Taoculuktaki Anahtar Kavramlar - Toshihiko İzutsu

378 Pages·2015·1.54 MB·Turkish

by  Toshihiko İzutsu

1. İÇİNDEKİLER
2. EFSÂNE ÜRETİMİNDEN METAFİZİĞE
3. 2/V. BÖLÜM
4. 2/VI. BÖLÜM
5. TAO (YOL)
6. 2/VIII. BÖLÜM
7. 2/IX. BÖLÜM
8. 2/XI. BÖLÜM İNSÂN-I KÂMİL
9. 3/1. BÖLÜM
10. 3/IV. BÖLÜM ZÂT VE VARLIK
11. EK: II
12. EK: III
13. Küçük Sözlük A
İÇİNDEKİLER
Çevirenin Takdîmi
İKİNCİ KISIM: Tao-culuk'daki Anahtar-Kavramlar
I. Bölüm: Lao-Tzû ve Çuang-Tzû
II. Bölüm: Efsâne Üretiminden Metafiziğe
III. Bölüm: Rüyâ ve Gerçek
IV. Bölüm: Şunun ve Bunun Ötesinde
V. Bölüm: Yeni Bir Nefsin Doğumu
VI. Bölüm: Özcülük Karşıtları
VII. Bölüm: Tao (Yol)
VIII. Bölüm: Sayısız Mûcizelerin Kapısı
IX. Bölüm: Kader ve Hürriyet [Cüzîİrâde]
X. Bölüm: Değerlerin Ters-Yüz Edilmesi
XI. Bölüm: İnsân-ı Kâmil
XII. Bölüm: Homo Politicus
ÜÇÜNCÜ KISIM: İbn Arabî ile Lao-Tzû ve Çuang-
Tzû'nun Mukayesesi
I. Bölüm: Metodoloji Açısından Bir Mülâhaza
II. Bölüm: İnsanın Derûnî Dönüşümü
III. Bölüm: Realite'nin [Şe'niyyet'in\ Çok-Katmanlı Yapısı
IV. Bölüm: Zât ve Varlık
V. Bölüm: Varlığın Kendiliğinden Zuhuru
EK I : Tevhîd Mertebeleri
EK II : Prof. İzutsu'nun Eserine Dâir Bâzı Görüşler
Küçük Sözlük
ÇEVİRENİN TAKDÎMİ
Prof. Toşihiko İzutsu'nun A Comparative Study of The Key
Philosophical Concepts in Sufism and Taoism/Ibn 'Arabi
and Lao-Tzû, Chuang Tzû başlıklı iki cildlik âbidevî eserinin
1. kısmının çevirisinin ilk baskısı Haziran 1998'de ve
ikinci baskısı da Aralık 1999'da, gene Kaknüs Yayınları'nda,
İbn Arabi’nin Fusûs'undaki Anahtar-Kavramlar adı altında
yayınlanmıştı. Rahmetli üstâdın bu eserinin Tao-culuk'daki
Anahtar-Kavramlar hakkındaki incelemesini ihtivâ eden 2.
kısmı ile İbn Arabi ile Lao-Tzû ve Çuang-Tzû'nun Varlık
Anlayışlarının Mukayesesi hakkında-ki incelemesini ihtivâ
eden 3. kısmından oluşan bu ikinci ve son cildinin çevirisini
de şimdi okuyuculara takdîm edebilmekten büyük mutluluk
duymaktayım.
Prof. İzutsu eserinin bu 2. ve 3. kısımları için, 1. kısmın
başında takdîm etmiş olduğu Önsöz ve Giriş'den ayrı bir
Önsöz ve Giriş takdîm etmiş değildir. Bu 2. kısım Tao-
culuğun Lao-Tzû ve Çuang-Tzû'nun bakış açısından anahtar-
kavramlannın semantik bir incelemesini ihtivâ etmektedir.
Ancak bu inceleme, konunun idrâkini kolaylaştırmak
açısından, eserin 1. kısmına sürekli olarak yollama yapmakta
ve eserin 3. kısmını teşkil eden mukayesenin zeminini
hazırlamaktadır. Bu bakımdan eserin 1. kısmının daha önce
okuyucu tarafından okunmuş olması bu ikinci cildin
anlaşılıp hazmedilmesini kolaylaştıracaktır.
Çince'de bazı kavramların haiz olduğu muğlâklık ile
Çinlilere has diyalektik, e-serde yer yer hazmı kolay olmayan
ibârelerle ve pasajlarla karşı karşıya kalınmasına sebeb
olmaktadır. Eserde yazarın metnin daha iyi anlaşılması için
yaptığı açıklamalar ve ekler yuvarlak parantezler içinde,
bendenizinkiler de köşeli parantezler içinde verilmiş
bulunmaktadır. Çince bütün kelimeler yazarın takdîm ettiği
şekle göre1 ve Türkçe okundukları gibi ve italik harflerle
yazılmıştır. Eserin orijinalinde yalnızca dipnotlarında
bulunmakta olan ve sâdece Çince bilen filologları
ilgilendiren ideografik karakterlerle dizilmiş olan yazılar,
dizgi imkânsızlığından ötürü, çeviride yer alamamıştır. Bu
durum metnin anlaşılması husûsunda hiçbir engel teşkil
etmemektedir.
Bu kitabın tercümesine Akkuyu Nükleer Santrali
İhâlesi'nde Türkiye Elektrik Liretim İletim A.Ş. nin
(TEAŞ'ın) Genel Müdürü'ne danışmanlık yapmakta iken,
Aralık 1999'da Ankara'da başladım. Haziran 2000'den Mayıs
2001'e kadar (geçirdiğim yüksek tansiyon, enfarktüs, şeker,
hepatit gibi bir dizi rahatsızlık dolayısıyla) 11 ay kadar ara
verdim. 215 sayfalık kitabın orijinalinin son 75 sayfasının
tercümesi, Ek: I ve EK: II nin yazılması ve Küçük Sözlüğün
hazırlanması ise, sağ gözümden geçirdiğim 14 ameliyatın
etkisiyle, yalnızca sol gözümü kullanarak mümkün oldu.
Bu çilelere sabretme gücünü veren Cenâb-ı Rabbü-1
Âlemiyn'e gerektiği gibi hamddan âcizim. Ayrıca bana karşı
anlayış ve sabır âbidesi olan muhterem eşim Gülsen hanıma
ve sevgili kızlarım Fezâ ve Râbia'ya da karşılığını
veremeyeceğim kadar çok şey borçluyum. Kıymetli dostlarım
Hasan Alpay, Dr. Mustafa Aydın ve Necmettin Şahinler metni
sıkı bir kontrol ve eleştiriye tabî tuttular. Bu katkılarından
dolayı kendilerine minnet ve muhabbetlerimi arz ediyorum.
Cenâb-ı Hakk hepsinden râzî olsun.
AHMED YÜKSEL ÖZEMRE Üsküdar, 10 Temmuz 2001
İKİNCİ KISIM
TAO-CULUK'DAKİ ANAHTAR-KAVRAMLAR
2/1. BÖLÜM
LAO-TZÛ VE ÇUANG-TZÛ
Tao Te Çing adıyla bilinen kitap artık bütün Dünyâ'da
tanınmakta ve Doğu Bilge-liği'nin en kıymetli temel
metinlerinden biri olarak Batı'da da çeşitli çevirilerinden
yaygın bir biçimde okunmaktadır. Bu kitabın, genellikle (ya
da halk arasındaki söylentilere bakılacak olursa), Konfüçyüs
ile aynı zamanda yaşamış ama ondan daha yaşlı Lao-Tzû
isimli eski bir çin bilgesi tarafından yazılmış felsefî-rûhânî bir
kitap olduğu düşünülmektedir. Fakat daha bilimsel çevrelerde
bugün, bu beyânın gerçeği yansıttığını kimse kabûl
etmemektedir.
Gerçekten de, bu kitabın kimin eseri olduğu sorusunun
Çin'de2 ilk kez sorulmağa başlanmış olduğu Ç'ing Hânedânı
zamanındanberi, bu konu yalnızca Çin'de ve Japonya'da değil
fakat Batı'da da o kadar çok kimse tarafından tartışılmış
ve biribirinden o kadar farklı varsayımlar ileri sürülmüştür ki
biz de Tao Te Çing'in tek bir düşünürün eseri olup olmadığı ve
hattâ Lao-Tzû diye bir kimsenin gerçekten de yaşamış olup
olmadığı konularına bu kitapta hiç değinmemeği tercih ettik.
Bu kitabın ne zaman ve kimin tarafından yazılmış olduğuna
tam bir güvençle herhangi bir târih yakıştıracak konumda
değiliz.
Tao Te Çing'm kimin eseri olduğunun ya da gerçekten de
kendisine izâfe edilen kişinin eseri olup olmadığının, bu
kitaptaki amacımız açısından, yalnızca maıjinal bir önemi
vardır. Eskiden Çin'in Ç'u eyâletinde, yüzaltmış yıldan çok
yaşadığı sanılan3 Lao-Tzû isimli târihî bir şahsiyetin mevcûd
olup olmamasının da, bu bilge kişinin gerçekten de Tao Te
Çing'i yazan kişi olup olmamasının da, ya da (ister
olumlu ister olumsuz cevaplar verilsin) buna benzer bütün
soruların da bu incelememizin i-çeriği üzerinde hiçbir etkisi
yoktur. Asıl temel öneme sâhip olan Tao Te Çing'de mevcûd
olan düşüncedir. Uygun bir biçimde tahlil edilip idrâk
edildiğinde ise, Tao Te Çing'deki temel fikrin kendine özgü
bir iç-yapıya sâhip olduğu ve İbn Arabi'nin takdîm ettiği
tarzdaki 'Varlığın Birliği" (Vahdet-i Vücûd) felsefesinin
fevkalâde ilgi çekici bir çin kopyasını ortaya koymakta
olduğu anlaşılacaktadır.
Tao Te Çing'i kimin yazmış olduğu konusunun bizi ancak
marjinal bir biçimde ilgilendirdiğini ifâde etmiş
bulunuyorum. Ama daha kesin konuşmak gerekirse konunun,
söz konusu felsefenin temel yapısını isâbetli bir biçimde tahlîl
edip idrâk edebilmemizle ilgili olması bakımından, gene de
bizi ilgilendiren bâzı veçhelerinin bulunduğunu kabûl
etmemiz gerekir. Aşağıda bu veçhelere dikkati çekecek, ve
daha sonraki bölümlerde bütün ayrıntılarıyla takdim edilecek
olan husûsların derinliğine anlaşılabilmesini sağlamak üzere
gerekli olan zemini hazırlamak için bunların kısa bir
açıklamasını da takdim edeceğiz. Bu kapsamda, meseleleri
uygun bir biçimde iki başlık altında toplayabiliriz: bunlardan
biri Tao Te Çing'ın kronolojisiyle, diğeri ise kim olurlarsa
olsunlar Tao Te Çing'in müelliflerinin şamanist arka-
plânlarıyla ilgilidir.
Lao-Tzû kendisi hakkında kesin bir bilgiye sâhip
olmadığımız efsânevî ya da yarı efsânevî bir kimsedir. Çünkü,
ona izâfe edilmekte olan hayat hikâyesinin dayandığı târihî
bir nüvenin olduğunu varsaysak bile, halkın hayâl gücü onun
etrafında öylesine olanak-dışı ve inanılmaz olaylardan oluşan
bir örgü örmüş bulunmaktadır ki bunların efsânelerden,
uydurma hikâyelerden (esâtirden) ve (gerçek) vak'alardan
oluşan girift yumağını çözebilmeyi ümid etmek asla mümkün
değildir.
Eski devirlerde bütün çinli târihçilerin en temkinlisi, en
güveniliri olarak bilinen ve Han Hânedânı zamanında (yâni
M.Ö. I. yüzyılın başında) yaşamış bulunan Ssû Ma Ç'ien dahi
Lao-Tzû'nun hayâtı ve mâcerâlan hakkında ilk kez derli toplu
bir bilgi sunan Târih Kitabı isimli eserinde, farklı kaynaklara
dayanan fakat biribiriyle tutarsız çeşitli rivâyetlerden oluşan
bir hikâye takdîm etmekle yetinmiştir.
Bu efsânelerden birine bakılacak olursa Lao-Tzû, Ç'u4
eyâletinde doğmuşmuş. Kendisi Çou kıraliyet hazînesi
memurluğu görevinde iken Konfüçyüs onu ziyârete gelmiş.
Bu karşılaşmadan sonra Konfüçyüs'ün kendi talebelerine Lao-
Tzû hakkında şu uyarıda bulunmuş olduğu rivâyet edilmiştir:
"Kuşlar uçar, balıklar yüzer ve hayvanlar yürür. Bütün bunlar
kesin olarak bildiğim şeylerdir. Bundan başka:
yürüyen tuzağa düşebilir, yüzen oltaya takılabilir ve uçan da
bir okla vurulabilir. Ama biz bir ejderhâ ile ne yapabiliriz?
Biz onun rüzgârlara ve bulutlara nasıl binmekte olduğunu ve
göğe nasıl yükseldiğini bile göremeyiz. Benim bugün
karşılaşmış olduğum şu Lao-Tzû yok mu, işte o muhtemelen
ancak bir ejderhâ ile kıyaslanabilir!"
Bu hikâye Lao-Tzû'yu Konfüçyüs'ün (M.Ö. 551-479) yaşlı
bir çağdaşı olarak takdîm etmektedir. Bu, Lao-Tzû'nun M.Ö.
VI. yüzyılda yaşamış bir kimse olduğuna işâret etmekte ise de
bu rivâyet muhtemelen gerçek bir târihî olguya tekabül
etmemektedir.
Yukarıda anlatılmış olan hikâyenin târihî bir olay olmadığı
hakkında pekçok delîl ileri sürülmüştür. Bunlardan biri daha
doğrusu (bu kabil delilleri desteklemek üzere üretilen
ayrıntılar arasından büyük farklılıklar bulunması bakımından)
bir "tip"i dememiz gereken delîl, eski Çin'de felsefî
düşüncenin târihî gelişmesine has kalıplarla ve bu ve bunun
gibi hikâyelerin dil açılarından incelenmesiyle ilgili olarak,
bizim için özel bir önem arzetmektedir. Dil açısından ileri
sürülen delillere burada bir örnek vermek istiyorum.
Sökiçi Tsuda Tao-cu Ekolün Fikriyâtı ve Gelişimi başlıklı
meşhûr eserinde Tao Te Çing'âeki bâzı anahtar teknik
terimlerin sıradışı kullanışını dil açısından (filolojik açıdan)
titiz bir incelemeye tâbi tutmakta ve bu kitabın ancak
Mencius'un5 döneminden sonraki bir dönemin ürünü olduğu
sonucuna varmaktadır. Bu, hiç kuşkusuz, Lao-Tzû'nun (târihî
bir şahsiyet olarak yaşamış olduğunu varsayarak)
Mencius'den sonra yaşamış olmasını gerektirmektedir.
Tsuda bu incelemesinde kıstas olarak Tao Te Çing'in XVIII.
Bölüm'ünde bulunan ve jen ile i kelimelerininin bir bileşimi
olan jen-i deyimini seçmektedir6. İnsanlık anlamındaki jen
kelimesi ile dürüstlük anlamındaki i kelimesi, doğrusunu
söylemek gerekirse (bu hâlleriyle), Lao-Tzû'nun sözlüğüne ait
olmayan kelimelerdir; bunlar Konfüçyüsçülük'de geçerli olan
anahtar-kavramlardandır. En temel iki beşerî hasleti temsil
eden bu kelimeler bizzat Konfüçyüs'ün ahlâk düşüncesinde