tc kocaeli üniversitesi sosyal bilimiler enstitüsü doktora tezi hannah arendt düşüncesinde

204 Pages·2015·1.48 MB·Turkish

T.C.
KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMİLER ENSTİTÜSÜ

DOKTORA TEZİ

HANNAH ARENDT DÜŞÜNCESİNDE ‘SİYASAL OLAN’

ESİN HAMDİ DİNÇER
096213002

ANABİLİM DALI: SİYASET BİLİMİ VE KAMU YÖNETİMİ
PROGRAMI: SİYASET BİLİMİ VE KAMU YÖNETİMİ

TEZ DANIŞMANI
DOÇ. DR. GÜVEN BAKIREZER

KOCAELİ
2015
T.C.
KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMİLER ENSTİTÜSÜ
SİYASET BİLİMİ VE KAMU YÖNETİMİ ANABİLİM DALI

DOKTORA TEZİ

HANNAH ARENDT DÜŞÜNCESİNDE ‘SİYASAL OLAN’

ESİN HAMDİ DİNÇER
096213002

ANABİLİM DALI: SİYASET BİLİMİ VE KAMU YÖNETİMİ
PROGRAMI: SİYASET BİLİMİ VE KAMU YÖNETİMİ

TEZ DANIŞMANI
DOÇ. DR. GÜVEN BAKIREZER

KOCAELİ
2015

ÖNSÖZ

Kuşkusuz deneyimler, sürdürdüğümüz yaşam üzerine düşünmenin önemli bir
koşuludur. Bu nedenle benim de doktoraya başladığım yıldan bugüne üzerine
düşündüğüm konular, başta Türkiye siyasal yaşamında olmak üzere karşılaştığım
sorunlar çerçevesinde şekillendi. Kamusal alan ve sınırları, katılım, eşitlik ve farklı
kimliklerin temsil sorunları, siyasal egemenlik ve egemenliğin kullanımına ilişkin
olumsuzluklar ve daha birçok başlık bu çerçevede ortaya çıktı. Söz konusu başlıklara
yöneldiğimdeyse daha kapsamlı bir sorunun sorulması gerektiğini anladım: Herhangi
bir eylemi siyasal, siyaset dışı ya da siyaset karşıtı olarak değerlendirmemizi
sağlayan nedir? Soruyu sormamın ardından, sorunun basit olduğu ölçüde kapsamlı ve
geniş bir literatürü ilgilendirdiğini fark ettim. Hannah Arendt’le de konu hakkındaki
araştırmalarım ve okumalarım esnasında karşılaştım. Onun, sormuş olduğum soruyu
neredeyse eserlerinin tümünde ele aldığını ve değerlendirmelerinin Türkiye’nin
güncel siyasal sorunlarıyla ilişkilendirilebileceğini gördüm. Bu çerçevede doktora
tezimin ayrıntılarını şekillendirdim.
Tez çalışmam boyunca verdiği öneriler ve sunduğu eleştirilerle sadece tezin
oluşumuna değil akademik yaşamımın bundan sonrasına da eşsiz katkılarda bulunan
Doç Dr. Güven Bakırezer’e teşekkürü öncelikle bir borç bilirim. Tezin çeşitli
aşamalarında değerlendirmelerde bulunan Prof. Dr. Sinan Özbek ve Doç Dr. Yücel
Demirer’e ve araştırmam esnasında bulunduğum Philipps Marburg Üniversitesi’nde
konuya ilişkin özellikle Almanca literatür konusunda önemli katkılar sağlayan Prof.
Dr. Thomas Noetzel’e teşekkür ederim. Diğer yandan tezi her aşamasında bıkmadan
okuyan, oluşumuna verdiği bilgi ve sorduğu sorularla katkıda bulunan ve bu zor
süreçte yaşamı bana her zaman kolaylaştıran değerli eşim Gülşen Dinçer’e
müteşekkirim. Tezin kritik her aşamasında yardımlarını esirgemeyen kardeşim Evren
Mehmet Dinçer’e de verdiği her destek için teşekkür ederim.
Bu çalışma burada saydığım ve sayamadığım çok sayıdaki insanın desteği ile
ortaya çıkmış olsa da araştırma esnasında ortaya çıkmış olması muhtemel
eksikliklerin tamamının bana ait olduğunu da belirtmem gerekir.
Esin Hamdi DİNÇER
Mayıs 2015
i
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ................................................................................................................... ii
İÇİNDEKİLER ...................................................................................................... ii
ÖZET..................................................................................................................... iv
ABSTRACT .......................................................................................................... vi
KISALTMALAR ................................................................................................ viii
GİRİŞ ..................................................................................................................... 1

BİRİNCİ BÖLÜM ................................................................................................. 9
KLASİKTEN MODERNE SİYASAL OLAN ....................................................... 9
1.1. Antik Yunan Yaşamında Siyasal Olan ...................................................................... 9
1.2. Antik Yunan Düşüncesinde Siyasal Olan .................................................................13
1.3. Modern Yaşamda Siyasal Olan ................................................................................18
1.4. Modern Düşüncede Siyasal Olan .............................................................................22

İKİNCİ BÖLÜM ...................................................................................................29
MODERN SİYASET VE SİYASAL OLANIN SINIRLARI ...............................29
2.1. Modern Siyasetin Üç Tezahür Biçimi ......................................................................29
2.1.1. Emek ................................................................................................................37
2.1.2. İş ......................................................................................................................45
2.1.3. Eylem ...............................................................................................................51
2.2. Anti-Politik Varoluşlar ya da Siyasal Olanın Sınırları ..............................................59
2.2.1. Antisemitizm ....................................................................................................65
2.2.2. Emperyalizm ....................................................................................................75
2.2.3. Topyekûn Tahakküm ........................................................................................82
Bölüme Sonsöz ...........................................................................................................89
ii
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ............................................................................................. 104
KONUŞMANIN İKTİDARI ............................................................................... 104
3.1. Politik Olanın Yaşam Alanı ...................................................................................104
3.1.1. Geçmişteki Şimdi/ Gelecekteki Şimdi: Deneyim Alanı Olarak Şimdi ..............110
3.1.2. Sürekli Orada-Olmak ya da Sürekli Devrim ....................................................116
3.1.3. Hakikatten Kopuş ya da Ötekisiz Siyasalın Kötülüğü ......................................124
3.2. Siyasal Yargı Gücünün Oluşumu ...........................................................................133
3.2.1. Anlamanın Anlamı ..........................................................................................142
3.2.2. Çoğulculuk .....................................................................................................149
3.2.3. Antik Yunan’a Dönüş: Zoon Logon Echon......................................................157
Bölüme Sonsöz .........................................................................................................163

SONUÇ ................................................................................................................ 172
KAYNAKÇA ....................................................................................................... 186

iii
ÖZET

Hannah Arendt yaşamı boyunca siyasal faaliyetlere katılımı ve özgür/özerk
biçimde kamusal alanda konuşmayı öne çıkarmıştır. Kitlesel olarak insanları
düşünmemeye, eylemsiz biçimde konuşmaya ya da harekete yönelten egemenlik
anlayışlarını “siyaset dışı” ve/veya “siyaset karşıtı” olarak nitelendirmiştir. Marksizm
ve liberalizmi insanın özgürlüğünü çalışma, üretim ve tüketimin sürekliliğine
indirgedikleri gerekçesiyle eleştirir. Bunun yanında totaliter rejimlerse (Nazizm ve
Stalinizm) insanlık durumunu dışlayıcı siyasete zorunlu bırakır ve düşünsel bir
tekliğin içine hapseder. İnsanı eleştirel düşünceden uzaklaştırır, hakkı olan bir varlık
olmaktan çıkarır ve insana itaat etmekten başka bir seçenek bırakmaz. Arendt gerçek
siyasal eylemi ise “doğumluluk”, “anımsama”, “hergünkülük”, “umut”,
“şiddetsizlik” gibi kavramlar bağlamında tanımlar. Ona göre siyasal eylem, söz
konusu kavramlar eşliğinde tekçi iradeyi reddetmeye, çoğulcu karaktere ve deneyime
açık olmaya eğilimlidir.
Arendt düşüncesinde dinamik ve ilkelere dayalı siyasal olan önemli bir vurgu
olarak öne çıkar. Onun siyasal olanı kurduğunu iddia ettiği söz konusu özgürlükçü
ilkelerin kökleri ise Heidegger, Kant ve Aristoteles’e dayanır. “Şimdi ve orada olma”
(Dasein), “sıçrayış”, “değişim”, kavramlarının yanısıra “öteki/başkası ile birlikte” bir
“yaşam alanı” (Lebenswelt) kurabilme yollarının tartışmaya açıldığı Arendt
düşüncesinde “anlama”, “yargı gücü” (Urteilskraft), “çoğulculuk” ve “konuşmaya
muktedir olma” (Zoon Logon Echon) onun siyasal olan anlayışını şekillendiren
merkezi kavramlar olarak öne çıkar.
Çalışma üç kısımdan oluşmaktadır. İlk kısımda antik Yunan ve modern
dönemlerdeki siyasal olan kavrayışı hem siyasal yaşam pratiği hem de düşünsel
kaynaklar düzleminde ele alınmaktadır. İkinci kısımda Arendt’in antik Yunan’a
referansla zorunluluk ve özgürlük kategorileri arasında ortaya koyduğu ayrım ve
modern siyasete eleştirisinin ayrıntıları şekillendirilmektedir. Üçüncü kısımda ise
Arendt’in “siyasal olan”ı kurduğunu iddia ettiği özgürlükçü ilkelerin felsefi köklerine
değinilmektedir.
iv
Bu çalışmada Arendt’teki siyasal olan kavramsallaştırmasının dayandığı
ilkeler tartışılmaktadır. Bu ilkelerin bugün önemli olduğu kadar önümüzdeki yıllarda
da önemini koruyacağı vurgulanmaktadır. Tez boyunca Arendt’in “siyasal olan”
kavrayışının güncel siyaseti kavramada yaptığı olumlu katkılar ortaya konmaktadır.
Çalışmanın farklı kısımlarında Türkiye siyasal yaşamında kadın, Alevi, Kürt sorunu
gibi başlıklar bu amaçla ele alınmaktadır. Sınıf ya da kimlik siyasetinin dışlayıcı
egemenlik kavrayışı karşısında Arendt’in ilkelere dayalı özerk siyasal olan bakışının
önemi tespit edilmiştir. Arendt’in özgürlüklerden taviz vermeyen sürekli gelişmeye
açık ilkesel kavrayışı önemle vurgulanmıştır.
Anahtar kavramlar: Hannah Arendt, Siyasal Olan, Özgürlükçü
Cumhuriyetçilik, Çoğulculuk, Kamusal Alan, Konuşma, Eylem.

v
ABSTRACT

Hannah Arendt advocated for participation to political processes and free and
autonomous speech in the public sphere throughout her life. She labeled sovereignty
types that did otherwise and made people to act without thinking or speak without
action as ‘apolitical’ and/or ‘anti-political.’ She critiqued Marxism and liberalism
based on their reduction of human freedom to cyclical world of work, production and
consumption. Totalitarian regimes such as Nazism and Stalinism, on the other hand,
forces the human condition to adopt exclusionary politics and restrains it to
intellectual monism. They also push humans away from critical thought, they strip
them off their rights and leaves no choice other than obeying. Arendt, however,
defines the real political action via concepts like "natality," "remembering,"
"everydayness," "hope," and "violencelessness." Building on such conceptual tools,
political action denies any monist will and embraces pluralist character and
experience.
The political, based on a dynamic structure and principles, is an important
theme in Arendt's thought. The roots of these emancipatory principles, which builds
the political realm in her thought, go back to Heidegger, Kant and Aristotle. Her
approach allows us to reflect on concepts like "Dasein," "leap," and "change" along
with opening up new spaces to debate others such as "being with the other," and
establishing a "living space." Other concepts such as "understanding," "judgment,"
"pluralism," and "being a rational animal" also occupy a central place in her political
thought.
This thesis lays out Arendt’s criticisms and own philosophical framework in
three chapters. The first chapter focuses on the idea of ‘the political’ in Ancient
Greece and modern times in the context of the practice of vita activa as well as the
intellectual sources. The second chapter investigates the differences between the
concepts of necessity and freedom in reference to Ancient Greece and how Arendt
employs this distinction to critique modern politics. The third chapter explores the
philosophical roots of the emancipatory principles that Arendt claims to be at the
heart of the construction of ‘the political.’
vi
In this work, the principles that form the basis of Arendt's philosophy of the
political are discussed. It is argued that these principles were very important in the
past and they retain their importance today as well. That's why potential and actual
contributions of the Arendtian thought to the matters of contemporary politics are
underscored throughout this dissertation. In various places throughout this study, I
draw attention to current political issues such as women in Turkish politics, the
Kurdish and Alevite questions to illustrate the competence of her framework.
Against the exclusionary nature of class and identity politics, the significance of
Arendtian conception of ‘the political’ based on principles and autonomy is
acknowledged.
Keywords: Hannah Arendt, The Political, Emancipatory Republicanism,
Pluralism, Public Sphere, Speech, Action.

vii