tc yüzüncü yıl ünđversđtesđ sosyal bđlđmler enstđtüsü türk dđlđ ve edebđyatı anabđlđm dalı yenđ ...

645 Pages·2007·4.5 MB·Turkish

T.C.
YÜZÜNCÜ YIL ÜNĐVERSĐTESĐ
SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ
TÜRK DĐLĐ VE EDEBĐYATI ANABĐLĐM DALI
YENĐ TÜRK EDEBĐYATI BĐLĐM DALI

KAYNAK DERGĐSĐ ÜZERĐNE BĐR ĐNCELEME

YÜKSEK LĐSANS TEZĐ

Hazırlayan

Leyla KAPAN AY

Danışman

Yrd. Doç. Dr. Zeki TAŞTAN

VAN – 2007
SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ’NE,

Bu çalışma, jürimiz tarafından TÜRK DĐLĐ VE EDEBĐYATI ANABĐLĐM
DALI, YENĐ TÜRK EDEBĐYATI BĐLĐM DALI’ nda YÜKSEK LĐSANS TEZĐ
olarak kabul edilmiştir.

Đmza

Başkan : ……………………………………………………………………………….

Üye ( Danışman ): ………………………………………………………………….....

Üye : …………………………………………………………………………………...

Üye : …………………………………………………………………………………...

Üye : …………………………………………………………………………………...

ONAY: Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım.

… / …/ 2007
…………………………………………...
Enstitü Müdürü
I

ĐÇĐNDEKĐLER

ÖNSÖZ................................................................................................................IV
KISALTMALAR................................................................................................VII
GĐRĐŞ...................................................................................................................1

I. BÖLÜM
KAYNAK DERGĐSĐNĐN ĐNCELENMESĐ.......................................................10
1. KAYNAK DERGĐSĐNĐN TARĐHÇESĐ.............................................................10
2. KAYNAK DERGĐSĐNĐN TÜRK EDEBĐYATINDAKĐ YERĐ VE ÖNEMĐ.....12
3. KAYNAK DERGĐSĐNĐN MĐZANPAJ ÖZELLĐKLERĐ...................................14
3.1. Kaynak Dergisinin Biçimsel Mizanpajı...........................................14
3.2. Kaynak Dergisinin Đçeriği................................................................16
3.3. Kaynak Dergisinin Yazar-Şair Kadrosu...........................................22

II. BÖLÜM
KAYNAK DERGĐSĐNĐN SĐSTEMATĐK DĐZĐNĐ............................................27
1. KRONOLOJĐK DĐZĐN.....................................................................................27
2. YAZAR SOYADINA GÖRE DĐZĐN...............................................................152

III. BÖLÜM
TÜR, TEMA VE ĐÇERĐĞE GÖRE DĐZĐN......................................................310
1. ŞĐĐR..................................................................................................................310
1.1. TELĐF ŞĐĐRLER..........................................................................................310
1.1.1. BĐREYSEL TEMALAR..........................................................................319
1.1.1.1. AŞK VE SEVGĐLĐ.................................................................................319
a. Aşk......................................................................................................319
b. Aşk Acısı.............................................................................................334
c. Aşk Özlemi.........................................................................................335
d. Sevgi...................................................................................................335
e. Sevgili.................................................................................................336
f. Sevgiliye Özlem..................................................................................341
g. Sevgiliye Kavuşma.............................................................................348
h. Sevgiliye Kavuşamama.......................................................................349
1.1.1.2. MUTLULUK VE MUTSUZLUK...........................................................349
a. Mutluluk............................................................................................349
b. Mutsuzluk ..........................................................................................352
1.1.1.3. YALNIZLIK ...........................................................................................365
1.1.1.4. AYRILIK ................................................................................................372
1.1.1.5. ÖLÜM-ÖLÜM KORKUSU....................................................................378
1.1.1.6. CĐNSELLĐK............................................................................................384
1.1.1.7. KADIN....................................................................................................384
1.1.1.8. GEÇMĐŞ - GEÇMĐŞE ÖZLEM..............................................................386
1.1.1.9. ÇOCUKLUK - ÇOCUKLUĞA ÖZLEM................................................391
1.1.1.10.YAŞAM – YAŞAMA SEVĐNCĐ...........................................................394
1.1.1.11. DOSTLUK............................................................................................407
1.1.1.12. HASTALIK...........................................................................................409
II
1.1.2. TOPLUMSAL TEMALAR.....................................................................410
1.1.2.1. ĐNSAN VE ĐNSAN SEVGĐSĐ.................................................................410
1.1.2.2. DOĞA.....................................................................................................417
1.1.2.3. AĐLE........................................................................................................430
1.1.2.4. DĐNĐ ĐNANÇLAR...................................................................................431
1.1.2.5. MEMLEKET, VATAN-MĐLLET-BAYRAK-SEVGĐSĐ........................433
1.1.2.6. ANADOLU VE KÖY SEVGĐSĐ.............................................................437
1.1.2.7. BEKÂRLIK, EVLĐLĐK HAYALĐ...........................................................442
1.1.2.8. BARIŞ, DEMOKRASĐ, ÖZGÜRLÜK, ADALET, CUMHURĐYET.....443
1.1.2.9. YOKSULLUK VE GEÇĐM DERDĐ........................................................447
1.1.2.10. YAŞLILIK.............................................................................................451
1.1.2.11. ZAMAN.................................................................................................452
1.1.2.12. DÜNYA.................................................................................................453
1.1.2.13. GURBET...............................................................................................455
1.1.2.14. HAPĐSHANE YAŞAMI........................................................................457
1.1.2.15. BOHEM YAŞANTISI...........................................................................458
1.1.2.16. SAVAŞLAR...........................................................................................460
a. Askerlik..............................................................................................460
b. Kurtuluş Savaşı Ve Kahramanlık.......................................................462
c. Kore Savaşı.........................................................................................463
d. Diğer Savaşlar....................................................................................464
1.1.2.17. KĐŞĐLER.................................................................................................465
a. Atatürk ve Atatürk’ün Ölümü............................................................465
b. Orhan Veli..........................................................................................473
c. Sait Faik Abasıyanık...........................................................................475
d. Diğer Kişiler.......................................................................................476
1.1.2.18. ŞEHĐRLER............................................................................................478
a. Đstanbul...............................................................................................478
b. Diğer Şehirler.....................................................................................481
1.1.2.19. DĐĞER ĐÇERĐKLĐ ŞĐĐRLER.................................................................484
1.2. TÜRKÇEDEN ĐNGĐLĐZCEYE ÇEVRĐLMĐŞ ŞĐĐRLER........................498
1.3. TÜRKÇEYE ÇEVRĐLMĐŞ ŞĐĐRLER.......................................................501
1.3.1. BĐREYSEL TEMALAR..........................................................................503
1.3.1.1. AŞK VE SEVGĐLĐ.................................................................................503
a. Aşk......................................................................................................503
b. Sevgili.................................................................................................505
c. Sevgiliye Özlem .................................................................................506
1.3.1.2. MUTSUZLUK, SIKINTI........................................................................506
1.3.1.3. YALNIZLIK ...........................................................................................507
1.3.1.4. ÖLÜM.....................................................................................................508
1.3.1.5. KADIN....................................................................................................509
1.3.1.6. GEÇMĐŞE ÖZLEM.................................................................................509
1.3.1.7. YAŞAM...................................................................................................510
1.3.2. TOPLUMSAL TEMALAR.....................................................................511
1.3.2.1. ĐNSAN.....................................................................................................511
1.3.2.2. DOĞA.....................................................................................................512
1.3.2.3. DĐNĐ ĐNANÇLAR...................................................................................514
1.3.2.4. VATAN SEVGĐSĐ...................................................................................514
III
1.3.2.5. ÖZGÜRLÜK...........................................................................................514
1.3.2.6. ZAMAN..................................................................................................515
1.3.2.7. ŞEHĐRLER..............................................................................................515
1.3.2.8. DĐĞER ĐÇERĐKLĐ ŞĐĐRLER...................................................................516
2. DÜZ YAZILAR..............................................................................................519
2.1. TELĐF DÜZ YAZILAR..............................................................................519
2.1.1. HĐKÂYE.....................................................................................................519
2.1.2. DENEME...................................................................................................528
2.1.3. MAKALE...................................................................................................543
2.1.4. ELEŞTĐRĐ ..................................................................................................549
a. Kitap Eleştirileri.....................................................................................551
b. Diğer Eleştiriler......................................................................................559
2.1.5. BĐYOGRAFĐ – OTOBĐYOGRAFĐ............................................................582
2.1.6. ANI.............................................................................................................584
2.1.7. GÜNLÜK...................................................................................................587
2.1.8. GEZĐ YAZILARI.......................................................................................592
2.1.9. MEKTUP....................................................................................................593
2.1.10. RÖPORTAJ..............................................................................................598
2.1.11. ANKET ...................................................................................................600
2.1.12. ÖZDEYĐŞ.................................................................................................603
2.1.13. KĐTAP TANITIMLARI ..........................................................................606
2.1.14. RESĐM VE KARĐKATÜR.......................................................................610
a. Resim....................................................................................................610
b. Karikatür..............................................................................................614
2.1.15. DUYURULAR.........................................................................................614
2.2. TÜRKÇEYE ÇEVRĐLMĐŞ DÜZ YAZILAR...........................................620
2.2.1. HĐKÂYE.....................................................................................................620
2.2.2. DENEME...................................................................................................621
2.2.3. MAKALE...................................................................................................623
2.2.4. ELEŞTĐRĐ...................................................................................................624

SONUÇ................................................................................................................625
KAYNAKLAR....................................................................................................627
ÖZET...................................................................................................................630
ABSTRACT........................................................................................................631
EKLER................................................................................................................632
IV
ÖN SÖZ

Türk edebiyatı, Tanzimat’tan sonra başlayan yenilikler çerçevesinde Batı’dan
birçok yeni edebî türle karşılaşır. Roman, gazete, dergi, tiyatro bu türler içinde akla
gelen ilk örneklerdir. Zamanla bu türler Yeni Türk Edebiyatı birimine zengin
malzemeler sunmuşlardır. Yeni Türk Edebiyatı’na bunlardan başka, sefaretnameler,
seyahatnameler, salnameler, tarih kitapları, hatırat kitapları, mektuplar, arşiv
belgeleri, edebiyat tarihi ve tenkitle ilgili eserler önemli kaynaklar oluşturur. Gazete
ve dergiler, bu kaynaklar içinde devrin siyasî, sosyal, kültürel ve edebî ortamının
tespit edilmesinde, yazar, şair, edebiyatçıların keşfedilmesinde, şiir, roman, tiyatro,
günlük, hatırat, hikâye, çeviri gibi türlerin bir bütün hâlinde araştırılmasında önemli
malzemeler sunmaktadır. Bazen bu dergiler -Servet-i Fünûn, Hisar gibi- Türk
edebiyatında önemli bir yere sahip olan edebî oluşum ve hareketlerin yaratılmasında,
adlandırılmasında da önem arz ederler.
Yeni Türk Edebiyatı’nın tarihî bir çerçeve içerisine oturtulmasında bu
dergilerin bütünüyle araştırılmasının önemi oldukça büyüktür. Yeterli bir edebiyat
tarihinin oluşmamasında da dergi ve gazete koleksiyonlarının bütünüyle
incelenememesinin payı vardır. Gerçi bugüne kadar dergi ve gazete üzerinde birçok
çalışma olmasına rağmen edebiyat tarihinin panoraması tam olarak ortaya
konulabilmiş değildir. Bilhassa bu araştırmaların geçmişte yapılmış dergi ve gazete
koleksiyonlarıyla sınırlı kalması, günümüz edebiyatı üzerinde çalışan araştırmacılar
için bir handikap oluşturmaktadır. Bu nedenle biz araştırma zemini olarak Türk
siyasî tarihinde de bir kırılma noktası olarak değerlendirilen 1950 sonrası dergilerini
ve bunlar içinde 1948 - 1956 yılları arasında yayımlanmış olan ve zamanında önemli
bir öneme sahip Kaynak dergisini tercih ettik. Bu dönem, Türkiye’de hem sosyal ve
siyasal alanda hem de edebiyat sahasında ciddi değişimlerin yaşandığı bir dönem
olmasıyla da önem arz etmektedir.
Kaynak, Cumhuriyet dönemi sonrası Türk edebiyatında bir şiir dergisi olarak
önemli bir yere sahiptir. Đlk sayısı 1 Ocak 1948’de yayımlanan dergide şiir dışında,
öykü, deneme, makale, eleştiri, anı, günlük, mektup gibi birçok edebi türe yer verilir.
Edebi türlerdeki çeşitliliğin yanında yazar ve şair kadrosu olarak da oldukça zengin
olan Kaynak dergisi, içerik olarak da nitelikli bir yere sahiptir.
V
Avni Dökmeci’nin öncülüğünde toplam 113 sayı çıkan Kaynak dergisinde
dönemin tanınmış şair ve yazarları yanında edebiyat heveslisi gençlere de geniş
imkânlar sunulur. Fakir Baykurt, Đlhan Berk, Attilâ Đlhan, Turgut Uyar, Özdemir
Nutku, Şükran Kurdakul, Tarık Dursun K., Đlhan Tarus, Ömer Faruk Toprak,
Özdemir Asaf, Muzaffer Buyrukçu, Asaf Çiğiltepe gibi Türk edebiyatında önemli
yer edinmiş şair ve yazarlar bir dönemin edebiyat ve sanat dünyasına çok renkli bir
içerik sunarlar.
Elimizdeki bu çalışma, Türkiye’de politik, sanat, kültür ve edebiyat
sahalarında köklü değişikliklerin meydana geldiği 1950 yıllarında yayın hayatını
sürdüren, içerik ve yazar-şair kadrosuyla edebiyat tarihimizde önemli bir yeri olan ve
bugüne kadar üzerinde herhangi bir bilimsel çalışma yapılmamış olan Kaynak
dergisinin sistematik ve tematik açılardan incelenmesini amaçlamaktadır.
Çalışmamız Giriş’ten sonra üç bölüm, Sonuç ve Kaynakça’dan oluşmaktadır.
Giriş Bölümü’nde Tanzimat’tan bu yana Türkiye’deki dergicilik faaliyetlerine
değinilmiş, daha sonra Kaynak dergisinin yayımlandığı 1948-1956 tarihleri arasında
yayımlanmış önemli bazı dergiler hakkında bilgiler verilmiştir.
I. Bölüm Kaynak dergisinin incelenmesine tahsis edilmiştir. Bu bölüm kendi
arasında üç ana başlığa ayrılır: Kaynak Dergisinin Tarihçesi, Kaynak Dergisinin Türk
Edebiyatındaki Yeri ve Önemi ve Kaynak Dergisinin Mizanpaj Özellikleri.
Kaynak Dergisinin Tarihçesi başlığı altında derginin çıkış serüveni, içeriği
gibi konulara değinilmiştir. Kaynak Dergisinin Önemi başlığı altında da derginin
edebiyat tarihimiz açısından önemi ve yeni şiirimizin gelişimine yaptığı katkılar
üzerinde durulmuştur. Dergi, mizanpaj özellikleri açısından üç başlıkta incelenmiştir.
Đlkinde Kaynak Dergisinin biçimsel mizanpajı ele alınır. Derginin kaç sayıdan
oluştuğu, kapak dizaynı, sayfa sayısı, hangi basımevlerinde basıldığı ile ilgili bilgiler
verilir. Kaynak Dergisinin Đçeriği alt başlığında da derginin hangi amaç
doğrultusunda yayınını sürdürdüğü, yaptığı özel sayılar ve yoğunlukla işlediği tür ve
konular hakkında bilgi verilir. Son olarak da Kaynak dergisinin yazar-şair
kadrosunun kimlerden oluştuğu belirtilirken, dergide eserleri yayımlanan yazar ve
şairler eser sayılarıyla birlikte tablo üzerinde gösterilmiştir.
VI
II. Bölüm’de derginin sistematik incelenmesine yer verilmiştir. Burada dergi
iki başlık altında incelenmiştir. Öncelikle araştırıcılara kolaylık sağlamak amacıyla
derginin kronolojik bir dizini yapılmıştır. Kronolojik dizin yapılırken dergide çıkan
tüm yazılar, haberler ve ilanlar tek tek ele alınmış ve bunlar her sayının başlığı
altında belirtilmiştir. Yine araştırıcıya kolaylık olması açısından kronolojik tasnifte
yazıların türleri de kısaca belirtilmiştir. Yazar soyadına göre yapılan dizinde de
eserlerin türü ile ilgili bilgi verilmiştir. Bu kısımda da araştırıcılar ilgilendikleri
yazarı hemen bulabilecekleri gibi, yazının türü ile ilgili yapılan açıklamadan da
yazarların ilgi alanlarını belirleyebileceklerdir.
III. Bölüm, incelememizin en kapsamlı kısmıdır. Bu bölümde Kaynak dergisi
tür, tema ve içerik yönünden incelenmiş, Şiir ve Düz Yazı adıyla iki ana başlığa
ayrılmıştır. Şiirler, Telif Şiirler, Türkçeden Đngilizceye Çevrilmiş Şiirler ve Türkçeye
Çevrilmiş Şiirler alt başlıkları ile ele alınmış, tematik yönden sınıflandırılmış ve
özetlenmiştir. Telif Şiirler kısmında öncelikle Bireysel Temalar; Aşk ve Sevgili,
Mutluluk ve Mutsuzluk, Yalnızlık, Ayrılık, Ölüm, Cinsellik, Kadın, Geçmişe Özlem,
Çocukluk-Çocukluğa Özlem, Yaşam-Yaşama Sevinci, Dostluk, Hastalık, Toplumsal
Temalar; Đnsan ve Đnsan Sevgisi, Doğa, Aile, Dini Đnançlar, Memleket, Vatan-Millet-
Bayrak Sevgisi, Anadolu ve Köy Sevgisi, Bekârlık-Evlilik Hayali, Barış, Demokrasi,
Özgürlük, Adalet, Cumhuriyet, Yoksulluk ve Geçim Derdi, Yaşlılık, Dünya, Gurbet,
Hapishane Yaşamı, Bohem Yaşantısı, Savaşlar, Kişiler, Kentler ve Diğer Đçerikli
Şiirler gibi yan başlıklara ayrılmıştır. Çeviri şiirler kısmında da aynı yöntem takip
edilir. Düz Yazılar ana başlığı altında Telif Düz Yazılar; Öykü, Deneme, Makale,
Eleştiri, Biyografi-Otobiyografi, Anı, Günlük, Gezi Yazıları, Mektup, Ropörtaj,
Anket, Özdeyiş, Kitap Tanıtımı, Resim ve Karikatür, Duyurular, Türkçeye Çevrilmiş
Düz Yazılar; Öykü, Deneme, Makale, Eleştiri alt başlıkları altında incelenmiştir. Bu
bölümde ayrıca yazıların içeriği hakkında da kısaca bilgi verilmiştir.
Çalışmalarımda bana yol gösterici olan ve hiçbir desteğini esirgemeyen
danışman hocam Sayın Yrd. Doç. Dr. Zeki TAŞTAN’a, hocam Sayın Doç. Dr.
Alâattin KARACA’ya, ayrıca bana gösterdiği anlayış ve destek için sevgili eşim
Ümit AY’a çok teşekkür ederim.
Leyla KAPAN AY
VII
KISALTMALAR

Ank. : Ankara
Ans. : Ansiklopedi
a. g. e. : Adı geçen eser
a. g. a. : Adı geçen anket
a. g. y. : Adı geçen yazı
bkz. : Bakınız
C. : Cilt
cm : Santimetre
Çev. : Çeviren
DTCF : Dil-Tarih ve Coğrafya Fakültesi
Enst. : Enstitü
i. : Đsimsiz
i.y. : Đsimsiz yazı
Đst. : Đstanbul
ĐÜ : Đstanbul Üniversitesi
KTB : Kültür ve Turizm Bakanlığı
k. : Kapak
M.E.B. : Milli Eğitim Bakanlığı
S. : Sayı
s. : Sayfa
TDK : Türk Dil Kurumu
Üniv. : Üniversitesi
YKY : Yapı Kredi Yayınları
Yay. : Yayıncılık
y.y. : Yüz Yıl
1
GĐRĐŞ

Türkiye’de dergicilik faaliyetleri Tanzimat’tan sonra başlar. Đlk dergilerden
başlayarak bu sahada verilen pek çok ürün, Türk edebiyat tarihi, kültür, edebiyat ve
politika gibi sahalarda günden güne önemini arttırır. Servet-i Fünun, Genç Kalemler
gibi bazı önemli yayın organları sadece bir dergi ismini muhafaza etmezler, aynı
zamanda Türk edebiyatında etkisi derin olan edebi toplulukların oluşumlarına da
sebep olurlar.
Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye-i Şahane tarafından çıkarılan Vakayi-i Tıbbiye
bu sahada ilk dergi olarak kabul edilmektedir.1 1850 yılında çıkan dergi ayda bir
yayımlanmış, 28. sayıda yayın hayatına son vermiştir. Türkçe ve Fransızca olarak
çıkarılan Vakayi-i Tıbbiye çoğunlukla tıp konularına ağırlık veren bir dergidir.2
Đkinci dergi ancak on iki yıl sonra Temmuz 1862’de yayımlanan Mecmua-i
Fünun’dur. Cemiyeti-i Đlmiye-i Osmaniye adına çıkarılan dergiyi, üç kez Maarif
Nazırlığı’ nda bulunmuş olan Münif Paşa yönetmiştir.3 Bu dergide bilim, teknik
konularında eğitici, öğretici yazılar, daha çok da çeviriler, derlemeler yer alır.4
1860’lı yıllarda yayımlanan Mir’at (1862), Ceride-i Askeriye (1863), Mecmua-i
Ulum (1867), Tuhfet-ül Tıbb (1868)5 gibi dergiler de benzer nitelikte dergilerdir. Adı
geçen bu dergilerde çoğunlukla fen, askerlik ve tıpla ilgili konulara yer verilmiştir.
1870 sonrasında çıkan dergilerde sınırlı da olsa edebiyata bir yöneliş başlar.
1871’de Teodor Kasap’ın çıkardığı Diyojen, 1872’de Çıngıraklı Tatar ve Hayal adlı
mizah dergileri yayımlanmıştır. Bunun yanında 1880 yılında Mecmua-i Ebuziya,
Hazine-i Evrak (1893), Servet-i Fünun (1891), Mektep (1893), Malumat (1893),
Muhit-ül Maarif (1902), Đçtihat (1904), Resimli Kitap (1908), Şehbal (1909), Ulum-
u Đktisadiye ve Đçtimaiye Mecmuası (1909) dönemin adı anılmaya değer dergileridir.6
1911’de yayımlanan Genç Kalemler ve Türk Yurdu, Bilgi Mecmuası (1913), Milli

1“Matbuat Maddesi”, Đslâm Ans., VII. C., M.E.B. Basımevi, Đst., 1968, s.370-379
2 Atillâ Özkırımlı, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, II. C., Cem Yay., Đst., 1982, s.361
3 Vedat Günyol, Sanat Ve Edebiyat Dergileri, Alan Yay., Đst., Aralık 1986, s.8
4 Özkırımlı, a.g.e., s.8
5 Günyol, a.g.e., s.8
6 Günyol, a.g.e., s.9-10