temel islam ilimlerinin birbirleriyle ilişkileri

87 Pages·2015·13.22 MB·Turkish

İSLAMI iLiMLERDE METODOLOJİ/USÜL-V
TEMEL İSLAM İLİMLERİNİN
ORTAYA ve
ÇIKIŞI
BİRBİRLERİYLE İLİŞKİLERİ
Tarb.şmalı İlm1 ihtisas Toplanb.sı
18 - 19 Ocak 2014
· Üsküdar Belediyesi
Sabahattin Zaim Eğitim ve Kültür Merkezi
Büyük Çamlıca-Üsküdar /İstanbul
İstanbul2014
BİRİNCİTEBLİG
TEFSİR iLMİNİN ORTAYA ÇIKIŞI
VE Dİ GER İSLAMI İLİMLERLE İLİŞKİ~İ
Abdulhamit BİRIŞIK•
I. GİRİŞ
Yüce Allah tarafın~an nur, hidayet, öğüt, hikmet menbaı, ken
~sine tutunulacak sağlam ip gibi sıfatlarla vasfedilen Kur'an-ı Kerim
aniaşılmak ve yaşanmak için gönderilmiş bir kitaphr. Kur'an'ın anla
şılabilmesi için yapılacak bir dizi iş içerisinde derinliğine düşünmek,
i'mal-ı fikirde bulunmak ve araşhrmalar yapmak öncelikli bir yere
sahiptir. Yüce Allah, onun anlaşılması için zilınl çaba göstermeyenle
ri, dü~ünmeyi (tedebbür) bırakmaları sebebiyle kalpleı:IDde kilitler
olan kimseler (Muhammed 47/24) şeklinde vasfeder. Kur'an'da yer
alan ve muhatapların tedebbür ve tefekkür etmesini isteyen ayetler
aynı zamanda onun evrenselliğini gösteren delillerden biridir. Zira
bu, genel bir hitaphr ve sadece Kur'an'ın ilk.muhatabı olcin Hz. Pey
gamber'i (s.a.); sahabe-i kirfunı, Arabistan yarımadasır_ıdaki diğer
muhatapları ilgilendirmemekte, bunlarla ·birlikte kıyamete kadar
gelecek olan herkesi bu işte sorumlu tutmaktadır. Hatta -biraz ~ddialı
bir ifade olmakla birlikte- denilebilir ki Kur'an'ın anlaşılması için
üzerinde derinliğine düşünme konusunda ümmet-i Muhammed ve
tüm insanlık Resw-i Ekrem'den daha fazla bir mesuliyet ve yük _al
tındadır. Zira zaten yüce Allah ayetten anlaşılması gereken ve o dö
nemde ihtiyaç duyulan anlamlardan bir kısmını Resill.ullah' a bizzat
• Prof. Dr., Marmara Ünivevsitesi İlahiyat Fakültesi Tefsir Anabilim Dalı
Öğretim Üyesi.
18 TEMEL İSLAM İLİMLERİNİN ORTA YA ÇII<IŞI VE BİRBİRLERİYLE İLİŞKİLERİ
Cebrail yoluyla bildirmekte adeta Resı11ullah'ın akü bir çıkarsamada
bulunmasıpı istememektedir. Özellikle .uygulamaya yönelik ayetleri
bu çerçevede değerlendirmek mümkündür. Belki de Tefsirı literatü
ründe Kur'an'ın lafzı ve manasının ilaru olduğU şeklindeki kanaat
buna dayanmaktadır.
İlaru dinler'in kaynağı olan ve Allah'ın insanlar arasından se
çerek görevlendirdiği elçiler üzerinden duyurduğu vahiy, l$itap veya
sahife şeklini alsın veya ·almasın başta o peygamberi, sonra da pey
gamberin tebliğde bulunduğu muhataplannı bağlar. Gelen vahyi red
inkar
ve eden, kafu damgasını yiyip ileride ilaru cezaya ç~bnla­
cakken bu vahyi kabul eden ancak gereğini yerine getirmede kusurlu
davranan kimseye de fiiline göre karşılık terettüp edecek.tir. Vahiy
insan düzlemine indi~de onda, ortaya konulduğu zaman ve çerçe
ve ile ilgili kurallar cari olur ve insanlar bu kurallara ve şartlara göre
sorumlu tutulurlar. Allah'ın herhangi bir zaman ve mekanda her
hangi bir peygamberine gönderdiği vahyin, gönderilen peygamber ·
· ve kavmi ile sınırlı olup. olmadığı konusunda bazı tarhşmalar bu
lunmakla birlikte peygamberlere bildirilen ana ilkeler farklı olmaya~
cağı için ana ilkeler bazında herkesi bağlaması gerekir. Ancak Allah
dilerse sonradan gönderdiği bir peygambere olan vahyi ile önceki
genel veya özel vahyini ve şeriatini hükümsüz veya geçersiz kılabilir.
Nitekim bu durum, hikmetinin ve tedrid.Iik prensibinin ·gereği olarak
tahakkuk ve tekerrür etmiştir.
\
Söz konusu Allah'ın Son Peygamberi Hz. Muhainmed'e (s.a.)
gönderc:Uği Kur'an vahyi olunca, bunun kapsayıalığı ve
kuşablıcığırun ne olduğu ile ilgili de bir şeyler söylemek. gerekir.
Kur'an bu mesajın evrensel (el-En'fun 6/92), mesajı ulafı"an pey
gamberin de aJ.emşümul (el-Enbiya 21/107; Sebe 24/28) ıolduğunu
bildirmektedir. O peygamberler halkasının sonuncusu ~(el-Ahzab
33/40) ve sadece insanlara değil, bi's etinden itibaren kıyametekadar
gelecek ve yaşayacak olan insan ve cinlere gönderilmiş bir peygam
berdir. Kur'an vahyinden.kaynağını alan bu din, anlaşılınaya ve ko
numlandınlmaya çalışılırken onun bu vasb. her zaman akıİda tutul-
1 Metinde bir ilim olarak "Tefsir" kastedildiğinde "Tefsir" şeklliıde büyük
harili yazılacakbr. Yorum ve yorumlama anlamıdaki "tefsi.r" kelimesi ise
küçük harili olarak "tefsir" şeklinde yazılacakbr.
TEFSİR iLMİNİN ORTAYA ÇIIaŞI ve Dİ GER İSLAMI İLİMLERLE İLİŞKİSİ 19
malıdır. Kur'an'ı ne sadece kendilerine inen nesle, ne onlard!ID sonra
gelenlere, ne Arabistan'a ne de Orta Doğu'ya göre yorumlayabiliriz.
O, ufku açık, muhatabı çok, mesajı kapsayıcı, dili zengin bir kitaptır.
Kuİ'an'ın, indiği zamandan sonra geçen üç asır içerisinde onlarca
farklı ırkın ve dilin bulunduğu yerlere kadar ulaşması ve buralarda
kendisine yer bulması, bu dini kabul edenlerin asalet (asıl olma) ve
dini sahiplenmede diğerlerinden farklı bir şekilde algılanmaması
Kur'an'ın ve onun ortaya koyduğu dinin bu evrenselliği sebebiyledir. .
Biz bugün Hicaz'd an binlerce kilometre uzakta bu tartışmalı toplan
tıda onu kabullenen mürninleri olarak Kur'an'ı dert ediyorsak ve
onun ortaya koyduğu sistem hakkında tartışıyorsak bu, Kur'an'ın
evrensel olma vasfı sebebiyledir. ·
Tefsir ilminin ortaya çıkışı ve diğer İslfuni ilimlerle ilişkisinden
söz edeceğimiz bu bildiride bakışımız dar bir çerçeve ile sırurlı kal
mayacak; Kur'an'ın evrensel bir kitap olduğu, ırklar ve bölgeler ara
sında bir fark gözetmediği, Kur'an'dan ve onun vahiy destekli tebliğ­
cisi olan Hz. Muhammed'den (s.a.) kaynağını alan İslam'ın aynı Şe­
kilde alemşümul bir din olduğu ön kabulünden hareket edilecektir.
Bize göre Kur'an'ın anlaşılması ve yorumlanması ile ilgili olan Tefsir
ilmi için bu bakış açısı hayati önem taşımaktadır. Bu görüşün tersini
savunan ve Kur'an'ın indiği dönem ile sınırlı bir kitap olduğunu
söyleyenler günümüzde İslam'ın hangi şekilde hayatiyetini sürdür
düğiinü ortaya koymak durumundadırlar. Yani bugün herhangi bir
hayatiyeti olmay'an bir İslam olması gerekirdi. Halbuki doğruluğu
tarhşma götüren bazı fikirler sebebiyle üzerinde menfi kanaatler
serdedilen birkaç nassın dışında hemen her ayeti biz bugün konuşa­
bilir ve problemlerimizle ilintilendirebiliriz.
Bildirimizde bir yandan Tefsir ilminin ne olduğu, hangi ilkeler
üzerine oturduğu, hangi yöntemleri kullandığı ve hangi tarihte ted
vin edildiği gibi Tefsir ilmine dair konulan inceleyecek öte yandanw
bu ilmin hadis, fıkıh, kelfun gibi alanlarla ilgisi üzerinde duracağız.
Konunun çerçevesinin genişliği, aynı konunun başka açıdan başka
bildirilerde de ele alınacak olması gibi sebeplerden dolayı burada
meselelerin tüm ayrıntılarına girilemeyecektir. Konunun tüm ayrıntı­
lan ile ele alınması için yüzlerce sayfa kaleme almak gerekecektir.
Halbuki biz burada bildirimizi, tartışmayı ateşieyecek ve alevlendi
recek konulara hasredeceğiz ve ana konulan dikkatlere slın.acağı.z.
20 TEMEL İSLAM İLİMLERİNİN ORTAYA ÇOOŞI VE BİRBİRLERİYLE İLİŞKİLERİ
Belki bazı öncelikli hususlarda aynnhya girebileceğiz. Bileliri ile ilgili
diğer bir husus, bildirinin çerçevesini ilk 3-4 asıx ile sırurlandırmakhr.
Böyle olunca günümüzde yapılan bir kısım tartışmalan bundan bin
yıl önce de yapılıyormuş :veya yapılmış gibi gösterme yoluna gidil
meyecek, sırurlar mümkün mertebe korunmaya çalışılacakhr. Bileliri
müzakere edilirken bazı hassas konuların derinleşmesi ~e etraflıca
tarhşılması tabü ki mümkün olacaktıx. ..
ı
Konuya girmeden önce dikkat çekilmesi gereken bir başka hu
sus, İefsir ilminin diğer ilimler ile ilişkisinden söz ederken diğer
ilimleri sunma biçimimiz olacakhr. Bizim temel alanıxnız Tefsir oldu
ğu için Arap dili, hadis, fıkıh ve kelam alanlarında söyleyeceklerimiz
bir bakıma amatör bir yaklaşım olarak görülmelidir. Bu konularda
ortaya koyacağııruz bilgi ve yaklaşımların olgunlaşması: ve semere
vermesi için ilgili alanlardaki müzakerecilerin değerlendirmelerine
ihtiyaç duymaktayız. Biz her ihtimale karşı sunacağııruz bilgilerde ve
değerlendirmelerde ihtiyatı elden bıxakmamaya ve gerçekte hiç ol
mayan bir tarhşmayı açmamaya çalışacağız. Bu ilmi toplantı bizler
den her birini Gazzaıi, İbn Teymiyye, Şah Veliyyullah gibi pek çok
ilme dair aynnhlı malumah olan biri yapmayacak o~a da bunun bir
eksikliğimiz olduğunu hepimize öğretecektir. isıarnı ilimler bir bü
tündür ve hepsi blı:lil<te değerlendirildiğinde külli sonuçlara ulaşılıx.
İslam ilimi de fıkıh veya hadis gibi belli bir alanda daha çok derin
leşse bile diğer alanlan da problemlerini ve bunların temel çözümle
rini bilecek şekilde bilmesi gereken insandıx.
ll. iLAHİ VA HYİN (Klffi.'. AN) iNSANLA BULUŞMA MERRALE-
LERİ ve BUNUN YORUMLA İLİŞKİSİ .
~
Kur'an tefsiri, dlğer kitapların ve bilgilerin yorum~dan farklı
bir mahiyet arz eder. Çünkü tefsir yüce Allah'ın, kulu Mı.ıhimımed'e
(s.a.) indirdiği vahyindeki m~adıru ortaya çıkarma çabasıdıx. Bu
vahyi ve Kur'an'ı doğru anlayabilmek için onunla ilgili bazı hayati
noktaları bilmek gerekir. Bu noktalardan bir kısmı biz kullar için
muamma olmakla birlikte Kur'an'ın kendi işaretleri, Restll-i Eio;em'in
verdiği bilgiler ve bazı beşeri çıkarsamalar meseleleri bir.ö lçüde an
layabilmemizi sağlamaktadıx. Aşağıda ilahi vahyin beşer düzlemine
inişi ve yoruma konu olabilmesi bakımıridan geşirdiği ·merhaleler
TEFSİR iLMİNİN ORTAYA ÇIKIŞI ve Dİ GER İSLAMi İLİMLERLE İLİŞKİSİ 21
üzerinde kısaca durulacakbr. Bunlar ilahi vahye bakışımızı etkileye
bilecek olması bakımından önemlidir. ·
A. V ahyin Beşer Düzlemine İniş Merhaleleri
Kur'an adını alan ilaru vahyiit biz insanların eline tİ.laşıncaya
değin geçen üç ayrı evresi (tenezzülat-ı vahy) bulunmaktadır. Bun
lardan ilki Resillullah'a gelmeden önceki evredir. Bu 'evre'nm mahi
yeti hakkında yeterli ve kesin bilgimiz bulunmamakla birlikte eldeki
bazı bilgilere ve tahminlere dayalı olarak bunu da kendi içinde üç
aşama olarak görebiliriz. Kur'an'ın varlık alemine intikali onun
"Levh-i Mahffiz" da2 bulunuşu iledir. Bunu başlangıç noktası olarak
kabul ettiğimizde Yüce Allah'ın Kur'an'ı buradan ayırarak veya bu
radan bir kopya çıkartarak mahlyetini bilemediğimiz bir yolla melek
lere (Cebrail'e veya İsrafi.l'e veya bunların da içinde olduğu özel bir
melek grubuna) intikal ettirmesi (inza.I) ilk aşamayı oluşturur. İkinci
aşama, topyekün olarak meleklere ulaşan bu.v ahyin Allah'ın irade ve
dilemesi ile es-sema ed-dünya (en yakın gök veya beytü'l-izze) deni
len yere Cebrail ve/veya görevli diğer melekler tarafından ulaştınl­
masıdır. Bu iki aşamayı tek aşama olarak da düşünebiliriz. Üçüncü
aşamada Cebrail, vakti gelinceye kadar muhafaza altında tutulan ve
tabir caizse eİnanette bulunan Kur'an vahyini (Kur'an'ı) Hz. Mu
hammed'e (s.a.) peyderpey ulaşh.rmışbr. Yani bu aşamada Kur'an
vahyi ilk defa insan ile buluşmuş ve belli şartlar dahilinde insaı:un
"tasarnıfuna", "kullanımına", ''korumasına'' verilmiştir.3
Kur'an vahyiniİl ikinci evresi ResUl-i Ekrem ile başlar.
Resillullah (s.a.) kendisine lafzı ve manası ile vahyolunan Kur'an'ı
insanlara tebliğ etmiş ve muhtemelen doğru öğrenilmesi ve ihtilafa
düşülmemesi amaayla vahyi bu işi iyi yapan katipiere yazdırmiş ve
2 İlgili ayetler: er-Ra'd 13/39; ez-Zu.hruf 43/4; el-Vakıa 56/77-78; el-Bun1c
85/21-22; el-Kadr 97/1 vd. (konunun ayrınhsı için Bkz., Yusuf Şevki Yavuz,
"Levh-i Mahffiz", DİA, Ankara 2003, XXVII, 151).
x:xxm,
3 Bkz., Abdülhamit Birışık, "Nüzul", DİA, İstanbul 2007, 308-309.
Muhammed b. A.klle Kur'an ilimlerine dair hacimli eserinde Kur'an'ın inzal
tenzil ve nüzulunu oldukça tutarlı bir biçimde açıklamaktadır (Bkz., ez
fi
Ziyade ve'l-ihsan ulumi'l-Kur'an (nşr. Muhammed Safa Hakkı v.dğr.), 1-X,
Canuatu'ş-Şarika Merkezü'l-Buhus ve'd-Dirasat, Şarik'a (Shaıjah) 1427/2006,
I, 151-163).
22 TEMEL İSLAM İLİMLERİNİN ORTAYA ÇIKIŞI VE BİRBİRLERİYLE İLİŞKİLERİ
ilgili ashabına ezberletmiştir. Hz. Peygamber (s.a.) ile doğrudan ilgili
olarak hayatiyetini sürdüren Kur'an vahyinin bir kitap şeklini alacağı
ile ilgili beklentiler ve tahminler olmakla birlikte Kur'an vahyi Resill
i Ekrem'in sağlığında Mushaf halini almamış bir bakıma değişken ve
hareketli yapısuu korumuşhır.
Üçüncü evre ise Resill-i Ekrem'in vefah sonrasında Kur'an
vahyinin cem' edilmesi ve iki kapak alhna alınmasıdır. Bu Çla kendi
içerisinde iki aşamadır. Birincisi Hz. Ebu Bekir'in (r.a.) Kur'an'ı ko
ruma amaçlı olarak cem' ettirmesi, diğeri ise· Hz. Osman'ın (r.a.)·
okuma ihtilaflarını gidermek ve ümmeti her bir yönden tek bir Mus
haf etrafında toplamak için çoğalttırmasıdir (istinsah ve teksir).
Kur'an'ın anlaşılması ve yorumlanması ile ilgilenen bizler bu evre
lerden son ikisi ile ilgiliyiz. Zira Kur'an'ın Resill-i Ekrem dilinde ~e
tebliğinde aldığı şekil bizim için bir anlam ifade etmektedir.
Aşağıda vahyin Mushaf halini almadan ve Mushaf halini al
dıktan sonra yorum ve uygulama bakımından nasıl bir muameleye
tabi tutulduğundan ve tutulması gerektiğinden bahsedilecektir. Tabii
ki buradaki değerlendirmelerimizin dayandığı bazı temeller olmakla
birlikte birtakım şahsi çıkarsamalarımız da olacakhr. Biz konuyu ele
alırken bunları ayrışhrmaya özellikle dikkat ede~eğiz.
B. Kur'an Yorumu İle ilişkisi Bakınund'an Kitaptaşma (Mus
haf) Öncesi 23 Yıllık Vahiy Süreci
\ .
Yüce Allah son elçi olarak seçtiği Muhammed'e (s.a.) Hira ma-
ğarasında vahyetmeye başlamış ve bu vahiy ay takvimi hesabıyla 23
yıl kadar sürmüştür. Vahyi bir söz olarak alan ve onun hıfzı konu
sunda bir ~dişe taşımayan Hz. Peygamber vahyin y~ası için
çaba sarf etmiş ise de kendisinin vahiy ile ilişkisi hep sö~ü ·olarak
devam etmiştir. Yani o göndereni ile ilişkinin kesildiği bir:metin ile
karşı karşıya_ değildi ve tabir caizse o Allah ile sürekli bir diyalog
halinde bulunuyordu. Daha da önemlisi, Rabbi ile diyalog halinde ol
masına karşın ne zaman ne tür bir vahiy gdeC"eğine dair bir fikri p.e yoktu.
Belki Rabbi ona daha önce indirdiği vahyin tamamını veya bir kıs­
mını_ geçersiz kıldığını söyleyebilirdi. Nitekim Cebrail ile yapılan
mukabelelerin (arza) her birinde Kur'an vahyi gerek ayet; ve sure
sıralaması olarak gerekse miktar olarak bazı küçük değişikliklere ve
TEFSİR iLMİNİN ORTAYA ÇIKIŞI ve Dİ GER İSLAMI İLİMLERLE İLİŞKİSİ 23
farklılaşmalara uğrayabiliyordu4• Konuya Kur'an'ın tefsiri açısından
baktığımızda, Resill-i Ekrem'in .daha inmemiş vahiy parçalarını da
t~ ederek veya bu konularda Cebrail'd en ipucu alarak daha
kapsamlı değerlendirmeler yapması ve sonuçlara ulaşması da bekle
nemezdi. Nitekim onun, sorulan bir soru üzerine 'cevabı bir gün
sonra vereceğini söylemesi' ama bunu Allah'ın dilemesi ile ilişkilen­
dirmemesi (inşallah dememesi) üzerine vahyin inmesi 15 gün gecik
miş ve sonunda Allah onu 'uyarmıştır (el-Kehf 18/23-24). Mekke dö
neminde müşriklerin farklı zamaı:Uarda ortaya koydukları vahiy
beklentileri ve vahye dayalı çözüm talepleri de··cevapsız kalmıştır.
Resill-i Ekrem'in kendisi Kur'an ile ilgili detaylı yorum denebi
lecek çok fazla söz sarf etmediği gibi Ashab'ın da Kur'an ayetlerinin
yorumu sadedinde fazlaca konuşmasını hatta bazı hassas konularda
soru sormasını hoş karşılamamışb.fS. Demek istediğimiz odur ki
Resı'llııllah Efendimizin vefatından önce Kur'an'ın yorumu için atıla­
cak adımlar veya söylenecek sözler hep Kur'an'ın daha tamamlan
mamış bir vahiy silsilesi olmasıyla irtibatlıdır. Söylenecek sözler ve
ileri sürülecek yöntemler müteakiben gelecek bir veya birkaç ayet ile
tersyüz edilebilirdi. Buna dair bazı muşalıhas bilgi ve örnekleri pay
laşmak istiyorum.
Kur'an-ı Kerim'in Bakara sılresinde yer alan nesih ayetine ve Hz. Aişe
gibi bazı sahabeden gelen bilgilere dayanarak, Resill-i Ekrem tarafından
insanlara tebliğ edilen vahyin bazı kısımlarının unutturulmuş ve ağırlıklı
olarak Medine döneminin sonlanilda gerçekleşen arzalarda bunların okuma
listesinden düşürülmüş olabileceği ihtimalini de göz ardı etmemek gerekir.
Gerçi özellikle modem dönemde neshin unutturma şeklindeki türüne şiddet­
le karşı çı.kıldığuu ve bunun zayıf riY.ayetler~ dayalı bir iddia olduğu ileri
sürülmüştür (Konunun ayrıntısı için Bkz., Abdurrahman Çetin, "Nesih",
DİA, istanbul2006, XXXJJ, 580).
5 Burada "sahabe soru sormaktan şiddetle men edilmiştir, bu sebeple
Resillullah'a 'hiç soru sorulmamıştır" gibi bir iddiada bulunmuyoruz. Nite
kim Kur'an-ı Kerim bize pek çok konuya dair soru1ar sorulduğunu, Cibril
Hadisi de soru sormanın bir bilgi elde etme yolu olarak tebcil edildiğini
göstermektedir. Burada soruyu yasaklama veya en azından iyi karşılamama
durumu daha çok israrlı anlamsız sorular ve müteşabih türünden insanın
cevap verildiğinde bile tatmin olamayacağı sorular içindir. Ya da vahyin
devam ettiği süreç içinde sahabeyi kendilerini vahyin akışına bırakıp
Resillullah'ı (s.a.) takip etmeleri noktasında eğitmektir.
24 TEMEL İSLAM İLİMLERİNİN ORTAY A ÇIKIŞI VE BiRBiRLERiYLE İLİŞKİLERİ
Bir faraziye olarak söyleyecek olursak, mesela eğer Resillullah
Efendimiz ve Ashab -o dönemde Kur'an'da bir hüküm bulunmaması
yani hükümsüzlük sebebiyle-Medine döneminin başlarında mevcut
durumdan yola çıkarak kadın için esas olanın örtüsüz olmalan, iffe-·
tin kadın için her şeyden önemli olduğu, örtünün sadece ,zahiri bir
aksesuar olduğunu söyleselerdi ve bu konuda bağlayıcı ifadeler kul
lansalardı hem Resfilullah (s.a.) hem de Ashab zor durumdı:ı kalmaz-
lar mıydı? '
Daha muşalıhas bir örnek verecek olursak, mesela içki (içkinin
zararlı olduğu fakat iyi yönleri de bulunduğu zararının faydasina
göre çok çok fazla olduğu) ile ilgili inen ilk ayeti (el-Bakara 2/219)
merkeze alıp bu sanki nihai hüküm imiş gibi yo.rumlar yapılsaydı
sonradan daraltıcı hüküm getiren iki ayet nasıl izah edilebilirdi. Hat
ta inen ilk ayetZere yapılan bağlayıcı yorumlardan sonra 2. 7Je · 3.
sıradaki nasih ayetler (en-Nisa 4/43; el-Maide 5/90) geldiğinde ve
bazı diğer nesih olaylarında nesih konusunu dillerine dolayıp "Mu- ·
hammed diin söylediğini bugün nakzediyor, değiştiriyor'' diyerek
eleştirilerde bulunan Yahudi ve münafıklar bu defa mensııh ayetZere
yönelik yapılan kat'i tefsirleri de problem etmezler miydi?
Konuya dair kanaatin netleşmesi için üçüncü bir misal vermek
istiyoruz. Sa'd b. er-Rebi' (r.a.) kendisine karşı 'serkeşlik' yapan eşi
Habibe'ye (r.anha) bir tokat atmıştı. Babası Züheyr (veya Zeyd) kızı
Habibe'yi alarak Resill-i Ekrem'e geldi ve "Kızımı onlfnla ·evlendir
dim ama o kızıma tokat attı" diyerek damadı Sa'd '{ şikayet etti.
Resfilullah (s.a.) bu yapılana karşı kısasa (kocaya tokat atılması)
hükmederek onları gönderdi: Daha onlar fazla uzaklqşmadan
ResUluilah onlara seslenerek geri dönmelerini istedi te onlara,
Cebrail1in "Erkekler kadınlar üzerine kavvamdırlarlhakimdirler.}." ayetini6
getirdiğini bildirdi ve sonra şöyle buyurdu: ~
TEFSİR İLMİNİN ORTAYA ÇIKIŞI ve DiGER isLAMi İLİMLERLE İLİŞKİSİ 25
"Biz bir iş (çözüm) diledik Allah da bir iş (çözüm) diledi. Allah'ın di
lediği şey daha hayırlıdır''7
Kurtubi Nisa sılresinin bu 34. ayetini tefsir ederken başka bir
rivayet daha nakleder. Buna göre Hz. Peygamber'in (s.a.) kısas
·ayetinin varlığına dayanarak kısasa hükmetmesinden hemen sonra
daha müştek:iler fazla uzaklaşmadan "Sana vahyi tamamlanmadan
önce Kur'fut ile acele etme/acele hüküm verme" ayeti (Taha 20/114)8
n~il olmuş ve Resill-i Ekrem kısas hükmünü kaldımuş, peşinden de
nüşuz (itaatsizlik, serkeşlik) ha.Iinde olan kcldırun dövülmesi hükmü
nü de içeren Nisa sfuesi 34. ayeti inmiştir.9
Resillullah Efendimizin Kur'an'ın tamamını sözlü olarak tefsir
ettiğini söyleyenierin nasıl bir çelişki içerisinde olduğu bu kısa açık- '
lamadan net bir şekilde anlaşılmaktadır. Halbuki Allah ResUlü ko
nuyu çok iyi kavranuş, kendisi dini konularda özellikle de alıkarn ile
ilgili meselelerde bağlayıcı tarzda çok fazla konuşmamış, ashabının
da bu noktada dikkat etmesini tenbih etmiştir. Ancak ahlaki konu
am
larda ve toplumların helakine sebep olan meselelerde mevcut Kur'
bilgiyi genişletme türünden konuşmalar yaptığı bilinmektedir. Bun
larda bile, verilen bilgilerin bir kısmı beşer gücü ile elde edilemeye
cek mahiyette olduğundan Cebrill'in onu bilgilendirdiğine hükme
debiliyoruz: Mesela Resillullah'ın (s.a.), Ashabu'l-Uhdud konusunu
· anlatırken verdiği Allah'abağlı genç örneğini kendi başına bilmesi
imkansızdır. Zira olay çok önce cereyan etmiştir ve rivayette yer alan
aynntılı bilgiler bu lassanın kaynağının kendisi olmadığı izlenimi
vermektedir.10 Nitekim bu kıssa Kur'an-ı Kerim'de de özetle anlatıl­
maktadır (el-Buruc 85/4-10).
7 Rivayetin ayrıntısı için Bkz., Ebü'l-Hasan Ali b. Ahmed en-Nisabfui el
Varucü, Esbiibü'n-niizUl, Matbaatu Hindiyye, Kahire 1315, s. 111-112 [Ebü'l
Kasım Hibetullah b. Selame'nin en-Niisih ve'l-mensilh adlı kitabıyla birlikte].
. 8 .. ,;.;..:,~!~~i~~ 9l:ıii~ ~ ıi.:, ...
9 Muhammed b. Ahmed el-Kurtubi, el-Ciimi' li ahJcami'l-Kur'iin (nşr. Abdul
lah b. Abdilimuhsin et-Türk!), I-XXIV, Müessesetü'r-Risale, Beyrut
1427/2006, VI, 278-279 .
10 Müslim, "Zühd ve't-re-ka'ik", 73; Tirmizi, "Tefsir", 77; Ahmed b. Hanbel,
Müsned, VI, 16-18.