Tarihi Sevdiren Adam AHMED REFÎK ALTINAY

453 Pages·1610·12.77 MB·Turkish

Muzaffer GÖKMAN
Eski bir kütüphaneci
Tarihi Sevdiren Adam
AHMED REFÎK ALTINAY
HAYATI VE ESERLERİ
Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
Her Hakkı Saklıdır.
BİRİNCİ BASKI: 3.000
İstanbul, 1978
Kapak Düzeni: Said MADEN
Basıldığı yer: Baha Matbaası — İstanbul
Tel.: 27 32 44
Değerli Hocam Merhum
Ord. Prof. M. Cavid Baysım’un
Aziz Hâtırasına
M.G'.
Müverrih Ahmed Refik Bey
Yıl: 1934

İÇİNDEKİLER
Sayfa
Birkaç söz ..................................................................................................... IX
1 — Hayatı ............................................................................................... 1 - 134
2 — Gazete ve dergilerdeki yazıları ...................................................135 - 340
3 — Taşjlama, eleştirme, sataşma ve tartışmaları ............................341 - 354
4 — Şiirleri ..............................................................................................355-358
5 — Hayatında ve ardından yazılanlar ...............................................359 - 369
(Fotoğraf - Yazı - Kitap)
6 — Tarih ve tarihle ilgili kitapları...................................................371 - 391
7 — Okul kitapları ...................................................................................393 - 398
8 — Albüm, şiir, çeviri, değişik konulu eserleri ............................399 - 403
9 — Makale, kitap, konu başlığı dizini ..........................................405 -431
10 — Yazar adı dizini .....................................................................433 - 436

BİRKAÇ SÖZ
Yeryüzünde tarihi en zengin Milletlerden biri olan Türkler’in
geriye doğru uzanan 3.000 yıl içinde türlü adlarla kurdukları dev­
letlerle dünya tarihinin yarısından fazlasını oluşturdukları söyle­
nebilir.
İşte, bu zenginlik nedeniyledir ki, Osmanlı tarihi üzerinde yerli
ve yabancı yüzlerce kitap ve makale yazılmıştır. Günümüzde de ya­
zılmaktadır ve yazılacaktır da. Avrupa ve Amerika’da çeşitli üniver­
sitelerde öğrencilere Osmanlı tarihinin ayrıntılarına inen tezler ve­
rilmekte ve tartışılmaktadır.
Geçen yaz karşılaştığım Belgrad Üniversitesini bitirmiş bir dok­
tora öğrencisinin tezi hayli ilginçti. Bu genç «Tuna’da Osmanlı do­
nanması» konusunu seçmişti. Doktora öğrencisi, İstanbul’da Devlet
Arşivi’mizde çalışmış, bir hayli doküman toplamış, işlemek üzere
yurduna dönüyordu. Bayezit Devlet Kütüphanesine de uğramıştı, bu
konuda yeni yayınları görmek için. Biliyorsunuz yurdumuzda yayın­
lanan her basıyı görmek mümkündü Devlet Kütüphanesinde en mo­
dern tasnif ve koşullar içerisinde.
Evvelce Osmanlı İmparatorluğu’nun birer eyâleti olan ve günü­
müzde birer devlet statüsü kazanmış olan milletlerde bu araştırma­
lar devamlı sürdürülmekte ve Osmanlı Türkleri’nin Anadolu’nun
küçük bir kasabasında doğarak kısa süre içinde büyük ve âdil bir
fütuhat yaparak, gönüller fethederek nasıl genişlediği araştırılmakta
ve bu arada çöküş nedenleri de tespit edilmeye çalışılmaktadır.
★
Son birkaç yıl içinde yurdumuza kadar gelerek Osmanlı tarihi
üzerinde çalışan yabancı öğrenci ve öğretim üyelerinin araştırma ko­
nularından örnekler vermekle bu kanıtımız kuvvetlenecektir :
IX
Örneğin; bir Fransız araştırmacı «Osmanlı Devleti toprak ve şe­
hir hayatı ile Rumeli’de Osmanlı fütuhatının başlaması» konusunu
ele almıştır. Bir Amerikalı «XIX. Yüzyılda Osmanlı reformları»ra
incelerken, bir başka Amerikalı «XVII, XVIII ve XIX. yüzyıllarda
İstanbul’da esnaf teşkilâtı» üzerinde geniş bir çalışma yapmıştır.
«Macar - Arnavud - Bulgarlar’la ilgili Osmanlı Kanunnameleri» ko­
nusu bir Çek araştırmacının ilgisini çekmiştir. Bir Japon araştırma­
cı «XV, XVI ncı yüzyıllarda Kapıkulu süvarileri» konusuna eğilir­
ken, bir başka Japon da «Muhsin-Zâde Mehmed Paşa ve Ayanlık
Müessesesi»ni incelemiştir. «1881, 1897 - 1914 Türk - Iran İlişkileri»
bir İranlı’ya, «XX. Yüzyılda Türk - Romen İlişkileri» bir Romen’e
konu olmuş, bir Alman da ecdat sporu güreşimizi «1500- 1870 yılları
arasında yağlı güreşçiler ve serüvenlerini işlemiştir.
Bu örneklerin sayısını arttırmak mümkün.
★
Osmanlı tarihini inceleyecek olanlar çeşitli kaynaklardan yarar­
lanırlar. Bunlardan başta geleni; olayların yıl sırası ile işlenildiği
kitaplardır. Günümüzde kronolojik eser denilen bu kaynaklar, bilin­
diği gibi iki türlüdür :
1 — Özel olarak yazılmış kitaplar,
2 — Onsekizinci yüzyıldan itibaren devletin resmi memuru
olan vakanüvisler tarafından olayların tarih dizisine göre kaydedil­
diği kitaplar. Vakanüvis devletin resmî görevlisi olduğundan, olay­
lara kişisel düşündüklerini katamadığı gibi, devrin akışına göre de
tarafsız ve objektif olduğu da kesin olarak söylenemeyecektir. Bir
kısım eleştiricilerin söyledikleri gibi de yaşanılan devir övülmüş,
istenilmeyen devirler de yerilmiştir. Onsekizinci yüzyıldan önce bu
görev şehnâmenüvisler tarafından yapılıyor ve tarihler de mo.nzum
olarak yazılıyordu.
Gerçek tarih yazacaklar için en değerli ve en doğru yerli kay­
nak, her ülkede olduğu gibi yurdumuzda da (Devlet Arşivi) dir. Os­
manlIların geniş fütuhatını, açılmasını yalnız kılıç ve pazı kuvve­
tinde aramanın büyük hata olduğunu kişi, bu arşivlerdeki dokü­
manları ve düzeni gördükten sonra bir kez daha anlar. Ecdadımız
ilk kuruluş yıllarından beri arşivin önemini anlamış ve bir kâğıt
parçasının dahi kaybolmasına meydan vermemiştir.
★
X