tc süleyman demirel üniversitesi fen bilimleri enstitüsü sürdürülebilir orman yönetimi ölçüt ve göster

180 Pages·2010·0.99 MB·Turkish

T.C.
SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

SÜRDÜRÜLEBİLİR ORMAN YÖNETİMİ ÖLÇÜT VE
GÖSTERGELERİNİN TÜRKİYE MODELİ

Ayhan AKYOL

Danışman: Doç. Dr. Ahmet TOLUNAY

DOKTORA TEZİ
ORMAN MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI
ISPARTA–2010
TEZ ONAYI

Orman Yüksek Mühendisi Ayhan AKYOL tarafından hazırlanan “Sürdürülebilir
Orman Yönetimi Ölçüt ve Göstergelerinin Türkiye Modeli” adlı tez çalışması
aşağıdaki jüri tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Süleyman Demirel Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Mühendisliği Anabilim Dalı’nda DOKTORA TEZİ
olarak kabul edilmiştir.

Danışman : Doç. Dr. Ahmet TOLUNAY (İmza)
Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Mühendisliği Anabilim Dalı

Jüri Üyeleri :

Doç. Dr. Cengiz SAYIN (İmza)
Akdeniz Üniversitesi Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı

Doç. Dr. Atila GÜL (İmza)
Süleyman Demirel Üniversitesi Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı

Yrd. Doç. Dr. Hasan ALKAN (İmza)
Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Mühendisliği Anabilim Dalı

Yrd. Doç. Dr. Mehmet KORKMAZ (İmza)
Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Mühendisliği Anabilim Dalı

Prof. Dr. Mustafa KUŞCU
Enstitü Müdürü

Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların
kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.
İÇİNDEKİLER
Sayfa
İÇİNDEKİLER..................................................................................................... i
ÖZET…................................................................................................................ iii
ABSTRACT…..................................................................................................... iv
TEŞEKKÜR……………..................................................................................... v
ŞEKİLLER DİZİNİ.............................................................................................. vii
ÇİZELGELER DİZİNİ......................................................................................... viii
SİMGELER ve KISALTMALAR DİZİNİ…....................................................... ix
1.GİRİŞ................................................................................................................. 1
1.1.Araştırmanın Gerekliliği, Amacı ve Kapsamı……………………………… 3
2.KURAMSAL TEMELLER……….…….….………….…………………..…. 7
2.1.Kaynak Özetleri….…….……...……………................................................. 7
2.2.Sürdürülebilir Kalkınma ve Sürdürülebilir Orman Yönetimi……...….......... 11
2.3.Sürdürülebilir Orman Yönetiminin Formüle Edilmesi…..…….……............ 16
2.4.Uluslararası Girişimler................................................................................... 23
2.5.Orman Sertifikasyonu..................................................................................... 31
2.6.Katılımcılık……….………………………………………………………… 37
3.MATERYAL VE YÖNTEM............................................................................. 39
3.1.Materyal.......................................................................................................... 39
3.2.Yöntem........................................................................................................... 39
4.ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA................................................ 44
4.1.Anket Çalışmasına İlişkin Genel Bulgular ve Tanımlayıcı İstatistikler......... 44
4.2.SOY Ölçüt ve Göstergelerine İlişkin Bulgular……………….…………….. 49
4.2.1.Ölçüt 1: orman kaynakları………………………….……..……………… 50
4.2.2.Ölçüt 2: biyolojik çeşitlilik………………………….….….……………... 59
4.2.3.Ölçüt 3: sağlık, canlılık ve bütünlük….……………..……..……………... 70
4.2.4.Ölçüt 4: üretim kapasitesi ve fonksiyonları……………...….……………. 80
4.2.5.Ölçüt 5: koruyucu ve çevresel fonksiyonlar……………..…..…………… 87
4.2.6.Ölçüt 6: sosyoekonomik fonksiyonlar…………………..…….………….. 97
4.3.Ölçütlere İlişkin Diğer Bulgular……………………………….…………… 110
4.3.1.Sertifikasyon ölçütü………………………………………….…………… 110
i
4.3.2.Küresel karbon ve su döngüsü ölçütü………..…………………………… 114
4.3.3.Yasal, politik ve kurumsal çerçeveler ölçütü……...……………………… 119
4.4. SOY Modelinin Uygulanmasına Yönelik Bulgular ……………………….. 122
5.SONUÇ………………...................................................................................... 127
6.KAYNAKLAR.................................................................................................. 135
EKLER................................................................................................................. 147
EK–1.Doktora Çalışmasında Kullanılan Anket Formu..………………………. 148
EK–2.OGM SOY Ölçüt ve Göstergelerinin Yeterlilik Durumuna İlişkin
Ayrıntılı Değerlendirmeler……………….…………………………….. 154
EK–3.Çalışmadaki Gruplar ile Soru 1 ve Soru 3 (a, b, c, d, e ve f)’e İlişkin
Tanımlayıcı İstatistikler………………………………………………… 157
EK–4.Çalışma Sonucunda Önerilen Ölçüt ve Göstergeler….…………………. 162
ÖZGEÇMİŞ.......................................................................................................... 167

ii
ÖZET

Doktora Tezi

SÜRDÜRÜLEBİLİR ORMAN YÖNETİMİ ÖLÇÜT VE
GÖSTERGELERİNİN TÜRKİYE MODELİ

Ayhan AKYOL

Süleyman Demirel Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü
Orman Mühendisliği Anabilim Dalı

Danışman: Doç. Dr. Ahmet TOLUNAY

Doktora tezi olarak hazırlanan bu çalışmada, Türkiye ormancılığının ve orman
kaynaklarının sosyal, ekonomik ve ekolojik koşulları dikkate alınarak “Türkiye
Ulusal Sürdürülebilir Orman Yönetimi Ölçüt ve Göstergeleri”nin belirlenmesi
amaçlanmıştır.

Bu amaçla ilk olarak, küresel düzeyde devam eden bölgesel süreçler ve özellikle
uluslararası aktörlerce gerçekleştirilen ölçüt ve göstergelerin geliştirilmesinin temel
alındığı toplantı ve çalışmalar gözden geçirilerek, sürdürülebilir orman yönetimi,
ölçüt ve göstergeler, sertifikasyon ve katılım konuları teorik olarak ele alınmış ve
detaylı bir kavramsal temel oluşturulmuştur. Daha sonra Orman Genel
Müdürlüğü’nün, Pan-Avrupa ve Yakındoğu Süreçleri’nde tanımlanan ölçüt ve
göstergelerden yola çıkarak hazırladığı ölçüt ve gösterge seti, hazırlanan bir anket
çalışmasıyla sorgulanmıştır. Son 10 yıldır sürdürülebilir orman yönetimi ölçüt ve
göstergelerini izleyen Orman Genel Müdürlüğü personelinin konuya bakışı ve
edindikleri tecrübe ve deneyimler anket çalışması ile elde edilmeye çalışılmıştır. Bu
aşamada yapılan bir arazi çalışması ve konunun farklı boyutları ile ilgilenen bilim
adamlarının görüşleri de çalışmanın sonuçlandırılmasında etkili olmuştur.

Sonuç olarak, Türkiye orman kaynaklarının sürdürülebilir olarak yönetilip
yönetilmediğini izlemek, değerlendirmek ve raporlamak için 9 ölçüt ve bunlara
ilişkin 90 gösterge çalışma sonucunda tanımlanmıştır. Ulusal düzeyde ortaya konulan
bu ölçüt ve göstergeler, daha sonra yapılacak bölgesel ve yönetim birimi düzeyindeki
çalışmalarda altlık olarak kullanılabilecektir. Ayrıca, bu ölçüt ve göstergeler orman
kaynaklarının daha etkin ve daha verimli yönetilmesinde, ilgili karar vericiler
tarfından rahatlıkla kullanılabilecek araçlardır.

Anahtar Kelimeler: Sürdürülebilir orman yönetimi, ölçüt ve göstergeler, Türkiye.

2010, 180 sayfa

iii
ABSTRACT

Ph.D. Thesis

THE MODEL OF THE CRITERIA AND INDICATORS OF SUSTAINABLE
FOREST MANAGEMENT IN TURKEY

Ayhan AKYOL

Süleyman Demirel University
Graduate School of Applied and Natural Sciences
Department of Forest Engineering

Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Ahmet TOLUNAY

In this study, presented as a Ph.D. thesis, it is aimed to state “Turkey National
Sustainable Forest Management Criteria and Indicators” by taking into account
Turkey forestry and forest resources of the social, economic and ecological
condition.

For this purpose, first sustainable forest management criteria and indicators,
certification and participation issues in theory is handled by reviewing on a global
scale ongoing regional processes and especially the meetings based on the criteria
and indicators development done by international actors and a detailed conceptual
basis has been formed. Later the criteria and indicators identified in Pan-European
and Near East Process is questioned with the questionnaire that is done by General of
the Forestry Directorate for the last decade, the sustainable forest management
criteria and indicators is fallowed by the Forest General Directorate personnel whose
point of view and experience is aimed to be achieved with the survey. Field studies at
this stage and scientists dealing with different aspects of the issue have been effective
in concluding the study.

As a result, to monitor, assess and report forest resources which managed sustainably
or not, nine criteria and related 90 indicators are defined at the end of the study. This
criteria and indicators put forward at the national level can be used later as the
basement in the studies of regional and management level. In addition, this criteria
and indicators are tools that can be used easily by the relevant decision makers for
more effective and more efficient management of forest resources.

Key Words: Sustainable forest management, criteria and indicators, Turkey.

2010, 180 pages

iv
TEŞEKKÜR

“Sürdürülebilir Orman Yönetimi Ölçüt ve Göstergelerinin Türkiye Modeli” adlı bu
çalışma Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Mühendisliği
Anabilim Dalı’nda Doktora Tezi olarak hazırlanmıştır. Çalışma, Süleyman Demirel
Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi tarafından
desteklenmiştir (Proje no: 1524–D–07).

Doktora eğitimimin başlangıcından tez çalışmasının sonuçlandırılmasına kadar olan
her aşamada beni yönlendiren, değerli bilgilerini esirgemeyen, teşvikleri,
cesaretlendirmeleri, yardımları, destekleri, anlayışları, tavsiyeleri, yorumları ve
eleştirileri ile yanımda olan, bilgi ve zamanını benimle paylaşan danışmanım Doç.
Dr. Ahmet TOLUNAY’a sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

Doktora tez çalışmasını bana önererek, konu üzerinde çalışmam için beni teşvik eden
ve cesaretlendiren, öneri ve tavsiyeleri ile yönlendiren Sayın Hocam Prof. Dr. Uçkun
GERAY’ı bu vesile ile rahmetle anarım.

Tezimin hazırlanması sırasında birkaç dönem boyunca bilimsel danışmanlığımı
yürüten, bilimsel katkılarının yanı sıra ilgi ve destekleri ile çalışmalarımı yönlendiren
Sayın Hocalarım Prof. Dr. Abdullah GEZER’e ve Doç. Dr. Atila GÜL’e
teşekkürlerimi sunarım. Tez çalışmasının gelişmesindeki değerli katkıları ile
çalışmaya yön veren tez izleme komitesi üyeleri Prof. Dr. Koray SÖNMEZ ve Prof.
Dr. İbrahim GÜNGÖR’e teşekkürü bir borç bilirim.

Tez çalışmalarım sırasında benden bilgilerini esirgemeyen, teşvikleri, yardımları,
anlayışları, tavsiyeleri, yorumları ve eleştirileri ile bir danışman gibi desteklerini
eksik etmeyen tez izleme komitesi üyesi Sayın Hocam Yrd. Doç. Dr. Hasan
ALKAN’a ve Sayın Hocam Yrd. Doç. Dr. Mehmet KORKMAZ’a teşekkür ederim.

Tezimin hazırlanması sırasında Orman Fakültesi’nin olanaklarını kullanmam
konusunda yardımlarını esirgemeyen ve verdikleri destek ile beni cesaretlendiren
v
Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Musa GENÇ’e ve
diğer Orman Fakültesi öğretim üyelerine, araştırma konusuna yönelik yaptığım veri
toplama ve anket çalışmalarında yardımlarını gördüğüm Orman Genel Müdürlüğü
personeline sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

Tez çalışmalarım sırasında, bir dönem boyunca eğitim alma ve araştırma yapma
fırsatı bulduğum Çek Cumhuriyeti’nde bulunan Mendel University of Agriculture
and Forestry Brno öğretim üyelerine ve Litvanya’da bulunan Siauliu University
Faculty of Natural Sciences öğretim üyelerine yardımları ve desteklerinden ötürü
teşekkür ederim.

İstatistiksel analiz çalışmalarında bilgi, görüş ve yardımlarını benden esirgemeyen
Süleyman Demirel Üniversitesi öğretim üyeleri Yrd. Doç. Dr. Kürşad ÖZKAN’a ve
Yrd. Doç. Dr. Özgür KOŞKAN’a teşekkürlerimi sunarım.

Çalışmalarım sırasında manevi desteğini benden esirgemeyen sevgili eşim Güzide
AKYOL’a teşekkür eder, çalışmayı eşime ithaf ederim. Varlık nedenim olan değerli
annem Nurten AKYOL ve babam Osman AKYOL ile sevgili kardeşim Gülhan
AKYOL PARTOOĞLU’na verdikleri manevi destek için teşekkür eder, yaşamımın
her döneminde yanımda oldukları için minnetlerimi sunarım.

Son olarak, tez çalışmam sırasında emeği geçen, Okut. Ahmet MERT’e, Öğr. Gör.
Canpolat KAYA’ya, Orm. Müh. Mesut BİLİM’e ve adlarını burada yazma fırsatı
bulamadığım tüm arkadaş ve dostlarıma yardımları için teşekkür ederim.

Ayhan AKYOL
ISPARTA, 2010

vi
ŞEKİLLER DİZİNİ

Şekil 2.1.Sürdürülebilir orman yönetiminin genel hiyerarşik yapısı……….….. 17
Şekil 4.1.Ölçütlerdeki eğilimler.……………………………………….....……. 48
Şekil 4.2.Ölçüt 1’deki göstergelerin önem yüzdeleri.…………………...…..…. 51
Şekil 4.3.Ölçüt 1’de ölçülmesine gerek olmadığı düşünülen göstergeler...……. 52
Şekil 4.4.Ölçüt 1’deki ölçme güçlüğü bulunduğu düşünülen göstergeler...…… 54
Şekil 4.5.Ölçüt 2’deki göstergelerin önem yüzdeleri...………………………… 61
Şekil 4.6.Ölçüt 2’de ölçülmesine gerek olmadığı düşünülen göstergeler...…..... 63
Şekil 4.7.Ölçüt 2’deki Ölçme güçlüğü bulunduğu düşünülen göstergeler...…... 64
Şekil 4.8.Ölçüt 3’teki göstergelerin önem yüzdeleri..…………………………. 72
Şekil 4.9.Ölçüt 3’te ölçülmesine gerek olmadığı düşünülen göstergeler...…….. 73
Şekil 4.10.Ölçüt 3’teki ölçme güçlüğü bulunduğu düşünülen göstergeler..…… 74
Şekil 4.11.Ölçüt 4’teki göstergelerin önem yüzdeleri..……………………...… 81
Şekil 4.12.Ölçüt 4’te ölçülmesine gerek olmadığı düşünülen göstergeler...….... 82
Şekil 4.13.Ölçüt 4’teki ölçme güçlüğü bulunduğu düşünülen göstergeler...…... 83
Şekil 4.14.Ölçüt 5’teki göstergelerin önem yüzdeleri..………………………... 90
Şekil 4.15.Ölçüt 5’te ölçülmesine gerek olmadığı düşünülen göstergeler...…… 91
Şekil 4.16.Ölçüt 5’teki ölçme güçlüğü bulunduğu düşünülen göstergeler...…... 92
Şekil 4.17.Ölçüt 6’daki göstergelerin önem yüzdeleri...……………………….. 99
Şekil 4.18.Ölçüt 6’da ölçülmesine gerek olmadığı düşünülen göstergeler...…... 100
Şekil 4.19.Ölçüt 6’daki ölçme güçlüğü bulunduğu düşünülen göstergeler...….. 101

vii
ÇİZELGELER DİZİNİ
Çizelge 2.1.SOY için uluslararası ölçüt ve gösterge süreçleri..……………….. 23
Çizelge 2.2.Bölgesel girişimlere ait ölçüt ve göstergelerin ulusal ve yönetim 30
birimi düzeyinde hiyerarşik dağılımı.….………………….....................
Çizelge 4.1.Yaş grupları.….……………....................….……………............... 44
Çizelge 4.2.Cinsiyet dağılımları..……………………………………………… 44
Çizelge 4.3.Eğitim düzeyi..……………………………………………………. 45
Çizelge 4.4.Gelir dağılımları……………..……………………………………. 45
Çizelge 4.5.Katılımcıların OGM ölçüt ve göstergelerinin yeterliliğine ilişkin 46
yaklaşımları…..………………………………………………………...
Çizelge 4.6.Soru 3f için Tukey testi sonuçları…..…………………………….. 47
Çizelge 4.7.OGM SOY ölçüt ve göstergeleri (ölçüt 1: orman kaynakları).,…... 50
Çizelge 4.8.Anket ve diğer çalışmalarla elde edilen orman kaynakları ölçütü 55
ve göstergeleri…………………………………………………………..
Çizelge 4.9.OGM SOY ölçüt ve göstergeleri (ölçüt 2: biyolojik çeşitlilik)........ 60
Çizelge 4.10.Anket ve diğer çalışmalarla elde edilen biyolojik çeşitlilik ölçütü 66
ve göstergeleri…………………………………………………………..
Çizelge 4.11.OGM SOY ölçüt ve göstergeleri (ölçüt 3: sağlık, canlılık ve 71
bütünlük)………………………………………………………………..
Çizelge 4.12.Anket ve diğer çalışmalarla elde edilen sağlık, canlılık ve 76
bütünlük ölçütü ve göstergeleri.………………………………………..
Çizelge 4.13.OGM SOY ölçüt ve göstergeleri (ölçüt 4: üretim kapasitesi ve 80
fonksiyonları).…………………………………….…………………….
Çizelge 4.14.Anket ve diğer çalışmalarla elde edilen üretim kapasitesi ve 85
fonksiyonları ölçütü ve göstergeleri..…………..………………………
Çizelge 4.15.OGM SOY ölçüt ve göstergeleri (ölçüt 5: koruyucu ve çevresel 89
fonksiyonlar)….…………………………………..……………………
Çizelge 4.16.Anket ve diğer çalışmalarla elde edilen koruyucu ve çevresel 94
fonksiyonlar ölçütü ve göstergeleri…………………………………….
Çizelge 4.17.OGM SOY ölçüt ve göstergeleri (ölçüt 6: Sosyo-ekonomik 98
fonksiyonlar)……………………………………………………………
Çizelge 4.18.Anket ve diğer çalışmalarla elde edilen sosyo-ekonomik 103
fonksiyonlar ölçütü ve göstergeleri...……………….………………….
Çizelge 4.19.Sertifikasyon ölçütü ve göstergeleri.……………….…….……… 112
Çizelge 4.20.Küresel karbon ve su döngüsü ölçütü ve göstergeleri.…..………. 116
Çizelge 4.21.Yasal, politik ve kurumsal çerçeveler ölçütü………………...….. 121
Çizelge 4.22. Yasal, politik ve kurumsal çerçeveler ölçütü için örnek çizelge... 122
viii