkwi to już w samym pojęciu towaru. Ów robotnik wytwa
rza towar, a nie po prostu produkt. Nie ma więc potrzeby
nad tym się rozwodzić.
Pan Rodbertus bada przede wszystkim, jak sprawa ta przed
stawia się w kraju, w którym posiadanie ziemi nie jest odłą
czone od posiadania kapitału, i dochodzi do doniosłego wnio
sku, że renta (przez którą rozumie on całą wartość dodatkową)
równa się po prostu nieopłaconej pracy albo ilości produktów,
która tę pracę wyobraża.
Należy przede wszystkim nadmienić, że Rodbertus ma na
myśli jedynie wzrost względnej wartości dodatkowej, czyli
wzrost wartości dodatkowej, którego przyczyną jest wzmożo
na wydajność pracy, nie zaś wzrost wartości dodatkowej, któ
rego przyczyną jest przedłużenie samego dnia roboczego. Ro
zumie się, że każda absolutna wartość dodatkowa jest w pew
nym sensie wartością względną. Praca musi być wystarczająco
wydajna po to, aby robotnik nie zużywał całego swego czasu
na utrzymanie siebie samego przy życiu. Ale tu zaczyna się róż
nica. Zresztą, jeżeli praca jest z początku mało wydajna, to
i potrzeby są też bardzo proste (jak potrzeby niewolnika), i sa
mi panowie żyją nie o wiele lepiej od swej czeladzi. Względ
na wydajność pracy, która niezbędna jest po to, aby mógł zja
wić się osobnik uprawiający wyzysk, pasożyt, jest bardzo nie
wielka. I jeżeli natrafiamy na wysoką stopę zysku tam, gdzie
praca jest jeszcze bardzo mało wydajna, gdzie nie stosuje się
maszyn, podziału pracy itp., to dzieje się tak jedynie dlatego,
że albo, jak po części w Indiach, potrzeby robotnika są abso
lutnie małe, a jego samego spycha się jeszcze poniżej tego ża
łosnego poziomu potrzeb, po części zaś dlatego, że niska wy
dajność pracy jest identyczna z małą wielkością kapitału trwa
łego w stosunku do części kapitału wyłożonej na płacę robo
czą, albo, co na jedno wychodzi, dlatego, że jest identyczna
ze znaczną wielkością części kapitału wyłożonej na pracę w sto
sunku do całego kapitału, bądź wreszcie dlatego, że czas ro
boczy zostaje niezwykle przedłużony. Podobne przedłużanie
czasu roboczego zdarza się w krajach (jak Austria i inne),
w których kapitalistyczny sposób produkcji już istnieje, a któ
re muszą jednak konkurować z o wiele bardziej rozwiniętymi
4
Pierwsza strona drugiej części „Teorii wartości dodatkowej” w ręko
pisie Marksa (str. 445 kajetu X rękopisu z lat 1861-1863)
Pan Rodbertus. Nowa teoria renty gruntowej (Dygresja)
krajami. Płaca robocza może tu być niska - po części dlatego,
że potrzeby robotnika są mniej rozwinięte, a po części dlate
go, że produkty rolne są tańsze albo, co dla kapitalisty na
jedno wychodzi, mają mniejszą wartość pieniężną. Toteż nie
znaczna jest ilość produktu, którą wytworzono na przykład
w ciągu 10 godzin niezbędnej pracy i która idzie na plącę ro
botnika. Jeżeli jednak robotnik pracuje 17 godzin zamiast 12,
można to sobie powetować. W ogóle nie należy wyobrażać
sobie, że wskutek tego, iż w danym kraju względna wartość
pracy zmniejsza się w miarę tego, jak wzrasta w nim wydaj
ność pracy *, płaca robocza w różnych krajach jest odwrotnie
proporcjonalna do wydajności pracy. Dzieje się coś wręcz
przeciwnego. Im dany kraj jest bardziej produkcyjny na rynku
światowym w porównaniu z innym krajem, tym wyższe są tam
płace robocze w porównaniu z innymi krajami. Nie tylko no
minalna, lecz [także] realna płaca robocza jest w Anglii wyż
sza niż na kontynencie. Robotnik jada więcej mięsa, zaspokaja
więcej potrzeb. Nie dotyczy to jednak robotnika rolnego, lecz
jedynie robotnika przemysłowego. Ale płaca robocza nie jest
w Anglii w takim samym stopniu wyższa, w jakim wyższa jest
wydajność pracy robotników angielskich. **
Renta gruntowa w ogóle (czyli nowoczesna forma własności
ziemi) - sam fakt jej istnienia, pomijając różnicę jej wysokości
wynikającą z różnicy urodzajności gleby - byłaby już dlatego
możliwa, że przeciętna płaca robotników rolnych jest niższa od
przeciętnej płacy robotników przemysłowych. Ponieważ kapita
lista już na zasadzie samej tradycji (jako że dawny farmer
staje się wcześniej kapitalistą, niż kapitaliści stają się farmera
mi) oddawał tu właścicielowi ziemskiemu pewną część swego
zysku, wyrównuje on to sobie redukując płacę roboczą poniżej
jej poziomu. Wraz z dezercją robotników ze wsi płace robocze
musiały wzrastać i rzeczywiście wzrastały. Ledwo jednak daje
się odczuć taki nacisk, wprowadza się maszyny itp. i na wsi
powstaje znów (względne) przeludnienie (vide Anglia). Moż
na powiększyć wartość dodatkową, mimo że nie przedłuża się
* W rękopisie: ziemi. - Red.
** W rękopisie na marginesie: Z ye k. - Red.
7
