tc ankara üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü doğu dilleri ve edebiyatları

84 Pages·2007·0.46 MB·Turkish

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
DOĞU DİLLERİ VE EDEBİYATLARI
(ARAP DİLİ VE EDEBİYATI)
ANABİLİM DALI

ARAPÇA – RUSÇA ve RUSÇA - ARAPÇA SÖZLÜKLERİN
DEĞERLENDİRİLMESİ

Yüksek Lisans Tezi

Aygül SARİNA

Ankara-2007
2
T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
DOĞU DİLLERİ VE EDEBİYATLARI
(ARAP DİLİ VE EDEBİYATI)
ANABİLİM DALI

ARAPÇA – RUSÇA ve RUSÇA - ARAPÇA SÖZLÜKLERİN
DEĞERLENDİRİLMESİ

Yüksek Lisans Tezi

Tez Danışmanı
Prof. Dr. M. Faruk TOPRAK

Ankara - 2007
3
T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
DOĞU DİLLERİ VE EDEBİYATLARI
(ARAP DİLİ VE EDEBİYATI)
ANABİLİM DALI

ARAPÇA – RUSÇA ve RUSÇA - ARAPÇA SÖZLÜKLERİN
DEĞERLENDİRİLMESİ

Yüksek Lisans Tezi

Tez Danışmanı : Prof. Dr. M. Faruk TOPRAK

Tez Jürisi Üyeleri
Adı ve Soyadı İmzası

………........................................ ........................................
………........................................ ........................................
………........................................ ........................................
………........................................ ........................................

Tez Sınavı Tarihi ........................................
4
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER …………………………………...………………………..……. III
KISALTMALAR………………………………………………………..….…..…..V
ÖNSÖZ…………………………………………………………..………..….…..VI

GİRİŞ
II. Dünya Savaşı Öncesi Rusya’da Modern Arap Dili İle İlgili Çalışmalar…...…2
Rus – Arap İlişkileri ve Ruslarda Doğubilim Çalışmaları....………………..…...5
Leksikografı Teriminin Kısa Tarihi ve Yorumları…………………….. ………..9

I. BÖLÜM
Baranov Sözlüğünün Kaynakları ve Özellikleri..……………………………….15
Arapça – Rusça Baranov Sözlüğünün Değerlendirilmesi………………..… …..21
I.1. Yabancı Kökenli Kelimeler………………………..………………… …….21
I.2. Türkçe Kökenli Kelimeler………………………..…………………………25
I.3. Anlam Değişikliğine Uğramış Kelimeler……….…………….…………….29
I.4. Yeni Baskıda Yapılan Güncelleme ……………….………………………..29
I.5. Ayrıntılı Bilgi Verme………………….……………………………………30
I.6. Genel Kültüre Delalet Eden Kelimeler…………………….……………….31
I.7. Yeni Terimler…………………………..………………..………………….34

II. BÖLÜM
Şarbatov Sözlüğü’nün Kaynakları ve Özellikleri…………………………….…38
Rusça – Arapça Şarbatov Sözlüğünün Değerlendirilmesi………………………40
II.1 Eksik Bilgi Verme………………………..………………...……………….40
II.2 Ayrıntılı Bilgi Verme…..…………………………………….……………..42
II.3 Fasih Arapça’da Yaygın Olmayan Yerel Kullanımdaki Kelimeler…….… .44
II.4 Yabancı Kökenli Kelimeler……………………………………….... ……..46
II.5 Rusça’dan Arapça’ya Uyarlama (Deyim ve Atasözleri)…….....………….47
II.6 Siyasi - İdeolojik Kelimeler…………………………………...……………50
II. 7 Yanlış Çeviriler…………………………………………..… ……………..51
5
III. BÖLÜM
Borisov Sözlüğü’nün Kaynakları ve Özellikleri…….…………...… …………..53
Rusça – Arapça Borisov Sözlüğünün Değerlendirilmesi………………...……..56
III.1 Ayrıntılı Bilgi Verme……………………………………….…..………....56
III.2 Eksik Bilgi Verme……………………….……………………….…..……58
III.3 Anlam Değişikliğine Uğramış Kelimeler………………………... …….…59
III.4 Dinî Terimler………………………….………………………..……….…61
III.5 Felsefî Terimler ………………………………………………..………….61
III.6 Astronomi Terimleri……………………….………………………………65
III.7. Tıbbî Terimler………………………….………………………………….67
III.8. Kökeni Belli Olmayan Kelimeler………………………….…….………..67
III.9. Yabancı Kökenli Kelimeler…………………………….………..………..68
III.10. Siyasi- İdeolojik Terimler………………………………………….……69
III.11. Fiiller………………………………………………………….…………70
SONUÇ………………………………………………………………………….72
KAYNAKÇA……………………………………………………….…………..74
TEZ ÖZETİ……………………………………………………...……………..75
ABSTRACT……………………………………………………….……………76
6

KISALTMALAR

a.g.e. : adı geçen eser
Alm. : Almanca
bkz. : bakınız
c. : cilt
çev. : çeviren
Dgr. : diğer
Dr. : Doktor
Fr. : Fransızca
H.Ş. : Hicri Şemsi
İng. : İngilizce
Lat. : Latince
ö. : ölüm tarihi
Prof. : Profesör
s. : sayfa
St. : Saint
T. : Türkçe
t.y. : tarih yok
vd. : ve devamı
7
ÖNSÖZ

Elinizde tuttuğunuz bu tez, dikkatli nazarların fark edeceği kusur ve
noksanları içermekle birlikte, bu alanda yapılmış ilk çalışmadır.
Tez çalışmamız için, Türkiye’de yapılan diğer dil mukayeselerinden farklı
olarak, aralarında gerek dinî gerek coğrafî ve gerekse dil açısından hiçbir bağ
bulunmayan iki dili, Arap ve Rus dillerini seçtik. Bu alanda hazırlanmış sözlükler
içerisinden, zenginlik ve verimlilikleriyle ön plana çıkan üç sözlüğü değerlendirdik.
Tezimizin giriş bölümünde, II. Dünya Savaşı öncesi Rusya’da yapılan Arap
dili ile ilgili çalışmalara, Rus-Arap ilişkilerine ve Ruslarda Doğubilim
araştırmalarına değinilmiş; leksikografi (sözlükbilim) teriminin kısa tarihi ve bu
terim hakkında yapılan çeşitli yorumlara yer verilmiştir.
Birinci bölümde, Rusya’nın ünlü doğubilim araştırmacısı Prof. Dr. H.K.
Baranov’un 1920’de başlayıp çok uzun ve detaylı bir çalışma sonucu ancak 1932’de
tamamlayabildiği Arapça-Rusça sözlüğünün yazılış sebebi ve kronolojik tarihçesine,
kendi alanında kaleme alınan diğer sözlük çalışmaları arasındaki önemine
değinilmiştir. Tezimizin belkemiğini oluşturan bu sözlük, günümüzde dahi
geçerliliğini ve güncelliğini korumakta; başlangıç seviyesinden akademik çalışmalara
kadar her seviyeye hitap etmektedir.
İkinci bölümde ele aldığımız Rusça-Arapça Şarbatov Sözlüğü, Araplara
Rusça öğretmek amacıyla kaleme alınması yönüyle Baranov Sözlüğü’nden farklılık
arz etmekte ve tez çalışmamızı bu farklılıkla desteklemektedir.
8
Rusya’daki doğubilimcilere kaynak sunma düşüncesiyle yazılmış bir diğer
çalışma ise Rusça-Arapça Borisov sözlüğüdür. Son dönemde kaleme alınan bu eser,
hacmi ile ve çağdaş yaşamın beraberinde getirdiği yeni kavram ve terimlere yer
vermesi yönüyle dikkatimizi çekmiş, tezimizin üçüncü bölümünü oluşturmuştur.
Tezin hazırlanmasında, ayırdığı değerli vaktinden ve katkılarından dolayı
Sayın Hocam Prof. Dr. M. Faruk Toprak’a, Sayın Dr. Kemal Tuzcu’ya ve kıymetli
arkadaşlarım Arş. Gör. Osman Düzgün’e ve Saliha Aydoğan’a saygı ve şükranlarımı
sunar; maddi ve manevi desteklerinden dolayı aileme teşekkürü bir borç bilirim.

Aygül SARİNA
9

GİRİŞ
10
II. DÜNYA SAVAŞI ÖNCESİ RUSYA’DA MODERN ARAP DİLİ
İLE İLGİLİ ÇALIŞMALAR

Klasik Arap Edebiyatına olan ilgi Rusya’da yaklaşık son yüz sene sürmüştür.
Bu alandaki ilk çalışma olarak A.V. Boldırev’in (1780-1843) 1836’da Moskova’da
yayımlanan 200 sayfalık “Arap Dilbilgisi ve Kısaca Arapça-Rusça Sözlüğü”
anılmaktadır. Bu çalışma kırk yıldır kullanılmasına rağmen çok kısıtlı bilgiler
içerdiği söz konusudur.
Daha üstün bir kaynak olarak İ. Gotvald’ın (1813-1897) Kazan’da 1863’de
yayımlanan “Kur’ân-ı Kerim’e dayanan Arapça-Rusça Sözlük, el-Muallakât-es-Seb’
ve İmru’ u’l-Kays’ın şiirleri” adlı çalışması yer almaktadır. Genel olarak Kur’ân-ı
Kerim ve Arap şiirlerine dayandığı için dar bir alanı kapsamıştır.
Belli bir derecede şimdiye kadar önemini yitirmemiş ilk kaynak
V.F.Girgas’ın (1835-1887) 1881 yılında Kazan’da yayımlanan “Arapça-Rusça
Sözlüğü”dür. Rus Doğubilimci V.R. Rozen, bu çalışmayı çok ayrıntılı bilgi verilmiş
olarak değerlendirmiştir. Girgas 1860 yıllarında doğuda 3 sene araştırma yapmış ve
daha sonra 1870-80 yıllarında Kazan Üniversitesinde öğretmenlik yaptığı sürece
Arap Basın dünyasına çok ilgi göstermiştir.
Bazı bilgiler, Petersburg Üniversitesinin ilk Arap dili öğretmeni olan Halep
doğumlu F. Kelzi’nin (1819-1912) 1863’te yazdığı “Rusça-Arapça Kılavuz”da da
bulunmaktadır. Bu kılavuz, fasih Arap dilinden bazı örnekler sunmuştur. Kelzi’nin
çalışması, bundan sonraki yıllarda Arap kökenliler tarafından yazılan sözlükler
serisinin en başındaydı.