tc ordu üniversitesi sosyal bilimleri enstitüsü tarih anabilim dalı xvı. yüzyıl osmanlı deniz ...

184 Pages·2016·2.62 MB·Turkish

T.C.
ORDU ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
TARİH ANABİLİM DALI
XVI. YÜZYIL OSMANLI DENİZ SAVAŞLARININ ANATOMİSİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
HAZIRLAYAN
MERAL İNAN
AKADEMİK DANIŞMAN
Doç. Dr. AYŞE PUL
ORDU - 2016
ı

BİLDİRİM
Hazırladığım tezin tamamen kendi çalışmam olduğunu ve her alıntıya, kullandığım
başka yazarlara ait her özgün fikre kaynak gösterdiğimi bildiririm.
20.07.2016
MERAL İNAN
iii
[İNAN, Meral], [XVI. Yüzyıl Osmanlı Deniz Savaşlarının Anatomisi], [Yüksek Lisans],
[Ordu Üniversitesi], [Ordu], [2016].
ÖZET
Osmanlı Devleti coğrafi konumu itibarı ile denizlere kayıtsız kalamamıştır.
Kuruluşundan itibaren denizcilikte önemli gelişmeler göstermiştir. Özellikle XVI. yüzyılda
Osmanlı Devleti'nin denizlerde göstermiş olduğu büyük ilerleme kara savaşlarındaki
başarılarının yanı sıra denizlerde de Osmanlı'ya üstünlük kazandırmıştır. Böylece Osmanlı
Devleti Akdeniz dünyasında uzun yıllar söz sahibi olmuştur. Bu süreçte Osmanlı Devleti'nin
siyasi bağlamdaki devletlerarası ilişkilerine, denizcilikte göstermiş olduğu faaliyetlere tersane
ve donanmadaki gelişmelere, kaptan paşaların Osmanlı deniz gücü için önemine ve
savaşlardaki etkilerine değineceğiz. Ayrıca asıl bütün bunların üzerine kurulacak olan XVI.
yüzyıl deniz savaşlarındaki başarıların ve başarısızlıkların yaşanmasındaki sebepleri
değerlendirmeye çalışacağız.
Anahtar Kelimeler: Denizcilik faaliyetleri, Deniz savaşları, Kaptan paşalar, Osmanlı.
ıv
[İNAN, Meral], [Anatomy of Ottoman Sea Battle in XVI'th Century], [Master], [Ordu], [Ordu
University], [2016].
ABSTRACT
The Ottoman Empire did not remain indifferent to the seas as of geographic location.
From its inception has shown significant improvements in shipping. In Particular, XVI.
century of the Ottoman Empire in the great progress of their successes, as well as in land
battle at sea also has superiority to the Ottomans. Thus the Ottoman Empire in the
Mediterranean world has been involved for many years. In this process, the political context
of the Ottoman State interstate relations, the shipyard is in shipping activities and naval
developments, Captain of the Ottoman naval power the importance and rationale for the
effects. Also from the principal will be all over them. the success and failure in a naval battle
of the century happened will try to assess the reasons.
Key Words: Shipping activities, Sea battles, Captain Pasha, Ottoman.
v
ÖNSÖZ
Osmanlı Devleti, XV. yüzyıldan itibaren Akdeniz dünyasında var olmanın bir
gerekliliği olarak Avrupa devletleriyle olan ticari ve diplomatik ilişkiler neticesinde denizlere
de hâkim olmak durumundaydı. Bu hususta, Fatih Sultan Mehmed zamanından itibaren güçlü
bir donanmanın varlığını zorunlu gören Osmanlılar, XV. ve XVI. yüzyıllarda tersane kurma
ve donanma inşası konusunda büyük bir yol katetmişlerdi. XVI. yüzyıla gelindiğinde Osmanlı
Devleti, kara ordusunun yanı sıra sahip olduğu donanmasıyla Batılı devletlere siyasi,
ekonomik ve askeri alanda üstünlük sağlayarak, Doğu Akdeniz’de tek hâkim güç olmuştu.
Ancak Karadeniz ve Doğu Akdeniz’de sağladığı mutlak üstünlüğü, Hint Okyanusu’na fazla
yansıtamamışlardı. Bu duruma pekçok dinamik etki etmişti. Başarısızlık sebeplerini ortadan
kaldırmak için çareler düşünmüşler ve gerekli tedbirleri almışlarsa da, bu uzak coğrafyada
hâkim konuma gelmeyi başaramamışlardı. Zaman zaman Akdeniz dünyasında da
başarısızlıkları gündeme gelmesine rağmen, kötü şartları bertaraf etmeyi bilmişlerdi. Bu
başarısızlıkların askeri, teknolojik, diplomatik, sosyo-ekonomik gibi çeşitli yönlerden
değerlendirilebilecek pek çok sebebi vardı. Biz bu çalışmada, XVI. yüzyılda Osmanlı deniz
seferlerinin olumlu veya olumsuz sonuçlarını nedenleriyle birlikte bu yüzyıldaki donanmanın
niteliği, ünlü denizcileri de konu bağlamında ele alınacaktır. XVI. yüzyılda Osmanlı
Devleti’nin gücü, Avrupa Devletleri’nin denge sisteminin önemli bir öğesi haline gelmiştir.
Osmanlı bu dönemde Doğu’da ve Batı’da diplomatik anlamda büyük bir rol oynamıştır.
Karada olduğu gibi denizlerde de genişlemeye başlamış ve deniz gücünü arttıran Osmanlı
diğer devletlerle siyasi olduğu kadar ekonomik anlamda da ilişkilerini kuvvetlendirmiştir.
XVI. Yüzyılda Osmanlı’nın denizcilikte göstermiş olduğu hummalı çalışmalar neticesinde
Akdeniz faaliyetleri, Osmanlı Devleti’nin Orta ve Batı Akdeniz’de hâkimiyet kurduğu bir
dönem olmuştur. Bu dönemde Suriye ve Mısır Anadolu hattı güvenliği Rodos’un alınmasıyla
sağlanmıştı. Preveze gibi büyük bir zaferden sonra Trablusgarp ele geçirilmiş ve Cerbe Zaferi
kazanılmış bu sayede Orta Akdeniz’e kesin surette hâkim olunmuştu. XVI. Yüzyılda
Akdeniz’de başarılı fetihler gerçekleşmiş, başarının altında yatan sebeplere baktığımız zaman
ünlü denizci Barbaros’un Osmanlı hizmetine girmesiyle Osmanlı donanmasında ve
denizlerdeki fetihlerde yeni bir dönem başladığını görmekteyiz. Deneyimli denizci ve onun
yetiştirmiş olduğu diğer Osmanlı’ya hizmet eden denizciler sayesinde Osmanlı devleti büyük
deniz savaşlarına imza atmıştır. XVI. Yüzyılda Dünya’nın en kudretli devleti konumuna
gelmiştir. Fakat yüzyılın ikinci yarısına geldiğinde Malta Adası’nın alınamaması ve İnebahtı
bozgunu Osmanlı Devleti’ni çok yıpratmıştı bu savaşlarda yetenekli denizcilerini, yetişmiş
vı
gemi mürettebatını kaybetmesine sebep olmuştu. Savaşlardaki gemi, mühimmat ve teçhizat
kaybı maddi olarak devleti yormuştu. Osmanlı Devleti bu yenilgilere rağmen tüm imkânlarım
kullanarak tersanelerde gemi inşa faaliyetlerine yeniden başlamıştı. Fakat kaybedilen önemli
denizcileri geri getirmek mümkün değildi. Ayrıca bu durum ülkenin ekonomisini de olumsuz
etkilemişti. Tezimizde ayrıntılarıyla Osmanlı Devleti’ni başarıya götüren etkenlere ve
başarısızlığa götüren ihmallere değineceğiz.
Çalışmam boyunca bana destek olan, konunun seçiminde ve hazırlanmasında değerli
vaktini ayıran, anlayışla ve ilgi ile yaklaşan, çok değerli, sayın hocam Doç. Dr. Ayşe Pul’a,
teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca bu süreçte bana destek olan aileme ve eşim Ertan İnan’a da
teşekkür ederim.
Ordu 2016
Meral İNAN
Vii
KISALTMALAR
Bkz :Bakınız
BOA :Başbakanlık Osmanlı Arşivi
C :Cilt
Çev :Çeviren
DİA :Diyanet İslam Ansiklopedisi
Haz : Hazırlayan
İA : İslam Ansiklopedisi
MD :Mühimme Defteri
MEB :Milli Eğitim Bakanlığı
s :Sayfa
S :Sayı
Ter :Tercüme
TTK :Türk Tarih Kurumu
Viii
ÖZGEÇMİŞ
Kişisel Bilgiler
Adı Soyadı: Meral İnan
Doğum Yeri ve Tarihi: Vezirköprü / 01.07.1989
Eğitim Durumu
Lisans Öğrenimi: Ordu Üniversitesi/Fen Edebiyat
Fakültesi/Tarih Bölümü
Yüksek Lisans Öğrenimi: Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Tarih Anabilim Dalı/Yeniçağ Tarihi
Bildiği Yabancı Diller: İngilizce
Bilimsel Etkinlikleri:
İş Deneyimi
Uygulamalar:
Projeler:
Çalıştığı Kurumlar:
Çalıştığı Kurumlar:
E-Posta Adresi: Meral [email protected]
Telefon: [phone]
Cep:
Tarih ve İmza:
ıx
İÇİNDEKİLER
BİLDİRİM............................................................................................................................iii
ÖZET....................................................................................................................................iv
ABSTRACT..........................................................................................................................v
ÖNSÖZ.................................................................................................................................vi
KISALTMALAR...............................................................................................................viii
ÖZGEÇMİŞ.........................................................................................................................ix
İÇİNDEKİLER.....................................................................................................................x
GİRİŞ.....................................................................................................................................1
1. BÖLÜM.............................................................................................................................6
XVI. YÜZYIL AKDENİZ DÜNYASINA KISA BİR BAKIŞ..........................................6
1.1. XVI. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ’NİN GENEL DURUMU.....................6
2. BÖLÜM...........................................................................................................................13
2.1. XV. VE XVI. YÜZYILDA OSMANLI DONANMASI.........................................13
2.2. Osmanlı Gemileri.....................................................................................................21
2.3. Osmanlı Tersâneleri................................................................................................24
2.4. XVI. Yüzyılda Osmanlı Donanmasında Kullanılan Gemi Çeşitleri...................29
2.4.1. Kürekli Gemiler...................................................................................................29
2.4.1.1. Baştarda............................................................................................................29
2.4.1.2. Kadırga..............................................................................................................29
2.4.1.3. Mavna................................................................................................................30
2.4.1.4. Kalyata..............................................................................................................31
2.4.1.5. Fırkate...............................................................................................................31
2.4.1.6. Pergende ............................................................................................................31
2.4.1.7. Karamürsel.......................................................................................................31
2.4.1.8. Palaşkerme........................................................................................................32
2.4.2. İnce Donanma Gemileri......................................................................................32
2.4.2.1. Şayka.................................................................................................................32
2.4.2.2. Şehtur (Şahtur).................................................................................................33
x