TC SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ HALKLA ĠLĠġKĠLER VE ...

424 Pages·2015·3.93 MB·Turkish

T. C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
HALKLA ĠLĠġKĠLER VE TANITIM ANABĠLĠM DALI
HALKLA ĠLĠġKĠLER BĠLĠM DALI

SĠYASAL ĠLETĠġĠM VE DĠN:
SEÇMEN DAVRANIġINDA DĠNÎ ĠNANÇLARIN ROLÜ ÜZERĠNE BĠR ARAġTIRMA

DOKTORA TEZĠ

DANIġMAN:
PROF. DR. AHMET KALENDER

HAZIRLAYAN:
M. MERT ASLAN

KONYA - 2015
ÖNSÖZ
“Demokrasi” kavramının zaman içinde en fazla bütünleĢtiği ve çağrıĢtırdığı kavram
“seçim”dir. Elbette, dünyanın çoğu ülkesinde seçimler yapılmaktadır. Son on yıl zarfında iktidarı
değiĢtirmek veya test etmek amacıyla seçimlere gitmemiĢ olan ülkelerin sayısı on dörttür.
Bununla birlikte, yapılan her seçimin teknik olarak demokrasinin genel geçer standartlarına
uygun, serbest ve âdil seçimler olduklarını söylemek pek kolay değildir (Bishop ve Hoeffler,
2014: 3..
Siyasal partilerin halkla iliĢkiler politikaları bağlamında yürüttükleri siyasal iletiĢim
faaliyetlerinin en önemli parametrelerinin baĢında din olgusunun geldiği bilinmektedir. Zira dinin
bizzat kendi özgül ağırlığıyla kitlelerin siyasal tercihlerini biçimlendirme ve yönlendirme gücüne
sahip olduğu bilinmektedir (Basten ve Betz, 2011: 26..
Bu konu üzerinde yapılmıĢ olan bütün araĢtırmalar, politikacıların dinî kutlama, etkinlik
ve ayinlere katıldıkları seçim dönemlerinde önceki seçim dönemlerine göre daha fazla seçmenin
oyunu aldıklarını göstermektedir. Medya içerikleri incelendiğinde, politikacıların seçmen
kitleden daha fazla destek alabilmek için dinî değerleri bir araç olarak kullandıklarını gösteren
haber ve analiz yazılarıyla sıkça karĢılaĢmak mümkündür. Dinî mekânlara yapılan ziyaret ve
etkinliklere katılımlarlar her zaman siyasal propandaya malzeme yapılıyor olmaları bağlamında
ele alınmasalar da, büyük bir bölümünün söz konusu politikacılarla ilgili olarak olumsuz ve
eleĢtirel bir tonda servis edildiği muhakkaktır. Politikacılar bütün bunları yalnızca halkla iliĢkiler
ya da sosyal sorumluluk faaliyetleri bağlamında tasarlayıp yürütüyor ve “dindar” veya “dine
saygılı” imajlarını iktidar koltuklarına tahvil etmek gibi niyetler taĢımıyor olabilirler; ancak kitle
iletiĢim araçlarında yapılacak basit bir taramada, politikacıların kutsal olanla yaptıkları
temasların, tıpkı viral reklamlarda olduğu gibi hem doğal hem de son derece etkileyici birer
siyasal propaganda unsuru olarak seçim dönemine hatırı sayılır bir iktidar avantajı getirdiğine
iliĢkin çok sayıda negatif haber içeriğine rastlanabilmektedir (Iancu, 2009: 164..
Bu çalıĢma, dinî inançların seçmen davranıĢında ne ölçüde etkili olduğunu açığa çıkarmak
amacıyla yapılmıĢtır.
ÇalıĢmamın baĢlangıcından itibaren, engin akademik birikimi, bitmeyen enerjisi ve
hayranlık duyduğum eĢsiz alçakgönüllüğü ile her adımda bana rehberlik ederek her türlü desteği
i
sağlamıĢ olan Profesör Dr. Ahmet Kalender hocama minnettar olduğumu öncelikle belirtmek
isterim.
Aynı Ģekilde, çalıĢmamın baĢarıyla sonuçlanması için değerli görüĢlerinden her fırsatta
yararlanmama izin verme lütfunda bulunmuĢ olan Doçent Dr. Kadir Canöz ve Doçent Dr. ġükrü
Balcı hocalarıma yürekten teĢekkürlerimi bildiririm.
Bu vesileyle, anket çalıĢmama katılan herkese değerli katkılarından dolayı içtenlikle
Ģükranlarımı sunarım.

ii
SĠYASAL ĠLETĠġĠM VE DĠN:
Seçmen DavranıĢında Dinî Ġnançların Rolü Üzerine Bir AraĢtırma

M. Mert ASLAN
Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Halkla ĠliĢkiler ve Tanıtım Anabilim
Dalı, Halkla ĠliĢkiler Bilim Dalı
Doktora Tezi, Eylül 2015
Tez DanıĢmanı: Prof. Dr. Ahmet KALENDER
ÖZET
Ġnsanın varoluĢsal istek ve acılarına hitap eden din, dünyanın en eski ve köklü
kurumlarından biridir. Evrenin ve dünyanın yaratılıĢı ile birlikte orada kendi yaĢamının nedeni,
anlamı, düzeni ve sonrası konusunda duyduğu aydınlanma arzusunun tanrısal bir yansımasıdır.
Din bireylere sağladığı ontolojik bilgi referansından beslenen huzur ve güvenlik duygusunun yanı
sıra, toplumu bir arada tutan gelenek, hukuk ve siyasetin Ģekillenmesine olan katkısı açısından da
toplumun temel taĢı olmayı hak etmektedir. Bu nedenle, geleneksel, hukuksal, toplumsal ve
siyasal yapılarla ilgili kiĢisel ve toplumsal yönelimlere iliĢkin bilimsel çözümlemelerde öncelikle
dikkate alınması gereken yaĢamsal dinamiklerden biri olduğunda kuĢku yoktur. Bu çalıĢmanın
hedefi, dinî inançların siyasal tutumlar ve seçmen davranıĢları üzerindeki etkisini ortaya
çıkarmaktır.
ÇalıĢmanın konusuna paralel olarak siyasal kimlik ve davranıĢların oluĢum ve hareketinde
büyük bir rol oynayan din kurumuyla ilgili bireysel ve toplumsal algı ve bu algının siyasal yapı
üzerindeki etkileri çerçevesinde siyasal halkla iliĢkilerin önemli bir enstrüman ve aktörü olarak
dinin fonksiyonu zaman zaman akademik çevrelerin ilgisini çekmektedir. Burada öne çıkan ve
yanıtı aranan, dinin bireylerin siyasal davranıĢını ve seçmen tercihini etkileyip etkilemediği ve
ortaya çıkan yanıt olumluysa hangi ölçüde etkilediği sorularıdır. Söz konusu sorulara nesnel ve
bilimsel yanıtlar bulunabilmesi için literatür taraması yoluyla yapılandırılacak kapsamlı bir
iii
kuramsal çalıĢmanın ardından Türkiye‟nin Ġç Anadolu Bölgesi‟nin dört büyük kentleri olan
Ankara, EskiĢehir, Konya ve Kayseri‟de tesadüfî örneklem yoluyla seçilen 800 denek üzerinde
yapılan anket çalıĢması neticesinde elde edilmiĢ olan veriler üzerinde öncelikle bir faktör analizi
yapılmıĢtır. Ortaya çıkan faktörlerin mevcut değiĢkenlerle karĢılaĢtırılmasında “tek yönlü varyans
analizi” (one-way anova); aynı değerler açısından cinsiyete göre değerlendirmeler yapabilmek
amacıyla bağımsız örneklem “T testi” (Independent Samplest T test); siyasal tutum ölçeği, siyasal
bilgi kaynağı ve dinî bilgi kaynağının maddelerinin önem düzeylerini belirlemek için Aritmetik
Ortalama (A.O.) testi; ayrıca kategorik (nominal) düzeydeki değiĢkenlerin birbirleriyle olan
iliĢkilerini çözümlemek için “Ki kare” testi kullanılmıĢtır.
Böylelikle elde edilmiĢ olan sonuçlardan hareketle, araĢtırma hipotezlerinin test
edilebilmesine yönelik olarak anlamlı ve genellenebilir sonuçlara ulaĢılmıĢ bulunmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Siyaset, ĠletiĢim, Siyasal ĠletiĢim, Din, Siyasal Ġslam, Siyasal Tutum,
Seçmen DavranıĢı, Oy Verme DavranıĢı, Sekülarizm.

iv
POLITICAL COMMUNICATION AND RELIGION:
A Research Regarding the Effects of Religious Beliefs on Electoral Behaviour

M. Mert ASLAN
Selçuk University, Institute of Social Sciences, Department of Public Relations
PhD Thesis, Eylül 2015
Thesis Supervisor: Prof. Dr. Ahmet KALENDER
ABSTRACT
Religion which has always called upon the human being‟s nature‟s unalterable laws and
more specifically its existential desires and afflictions is no doubt one of the oldest, deep-rooted
and most important traditional institutions on the face of the Earth. It is a divine reflection of
mankind‟s craving and effort to interrogate and understand the reasons of creation of the
universe, the meaning of life on Earth and the life after death. Religion, as the most outstanding
basis of tradition, law and politics at the same time, obviously deserves to be the most vigorous
founding body of the society, as well as the individuals‟ ontological resource of peace and
security provided with its heavenly, celestial knowledge references. Hence, having an important
influence on forming the individuals‟ wordview in general and correspondingly their political
perception and identities, it is widely taken into consideration as an efficient factor before all else
in the processes of academic studies and scientific researches on political issues such as political
attitude, voting behaviour and electoral behaviour.
The main target of this study is to yield up whether religiosity has a considerable amount
of influence on the formation of political identity and political behaviors. If it has an enormous
effect on them as an major instrument and actor, to what extent does it operate behind the
individuals‟ political attitudes and political decision-making processes? After a noteworthy sum
of theoretical part, application of a comprehensive survey is planned to carry out for finding out
satisfying objective and scientific answers to those questions.
v
At the end of the application part of the study, first of all, a factor analysis was made on
available data. Then a One-Way Anova was made in comparison of obtained factors with present
variables and also an Independent Samplest T Test was made so as to be able to make evaluations
in the same direction. In addition, the programme called Ki Square was used in order to resolve
the relationships among variables at nominal level. In the meantime, Arithmetical Mean Test was
used in order to find out the sequence of significance of articles of the scale of political attitude
and also the resources of political and religious information. Thereafter, it was tried to be
reached at the whole necessary explicit and definitive results which could also be generalized to
similar events.
The significant conclusion that religion is directly effective on forming political attitude
and directing electoral behaviors was finally reached in the light of analysis of those available
findings.
Key words: Politics, Communication, Political communication, Religion, Political Islam,
Political Attitude, Electoral Behaviour, Voting Behaviour, Secularism.

vi
ĠÇĠNDEKĠLER
Sayfa No
ÖNSÖZ i
ÖZET iii
ABSTRACT v
KISALTMALAR LĠSTESĠ ...................................................................................................................... xx
TABLOLAR LĠSTESĠ ............................................................................................................................. xxi
GĠRĠġ xxi
BĠRĠNCĠ BÖLÜM ...................................................................................................................................... 4
DĠN KAVRAMINA ĠLĠġKĠN TANIM VE YAKLAġIMLAR ........................................................... 4
1.1.Din Kavramı ........................................................................................................................... 4
1.2.Dinin Kökeni .......................................................................................................................... 8
1.3.Dinin Bireysel ve Toplumsal YaĢam Üzerindeki Etkileri .................................................... 15
1.3.1.Değerler Üretme ............................................................................................................. 18
1.3.2. ToplumsallaĢtırma ve Toplumsal Denetim ................................................................... 19
1.3.3. Toplumsal BütünleĢticilik ve DayanıĢma ..................................................................... 21
1.3.4.MeĢrulaĢtırma ................................................................................................................ 22
1.3.5.Dünya GörüĢü ve Kimlik Kazandırma........................................................................... 23
1.3.6.VaroluĢsal Acı ve Ġsteklere KarĢılık Verme .................................................................. 24
1.4.Sekülarizmin Tarihsel GeliĢimi ............................................................................................ 25
1.5.Geleneksel SekülerleĢme Kuramları .................................................................................... 31
1.5.1.Rasyonel Weltanschauung yaklaĢımı............................................................................. 31
1.5.2.ĠĢlevsel Evrim-Amacın Kaybı ........................................................................................ 33
1.5.3.Dinsel Pazarlar Kuramı-Rekâbetin Sonu ....................................................................... 36
vii
1.6.Dindarlık Kavramı ve Ölçümüne ĠliĢkin YaklaĢımlar .......................................................... 40
1.7.Din-Medya ĠliĢkisi ................................................................................................................ 52
1.7.1.Medyada KiĢisel Dinî Bağlılıklar Açısından Dinin Ele Alınma Biçimi ........................ 58
1.7.2.Televizyonun Kültürel Rolü Bağlamında Din ............................................................... 60
ĠKĠNCĠ BÖLÜM ....................................................................................................................................... 63
SEÇMEN DAVRANIġINDA DĠNÎ ĠNANÇLARIN ROLÜ ............................................................. 63
2.1.Seçmen DavranıĢı ................................................................................................................. 63
2.2.Karar Verme ......................................................................................................................... 65
2.2.1.Ġki AĢamalı Karar ........................................................................................................... 66
2.2.2.Katılıp katılmama ........................................................................................................... 67
2.2.3.Parti tercihi ..................................................................................................................... 68
2.3.Seçmen DavranıĢını Etkileyen Faktörlere ĠliĢkin Kuramsal ve Deneysel YaklaĢımlar ....... 69
2.3.1.Kolombia Modeli/Sosyolojik Model ............................................................................. 72
2.3.2.Michigan Modeli/Psiko-Sosyal YaklaĢım ..................................................................... 74
2.3.3.Rasyonel Tercih Modeli/Ekonomik YaklaĢım ............................................................... 77
2.4.Dinî Ġnançlar ile Politik Tutumlar Arasındaki ĠliĢkilerde Genel Kuramsal Çerçeve............ 79
2.5.Amerika BirleĢik Devletleri‟nde Din ve Politik Tutumlar ................................................... 92
2.5.1. Amerika BirleĢik Devletleri‟nde Kamusal ve Sosyo-Kültürel YaĢamda Dinin Yeri ... 92
2.5.2.Amerikan Toplumunda BaĢlıca Etno-Dinsel Topluluklar ve Siyasal Eğilimleri ........... 98
2.5.3.Amerika BirleĢik Devletleri‟nde Dinî Ġnançların Seçmen DavranıĢı Üzerindeki Etkileri
ve Ġlgili Akademik ÇalıĢmalar .............................................................................................. 104
2.6. Avrupa‟da Dinî Ġnançların Seçmen DavranıĢı Üzerindeki Etkileri ................................... 125
2.7.Türkiye‟de Seçmen Tercihlerinde Dinî Ġnançların Etkisi ................................................... 130
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ................................................................................................................................ 137
SEÇMEN DAVRANIġINDA DĠNÎ ĠNANÇLARIN ROLÜ ARAġTIRMASI ............................. 137
viii
3.1. AraĢtırmanın Metodolojisi ................................................................................................. 137
3.2. BULGULAR VE YORUM ............................................................................................... 141
3.3. KATILIMCILARIN SOSYO-DEMOGRAFĠK ÖZELLĠKLERĠ ..................................... 141
3.3.1. Katılımcıların YaĢlarına Göre Dağılımı ...................................................................... 141
3.3.2. Katılımcıların Eğitim Düzeylerine Göre Dağılımı ..................................................... 142
3.3.3. Katılımcıların Meslekî Durumlarına Göre Dağılımı ................................................... 142
3.3.4. Katılımcıların Aylık Ortalama Gelirlerine Göre Dağılımı .......................................... 143
3.3.5. Katılımcıların Cinsiyet Durumlarına Göre Dağılımı .................................................. 143
3.3.6. Katılımcıların Medenî Durum ve YaĢadıkları Kentlere Göre Dağılımı ..................... 143
3.4. SEÇMENLERĠN OY VERME KRĠTERLERĠ VE OY VERĠLEN PARTĠ ..................... 144
3.4.1. Seçmenin Bir Partiyi Desteklemede Öncelikle Dikkate Aldığı Kriterler ................... 144
3.4.2. Seçmenin 2011 Genel Seçimlerinde Oy Verdiği Siyasal Parti ................................... 145
3.4.3. Seçmenin 2014 Yerel Seçimlerinde Oy Verilen Siyasal Parti .................................... 146
3.4.4. Yapılacak Olası Bir Genel Seçimde Oy Verilecek Parti............................................. 146
3.5. SEÇMENLERĠN TERCĠH ETTĠĞĠ SĠYASAL KĠMLĠKLER ......................................... 147
3.5.1. Seçmenlerin Kendilerini Siyasal Açıdan Tanımlamada Tercih Ettiği Siyasal Kimlikler
............................................................................................................................................... 147
3.6. SEÇMENLERĠN DĠNDARLIK DÜZEYLERĠ ................................................................. 148
3.6.1. Seçmenlerin Dindarlık Düzeyleri................................................................................ 148
3.7. DĠNDARLIK BOYUTLARINA ĠLĠġKĠN FAKTÖR ANALĠZĠ ..................................... 148
3.7.1. Faktör Değerlendirmeleri ............................................................................................ 150
3.8. SEÇMENLERDE SĠYASAL TUTUM VE OY VERME DAVRANIġI .......................... 151
3.8.1. Seçmenlerin Siyasal Tutum ve Oy Verme Yargılarına Katılma Düzeyleri ................ 151
3.8.2. Seçmenlerin Siyasal Bilgilenmede BaĢvurdukları Kaynaklar .................................... 153
3.8.3. Cinsiyetle Siyasal Bilgi Kaynağı Kullanma Arasındaki ĠliĢki .................................... 154
ix