Table Of ContentT.C.
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI
İŞ-AİLE YAŞAM ÇATIŞMASININ İŞ STRESİ, İŞ DOYUMU VE
ÖRGÜTSEL BAĞLILIK ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ: İLAÇ
SEKTÖRÜNDE BİR ARAŞTIRMA
İbrahim Efe EFEOĞLU
DOKTORA TEZİ
ADANA, 2006
T.C.
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI
İŞ-AİLE YAŞAM ÇATIŞMASININ İŞ STRESİ, İŞ DOYUMU VE
ÖRGÜTSEL BAĞLILIK ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ: İLAÇ
SEKTÖRÜNDE BİR ARAŞTIRMA
İbrahim Efe EFEOĞLU
DANIŞMAN: Prof. Dr. Hüseyin ÖZGEN
DOKTORA TEZİ
ADANA, 2006
i
Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü’ne,
Bu çalışma, jürimiz tarafından İşletme Anabilim Dalında DOKTORA TEZİ olarak
kabul edilmiştir.
Başkan : Prof. Dr. Hüseyin ÖZGEN
(Tez Danışmanı)
Üye:
Üye:
Üye:
Üye:
ONAY
Yukarıda imzaların, adı geçerli öğretim elemanlarına ait olduklarını onaylarım.
/ / 2006
Prof. Dr. Nihat KÜÇÜKSAVAŞ
Enstitü Müdürü
Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge
ve şekillerin kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri
Kanunundaki hükümlere tabidir.
ii
ÖZET
İŞ-AİLE YAŞAM ÇATIŞMASININ İŞ STRESİ, İŞ DOYUMU VE ÖRGÜTSEL
BAĞLILIK ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ: İLAÇ SEKTÖRÜNDE BİR ARAŞTIRMA
İbrahim Efe EFEOĞLU
Doktora Tezi, İşletme Anabilim Dalı
Danışman: Prof.Dr. Hüseyin ÖZGEN
Aralık, 2006, 158 Sayfa
Bu çalışmada, çalışanların iş-aile yaşam çatışması düzeylerinin iş stresi,
iş doyumu ve örgütsel bağlılık düzeyleri üzerindeki etkileri incelenmiştir. Bu
amaçla, ilaç sektöründe faaliyet gösteren firmalardan Adana ilinde bölge
müdürlükleri bulunanların tıbbi ilaç tanıtımından sorumlu çalışanlarıyla yapılan
anket çalışması yoluyla elde edilen bulgular örgüt kuramı çerçevesinde
değerlendirilmiştir.
Araştırma sonuçları, ilk olarak, iş-aile yaşam çatışmasının ve iş-aile
çatışmasının iş stresi üzerinde pozitif yönde etkisinin bulunduğunu
göstermektedir. Aile-iş çatışmasının ise, iş stresi üzerinde anlamlı bir etkisi
bulunmamaktadır. İkinci olarak, iş-aile yaşam çatışması ve iş-aile çatışmasının
iş doyumu üzerinde pozitif yönde etkisi bulunmaktadır. Aile-iş çatışmasının ise,
iş doyumu üzerinde anlamlı bir etkisine rastlanmamıştır. Üçüncü olarak, iş-aile
yaşam çatışması ve aile-iş çatışmasının örgütsel bağlılık üzerinde negatif yönde
etkisi bulunmaktadır. İş-aile çatışmasının ise, örgütsel bağlılık üzerinde anlamlı
bir etkisine rastlanmamıştır.
Anahtar Kelimeler: İş-Aile Yaşam Çatışması, İş Stresi, İş Doyumu,
Örgütsel Bağlılık, İlaç Sektörü.
iii
ABSTRACT
THE EFFECTS OF WORK FAMILY CONFLICT ON JOB STRES, JOB
SATISFACTION AND ORGANIZATIONAL COMMITMENT: A STUDY IN THE
PHARMACEUTICAL INDUSTRY
İbrahim Efe EFEOĞLU
Doctoral Dissertation, Department of Business Administration
Supervisor: Prof.Dr. Hüseyin ÖZGEN
December, 2006, 162 Pages
In this study, the effets of work-family conflict on employees’ job stress,
job satisfaction and organizational commitment levels are investigated. In the
aim of this, the data obtained from the employees of pharmaceutical companies,
which have regional offices in Adana, via surveys are analyzed in the extent of
organization theory.
The result of this study reveals that work-family conflict and work to
family conflict have positive effects on job stress. Family to work conflict has no
effects on job stress. Secondly, work-family conflict work to family conflict have
positive effects on job satisfaction while no evidence has been found regarding
the effects of family to work conflict on job satisfaction. Thirdly, work-family
conflict and work to family conflict have negative effects on organizational
commitment while no evience has been found regarding the effects of work to
family conflict on organizational commitment.
Key Words: Work-Family Conflict, Job Stress, Job Satisfaction,
Organizational Commitment, Pharmaceutical Industry.
iv
ÖNSÖZ
Çalışanların sosyal ve kültürel açıdan önemli değişimlerle karşı karşıya
olduğu bir dönemde aile yaşamının iş yaşamı üzerindeki, iş yaşamının da aile
yaşamı üzerindeki etkileri, bu etkileşimlerin neden olduğu iş-aile yaşam
çatışmasının örgütsel ve kişisel sonuçları göz önünde bulundurulursa, iş-aile
yaşam çatışması konusunun gerek araştırmacılar tarafından gerekse de
yöneticiler tarafından incelenmesinin önemi anlaşılacaktır.
Bu doktora tez çalışmasının hazırlanması sürecinde desteğini gördüğüm
tez danışmanım Prof.Dr. Hüseyin ÖZGEN’e, yönlendirmeleri, çok değerli
eleştirileri, katkıları, düzeltmeleri ve teşvikleri için sonsuz teşekkürlerimi
sunarım. Yönetim ve Organizasyon alanındaki bilgi birikimimi büyük ölçüde
kendisine borçluyum. Öte yandan doktora eğitimim süresince desteklerini
gördüğüm Çukurova Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Yönetim ve
Organizasyon Anabilim Dalı’nın değerli öğretim elemanları Doç.Dr. Azmi
YALÇIN ve Yrd. Doç. Dr. Ali DANIŞMAN’a, Arş. Gör. Dr. Kemal Can KILIÇ, Arş.
Gör. Solmaz Filiz KARABAĞ, Arş. Gör. Konuralp SEZGİLİ ve Arş. Gör. Hande
MİMAROĞLU ile bu tez çalışmasının yöntem ve metodoloji konularında önemli
ölçüde yardımlarını gördüğüm Arş. Gör. Dr. Bahattin KARADEMİR’e
teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca araştırma için veri sağlama konusunda
desteklerini gördüğüm ilaç sektörünün değerli yönetici ve çalışanlarına
teşekkürlerimi sunarım.
Çukurova Üniversitesi Rektörlüğü Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi’ne
İİBF2005D3 nolu proje için sağladığı maddi destek için teşekkürlerimi sunarım.
Bana öğrenmenin ve öğrendiklerimi paylaşmanın değerini öğreten
annem Hiba ve babam Mehmet Reşat’a, bu uzun çalışma sürecinde her zaman
beni anlayışla karşılayan ve destekleyen eşim İlen’e sonsuz teşekkürlerimi
sunarım.
İbrahim Efe EFEOĞLU Aralık 2006, Adana
v
İÇİNDEKİLER
Sayfa
ÖZET……………………………………………………………………………………… ii
ABSTRACT………………………………………………………………………….…… iii
ÖNSÖZ…………………………………………………………………………….……… iv
TABLOLAR LİSTESİ………………………………………………………….………… x
ŞEKİLLER LİSTESİ…………………………………………………………….……….. xii
BÖLÜM 1 1
GİRİŞ
1.1. Çalışmanın Önemi……………………………………………........................... 2
1.2. Çalışmanın Amacı……………………………………………............................ 3
1.3. Çalışmanın Kapsamı……………………………………………………….……. 4
1.4. Çalışmanın Yöntemi……………………………………………………….…….. 5
1.5. Çalışmanın Planı………………………………………………........................... 6
BÖLÜM 2 9
KAVRAMSAL BİLGİLER
2.1. İş-Aile Yaşam Çatışması……………………………………………….……….. 9
2.1.1. İş-Aile Yaşam Çatışması Kavramının Tanımı………………………….. 10
2.1.2. İş ve Aile Yaşamı İlişkileri Konusunda Çeşitli 10
Yaklaşımlar…………………………………………................................
2.1.2.1. Akılcı Bakış Açısı…………………………………………………. 14
2.1.2.2. Telafi Kuramı…………………………………………………..…. 14
2.1.2.3. Katkı Kuramı………………………………………………………. 16
2.1.2.4. Taşma Kuramı…………………………………………………….. 17
2.1.2.5. Çatışma Kuramı…………………………………...……………… 17
2.1.3. İş-Aile Yaşam Çatışmasının Boyutları…………………………………... 19
2.2. İş Stresi……………….………………………………………….…...................... 21
2.2.1. İş Stresinin Tanımı……………………………………...………………… 22
vi
Sayfa
2.2.2. İş Stresi Konusunda Çeşitli Yaklaşımlar……………………………….. 22
2.3. İş Doyumu………………………………………………………………….……… 27
2.3.1. İş Doyumunun Tanımı……..……………………………………………… 27
2.3.2. İş Doyumu Konusunda Çeşitli Yaklaşımlar………............................... 27
2.4. Örgütsel Bağlılık………………………………………………............................ 35
2.4.1. Örgütsel Bağlılığın Tanımı.………….................................................... 35
2.4.2. Örgütsel Bağlılık Konusunda Çeşitli 35
Yaklaşımlar…………………………………………………………..……..
BÖLÜM 3 41
İŞ-AİLE YAŞAM ÇATIŞMASININ İŞ STRESİ, İŞ DOYUMU VE
ÖRGÜTSEL BAĞLILIK İLE İLİŞKİLERİ
3.1. İş-Aile Yaşam Çatışmasının İş Stresiyle İlişkisi……………………………….. 43
3.2. İş-Aile Yaşam Çatışmasının İş Doyumuyla İlişkisi………………………….… 49
3.3. İş-Aile Yaşam Çatışmasının Örgütsel Bağlılıkla İlişkisi………………….…... 53
BÖLÜM 4 58
ARAŞTIRMANIN HİPOTEZLERİ
4.1. İş-Aile Yaşam Çatışması ve Alt Boyutlarının İş Stresi Üzerindeki 58
Etkisi………………………………………………………………………………..
4.2. İş-Aile Yaşam Çatışması ve Alt Boyutlarının İş Doyumu Üzerindeki 60
Etkisi………...................................................................................................
4.3. İş-Aile Yaşam Çatışması ve Alt Boyutlarının Örgütsel Bağlılık Üzerindeki 61
Etkisi……………………………………………………………………………….
BÖLÜM 5 65
ARAŞTIRMA METODU VE ANALİZ
5.1. Araştırmanın Modeli…...…………………………………………..……………... 65
5.2. Örneklem Seçimi…………………..………………………………….………….. 66
vii
Sayfa
5.3. Verilerin Toplanması ..………………………………………….……………….. 68
5.3.1. Anket Formunda Yer Alan Soruların Nitelikleri…………..……………. 68
5.3.2. Güvenilirlik Analizleri………………………………………..……………. 73
5.3.3. Anketlerin Dağıtılması ve Dönüş Oranı ...………………………………. 75
5.4. Verilerin Analiz Yöntemi…………………………………….............................. 75
BÖLÜM 6 77
ARAŞTIRMADAN ELDE EDİLEN BULGULAR VE
DEĞERLENDİRMELER
6.1. Türkiye’de İlaç Sektörü ve Şirketler…………………...................................... 77
6.2. İlaç Sektöründe İş Gücünün Genel Profili …………...................................... 79
6.3. Anket Sonuçlarının Değerlendirilmesi………………...................................... 84
6.3.1. Katılımcıların Demografik Özellikleri…………………...………………... 84
6.3.1.1. Katılımcıların Cinsiyetlerine Göre Dağılımı…………………… 85
6.3.1.2. Katılımcıların Yaşlarına Göre Dağılımı………………………. 86
6.3.1.3. Katılımcıların Medeni Durumlarına Göre Dağılımı…………… 87
6.3.1.4. Katılımcıların Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı…………….. 88
6.3.1.5. Katılımcıların Görev Ünvanlarına Göre Dağılımı……………... 90
6.3.1.6. Katılımcıların Çalışma Sürelerine Göre Dağılımı…………….. 91
6.3.1.7. Katılımcıların Gelir Düzeylerine Göre Dağılımı……………….. 92
6.3.2. Katılımcıların İş-Aile Yaşam Çatışması, İş Stresi, İş Doyumu ve 93
Örgütsel Bağlılık Düzeyleriyle İlgili Tanımlayıcı İstatistikler…………...
6.3.2.1. Katılımcıların Anket Sorularına Verdikleri Cevaplarla İlgili 93
Tanımlayıcı İstatistikler…………………………………………
6.3.2.2. Katılımcıların Anket Sorularına Verdikleri Cevapların 95
Demografik Özelliklerine Göre Farklılaşması…………………
6.3.2.2.1. Katılımcıların İş-Aile Yaşam Çatışması 95
Düzeylerinin Demografik Özelliklerine Göre
Farklılaşması…………………………………..……
6.3.2.2.2. Katılımcıların İş Stresi Düzeylerinin Demografik 97
Özelliklerine Göre Farklılaşması…………..……...
viii
Sayfa
6.3.2.2.3. Katılımcıların İş Doyumu Düzeylerinin 99
Demografik Özelliklerine Göre Farklılaşması…...
6.3.2.2.4. Katılımcıların Örgütsel Bağlılık Düzeylerinin 101
Demografik Özelliklerine Göre Farklılaşması…...
6.3.3. İş-Aile Yaşam Çatışması, İş Stresi, İş Doyumu ve Örgütsel 102
Bağlılık Kavramları Arasındaki İlişkiler………………………………....
6.3.4. İş-Aile Yaşam Çatışmasının, İş Stresi, İş Doyumu ve Örgütsel 105
Bağlılık Üzerindeki Etkileri……………………………………………....
6.3.4.1. İş-Aile Yaşam Çatışması ve Alt Boyutlarının İş Stresi 105
Üzerindeki Etkisi…………………………………………..……
6.3.4.1.1. İş-Aile Yaşam Çatışmasının İş Stresi 105
Üzerindeki Etkisi……………………………..…….
6.3.4.1.2. İş-Aile Çatışmasının İş Stresi Üzerindeki Etkisi… 107
6.3.4.1.3. Aile-İş Çatışmasının İş Stresi Üzerindeki Etkisi… 108
6.3.4.2. İş-Aile Yaşam Çatışması ve Alt Boyutlarının İş Doyumu 110
Üzerindeki Etkisi…………………………………………….....
6.3.4.2.1. İş-Aile Yaşam Çatışmasının İş Doyumu 110
Üzerindeki Etkisi……………………………………………….
6.3.4.2.2. İş-Aile Çatışmasının İş Doyumu Üzerindeki 113
Etkisi…………………………………………………
6.3.4.2.3. Aile-İş Çatışmasının İş Doyumu Üzerindeki 115
Etkisi…………………………………………………….………
6.3.4.3. İş-Aile Yaşam Çatışması ve Alt Boyutlarının Örgütsel 116
Bağlılık Üzerindeki Etkisi………………………………………
6.3.4.3.1. İş-Aile Yaşam Çatışmasının Örgütsel Bağlılık 116
Üzerindeki Etkisi……………………………………
6.3.4.3.2. İş-Aile Çatışmasının Örgütsel Bağlılık 118
Üzerindeki Etkisi……………………………………
6.3.4.3.3. Aile-İş Çatışmasının Örgütsel Bağlılık 119
Üzerindeki Etkisi……………………………………
