tc ordu üniversitesi sosyal bilimleri enstitüsü türk dili ve edebiyatı ana bilim dalı ibn fadlan ve el-gırnat

165 Pages·2016·2.3 MB·Turkish

T.C.
ORDU ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANA BİLİM DALI

İBN FADLAN VE EL-GIRNATİ
SEYAHATNAMELERİNDE TÜRKLÜK İLE İLGİLİ
KAVRAMLAR

YÜKSEK LİSANS TEZİ

HAZIRLAYAN
CELAL İKBAL SELEK

ORDU – 2016
T.C.
ORDU ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

İBN FADLAN VE EL-GIRNATİ
SEYAHATNAMELERİNDE TÜRKLÜK İLE İLGİLİ
KAVRAMLAR

CELAL İKBAL SELEK

YÜKSEK LİSANS TEZİ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANA BİLİM DALI

AKADEMİK DANIŞMAN
Prof. Dr. İsmail DOĞAN

ORDU – 2016

ÖZET

[SELEK, Celal İkbal]. [İbn Fadlan ve El-Gırnati Seyahatnamesindeki Türklük ile İlgili
Terimler ve Kelimeler], [Yüksek Lisans Tezi], Ordu, [2016].

Türkçe kelimler ve Türklük ile ilgili kelimeler yıllar boyu araştırma konusu olmuştur.
Kelimelerin anlamları, karşıladıkları kavramlar ve ifadeler ayrıntılı şekilde incelemelere tabi
tutulmuştur.

Bu anlamda incelenmesi gereken önemli eserlerden biri de Seyyah İbn Fadlan’a ait “İbn
Fadlan Seyahatnamesi” dir. Ayrıca tarihi seyir içerisinde hemen hemen aynı dönemlerde
yaşamış bir başka seyyah El-Gırnati’ye ait seyahatname de bu alanda incelenmesi ve
araştırılması gerekmektedir. İbn Fadlan’a göre bilinirlik bakımından henüz daha az popüler
olan El-Gırnati de bahsettiği Türklük ile ilgili kavramlar ve kelimeler açısından oldukça
önemlidir.

Bahsedilen seyyahların, eserlerinde kullandıkları terimler ve kelimeler tek tek
incelemeye tabi tutularak incelenen eserlerden özellikle Türk tarihi açısından çok bilinenler ve
pek fazla ortaya çıkmamış fakat Türkçe olduğu kanıtlanmış terimler ve kavramlar ayrıntılı
tanıtılmaya çalışıldı. Ayrıca yapılan incelemeler ışığında Türklük ile ilgili kelime ve
kavramların önemi ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Sözcükler ( 5 )
“İbn Fadlan, El-Gırnati, Türklük, Türkçe kavramlar, Seyahatnameler”

I
ABSTRACT

[SELEK, Celal İkbal]. [İn İbni Fadlan and el-Gırnati travel book, terms and words about
Turkishness], [Master Thesis], Ordu, [2016].

"Turkish words and terms related with Turkishness have been subject of researches for
a years. Meaning of those words and their equivalent have been studied in detail. Since they
have significant importance on Turkish history and it’s transmission through centuries,
Turkish words should always be studied in detail.

The Journal of “Ibn Fadlan” which is very popular recently is one of the important
literal works need to be studied in this regard. Also another traveler El Gırnati who lived in
approximently same period of time should be studied and words he used should be examined.

It’s very clear that soon there will be more detailed studies on both traveler and we in
our work we took the words used by travelers one by one for examination. We presented
popular terms and concepts that is related with Turkish history and unpopular terms that is
known to be Turkish and in consideration of these examinations we tried to underline the
importance of these words for Turkish language.

Key Words ( 5 )
“İbn Fadlan, El-Gırnati,, Turkish, Turkish terms, Journals.”

II
ÖZGEÇMİŞ

Kişisel Bilgiler
Adı Soyadı : Celal İkbal SELEK
Doğum Yeri ve Tarihi : Konya 21/08/1987
Eğitim Durumu
Lisans Öğrenimi : Girne Amerikan Üniversitesi / Türk Dili ve Edebiyatı
Öğretmenliği
Yüksek Lisans Öğrenimi :
Bildiği Yabancı Diller : İngilizce
Bilimsel Etkinlikleri : Selek, Celal İkbal, “Y. Kadri Karaosmanoğlu’ nun
Yaban Romanı İle Cengiz Aytmatov’ un Cemile Adlı
Romanı’nın Karşılaştırılması”, Yayınlanmış makale,
Girne Amerikan Üniversitesi, TDE, 2010.

Selek, Celal İkbal, “İsmail Bozkurt’un ‘Yusufçuklar
Oldu Mu?’ Romanında Dış Dünya Tasviri ve Renk”,
Yayınlanmış Tezsiz Yüksek Lisans Tezi, Girne
American Üniversitesi, SBE, KKTC, Girne, 2011.
İş Deneyimi
Uygulamalar :
Projeler: 1974 Kıbrıs Barış Harekatında, bulunan asker ve
halkla ilgili derleme çalışması, 2010.
Çalıştığı Kurumlar: Özel Girne Amerikan Koleji (2011), Korgan Anadolu
İmam Hatip Lisesi (2014), Özel Fatsa Birikim Temel
Lisesi (2015)
İletişim
E-Posta Adresi : [email protected]
Telefon:
İş: 0452 424 0959
Cep: 0539 257 4464
Tarih ve İmza:

III
ÖNSÖZ

Dil, milleti millet yapan en önemli unsurların başında gelmektedir. Türk dili, Türk
milletinin kültürel yönden tanıtan ve geleceğe aktaran en önemli kaynaklardan biridir. Bu
bakımdan Türk dili, uzun yıllardır araştırılan ve üzerinde durulan bir bilim dalıdır ve yapılan
araştırmalar, köken incelemeleri her zaman büyük önem arz etmiştir. Hemen hemen dünyanın
geniş coğrafyalarına sirayet etmiş Türk dili ile ilgili en önemli kısımlardan biri de şüphesiz
Avrupa ve kavimler göçü sonrası Hazar denizi itibariyle Avrupa’ya geçiş güzergahıdır.
Burada yaşayan Türk toplulukları, yıllar içerisinde güzergah üzerindeki geçtikleri bölgelerde
Türk dilini kullanmış ve yaşatmışlardır.
Bu çalışma ile yapılmak istenen ise, işte tam da bahsedilen güzergahta ve oradan
Anadolu’ya ve tabi ki İslamiyet ile birlikte Arap yarım adasına kadar uzanan coğrafyada Türk
dilini seyyahların ağzından incelemektir. Tarih boyunca birçok millete ev sahipliği yapmış
topraklarda yüzyıllar boyunca kültür ve dil özelliklerini kaybetmeden günümüze kadar gelen
Türk dili elbette ki araştırılması gereken en önemli alanlardan biridir. Bu çalışmada
Avrupa’dan gelen ve Arap yarım adasından gelen iki farklı seyyahın geçiş güzergahlarında
Türk diline ait verdikleri kelime ve kavramlar önemle incelenerek tanıtılmaya çalışılmıştır.
Türk dili ve Türk tarihi açısından çok önemli görlen bu çalışmada elbette ki eksikler
ve açıklanamamış kısımlar oluşmuştur. Burada bazı yanlışlıkların yapılmış olması veyahut
yorumlama hatalarının bulunmuş olması muhtemeldir. Fakat çalışılan sahanın özellikleri ve
incelenen seyyahlar hakkındaki kısıtlı bilgiler dolayısıyla bu eksikliklerin okuyucu tarafından
hoş görülü karşılanacağını umut ediyoruz.
Yapılan açıklamalar ve değerlendirmeler ışığında, tez çalışması esnasında desteğini,
bilgilerini ve görüşlerini eksik etmeyen kıymetli tez danışmanım Prof. Dr. İsmail Doğan’a ve
Doç. Dr. Halit Dursunoğlu’na teşekkürlerimi bir borç bilirim. Türk milletine ve Türk diline
faydalı olması dileğiyle.

IV
İÇİNDEKİLER
ÖZET ........................................................................................................................................ I
ABSTRACT ............................................................................................................................ II
ÖZGEÇMİŞ .......................................................................................................................... III
ÖN SÖZ ................................................................................................................................. IV
İÇİNDEKİLER ........................................................................................................................ V
KISALTMALAR ................................................................................................................ VIII
GİRİŞ ..........................................................................................................................................9
I. BÖLÜM ................................................................................................................................11
1. İbn Fadlan’ın Hayatı ..................................................................................................................11
2. El-Gırnati’nin Hayatı .................................................................................................................13
II. BÖLÜM ...............................................................................................................................16
3. Bulgarların Kökeni ....................................................................................................................16
3.1 İtil Bulgar Devletinin Oluşumu ............................................................................................21
III. BÖLÜM .............................................................................................................................25

4. İnceleme Yapılan Eserlerde Geçen Ortak Kelimeler .........................................................25
4.1 Cürcaniye (Ürgenç) ...............................................................................................................25
4.2 İdil Bulgarları ........................................................................................................................29
4.3 İlteper Almış B. Şilki .............................................................................................................34
4.4 Üst Yurt Oğuzları ..................................................................................................................34
4.5 Etil (İdil) ................................................................................................................................35
4.6 Tigin El Türki ........................................................................................................................36
4.7 Karacadarı .............................................................................................................................37
V
4.8 Zencan Ribatı ........................................................................................................................38
4.9 Oğuzlar (Uz) ..........................................................................................................................39
4.10 Yolar ....................................................................................................................................40
4.11 Post ......................................................................................................................................40
4.12 Etrul (Ertuğrul) ....................................................................................................................41
4.13 Diba .....................................................................................................................................41
4.14 Saçı ......................................................................................................................................43
4.15 Tarhan ..................................................................................................................................45
4.16 İnal (Yinal) ..........................................................................................................................48
4.17 Tigin ....................................................................................................................................49
4.18 Pay-Baf ................................................................................................................................53
4.19 Yağındı ................................................................................................................................54
4.20 Başgırtlar .............................................................................................................................58
4.21 Com, Cahaş, Ezel, Erden, Ahtı, Vebna ...............................................................................69
4.22 Peçenekler ...........................................................................................................................77
4.23 Bacağ, Samur, Kencelü, Şuh ...............................................................................................90
4.24 Gök Tanrı ............................................................................................................................91
4.25 Turna Kuşu ........................................................................................................................105
4.26 Cirimşan ............................................................................................................................110
4.27 Eskil (Suvar) ......................................................................................................................110
4.28 Kıl Çadır ............................................................................................................................113
4.29 Cürcan (Ürganç) ................................................................................................................113
4.30 Cürcan Kaftanı ..................................................................................................................114
VI