Tablice historyczne 08. Przegląd geograficzny - Polska

19 Pages·6.245 MB·Polish

by  Mizerski W.

PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY - POLSKA
POMORZE ZACHODNIE
pol. IX w. "Geograf Bawarsld" wymienia slowiańskie plemiona Wolinian i Pyrzyczan
967-72 Walid o ujście Odry, zakończone podporządkowaniem tych ziem pań twu Polan
1000 Zalożenie biskupstwa kolobrzesldego
ok. 1015-47 Utrata Pomorza Zach. przez Polskę, istnienie niezależnych księstw pomorsldch,
zakończone udaną interwencją Kazimierza Odnowiciela
1058 Utrata Pomorza przez Boleslawa Śmialego
1090-9 I Przejściowe opanowanie Pomorza przez Władyslawa Hermana
X-XlIw. Łupieżcze wyprawy morskie Pomorzan na Danię i Norwegię oraz (lądowe) na Polskę
1102-22, Wojny Boleslawa Krzywoustego z Pomorzanami zakończone podporządkowaniem
1129 ich ziem przez Polskę (zależność lenna)
I 124, I 128 Wyprawy misyjne Ottona z Bambergu, rozszerzenie się chrześcijaństwa
1181 Hold lenny zlożony przez książąt pomorsldch cesarzowi Fryderykowi Barbarossie,
utrata przez Polskę zwierzchnictwa nad Pomorzem Zachodnim
1185 Podporządkowanie Pomorza Danii (do 1227)
xm w. Kolonizacja niemiecka i początki germanizacji ludności (zwl. możnych), szybld
rozwój gospodarczy - Pomorze Zach. glównym eksponerem zboża nad Baltyldem
1264 Ostateczny rozpad na księstwo szczeciń kie i wologo Ide
1351-77 Kazimierz (Kaiko) Slupsld, wnuk Kazimierza Wielkiego, przeznaczony na następcę
tronu Polski po Ludwiku Węgiersldm
1455 Lębork i Bytów oddane w lenno książętom pomorskim (powróciły do Polsld 1637)
1478-79 Zjednoczenie księstw zachodniopomorsldch przez Boguslawa X (1454-1523)
1493 Traktat pyrzycld: Brandenburgia uznaje niezależność Pomorza Zach., lecz zapewnia
sobie sukcesję na wypadek wymarcia dynastii pomorskiej
ok. 1520 Początek reformacji
152 I Pomorze księstwem Rzeszy
1534 Sejm w Trzebiatowie, wprowadzenie reformacji
1627-48 Zniszczenia podczas wojny trzydziestoletniej
1637 Śmierć ostatniego wladcy z rodu Gryfitów, Boguslawa XIV
1648-53 Podzial Pomorza między Szwecję a Brandenburgię
XVIJ w. Rozwój wielldej wlasno ci ziemsldej (junkrzy), początek względnego wyludnienia wsi
17 13 Zajęcie przez Prusy Szczecina
1815 Opanowanie calości Pomorza przez Prusy
XIX w. Zakończenie germanizacji ludności Pomorza Zachodniego
2 poł. XIX w. Rozwój przemysiu (zwl. w Szczecinie), pojawienie się imigracji zarobkowej z Polsld
1945 Odzyskanie przez Polskę Pomorza Zach. ze Szczecinem
Ważniejsze miasta
Miasto Początld Charakterystyka Zabytld
1299 Od XI w. rezydencja książąt, od 1386 w. Kościoly z XIV w., mury
Białogard (gród XI w.) czlonek Hanzy obronne XIV-XV w.
Xill-XIV w., pon rzeczny rywalizujący ze Kościól św. Mikolaja (XIłJ w.
Gryfino 1254 Szczecinem (handel zbożem), 1640 pożar przebud.), Brama Bańska i
slynnego mostu lączącego dwa ramiona Odry mury obronne (XIV-XV w.)
Od XłJ w. siedziba księcia i (od ok. 1176) Katedra (XII-XV w., fragm.
Kamień 1274 biskupa, od XIV w. czlonek Hanzy. Rola 0- romańslde), fragmenty mu-
Pomorsld (gród IX w.) graniczona po 1753 (zalożenie Dziwnowa), rów miejsldch (XIV w.),
od XIX w. eksploatacja iródel leczniczych palac biskupi (XVI w.)
PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY - POLSKA
Miasto Początki Charakterystyka Zabytki
We wczesnym średniowieczu otrzymywa- Kolegiata gotycka (2 poł.
1255 nie soli i jej wywóz na pd., także handel ze XIV w.), katownia z XV w.,
(osada Skandynawią. Przejściowo pod władzą fragm. murów miejskich
Kbrozłeog- VII w., polską. łOOO-1015 biskupstwo, w XIII w. (XV w.), ratusz neogotycki
gród zasiedlenie przez Niemców, członkowstwo (1829-32), kamienice XV-
poł. IX w.). w Hanzie, ważna twierdza do 1873, XIXw.
ogromne zniszczenia w 1945
1266 Od 1248 posiadłość biskupów kamień- Gotycka bazylika NMP i
Koszalin (wzmianka skich, handeł morski od XIV w. do zamu- kaplica z XIV w., fragmenty
lenia jez. Jamno w XVll w., ponowny murów miejskich, Dom
owsi 1214)
rozwój w 2 poł. XIX w. Kata z XVIII w. (rekonstr.)
Początkowo próby rywalizacji ze Szczeci- W rynku resztki późnogo-
Police 1260 nem, ale od 1321 własność Szczecina. tyckiego kościoła
Znaczniejszy rozwój od lat 60. XX w. Mariackiego (XVI w.)
(kombinat chemiczny)
1263 Gród słowiański, 1124 pierwszy masowy Fortyfikacje miejskie (XIII-
Pyrzyce (gród IX w.) chrzest Pomorzan, znaczny ośrodek do XIV w.), gotycki kościół
czasów wojen w I poł. XVII w. św. Maurycego (XI11-XV w.)
W średn. ważny gród pomorski, od 1368 Kościół NMP (2 poł. XIV w.),
stolica księstwa, w XV w. członek Hanzy, kościoły gOl. z XV w.,
1310 rozwój handłu i bursztyniarstwa. ł466 zamek przebudowo 1507,
Słupsk (gród wielki pożar miasta, zmniejszenie znacze- rnury miejskie z bramami
XIII w.) nia. Powolna germanizacja, ł769 sławna i basztami (XV w.),
szkoła pruskich kadetów, większy rozwój kamienice z XVIII W.
w 2 poł. XIX W.
Stargard 1253 Od XIII W. ośrodek rzemiosła i handlu Gotycki kościół NMP (XIII-
Szcze- (gród pocz. zbożem (port na lnie), rywalizacja ze XV w.), ratusz (XVI w.),
ciński XII w.) Sł8zc1z4e sctionleicma (P1o4m54o rwzao jBnraa hndanednłbouwras)ki, edgoo mi burraym mamieij s(kXieII zI- bXaVsz twam.) i
Początkowo słowiański ośrodek handlu, rze- Kościoły gotyckie XHI-
miosła i kultu pogańskiego, w pocz. XII W. XV W. (wystrój później-
republika miejska, lł24 wprowadzenie szy), ratusz (XIII-XV w.),
chrześcijaństwa, zajęcie czołowego miej- zamek książąt pomorskich
sca na Pomorzu Zach. W XIII w. napływ (XIII-XIX w.), Długi Most
Szczecin 1243 Niemców, członek Hanzy, prawo składu, do (XIIIfXIV w., odbudowo
(gród X w.) XVI w. kwitnący handeł śledziami i zbożem. 1957), fragmenty murów
Zniszczony w wojnach XVII w. podupadł. miejskich z XIII W.
W XIX w. wzrost znaczenia (rozwój prze- Większość zabytków
mysłu), próby rywalizacji z Hamburgiem, rekonstruowana po 1945 r.
w XX W. nieco mniejsze znaczenie. Wiel-
kie zniszczenia 1943-45 (bombardowania)
1765 Przez wieki gród i fort (rozbudowany zwł. Kościół XV W. (przebud.),
Świno-
(gród w XVII i XIX w.) strzegący ujścia Świny, latarnia morska 1858
ujście X w.) 1729 port morski związany ze Szczecinem
W IX-XI w. jeden z gł. portów Bałtyku Cmentarzyska pod mias-
Port IX w., (ludność słowiańska i skandynawska) tern: kurhanowe (IX-XI w.)
Wolin miasto X w., i ośrodek pogaństwa. Chrystianizacja 1128 na Wzgórzu Wisielców,
łokacja (biskupstwo lł40-Ił76). Po najazdach chrześcijańskie po XII w.,
przed 1278 Duńczyków w XI-XII W. wyłudniony, nie ruiny kościoła (XV w.),
odzyskał już znaczenia domy (XVIII-XIX) W.
Wytłuszczono daty uzyskania praw miejskich
PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY - POLSKA
POMORZE GDAŃSKIE I ZIEMIA CHEłMIŃSKA
przed 981 Włączone do państwa Polan
997 Chrzest księcia gdańskiego i Pomorza n przez św. Wojciecha
ok. 1015- Uniezależnienie się od Polski, zakończone interwencją Kazimierza Odnowiciela
47 i powtórnym podporządkowaniem
1058 Utrata Pomorza przez Boleslawa Śmialego
1102-19 Wyprawy Boleslawa Krzywoustego zakończone wlączeniem tej części Pomorza do
Polski, początek trwalego związku z Polską
1138 Pomorze Wsch. wchodzi w skład dzielnicy senioralnej
XIlw. Ożywienie gospodarcze związane z rozwojem handlu wiślanego
1207-94 Panowanie rodzimej dynastii książęcej
1226 Nadanie Ziemi Chelmińskiej Krzyżakom przez Konrada Mazowieckiego
1227 Świętopelk [ uniezależnia Pomorze od Polski
1242-52 Wspieranie Prusów przeciw Krzyżakom przez Świętopelka
1282 Układ w Kępnie - Mściwój II zapisuje swoje księstwo Przemyslawowi II
1295 Polączenie Pomorza z księstwem Przemyslawa II
1308-D9 Najazd Brandenburczyków, a następnie Krzyżaków, zakończony rzezią Gdańska
(14 XI 1308) i przylączeniem Pomorza do państwa zakonnego
1343 Pokój kaliski - Kazimierz Wielki zrzeka się swych praw do Pomorza
XIVw. Dalszy rozwój gospodarczy pod rządami Zakonu
1433 Niszczący najazd wojsk polsko-husyckich na krzyżackie Pomorze
1454-66 Wojna trzynastoletnia zakończona II pokojem toruńskim, powrót do Polski
1569 Ściślejsze związanie Prus z Koroną
1626-29 Wojna ze Szwedami toczona gl. na Pomorzu, znaczne zniszczenia
1655-60 "Potop" szwedzki
1772 Włączenie większości Pomorza (bez Gdańska i Torunia) do Prus (I rozbiór Polski)
1823-24 Utworzenie instytucji stanów prowincjonalnych (w tym pomorskich)
1824 Połączenie Prus Wschodnich i Zachodnich w jedną prowincję
1824-34 230 majątków polskich na Pomorzu przechodzi w ręce niemieckie
1876 Język niemiecki staje się językiem urzędowym wszystkich wladz, sądów i urzędów
1887 Zniesienie nauki języka polskiego w całym szkolnictwie
1918-20 Odzyskanie Pomorza przez Polskę
Ważniejsze miasta
Miasto Początki Charakterystyka Zabytki
Stolica ziemi chelmińskiej, 1230-1466 Gotyckie kościoly XIII-XIV w.,
Chel- 1233 w rękach Krzyżaków, w XIV w. rozkwit mury obronne z basztami (XIV-
mno (gród rzemiosla i handlu (czlonek Hanzy), XV w., na murze wzorzec "pręta
X w.) projekt uniwersytetu, od kon. XIV w. chelmińskiego"), średniowieczny
utrata znaczenia na rzecz Torunia układ miasta, ratusz (1567-70)
1251 Stolica biskupstwa chełmińskiego (do Katedra św. Trójcy (1254-1359,
Chełm- (gród 1824), rozwój w XIII-XIV w., znana z polichromie gotyckie), kościół
ża Xli w.) uprawy winorośli i chmielu. 1881 budo- św. Mikołaja (XIII-XIV w.)
wa najw. w ówczesnej Europie cukrowni
1310 Początkowo gród pomorski, 1309-1466 Średniowieczny układ miasta,
Choj- (gród w rękach Krzyżaków. W XVI w. znane fragmenty murów miejskich
nice XHl w.) z wyrobu sukna i jako ośrodek reforma- z Bramą Człuchowską (XIV w.),
cji. Upadek po wojnach szwedzkich gotycki kościół św. Jana (1340-60)
PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY - POLSKA
Miasto Początki Charakterystyka Zabytki
X-XIII ważny gród i pono na przemian Największy w Polsce kościól-
zależny od Polski lub niezależny, od Mariacki (dl. 105 m, powierzchnia
XIII w. rozwój handlu (członek Han- 0,58 ha. wys. 76 m, zbudowany
zy), po najeździe Krzyżaków 1308 na- 1342-1503), kościól św. Mikolaja
pływ ludn. niem., 1410 powstanie (dominikański, po 1227). liczne
antykrzyżackie. 1454 powrót do Polski. inne kościoły gotyckie i barokowe.
W XV -XVIII w. jedno z największych Mury z basztami i bramami
1263 i najbogatszych miast Rzeczypospolitej (XIV-XV w), Dwór Anusa (XV-
(osada (50 tys. mieszk.), o znacznej niezależ- XVII w.), ratusz Glównego Mia-
Gdańsk obronna ności (wojna z Polską za Stefana Bato- sta (1368-82, nasI. rozbudow.),
IX w.) rego), gl. pon Bałtyku, bliskie związki Ratusz Staromiejski (1595), fon-
z Niderlandami, monopolistyczna pozy- tanna Neptuna (1606-13). kamie-
cja w handlu Polski zbożem i drewnem, nice, spichlerze nad Motlawą
wielki ośrodek szkutnictwa i rzemiosla (XV-XVII w.), żuraw ponowy
(slynne od XVII w. gdańskie meble). (XIII-XV w.), mlyny (XIV w.).
1793 wcielony do Prus. 1807-15 i Twierdza Wisloujście (XVII w.),
1919-39 Wolne Miasto (wlasny Sejm umocnienia WesterpIalle (lata 30.
i Senat, od 1922 konstytucja) XX w.)
Osada rybacka wzmiankowana 1253. Kościólek na Oksywiu (XVIXVI
Gdynia 1926 w 1924 początek budowy ponu, od lat w.), budowle modemistyczne (lata
30. jeden z gl. ponów Bałtyku 30. i 40. XX w.)
Jedna z gl. warowni ziemi chełmiń- Fragmenty murów miejskich z
Gru- 1291 skiej, 1226-1446 w rękach Krzyżaków. XIV w., kościoły gotyckie z XJV w.
(gród W XVII w. ośrodek kontrreformacji i barokowe (XVII-XVIII w.),
dziądz XII w.) (kolegium jezuitów 1623), w XIX w. zespól spichlerzy (XVII-XVIII w.)
ważna pruska twierdza
1348 Stary pon i osada targowa, pod rządami Kościół gotycki z XIII W. (nasI.
Puck (odXw. Krzyżaków (od 1309) rozwój miasta, za rozbudowany), domy z XVIII
pon) Władysława IV baza floty wojennej, w iXIXw.
okresie 19 I 8-23 jedyny pon RP
Staro- 1348 Gród nadany w I 198 joannitom. 1348 Kościół famy i fragmenty murów
gard (gród obok grodu krzyżackie miasto, w XVI W. miejskich z basztami (XIV w.),
Gdański XII w.) juepdandok uz (wXażVnine jws.z) yrcohz wnaó jP oodm XorIzXu ;W p. o zparzmeebku dgoowtyacnkyi )(. XraIVtu swz .,( XpóIźXn iwej.)
Gród pomorski przeniesiony 1245 w Ruiny murów miejskich, gotyckie-
1338 pobliże Wisły. 1309-146 I w rękach go kościola i zamku (XIV-XVI w.)
Świecie (gród Krzyżaków, upadek w XVII w. 1858- na pierwotnym miejscu miasta.
XII w.) 85 przeniesione na nowe miejsce dla W mieście barokowy kościól
uniknięcia powtarzających się powodzi (1720)
1260 1252 stolica księstwa pomorskiego. po za- Kościól famy (XIII-XIV w.),
Tczew (gród jęciu przez Krzyżaków ponowna loka- fragmenty murów obronnych
XlII w.) cja, XV-XVI w. ośrodek handlu zbożem (XIV w.)
Po lokacji miasta przez Krzyżaków Liczne zabytki gotyckie (XlII-
rozwój handłu (członek Hanzy) i rze- XV w.): kościoły z połichromią i
1233 miosla, po powstaniu antykrzyżackim i rzeźbami, części murów miejskich
Toruń X(gIIr ówd. ) mwłeąncnziecnziyu 1d4o5 P7)o lis dkai lpszrzyy rwoizlwejóej (XmV.in-. zza bmaskzut akmrzi yiż abcrakmieagmo.i .u rnuiiknayl ny
xvn w. (gimanzjum, drukarnia, ratusz, liczne kamienice (od XIII
ośrodek katolicyzmu i protestantyzmu), do XVlII w). barokowe kościoły
pod kon. XIX w. rozwój przemysIu i pałace (XVII-XVIII w.)
Wytluszczono daty uzyskania praw miejskich
PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY - POLSKA
WIELKOPOLSKA, KUJAWY I ZIEMIA ł.ĘCZYCKA
IX-Xw. Kolebka państwa Polan
966 Chrzest Mieszka I, utworzenie biskupstwa misyjnego z siedzibą w Poznaniu
1000 Zjazd Ottona III i Bolesława Chrobrego w Gnieźnie, utworzenie arcybiskupstwa
gnieźnieńskiego i biskupstwa poznańskiego
1037-38 Bunt możnowładztwa, reakcja pogańska, najazd czeski Brzetyslawa I, zniszczenie
Gniezna i Poznania
ł 138-1202 Mieszko Stary, protoplasta książąt wielkopolskich
XIII w. Rywalizacja książąt dzielnicowych
1211-67 Kazimierz Konradowic, protoplasta książąt kujawsko-Ięczyckich
1264 Statut kaliski Boleslawa Pobożnego nadający szereg przywilejów i wolno~ci dla
Żydów, rozszerzony w XIV w. przez Kazimierza Wielkiego na całą Polskę
XIV w. Umacnianie władzy Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego. antagonizm
wielkopolsko-malopolski
XV-XVI w. Rozwój gospodarczy Wielkopolski. przejęcie przez nią handlu Wschód-Zachód
(jarmarki poznańskie), gospodarka folwarczna, tkactwo wielkopolskie
1655-60 Zniszczenia potopu szwedzkiego, upadek miast
pol. xvrn w. Odbudowa gospodarki, rozwój włókiennictwa
1793 Przyłączenie do Prus w wyniku" rozbioru
1794 Powstanie w Wielkopolsce i wyprawa Jana Henryka Dąbrowskiego
1806 Powstanie zbrojne przeciwko Prusom, wej~cie w skład Księstwa Warszawskiego
1815 Utworzenie Wielkiego Księstwa Poznańskiego w granicach Prus
XIX w. Rozwój gospodarczy: początki nowoczesnego rolnictwa, spóldzielczo~ci. bankier
stwa, handlu, usług i przetwórstwa
1848 Wiosna Ludów w Wielkopolsce
1876 Niemiecki językiem urzędowym dla wszystkich władz, urzędów i sądów
1885 Rugi pruskie - wydalenie z Księstwa Poznańskiego i Prus Zachodnich ok. 20 tys.
Polaków pochodzących z innych zaborów
1886 Utworzenie przez rząd pruski Komisji Kolonizacyjnej w Poznaniu
1887 Zniesienie nauki języka polskiego we wszystkich typach szkół
1901 Strajk szkolny we Wrześni, 1906 - strajki szkolne
1904 Sprawa Drzymały, któremu wladze nie pozwolily budować domu na swoich gruntach
1918 Powstanie Wielkopolskie i przyłączenie do Polski
1939-45 Okupacja niemiecka. wlączenie do Rzeszy, wysiedlenia Polaków
Ważniejsze miasta
Miasto Początki Charakterystyka Zabytki
W XVI w. ważny ośrodek handlu zbo- Kościoły (XV-XVII w.), spich-
Byd- 1346 żem i wyrobu piwa i jedno znajw. lerze (XVIII-XIX w.), frag-
goszcz (gród xm w.) miast Rzeczypospolitej, 1774 ukoń- menty murów miejskich z
czenie Kanalu Bydgoskiego, port basztą (XV w.), biblioteka
rzeczny, XIX w. - rozwój przemysłu ( 1778)
Od VIII w. znaczny gród w WielkopoI- Katedra XIV w. (przebud.,
sce, siedziba Piastów. W 2 pol. X w. resztki budowli z X-XI w.),
1238 pierwsze kościoly, od 1000 arcybiskup- brązowe drzwi gnieźnieńskie
Gniezno (gród VIII w.) stwo i początki katedry, stolica pierw- (ok. 1170). Zbiór manuskryptów
szych władców Polski. Zniszczone Xl-XVI w., kolegiata romańska
1038, dalszy rozwój XI-XIII w., XlII w., kościoly gotyckie
upadek od 2 pol. XVII w.
PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY - POLSKA
Miasto Początki Charakterystyka Zabytki
Gorzów 1257 XUI-XVI w. ważny ośrodek handlo- Katedra gotycka (kon. Xlii w.).
Wielko- (gród X w.) wy Brandenburgii (handel z Polską, fragmenty murów miejskich z
polski rywalizacja z Frankfurtem n/Odrą) XVI w. z basztami
1240 W XlII w. stolica księstwa, proces polsko- Kościół późnogotycki (XV-
Ino- (wzmianki -krzyżacki 1320-21, 1327 stolica woje- XVI w.), częściowo rekonstru-
wrocław XII w.) wództwa, XV -XVI w. ośrodek sukien- owany romański (XII-XIV w.),
nictwa, I poło XIX W. odkrycie złóż soli fragm. murów miej. (XIV w.)
Utożsamiany z Calisią wzmiankowaną Resztki grodu na Zawodzi u
Ok. 1260 przez Ptolemeusza (II w.). Stary gród (IX-XII w.), kościoły gotyckie
Kalisz (staroż., zniszcz. 1233, nowy zbudow. w pobli- (m.in. św. Mikołaja XIII-XIV
gród LX w.) żu, w XIIJ w. stolica księstwa, XIV- w.) i barokowe. liczne budowle
XVI w. ważny ośrodek sukiennictwa klasycystyczne z I pol. XIX w.
Do XVIl w. ważny ośrodek sukiennic- Kościól gotycki (XIV-XV w.), I
Konin XIII w. twa, od XIX W. przemysł, w 2 pol. XX loża masońska (1820), domy
(gród XI w.) w. w okołicy rozwój energetyki opartej XVIlI-XIX w., klasycyst.
o wydobycie węgla brunatnego ratusz (pocz. XIX w.)
1547 W XVI-XVIIl W. ważny ośrodek su- Póinogotycki zbór braci
Leszno (wzmianki kienniczy i (pod patronatem rodu Le- czeskich ze szkołą (XVII w.),
o wśi 1393) sbzraccziy cńzsekisckhi)c ho środek protestanckich ik okśacmioiłeyn ibcaer zo kXoVwIeI,- rXatIuXs zW .
Przed 1267 Jedna z najst. osad w Polsce, gród i ka- Kolegiata romańska (poł. XIJ w.)
Łęczyca (gród od VI w.) sztelania w miejscu obecnej wsi Tum, w w Tumie, zamek (XIV w.),
XllI W. przeniesiona na obecne miejsce klasztor Bernardynów (XVU w.)
Przez wieki jedno z najmn. miast Tkalnia Geyera (1835-37),
1414
Łódź (XIV W. wieś) Pprołzeskmi,y spłou ,1 z8w23l. bwłłyóskkiaewnniiccznzye groo zwój lpicrzzneem ypsałłaocwec ió rwe z(yXdIeXn-cXjeX w.)
Początkowo osada przy tartaku, od Kościoła gotycko-barokowego
Pila 1513 XVI w. miasto rzemieśłniczo-handlo- (XVI-XIX w.), Dom Staszica
we, w końcu XIX w. przemysł (XVIIl w., odbudow.)
Piotr- W XIV-XVI w. duże znaczenie. miej- Gotycki kościół parafialny
ków Ok. 1313 sce sejmików i zjazdów szlachty, od (XV w.), klasztory i kościoły
Trybu- (osiedle 1578 siedziba Trybunału dla Wielko- (XVII w.), renesansowy zamek
naIski XIIl w.) polski i Mazowsza, w 2 pol. XIX W. królewski (1511-2 I), kamie-
rozwój przemysłu nice XVII-XVIII W.
Pierwsze biskupstwo w Polsce 968 Katedra (początki w X w.,
(gród Mieszka 1)..Z burzony 1038, gotycka XIV-XV w.), liczne
podniósł się z upadku, od XIII w. gl. kościoły (XIII-XVIII w.),
Gród ośrodek Wielkopolski, 1394 prawo ratusz (XIII-XIV w., przebud.
Poznań od pol. X w. skladu, XIV-XVI W. rozkwit handlu, XVI w.), kamienice (XVI-
rzemiosła i życia umysłowego, poło XVII w.), zamek Przemysława
XVII-pol. XVIII w. upadek, w XIX w. (XIII w.), fragmenty murów
znaczny rozwój gospodarczy miejskich (XIII w.)
l pol. XIII w. Ważny gród kasztelański i targ w XIJ W. Kościół gotycki (XV w., prze-
Sieradz (osady W XIII-XIV w. stolica księstwa, a od bud.), klasztor Dominikanów
od VI w., XV W. województwa, synody biskupie. (XIII, XIV-XVIII w.), ruiny
gród XI w.) W XVII w. upadek miasta rotundy z XIII w.
W1oc- 1261 Pocz. osada targowa, w XVI W. gł. komo- Gotycka katedra (XIVw., prze-
ławek (gród XI w.) rżae mc.e lOnad npao cWzi.ś XleI Xi oWś.r roodzewk óhj apnrdzłeu mzybsoł-u b1u3d30.)), , kkoośścciióoł łśy w(X. WViIt-aXlisVaI I( owk.. )
Wytłuszczono daly uzyskania praw miejskich
PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY - POLSKA
DZIEJE ŚLĄSKA DO 1740
VIII w. Na Śląsku mieszkają plemiona Golęszyców, Opolan, Bobrzan, Dziadoszan i Ślężan
990 Mieszko I po wojnie z Czechami przylącza Śląsk do swojego państwa
1000 Zalożenie biskupstwa we Wroclawiu
1038-50 Panowanie czeskie zapoczątkowane najazdem Brzetyslawa I, zakończone
odbiciem Śląska przez Kazimierza Odnowiciela
1138-46 Panowanie pierwszego księcia dzielnicowego W1adyslawa II Wygnańca, proto
plasty wszystkich książąt śląskich, zakończone wygnaniem go przez braci
1163 Powrót synów W1adyslawa II: Boleslawa Wysokiego - przodka książąt dolno-
śląskich, Mieszka Plątonogiego - przodka książąt górnośląskich i Konrada -
zmarlego bezpotomnie
li 79 W1ączenie ziemi bytomskiej i oświęcimskiej do Śląska
XIII w. Początek szerzenie się kultury niemieckiej popieranej przez Piastów
1202-1238 Panowanie Henryka Brodatego, twórcy tzw. monarchii Henryków Śląskich (wraz
z synem Henrykiem Pobożnym) obejmującej oprócz Dolnego Śląska większość
Wielkopolski i Księstwo Krakowskie. Początki kolonizacji niemieckiej (wiejskiej i miej
skiej), lokacje miast (121 I Zlotoryja, 1217 Lwówek, 1226 Wroclaw, 1235 Środa)
1241 Najazd tatarski, zniszczenie Opola i Wrocławia, śmierć Henryka Pobożnego
pod Legnicą
1248-49 Podzial Dolnego Śląska na trzy dzielnice: wroclawską, legnicką i glogowską
XIII-XIV w. Szczytowy okres rozwoju Śląska, najlepiej rozwiniętej dzielnicy polskiej
1277-90 Panowanie księcia wroclawskiego Henryka IV Probusa, od 1288 księcia krakow
skiego, plany koronacji na króla polskiego
1327-29 Zholdowanie większości księstw śląskich przez Jana Luksemburskiego, króla Czech
1348 Pokój namyslowski - Kazimierz Wielki zrzeka się praw do Śląska
1392 Ostatnie niepodlegle księstwa podporządkowane Czechom
XV w. Wykupienie przez króla polskiego księstwa oświęcimskiego (1457) i zatorskiego
(1494), a przez biskupów krakowskich księstwa siewierskiego (1443, fonnalnie
wlączone do Polski 1790) - utrwalenie wschodnich granic Śląska
XV w. Śląsk niszczony w wojnach husyckich i wojnach Jagiellonów z Maciejem Korwi-
nem traci na znaczeniu i popada w regres gospodarczy i kulturalny
XV w. Wzmianki o wydobyciu węgla kamiennego w Sudetach (na Górnym Śląsku - XVII w.)
XV-XVIIIw. Wroclaw ważnym ośrodkiem kultury polskiej i niemieckiej
2 pol. XV w. Powstanie stanowego sejmu śląskiego - reprezentacji książąt, rycerstwa i miast
1431-1506 Jan Olbracht, a następnie Zygmunt Stary księciem glogowskim i opawskim
1475 Najstarszy druk w języku polskim (Wroclaw)
2 pol. XV- Stopniowe wymieranie poszczególnych linii Piastów i wlączanie księstw bezpośre-
pol. XVI w. dnio do Czech
ok. 1520 Początki reformacji, w XVI w. przyjęcie luteranizmu w niektórych księstwach
1526 Habsburgowie, po opanowaniu Czech, wladcami Śląska
1531 Przywilej Jana II Dobrego porządkujący prawa poszczególnych stanów w księstwie
opolsko-raciborskim
2 pol. XVI w. Rozkwit księstwa brzeskiego pod rządami Jerzego II
XVI w. Ziemie leżące na lewym brzegu Odry praktycznie w pelni zgennanizowane
1618-48 Zniszczenia w wojnie trzydziestoletniej (przemarsze wojsk cesarskich, szwedzkich i in.)
1645-66 Wazowie trzymają księstwo opolsko-raciborskie w zastawie
1675 Śmierć księcia Jerzego Wilhelma, ostatniego Piasta Śląskiego
pocz. XVIII w. Szczyt rozwoju tkactwa lnianego na Śląsku, eksport do Europy Zach. i krajów zamorskich
1740-42 Wojny śląskie, przylączenie Śląska do Prus
PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY - POLSKA
DOLNY ŚLĄSK I ZIEMIA LUBUSKA
do 1740 Patrz poprz. strona (dzieje Śląska)
1793 Powstanie tkaczy śląskich, rozruchy chłopskie
1811 Początek uwłaszczenia chłopów
1821 Oderwanie biskupstwa wrocławskiego od metropolii w Gnieźnie
1821 Utrudnienia w handlu z Polską, upadek sukiennictwa (także wskutek rozwoju
przemysłu włókienniczego w Anglii)
1824 Ponowne utworzenie sejmu śląskiego z siedzibą we Wrocławiu
1842 Otwarcie odcinka kolei Wrocław-Oława (1847 linia przedłużona do Mysłowic)
I poło XIX W. Praktyczny zanik języka polskiego na zachód od Opola
XIXJXX w. Wybitni niemieccy pisarze pochodzący ze Śląska: Gerhart Hauptmann, Rudolf von
Gottschall, Karol Holtei, Emil Brachvogel; liczne dzieła pisane w miejscowym
dialekcie języka niemieckiego
1945 Zniszczenie wielu miast Dolnego Śląska; włączenie całego Śląska do Polski
1945-47 Ucieczka oraz wysiedlenie ludności niemieckiej (łącznie ok. 3 mln), napływ ok.
2 mln osadników polskich, gł. z Kresów Wschodnich
Ważniejsze miasta
Miasto Początki Charakterystyka Zabytki
Od XIII w. kasztelania, następnie miasto Fragmenty murów obronnych
Bole- znane z garncarstwa, piwowarstwa i (XIV w.), gotycki kościół i
1251 sukiennictwa, ważna komora celna na ratusz (XV w., przebudowane
sławiec szlaku eksportu skór z Polski, od XIX W. w stylu barokowym), barokowe
przemysł szklarski i ceramiczny kamieniczki (XVII-XVIII w.)
Początkowo osada rybacka, od XIV W. Renesansowy zamek Piastów
1245 stolica księstwa i jeden z głównych (ok. ISSO, część z XIII w.), kościół
Brzeg (osada ośrodków handlowych Śląska (bydło, XIV-XV w., ratusz z XVI w., ka-
Xl w.) zboże). W XVI-XVII W. ważny ośrodek mienice XVI-XVIII w., obwaro-
oświaty (drukarnia), gimnazjum wania bastionowe XVII-XVIII W.
1253 Początkowo gł. ośrodek plemienia Dzia- Fragm. murów miejskich z
Glogów (gród doszan, w XI-XII w. ważny gród obron- XIV w., kolegium Jezuitów
IX w.) ny (oblężenia 10 10 i 1109), stolica księ- (1696-1710); liczne zabytki cał-
stwa (1272) i jedno z najw. miast Śląska kowicie zniszczone 1945
Od 1278 s'tolica księstwa, XIV-XVII w. Zamek książęcy (XIII, XVII-
Jawor XIII w. wielki ośrodek sukiennictwa i płócien- XVlU w.), gOl. kościół (XIV w.),
nictwa (eksport do WIoch, Hiszpanii i kamienice podcieniowe (XVI-
kolonii europ. w Afryce i Ameryce) XVII w.), fragm. murów miejskich
Przed W średniowieczu ważny ośrodek han- Kościół późnogotycki (XIV-
dlowy Śląska, XV-XVIII w. produkcja XV w.) i barokowy (pocz. XVlU
Jelenia 1288
Góra (zamek cienkich płócien (batyst, woale) w.), przy rynku kamienice XVII-
eksportowanych m.in. do Afryki. Po XVIII w., ratusz (1747), fragm.
1108)
włączeniu do Prus podupadła murów miejskich (Xm, XV w.)
Przed Gród czeski na szlaku z Pragi do Wroc- Most gotycki (1281-1390), ratusz
1233 ławia, rozwój w XIV W. (handel, sukien- i kamienice (XVI-XVIII w.), twier-
Kłodzko (gród nictwo), od XVIII W. do 1877 jedna z dza bastionowa (I 680-XVIH w.)
ok. 981) większych twierdz regionu z rozbudowanymi podziemiami
KOrdosrzn.o (g1ró2d3 6o d WI apżonl.y x gmró dw u. kparszzetperlaawniya ,n ma iOasdtroz ezn, awn e kRouśicniyól z paamrakfuia (lnXyI I(IX, VX,V XI VwI.I)I, w.),
VIII w.) z uprawy winorośli i rybołówstwa fragm. murów miejskich
PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY - POLSKA
Miasto Początki Charakterystyka Zabytki
Przed W XIII w. zamek obronny (1241 udana Zamek książęcy (XVI-XVIII W.,
1264 obrona przed Tatarami), XV-XVI w. część XIII w.), kościól św. Piotra
Legnica rozwój tkactwa i piwowarstwa, do 1675 . i PawIa (XIV w.), fragmenty mu-
(wzmia-
stolica księstwa Piastów Śląskich, rów miejskich z XIV w., kamie-
nka 1149)
w XVIII w. slawna z uprawy warzyw nice XVI-XVlll w.
Przed Przez wieki lokalny ośrodek handlu, Fragmenty murów miejskich
Lubin 1319 sukiennictwa i płóciennictwa, gwaho- (XIV w.), kościól późnogotycki
(wzmianki wny rozwój w latach 60. i 70. XX w. po (XIV-XVI w.), ruiny zamku
1267) odkryciu wielkich zlóż miedzi (XlV w.)
W końcu XlII w. najważn. miasto przed- Liczne kościoły i klasztory (XIII-
Pocz. górza Sudetów, rozwój sukiennictwa XVIII w.), barokowy palac bisku-
Nysa XIII w. (od XV w. plóciennictwa), ośrodek kuł- pów wrocławskich (I poł. XVII
(wzmianki tury (slynne jezuickie Collegium Caroli- w.), kamienice XVI-XIX w.,
XII w.) num, drukarnie), XVIII w.-1877 pruska mury i baszty (od XV w.)
twierdza, od końca XIX w. przemysI
Gród, od 1291 stolica księstwa. XIV- Kościół parafialny (XIV-XVI w.
Świd- Przed XV w. gł. ośrodek Śląska, rywalizujący z poliptykiem z 1492), ratusz Z
nica 1267 z Wrocławiem (sławne piwo i wyroby XVI w., kamienice i kościoły
tkackie, handel dalekosiężny) XVI-XVIII w.
Od 1290 zamek książęcy, od 2 poł. Klasycystyczny palac (l800-D3),
Wal- XIVw. XIV w. wydobycie rud srebra i olowiu, kościół ewangelicki (1785-88),
brzych (gród w XV-XVII w. eksport sukna i płócien, kamienice XVII-XVIII w., ruiny
XIII w.) w XIX w. znaczne wydobycie węgła i zamku (XIV-XV w., przebud.
rozwój przemysIu ok. 1570)
Grody kułtury łużyckiej (X-Xl w. p.n.e.), Katedra św. lana Chrzciciela
w czasach rzymskich ośrodek hand.łu na (l244-XVIII w.), kościół św.
szlaku bursztynowym, we wczesnym Idziego (ok. 1220), kościól NMP
średniowieczu gród Ślężan. Od X-XI w. (XlV-XVII w., fragmenty z XlI
jeden z gł. grodów Śłąska (biskupstwo w.), liczne gotyckie kościoły, po-
1226 1(00), od 1138 stolica księstwa i dynami- zostałości budowli romańskich.
(grody czny rozwój rzemiosł. Od pocz. XIII w. Fragmenty murów miejskich
Wrocław w staroż., wiełki ośrodek tkactwa (osadnicy z Wa- (XIII-XIV w.), bastiony (XVII-
gród łonii), 1274 prawo składu, XlII-XV w. XVIII w.), kamienice przy Rynku
X w.) największe miasto ziem połskich, (XIV-XVIII w.), ratusz gotycko-
rozwój szkolnictwa i drukarstwa. -renesansowy (XIII-XV w.),
W XVIII w. pierwsze manufaktury, po barokowy gmach uniwersytetu
1840 rozwój przemysłu. Do XIX w. (1728-41), budynek giełdy
ważny ośrodek kultury polskiej. (1822-24)
Ogromne zniszczenia ł 945
Do 1945 przedmieście ważnego od XIV w. Kamienice z kon. XVIII w.,
Zgorze- 1945 ośrodka Łużyc Górnych, leżącego na barokowy dwór (1777)
lec łewym brzegu Nysy Łużyckiej miasta
Goerlitz (tuż. Zhorjelc)
1323 Początkowo gród Piastów żagańsko- Kościół parafiałny XlV-XVI w.,
Zielona -glogowskich, w XV-XVI w. rozwój fragm. murów miejskich (XV w.),
(gród
Góra XIII w.) sukiennictwa i upraw winorośli, prze- wieża Głodowa (XV w., przebud.
mysł od XIX w. 1717), ratusz «XVI-XIX w.)
W średniow. osada targowa Łużyc Do1- późnogot. kościół (XIV-XVI w.),
Żary 1260 nych na pograniczu ze Śląskiem. Od zamek (XlV-XVI w.), fragm. mu-
XIV w. rozwój sukiennictwa rów miejskich, ratusz (XIY, xvn w.)
WytluS7..czono daty uzyskania praw miejskich