TC SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ OSMANLI DEVLETĠ ORDU ...

285 Pages·2013·13.6 MB·Turkish

T.C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ
FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

OSMANLI DEVLETĠ ORDU SĠSTEMĠNDE
REDĠF TEġKĠLATI VE II. ABDÜLHAMĠD
DÖNEMĠ REDĠF BĠNALARI

Muhammet Mithat ÖZGEN

DOKTORA TEZĠ

Mimarlık Anabilim Dalını

Kasım-2013
KONYA
Her Hakkı Saklıdır

TEZ BĠLDĠRĠMĠ

Bu tezdeki bütün bilgilerin etik davranıĢ ve akademik kurallar çerçevesinde elde
edildiğini ve tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalıĢmada bana ait
olmayan her türlü ifade ve bilginin kaynağına eksiksiz atıf yapıldığını bildiririm.

DECLARATION PAGE

I hereby declare that all information in this document has been obtained and
presented in accordance with academic rules and ethical conduct. I also declare that, as
required by these rules and conduct, I have fully cited and referenced all materials and
results that are not original to this work.

Ġmza
Muhammet Mithat ÖZGEN
Tarih: 07 Kasım 2013
iv

ÖZET

DOKTORA TEZĠ

OSMANLI DEVLETĠ ORDU SĠSTEMĠNDE REDĠF TEġKĠLATI VE
II. ABDÜLHAMĠD DÖNEMĠ REDĠF BĠNALARI

M.Mithat ÖZGEN

Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
Mimarlık Anabilim Dalı

DanıĢman: Prof.Dr. Kerim ÇINAR

2013, 285 Sayfa

Jüri
Prof.Dr.Kerim ÇINAR
Doç.Dr.Dicle AYDIN
Doç.Dr.Mehmet UYSAL
Yrd.Doç.Dr.Osman ÜLKÜ
Yrd.Doç.Dr.Murat ORAL

Osmanlı Devleti’nde modernleĢme hareketlerinin öncelikle askerlik alanında baĢlatıldığı
bilinmektedir. Ancak, yapılan ıslahatların ayrıntıları yeterince irdelenmemiĢtir. Özellikle, Yeniçeri
Ocağı’nın kaldırılmasından sonraki düzenlemeler genel olarak ele alınmıĢtır. Redif Askeri TeĢkilatı,
Osmanlı Devleti için sıkıntıların çok olduğu bir dönem olan XIX. yüzyılda teĢkil edilmiĢtir. TeĢkilatın
gerekçelerini, oluĢum sürecini ve iĢleyiĢini yorumlayabilmek için, dönemin siyasi geliĢmelerini ve
modernleĢme çabalarını kavramak çok önemlidir.
Toplum hayatının her alanında etkili olan modernleĢme hareketi, gerek devlet tarafından gerekse
de batının etkisiyle mimarlık ve dolayısı ile imar alanında da yer bulmuĢtur. Mimarlık geçmiĢi köklü olan
Osmanlı Devleti, mimari faaliyetlerini, bu alanda görevli mimarlık kurumu ile yürütmüĢtür.
ModernleĢmenin mimarlık kurumundaki etkisi, mimarlık eğitimine farklı yaklaĢımı, yeni kurumsal
düzenlemeleri dolayısı ile Osmanlı kentlerinin fiziksel değiĢimini de beraberinde getirmiĢtir. II.
Abdülhamid dönemi, inĢa ve imar çalıĢmaları yönünden yüzyılın en yoğun dönemidir. Ekonomik
sorunlara rağmen, padiĢah ve idareciler, halkın desteğini alarak bu faaliyetleri vilayet, sancak, kaza,
nahiye gibi en büyük yerleĢiminden en küçük yerleĢimine kadar hemen her bölgede gerçekleĢtirmiĢlerdir.
Bu faaliyetler içinde askeri yapılaĢma alanında en büyük hareket, dönemin Redif birlikleri için baĢlatılan
inĢaat seferberliğidir. Bu seferberliğin Osmanlı Devleti boyunca eĢi görülmemiĢ bir inĢa hareketi
olduğunu iddia etmek yanlıĢ olmaz. Günümüzde, Redif birliği yapısı olarak inĢa edilen ancak geçmiĢi
bilinmeyen onlarca yapı yaĢamlarını sürdürmekte; bir o kadarı da yaĢam mücadelesi vermektedirler. Bir
kısım yapılar ise, plansız ve çarpık kentleĢme, doğal afetler gibi nedenlerden dolayı günümüze
ulaĢamamıĢlardır.
Tez kapsamında; BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivi, Vilayet Salnameleri, dönemin gazete ve dergileri,
yayınları, eski görseller gibi kaynaklardan ulaĢılan özgün belgeler incelenmiĢ ve Redif birlikleri için
depo, daire, cephanelik ve koğuĢ binaları olmak üzere dört tipte yapılaĢmaya gidildiği tespit edilmiĢtir.

Anahtar Kelimeler: Abdülhamid, depo, mimari, Osmanlı, redif, tabur, modernleĢme.
v

ABSTRACT

DISSERTATION

REDĠF ORGANIZATION IN THE OTTOMAN STATE AND REDĠF ARMY
BUĠLDĠNGS AT II.ABDULHAMĠD TERM

M. Mithat ÖZGEN

Selçuk University, Institute of Physical Sciences
Department of Architecture

Consultant: Prof. Dr. Kerim ÇINAR

2013, 285 pages

Jury
Prof.Dr.Kerim ÇINAR
Doç.Dr.Dicle AYDIN
Doç.Dr.Mehmet UYSAL
Yrd.Doç.Dr.Osman ÜLKÜ
Yrd.Doç.Dr.Murat ORAL

It is well known that modernization activities in the Ottoman State started first in the field of
military. However, the details of the performed reforms have not been sufficiently elaborated. Especially,
the arrangements after the abolishment of the Guild of Janissaries have been discussed superficially. The
Aged Soldiers Military Organization was established in the 19th century being an era when the troubles of
the Ottoman State were on the rise. In order to be able to interpret the justifications, formation process
and functioning of the organization, it is important to comprehend the political development of the age
and the modernization struggles.
Modernization activity, influencing every facet of the societal life, has found its place in
architecture, and thus public works, both with the impact of the state and the west. With its well-rooted
architecture background, the Ottoman State has executed its architectural activities by the hand of the
commissioned architectural institution. The impact of modernization of the architecture institution has
brought about a different approach to architecture education, new institutional arrangements and as a
result, physical changes in the outlook of the Ottoman cities. II. Abdülhamid was the most intense era of
the century in terms of construction and public works. Despite economic problems, the sultan and the
administrators have conducted these activities, by also obtaining the support of the community, in almost
every region from bigger settlements such as provinces, sanjaks, districts and townships, to the smallest
settlements. The biggest movement in the field of military structuring among these activities is the civil
works mobilization commenced for the Aged Soldiers units of the era. It would not be a mistake to claim
that this mobilization was a unique civil works movement that did not have an equivalent all through the
life of the Ottoman State. Today, there tens of structures that were constructed as Aged soldier unit
structure whose past is unknown, and there are many more that are currently struggling for survival. On
the other hand, there are also some structures that could not reach our day due to unplanned and irregular
urbanization and natural disasters.
In the scope of this dissertation, it identified there were four types army buildings; depot,
regional draft office, arsenal and dormitory constructed for Redif units based on original documentation
obtained from sources such as the Ottoman Archive of the Prime Ministry, Provincial Annuals,
newspaper and journals of the era, publications and ancient visuals.

Keywords: Abdülhamid, warehouse, architecture, Ottomans, aged soldiers, battalion,
modernization.
vi

ÖNSÖZ
XVI. yüzyılda Osmanlı Devleti güç ve kuvvetin doruğundadır. XVII. yüzyıl ise
yeni bir dönemin baĢlangıcıdır. Bu dönem dünyadaki siyasal, sosyal ve ekonomik
geliĢmelere bağlı olarak çöküĢün de baĢlangıcıdır.
Batının çağa hükmetmesi, Osmanlı Devleti’nin batıya ayak uydurma çabalarını
beraberinde getirmiĢtir. Bu çabalar modernleĢme ifadesi ile literatürde yerini almıĢtır.
Öncelikle ordu sistemindeki yenilik hareketlerini, mali düzenlemeler, siyasi ve idari
reformlar takip etmiĢtir. Bu kapsamda kurulan Redif ordusu, yedek ordu düĢüncesi ile
oluĢturulmasına rağmen iktidar gücünün taĢrada düzenli ordu birliği Ģeklindeki kurgusu
olmuĢtur.
Özellikle, II. Abdülhamid döneminde sayısı artırılan bu birliklerin iskan ve
idamesi için, ülke sınırlarının hemen her yerinde, ciddi bir inĢaat seferberliği söz konusu
olmuĢtur. Tarihçeleri ve değerleri pek bilinmemesine rağmen, bu dönemde inĢa edilen
ve günümüze ulaĢabilen Redif birliği yapıları birer kültür varlığı olarak çeĢitli iĢlevler
ile ihtiyaca cevap vermeye devam etmektedirler.
Kültür varlıkları bir toplumun geçmiĢi ile geleceği arasındaki en büyük bağdır.
Bu bağ var olduğu sürece o toplumda tarih bilincinden bahsedilebilir. GeçmiĢine sahip
çıkmayan toplumlar, geleceklerini Ģekillendiremezler.
Büyük zorluklar içinde inĢa edilen ve bugün Türkiye’nin birçok bölgesinde,
bilinçsiz kullanım, yanlıĢ Ģehircilik uygulamaları, doğal afetler gibi etkenlere rağmen
devletine hizmet vermeye devam eden bu kültür değerleri ile ilgili çalıĢmamın baĢından
sonuna kadar destek veren hocam Prof.Dr. Kerim ÇINAR’a teĢekkürlerimi sunarım.
Tezin araĢtırma, yöntem açısından geliĢimi ve oluĢumunda her an destek olan ve
Ilgın’daki Redif birliği yapısının varlığı ile bu yola çıkmama vesile olan Doç.Dr. Dicle
AYDIN’a, görüĢ ve değerlendirmeleri ile her aĢamada çalıĢmaya katkıda bulunan
Doç.Dr. Mehmet UYSAL’a ve Yrd.Doç.Dr. Osman ÜLKÜ’ye sonsuz Ģükranlarımı
sunarım.
ÇalıĢma sürecinin her aĢamasında destek ve yardımlarını esirgemeyen Cevat
EKĠCĠ, Ġlhan PARLAK ve Ġrfan DAĞDELEN ile birlikte isimlerini bu satırlara
sığdıramayacağım onlarca kiĢiye aynı duygularla teĢekkürlerimi ifade ederim.
Mensubu olmaktan her zaman Ģeref ve gurur duyduğum Türk Silahlı Kuvvetleri
bünyesinde görev yapan ve çalıĢmamı destekleyen büyüklerime müteĢekkir olduğumu
belirtirim.
vii

ÇalıĢmamın baĢından sonuna kadar her türlü fedakârlığı esirgemeyen öncelikle
değerli eĢim Sibel ÖZGEN, çocuklarım Mihriban Ece ve Oğuz ÖZGEN ve diğer aile
büyüklerim… Varlığınız gücümdür… Bu eser hepimizin eseridir…

Kasım 2013, Konya
M.Mithat ÖZGEN
viii

ĠÇĠNDEKĠLER
TEZ BĠLDĠRĠMĠ ……………………………………………………………………. iii
ÖZET .............................................................................................................................. iv
ABSTRACT ..................................................................................................................... v
ÖNSÖZ ........................................................................................................................... vi
ĠÇĠNDEKĠLER ............................................................................................................ viii
ġEKĠLER LĠSTESĠ ........................................................................................................ x
ÇĠZELGELER LĠSTESĠ ............................................................................................. xv
KISALTMALAR ......................................................................................................... xvi
1. GĠRĠġ ....................................................................................................................... 1
1.1. Problemin Tanımlanması ................................................................................... 1
1.2. ÇalıĢmanın Amacı, Kapsamı ve Önemi ............................................................. 2
1.3. ÇalıĢmada Ġzlenen Yöntem ................................................................................ 3
1.4. Kaynak AraĢtırması ............................................................................................ 4
2. OSMANLI KARA ORDUSUNUN TARĠHSEL GELĠġĠMĠ ............................ 10
2.1. Yeniçeri Ocağının KaldırılıĢına (1826) Kadar Kara Kuvvetleri ...................... 10
2.1.1. Ġlk askeri birlikler ve ilk teĢkilatlanma ..................................................... 10
2.1.2. Kapıkulu askerleri (merkez ordusu) ......................................................... 13
2.1.3. Eyalet askerleri ......................................................................................... 17
2.2. Yeniçeri Ocağının Kaldırılmasından Sonra Kara Kuvvetleri .......................... 19
2.2.1. Nizam-ı cedit teĢkilatı ............................................................................... 19
2.2.2. Sekban-ı cedid teĢkilatı ............................................................................. 22
2.2.3. Muallem eĢkinci teĢkilatı .......................................................................... 24
2.2.4. Yeniçeri ocağının kaldırılması .................................................................. 24
2.2.5. Asakir-i mansure-i muhammediyyenin kuruluĢu ve kanunnamesi ........... 26
2.2.6. Redif-i asakir-i muhammediye teĢkilatı .................................................... 29
3. REDĠF BĠRLĠKLERĠNĠN ĠNġA FAALĠYETLERĠ ............................................. 56
3.1. II. Abdülhamid döneminde Osmanlı kenti .......................................................... 57
3.2. II. Abdülhamid Dönemi öncesi Redif Birlikleri Yapıları .................................... 62
3.3. II. Abdülhamid Dönemi Redif Birlikleri Yapıları ............................................... 73
3.3.1. Birinci Ordu Komutanlığı Bölgesi Redif Birlikleri Binaları ....................... 73
3.3.2. Ġkinci Ordu Komutanlığı Bölgesi Redif Birlikleri Binaları ....................... 124
3.3.3. Üçüncü Ordu Komutanlığı Bölgesi Redif Birlikleri Binaları .................... 162
3.3.4. Dördüncü Ordu Komutanlığı Bölgesi Redif Birlikleri Binaları ................. 191
3.3.5. BeĢinci Ordu Komutanlığı Bölgesi Redif Birlikleri Binaları ..................... 206
3.3.6. Altıncı Ordu Komutanlığı Bölgesi Redif Birlikleri Binaları ...................... 212
3.3.7. Hicaz Bölgesi Redif Birlikleri Binaları ...................................................... 215
3.4. II. Abdülhamid Dönemi Sonrasında Redif Birlikleri Yapıları .......................... 215
ix

3.5. PadiĢah II. Abdülhamid Dönemi ArĢiv Belgelerine Göre Redif Birlikleri ĠnĢa
Faaliyetlerinin Değerlendirilmesi ............................................................................. 218
3.5.1. Redif birlikleri depo binası ......................................................................... 223
3.5.2. Redif birlikleri daire binası ......................................................................... 228
3.5.3. Redif birlikleri cephanelik binası ................................................................ 233
3.5.4. Redif birlikleri koğuĢ binası ....................................................................... 234
4. SONUÇ ................................................................................................................ 249
5. KAYNAKLAR ........................................................................................................ 254
ÖZGEÇMĠġ ................................................................................................................ 268
x

ġEKĠLER LĠSTESĠ

ġekil 2.1. Asakir-i Mansure-i Muhammediye TeĢkilat Yapısı
ġekil 3.1. Neoklasik üslup ile inĢa edilmiĢ yapıların uygulama örnekleri
ġekil 3.2. II.Mahmud döneminde Ġzmir’de inĢa edilen SarıkıĢla.
ġekil 3.3. Kayseri’de inĢa edildiği düĢünülen Redif deposu
ġekil 3.4. 1889 yılında açılıĢının gerçekleĢtirildiği düĢünülen Ġzmit Redif Birliği
yapıları
ġekil 3.5. Müzeye dönüĢtürülen Redif birliği yapısı.
ġekil 3.6. Hendek Redif Deposu olduğu düĢünülen yapı.
ġekil 3.7. Kastamonu Askeralma Bölge BaĢkanlığı Ek Binası.
ġekil 3.8. Kastamonu Askeralma Bölge BaĢkanlığı ek binası
ġekil 3.9. Kastamonu Askerlik Dairesi ek bina (a) ve Kastamonu Askeralma Bölge
BaĢkanlığı binası (b)
ġekil 3.10. Kastamonu Askeralma Bölge BaĢkanlığı Binası
ġekil 3.11. Kastamonu ilinin uydu görüntüsü
ġekil 3.12. Redif birliği yapısı olduğu düĢünülen binaların ilçe içindeki yerlerine iliĢkin
uydu görüntüsü
ġekil 3.13. Restorasyon öncesi ve sonrası TaĢköprü Cephaneliği.
ġekil 3.14. TaĢköprü Kent ve Tarih Müzesi olarak planlanan bina
ġekil 3.15. Cephanelik parkı (a) ve Kent ve Tarih Müzesini (b) gösteren TaĢköprü
ilçesine ait in uydu görüntüsü
ġekil 3.16. Kayseri Redif deposu
ġekil 3.17. Sivrihisar eski Askerlik ġubesi binası
ġekil 3.18. Sivrihisar Ġlçesine ait uydu görüntüsü
ġekil 3.19. Ürgüp’te tespiti yapılan üçlü yapı grubuna ait uydu görüntüsü
ġekil 3.20. Ürgüp Askerlik ġubesi misafirhane binası
ġekil 3.21. Ürgüp Askerlik ġubesi binası
ġekil 3.22. Ürgüp Askerlik ġubesi sosyal tesisi (üstte) ve TaĢköprü Cephanelik Parkı
içindeki Redif birliği cephanelik (altta)
ġekil 3.23. Restorasyon öncesi ve sonrası binaların görünüĢü
ġekil. 3.24. 1895 yılında Ürgüp
ġekil 3.25. Ürgüp ilçesine ait uydu görüntüsü
ġekil 3.26. Sinop Askerlik ġubesi BaĢkanlığı Ek Binası.
ġekil. 3.27. Sinop ilinin uydu görüntüsü