Table Of Content“OYUNCU ŞAİR” SUNAY AKIN VE
OYUNCAKLARA YENİLEN DÜNYA
“Player Poet” Sunay Akın and the Defeated World by the Toys”
Yrd. Doç. Dr. Eylem SALTIK*
ÖZ
“Şair, yazar, araştırmacı, hikâye anlatıcısı” gibi sıfatlarla tanınan Sunay Akın’ın eserlerinin-şiir
ya da düzyazı- ortak paydasında “…Şiir cumhuriyetinin cumhurbaşkanı olamadım ama, zaten benim
derdim “umurbaşkanı” olmaktı.” diyen şairin “sorumlu kimliğini” yansıtan pek çok unsur bulunmak-
tadır. Çocuk, oyun, oyuncak, insan, yaşam, geçmiş, savaş, barış bunların başlıcalarıdır. Sunay Akın
bu temaların hemen hepsini kültürümüzün bir parçası olan “çocuk ve çocuğa aitlikler”le işlemiş ve bu
sayede kültürel unsurların devamlılığına katkı sağlamıştır. Akın’a göre, “oyuncak” “hayat”ın sembo-
lüdür ve duyarlı şair bu sembolü kullanarak gereken iletiyi okuyucuya en etkili şekilde ulaştırabilir.
Şiirlerinde ve denemelerinde hayata dair hemen her şeyi hikâye anlatıcısı kimliğinde büyük bir duyar-
lılık ve heyecan ile anlatan şair/yazar, eserlerinde bu yüzden oyun ve oyuncaklara çokça yer vermiştir.
Onun amacı, bu kültürel değerlerin işlevlerinden hareketle dünyayı yaşanabilecek bir mekâna dönüş-
türmektir. Bu makalenin amacı, şairin dünyası ile çocuğun dünyasının kültürümüzün hangi ortak
paydasında buluştuğunu, nasıl bir yaşam yarattığını ve bunun kültürün taşınabilirliğindeki rolünü
ortaya koymaktır.
Anah tar Kelimeler
Şiir, ileti, oyun, oyuncak
ABST RACT
In the works of Sunay Akın, who is known as a poet, researcher, and story teller, there are plenty
of elements reflecting the ‘responsible identity’ of a poet-who says “I couldn’t be the president of the
poem republic but my bother was to be able to be ‘the caring president’’-such as children, game, toy,
human, life, past, warand peace are primariesof this. Sunay Akın has worked on these themes with the
concept of ‘children and their belongings’ by this means he has provided to make the culturel elements
continue. According to Akın, ‘toy’ is the symbol of ‘life’ and only a sensible poet can convey the necessary
message to his readers by using this symbol. Only the poet/writer touching on everything about life in
an excited and sensible way can mention about ‘children and toys’ in his works and articles. His aim
is to convert the world into a place which is worth for living. Aim of this article, to present where the
poet’s world and children’s world come together in our culture, what kind of a life it creates, and it also
aims to present the role in this culturel transposability.
Key Words
Poetry, message, game, toy
“Oynar gibi yaşamalı; oyunlar oynamalı, belli kuralları olan eğlence, şaşkınlık
şarkı söylemeli, dansetmeli, böylece uyandırıcı hüner, müzik eşliğinde ya-
Tanrıların gönlü alınmış olur ve insan pılan hareketlerin tümü, bedence ve
kendini düşmanlarına karşı savunur,
kafaca yetenekleri geliştirmek için
yarışma kazanır.”
yapılan, çevikliğe dayanan her türlü
Platon
yarışma” (Türkçe Sözlük, 2005:1526)
Giriş:
bunlardan bazılarıdır. Bu kavramının
Oyun kavramının Türk Dil
insan hayatına ne zaman dâhil olduğu
Kurumu’nun hazırlamış olduğu Türk-
konusundaki bilgiler İ.Ö.sine kadar
çe Sözlük’te on adet karşılığı bulun-
uzanır. Çünkü oyun insanlık ve uygar-
maktadır. “Vakit geçirmeye yarayan,
lık tarihiyle birlikte var olagelmiştir.
* Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü
Öğretim Üyesi, [email protected]
http://www.millifolklor.com 137
Millî Folklor, 2012, Yıl 24, Sayı 94
Johan Huizinga’ya göre oyun uygarlı- görüşlerde bir tek ortak nokta vardır:
ğın ortaya çıkış sebebidir. “ Oyunun, oyun olmayan başka bir şey
“Aydınlanma çağının saf iyimser- karşısında ortaya çıktığı ve bazı biyo-
liği içinde hayal edildiği kadar akıllı lojik beklentilere cevap verdiği varsa-
olmadığımız sonunda ortaya çıkınca yımı” (Huizinga, 1995:78).
Homo sapiens adının türümüze es- Sunay Akın şiirinin başlıca kay-
kiden sanıldığından daha az uygun naklarından biri olan “oyun”un “oyun
olduğu açıkça belli oldu ve bu ilk ta- olmayan” amacı, çocuk gerçekliği üze-
nıma bir de Homo faber’in eklenmesi- rine kurulu yeni bir dünya yaratmak-
nin uygun olacağına inanıldı. Oysa bu tır. Bu amaç, oyunun doğasından pek
ikinci terim bizi tanımlamaya çok az uzak değildir. Huizinga’ya göre oyu-
uygundu; çünkü faber birçok hayvanı nun temel özelliklerinden biri serbest-
niteleyebilir. Ve imal etme konusunda liği, özgürlüğüdür. “Oyun serbesttir,
doğru olan, oyun oynama konusunda oyun özgürlüktür... Oyun “gündelik” ve
da doğrudur: birçok hayvan oyun oy- “asıl” hayat değildir. Oyun bu hayat-
nar. Buna karşılık Homo ludens, yani tan kaçarak, kendine özgü eğilimleri
“oyun oynayan insan” terimi bana, olan geçici bir faaliyet alanına girme
imal etmek kadar esaslı bir işlevi ifa- bahanesi sunmaktadır.” (Huizinga,
de ediyormuş ve buna bağlı olarak 1995:25)
da Homo faber teriminin yanında yer Sunay Akın da şiirlerinde
almayı hak ediyormuş gibi gelmekte- “gerçek”i oyunun “özgür olma” özelliği
dir…İnsan uygarlığının, oyun olarak, ile yeniden yarattığının bilincindedir.
oyun içinde ortaya çıktığı ve geliştiği O, “çocukluk”u “hayatın kendisi”, şiiri
şeklindeki kanaatim çok eskilerden de “serüven” olarak kabul etmiş ve bu
başlayarak, yavaş yavaş güçlendi” serüveni çocuğa aitliklerle anlatmaya
(Huizinga, 1995:13-14). çalışmıştır. Bu yolculukta onun yol ar-
Huizinga’nın bu yargısına göre kadaşları “oyun” ve “oyuncaklar”dır.
oyun; kültürü var eden, kültürün te- Çocuğun dünyasını şekillendiren
melinde var olan, olgulardan biridir. “oyun” ve “oyuncaklar”, Sunay Akın
Bu olgu, insanoğlu dünya sahnesine şiirinin de önemli varlık sebepleridir.
çıktığından bu yana insanın başlıca O, hayat algısını bu kaynakları kulla-
dürtülerinden biri olarak varlık gös- narak okuyucusuyla paylaşmıştır. Ço-
termiştir. İnsanlar, cuk ve dünyası hemen tüm iletilerinin
“…yaşam sevinci fazlalığından merkezindedir. Sunay Akın kalemin-
kurtulmak, taklit yeteneğini sergile- de çocuğun ve çocukça bakış açısının
mek, gevşeme ihtiyacını tatmin etmek, belirleyici olmasının iki ana nedeni
hayatın talep edeceği ciddi faaliyetlere vardır: Bunlardan ilki, şairliğin de
hazırlık antrenmanı yapmak, benliği- belirtisi olan dünyayı farklı bir gözle
ne sahip çıkmak” (Huizinga, 1995:17- algılayabilme becerisi, ikincisi ise ço-
18) için oyun oynamışlardır. Ayrıca cuğun hayal dünyasının sınırsızlığına
“…hem egemenlik kurma arzusu, hem inanması ve bu sınırsızlığı kullanmak-
de yarışma ihtiyacı içinde bir şey ya- tan vazgeçmemesidir.
pabilmeye veya bir şeyi belirlemeye yö- Sunay Akın şiirinde iyi ya da kötü,
nelik yatkınlık” da oyuna ilgiye neden oyun ve oyuncakların arasında gizli-
olmuştur. Huizinga’ya göre bütün bu dir. Şair, insan ile ilgili vermek istediği
138 http://www.millifolklor.com
Millî Folklor, 2012, Yıl 24, Sayı 94
her türlü iletiyi, tema ne olursa olsun dizesi çocukluk döneminin bu
çocuğun dünyasını esas alarak ulaştır- özelliğine gönderme yapan duygusal
mayı amaç edinmiştir. Ona göre; çocu- bir seslenmedir. Bu seslenme aracılı-
ğun dünyasındaki yalınlık, doğruluk ğıyla çocuk ve yetişkin arasındaki me-
ve saflığın tek mekânı “fazlalıklardan safeyi hatırlatan Sunay Akın, yetişkin
kurtulmuş söz” olarak tanımladığı şiir- okuyucusunun yüreğini çocuğun sınır-
dir. Bu iki “öz”, “evrensel ve toplumsal sız dünyasıyla etkilemeye çalışmıştır.
olaylardan sorumlu” şairin en verimli Çocuk kendi evreni içinde öyle şeyler
malzemesidir. “İnsan çocuktur, gerisi yaşar ve hayal eder ki bunun izahı
kirlenme..”(E Aylık Kültür Sanat Ede- mümkün değildir. Tek bilinen şey, bu
biyat Dergisi, Şubat, 2004: 11) düşün- hayallerin yetişkin dünyasını mutlu
cesinde olan Sunay Akın; çocuğun te- ettiği/edeceğidir. Sunay Akın bu yö-
miz, saf, yalansız dünyasını şiirleriyle nüyle çocuğa güvenmektedir.
yansıtmaya ve kirlenmenin önüne Çocuğun dünyasının sınırlarını
geçmeye çalışmıştır. Onun tek amacı, belirledikten sonra bu dünyayı meyda-
çocuğu/çocukluğu hatırlatarak gerçek na getiren temel özelliklere yer veren
dünyadan uzaklaşmaktır. Bu yüzden şair; bu noktada öncellikle, yetişkin
onun şiirlerinde çocuğun dünyasının dünyası ile çocuk dünyasının farklı-
genel özelliklerini, oyunun ve oyunca- lığını anlatmaya çalışmıştır. Çünkü
ğın biyolojik ve sosyolojik işlevlerini temel fark olan gerçek X hayal zıtlığı
bulmak mümkündür. her iki dünyanın diğer özelliklerinin
Çocuğun dünyası: de belirleyicisidir.
Sunay Akın şiirlerinin kahramanı (…)
çocuktur. Çünkü şair, yaşamın gerçek- Ters düşmesin diye
lerini başkalaştırmak için genellikle yaşamın gerçeklerine
çocuğu ve onun hayallerle örülmüş şair olmasını istemez çocuğun
yalın dünyasını kullanmıştır. Onun kitabı yalnızca
gerçekleri yansıtan şiirinin mimarı ço- başucunda masal okumak için
cukça bakışı ve çocuk kimliğidir. Akın, eline alan bir anne
bu yaklaşımını, (…)
(…) (Ç.K., Zürafa, s.43)
avuçlarımdan tutan Sunay Akın, Çorap Kaçığı isimli
iki çocukla çiviliyim yaşama kitabında yer alan “Zürafa” şiirinde
(…) gerçek ile hayal tezatlığını kaleme
(62 T., Yüz Havlusu, s.27) almıştır. “Gerçek ile hayal zıtlığı”nın
dizeleriyle ilan etmiştir. Onun yetişkinler tarafından ayırt edile-
için çocukluk, yaşamını ve şiirini bes- memesi ve bunun insan iradesinde
leyen önemli bir dönemdir. Çünkü bu yarattığı çatışma bu şiirin dikkat çe-
dönem yaşanmışlıkları yoğun, özgür kici dizelerini oluşturmuştur. Şiirde
bir dünyaya sahiptir. anne “gerçek”in; çocuk, şair ve masal
(…) “hayal”in temsilcileridir. Annenin tek
Bilemezsiniz yüreğime neler oldu- isteği çocuğunun hayal dünyasına
ğunu dalarak gerçeklerden uzaklaşmasını
(…) önlemektir. Bunun için çocuğunu şair
(K.S., Kedi Kırıkları, s.5)
http://www.millifolklor.com 139
Millî Folklor, 2012, Yıl 24, Sayı 94
olma hevesinden vazgeçirmek isteyen yanın en önemli özelliklerinden biri
annenin önlem için bulduğu tek yol, “renkli”liği, diğeri ise “huzurlu” olma-
çocuğa uyuması için masal okumak- sıdır. Sunay Akın, bu dünyayı oyun ve
tır. Şiirin en keskin tezadı, burada oyuncaklar yardımıyla kurmaya çalışır.
ortaya çıkar. Anne, masal aracılığıyla (…)
yaşamın gerçeklerine yaklaştırmak is- Göremezsiniz çocukluğumun
tediği çocuğu aslında hayalî olana it- siyah beyaz fotoğraflarında
mektedir. Artık çocuk kendi yarattığı komşuların verdiği
hayalî dünyanın içindedir. Şiirde ma- atık yünlerden
sal, şair ve çocuk hayalin galibiyetini annemin ördüğü kazağın
yaşayan kahramanlardır âdeta. renkliliğini
Sunay Akın, çocuk dünyasının sı- (…)
nırlarını ve yaratılış sebebi olarak ha- (62 T., Semaver Külü, s.13)
yali anlattıktan sonra çocuğun varlık Çocuk, şartlar ne olursa olsun
sebebini açıklar. Şairin amacı, yaşam- hayatın güzelliklerini yaşar. Yoksul-
insan ilişkisini çocuğun var oluşuyla luk içinde, zor koşullarda, siyah-beyaz
ilişkilendirmektir. O, bu amaçla ön- tezadının siyahlığında yaşayan çocuk
cellikle maki ile Akdeniz arasındaki bile mutlu olmayı başarır. Çünkü ha-
coğrafi ilişkiyi akla getirmiş, maki bit- yat onun görebildiğinden ibarettir.
kisinin kısa olmasının nedenini deniz Şiirde geçen “siyah-beyaz fotoğraflar”
ile dağların ayrılmazlığı olarak değiş- gerçek hayatın, “renkli kazak” ise ço-
tirmiştir. Bu coğrafi özellik yaşam ile cuğun yaşadığı dünyanın imgesidir.
çocuk arasında da vardır. Hayat, çocu- Yetişkinler siyah-beyaz dünyanın, ço-
ğun fizyolojik ve psikolojik varlığıyla cuklar ise renkli dünyanın yaşayanla-
şekillenen bir olgudur. rı olarak farklı algılara sahiptir. Ço-
Bir an önce görülsün cuk için hayat renkliliğin serüvenidir.
diye Akdeniz Çocuğun bu serüveni aynı zaman-
toroslar’da ağaçlar da Sunay Akın şiirinin serüvenidir.
hep çocuk “ Benim aslında bütün var oluşum
kalır kendi serüvencilik duygumdur. Ben o
(M.,Maki, s.9) serüvenlerimin, kendi imge dünyamın
Yaşanan dünyada dostluk ile düş- içinde bir yolculuk yapıyorum.”(http://
manlık, güzel ile çirkin, iyi ile kötü bir keremoz.blogcu.com/Sunay-akin) cüm-
aradadır. Bu tezat hâllerin savaşında leleriyle bu yolculuğun başlangıç nok-
kazananın hep olumlu hâller olması tasını çocuk dünyası, varış dünyasının
istenir. Şaire göre, bu sonucun kahra- ise imge dünyası olduğunu açıklamış-
manı bellidir: çocuk. Çocuk, küçücük tır. Sunay Akın’ın bu bakış açısıyla
bedeninin arkasında kocaman, sınır- yaratmaya çalıştığı dünyanın özellik-
sız ve güzel bir dünyaya sahip birey lerini çocuğun dünyasındaki değerler
olarak vardır. Şair bu bakış açısıyla belirlemiştir. Renkler, gülümseme,
coğrafi bir görüntüyü çocuk ile imleye- dostluk, barış, karşılıksız sevgi, oyun
rek anlatmaya çalışmıştır. ve oyuncaklar bu dünyanın tek gerçek-
Çocuğun yaşadığı/arzuladığı dün- leridir.
140 http://www.millifolklor.com
Millî Folklor, 2012, Yıl 24, Sayı 94
(…) (…)
Açık pencereden Yarısını tuttum
içeri giren güvercin çocuk doktoru
telaş içinde sökerken iplikleri olmamı isteyen anneme
omzunda dikili yıldızlar hasta yatağında verdiğim sözün
sevinçle bakar gökyüzüne doktor olamadım ama
generalimin askıda çocuk kaldım
unuttuğu ceketinin (…)
(…) (K.S., Tik...Tak..., s.15)
(K.S., Generalim, s.50) Sunay Akın’ın bu dizeleri şairin
Sunay Akın’ın çocuğun barış ve hayatıyla neredeyse örtüşür. Çocuk
dostluk üzerine kurulu dünyasını ye- kalmayı başaran, ömrünü çocukluğu-
tişkin dünyasına taşıdığı bu dizeler, nun hayallerini gerçekleştirerek sür-
okuyucunun zihninde düşünsel bir dürmeye devam eden şair; oyunların,
resim oluşturmaktadır. Bu karede oyuncakların, şiirlerin, şairlerin, tari-
canlandırılan sahnenin tek amacı sa- hi şahsiyet ve mekânların vb. gerçek
vaşı sonlandırmaktır. Şair, bunun için hikâyelerini çocukluğunun “tik”i olan
gerçek sembollerden faydalanır. Ko- farklı düşünebilme yeteneğini de kul-
mutan ve üniforma, savaşın; güvercin lanarak karanlıktan kurtarır. Yetiş-
ise barışın sembolü olarak karşı kar- kin Sunay Akın bu sayede çocuk ru-
şıya gelir. Generalin ceketini asmasını hundan ve çocukça bakış açısından hiç
fırsat bilen güvercin, ceketteki savaşı uzak kalmaz.
imleyen yıldızları sökerek savaşı son- “Hayal gücüm çok kuvvetli idi.
landırmayı başarır. Artık ceket sivil, Sanırım, çocukluğumda okuduğum
yıldızlar özgür ve dünya barış içinde- ansiklopedilerin hayal gücümün ge-
dir. Yenilen yetişkin, yenen çocuk ger- lişmesinde katkısı büyük… Annem,
çekliğidir. her hafta sonu en güzel elbiselerimizi
Oyunlar: giydirir -bu arada kendisi de mak-
Akın’a göre, şiir “gelenek”tir. O yajını yapar, süslenir- ve bizi ansik-
her ne kadar şiirini “kendi cumhuri- lopedi almaya götürürdü… Milliyet
yeti” olarak somutlaştırsa da, hangi Yayınları’nın mavi ciltli kitaplarına
gelenekten beslendiğini de her zaman oyuncaklar da eşlik ederdi. Eve gel-
vurgulamıştır. Sunay Akın şiirinin içe- diğimizde annem derdi ki: “çocuklar
riğinin kaynağında geleneksel oyunlar önce okuyun, sonra da okuduklarınızı
vardır. “Çocukluk hayatın kendisidir.” oyunlaştırın. Bakalım nasıl oyunlar
(E Aylık Kültür Sanat Edebiyat Dergi- bulacaksınız?”(E Aylık Kültür Sanat
si, Şubat, 2004: 11) diyen şair, hayatı Edebiyat Dergisi, Şubat, 2004: 9).
anlattığı şiirlerinde bu kaynaklara yer Sunay Akın’ın, oyun ve oyuncak-
vererek onları unutulmaktan kurtar- larla geçen çocukluk yıllarının izleri
mıştır. Okuyucuya, çocukluğundaki şimdi şiirlerindedir. Onun şiirinde
oyun ve oyuncakların dünyası ile ya- karşımıza çıkan geleneksel oyunlar
şamakta olduğu dünyayı bir arada top oynunu, futbol, saklambaç, asker-
algılayabilme fırsatı sunan bu şiirler, cilik, gazoz kapağı, kart oyunu, gemi
istenmeyen gerçeklerin ümide dönüşe- kaptanlığı, ayna tutmak, kurbağalar-
bileceğini de göstermiştir. la oynamak, trabzandan kaymaktır.
http://www.millifolklor.com 141
Millî Folklor, 2012, Yıl 24, Sayı 94
Akın’ın şiirlerinde bu oyunlara yer Bruner(1975), “Oyun çocuğun temel
verme sebebi çocukluğundan kalan işidir” demektedir.”(Gander, Gardiner,
yapıcı izlerdir. Diğer bir nedeni ise; 2004: 315)
daha önce de ifade edildiği gibi, şairin Sunay Akın, Gander ve
oyunlar aracılığıyla yaşanılır bir dün- Gardiner’in bu tespitine katıldığını
ya yaratmak istemesidir. Hayata ço- şiiriyle ortaya koymuştur. Oyun ça-
cuğun penceresinden bakmaktan hiç ğındaki çocuk kendisine yüklenen so-
vazgeçmeyen şair, arzuladığı dünyayı rumluluğun bilincine varamaz. Çünkü
bu oyunları ve dilin imkânlarını kulla- onun asıl işi “oyun”dur.
narak var etmeyi başarmıştır. Yeni dünyanın ilk şartı, her çocu-
Top oynayan arkadaşlarını ğun hayatında oyunun mutlak varlı-
minareden gördüğü ğıdır. Sunay Akın, olmazsa olmaz bu
için acelecidir şartı ilan ederken top oyununu seçmiş-
ezan okuyan tir. Bu seçim rastgele olmasa gerektir.
çocuğun sesi Çünkü çocuk oyunları içinde top oyu-
(A.A., Minare, s.14) nu, en yaygın oynanan oyunlardan bi-
Sunay Akın’ın “Minare” isimli bu ridir. Cinsiyet ne olursa olsun, bütün
şiiri, çocuğun dünyasında oyunun ye- çocukların top ile oynadıkları çeşitli
rini ve önemini vurgulamaktadır. Her oyunlar vardır.
insan, içinde bulunduğu yaş dönemi- Sunay Akın, top ile oynanan oyun-
nin zorunlu çerçevesi dâhilinde yaşar. lardan futbolu da şiirinde kaynak ola-
Sınırlarını çocuğun belirlediği çocuk- rak kullanmıştır. Futbol, “…iki takım
luk dönemi (2-11(kız)/13(erkek) yaş arasında oynanan her oyuncunun ta-
arası) çocuk-oyun ilişkisinin en yoğun kımına karşı sorumlu olduğu, oyun-
yaşandığı dönemdir. Sunay Akın bu cularının bireysel başarılarının takı-
şiirinde çocuk-oyun ayrılmazlığını ha- mın başarısını oluşturduğu”(Özdemir,
tırlatır. Oyun çağındaki çocuğun tek 2006a:119, Özdemir, 2006a:156) oyun-
zorunluluğu oyun oynamaktır. Ken- lar arasında yer alır. Elbette “Kaleci”
disine yüklenen başka sorumluluklar isimli şiirde şairin amacı futbol oyunun
onu oyundan alıkoyamaz. O, çocuklu- kurallarını hatırlatmak değildir. O,
luğunun en tipik var oluş nedeni olan oyun içindeki ahlaki davranışa dikkat
oyunu her koşulda oynayacaktır. Bu çekerek yaratacağı dünyada insan iliş-
yüzyıllardır değişmeyen bir durum- kilerinin güven duygusu ve sadakat
dur. üzerine kurulu olacağını haber ver-
“Çocuklar çok eskiden beri oyna- mektedir. Çocukların oyunlarında var
ya gelmişlerdir. Yüzlerce başka uy- olan hilesiz tutum, yetişkinlerin haya-
garlıkta olduğu gibi, eski Çin, Mısır tında da olacak ve böylece şairin hayal
ve Babil örenlerinde de oyuncaklar ettiği mükemmel yaşam başlayacaktır.
bulunmuştur(Gardiner, 1977). Bir za- Futbol sahasının
manlar birçoklarınca günah olduğu, en güvenilir oyuncusudur
kimilerince de zaman kaybı olduğu görülmemiştir çünkü
düşünülen çocuk oyunları bugün top- doksan dakika boyunca
lumsal gelişimin ve kişilik gelişiminin arkadaşlarına hiçbir kalecinin
–yaşamsal değilse bile- önemli bir yönü sırtını döndüğü
olarak düşünülmektedir. Gerçekten (Ç.K., Kaleci,s.52)
142 http://www.millifolklor.com
Millî Folklor, 2012, Yıl 24, Sayı 94
Sunay Akın’ın hayalindeki mü- hâlin olumsuzlayanı için çözüm yolları
kemmel yaşamın bir şartı da dostluk- önermiştir. Bu çözümlerden çoğu yine
tur. O, dostluğun önemini yine çocuk- çocuğun dünyasındaki aitliklere da-
lara çıkarsız ve karşılıksız dostluklar yanmaktadır.
sunan oyunlar aracılığıyla anlatmaya Aslında ben daha güzel ölürdüm
çalışmıştır. Gazoz kapağı oyunu bun- arka bahçede askercilik oynarken
lardan biridir. tahta tüfeğimle toprağa uzanır
(…) annemin sesiyle doğrulurdum he-
Gazoz kapağı karşılığında men
aile çay bahçelerinin -Çabuk kalk üstün kirlenecek hın-
suskun masaları arasından zır!
kolayca kurduğun dostluklarda (…)
nasıl da anlatırdın hiç görmedi- (M., Cephede., 54)
ğin trapezcileri… Dünya üzerinde savaşların sona
(K.S., Trapezci, s.16) ermesinin tek yolu, çocuğun dünyasını
Gazoz kapağı oyunu ütmeli/ut- terk etmemektir. Çünkü bu dünyada
malı oyunlar sınıfında yer alan bir her şey daha “güzel ve kolay”dır. Sa-
oyundur. Bu sınıftaki oyunların özel- vaş korkutmaz; çünkü arka bahçedir.
liği “… ellerin becerisini, nişan alma Silah güzeldir; çünkü tahtadandır. En
yeteneğini”(Boratav, 1973: 294) iste- önemlisi ölüm kolaydır; çünkü yeniden
mesidir. En az iki kişi ile oynanan dirilmek mümkündür. Savaşın tek
gazoz kapağı oyununda “nişan alma kötü sonucu “kirlenen kıyafetler”dir.
becerisini kullanarak en çok kapak Sunay Akın, “…cumhuriyet devriy-
toplayan oyuncu birinci olur” (Ço- le değil, Osmanlı İmparatorluğu
lak,2009: 204). Hemen her oyun gibi devriyle…”1(Özdemir,2006a: 342) ço-
bu oyun da, çocukların paylaşımlarına cuğun hayatına giren askerlikle ilgili
sahne olur. Her ne kadar rekabet olsa geleneksel oyundan hareketle kaleme
da, çocukların oyunda kapak paylaş- aldığı bu şiiri
tığı görülür. Bu da aralarındaki dost- (…)
luk bağını kuvvetlendirir. Sunay Akın Yerdeyim yine bak anneciğim
“Trapezci” şiirinde oyunun bu kazancı- n’olur kızma adımı çağır
nı canlandırmıştır. Gazoz kapağı dost- dizeleriyle tamamlayarak cephe-
luk kurma aracı, gazoz kapaklarının deki askerin çocukluğuna, çocukluğu-
en çok bulunduğu aile çay bahçeleri nun mutlu, dostça dünyasına dönme
oyunun ve dostlukların mekânıdır. arzusunu dile getirmiştir. Şiirde ger-
Şairin oyun ve şiir bileşkesiyle çek sahne ile şairin hayalinde canlan-
vermeye çalıştığı iletilerden biri de, dırdığı, olmasını istediği sahne yan
insanların barış içinde yaşaması ge- yanadır. Gerçek sahnede savaş ve as-
reğidir. Sunay Akın’ın şiir poetikasını ker, hayalî sahnede ise oyun ve çocuk
belirleyen ana izleklerden biri savaş vardır. Bu savaşın/oyunun galibi yine
X barış zıtlığı üzerine kuruludur. O, çocuk/çocukluktur.
ülkeler arasındaki savaştan insanın Sunay Akın; bazı şiirlerinde sa-
yalnızlıkla savaşına kadar pek çok sa- dece oyunun işlevlerine değil, oyu-
vaş hâlini şiirlerine konu etmiş ve bu nun doğasında var olan oyun ku-
http://www.millifolklor.com 143
Millî Folklor, 2012, Yıl 24, Sayı 94
rallarına da yer vermiştir. “Oyun ülkelerden kişi ve olayları canlandı-
kuralları, oyunda kullanılabilecek ranlar” (And, 2007: 79) yer alır. Sunay
oyun taktiği, oyun araçları, oyun sü- Akın şiirlerindeki oyunlar arasında,
resi, oyun sahası, oyuncu sayısı gibi bu tip düşsel yansımaların yer aldığı
yapısal öğelerin sınırlanmasıdır. oyunlar da dikkat çekicidir. Bu oyun-
Oyuncular bu sınırlamalara uydukla- ların özelliği düşsel kahramanlarla
rı sürece oyun oynayabilirler. Oyuncu günlük, gerçek olayların birleşmesidir.
oyunun kurallarını çiğneyerek oyunu “Pamuk Prenses, Kül Kedisi, Red Kit,
kazanamaz”(Özdemir, 2006a: 231). kovboy, uçan halı”2 gibi hayalî motif-
(…) ler masalın dünyasından gerçeklerin
Bozdun saklambaç oyununu ama dünyasına geçiş yapmışlardır. Şair
bana gizlendiğim yerden bunların hemen hepsini- Red Kit mo-
çık demeyi unuttun tifi hariç- toplumsal içerikli şiirlerinde
(…) kullanmıştır. O; bu motifler aracılı-
Saklambaç oyunu; saklama, sak- ğıyla, tanık olduğu ya da gözlemlediği
lanma, oranlama oyunları içinde yer bazı toplumsal sorunları dile getirmiş
alan en yaygın oyundur. Bir ebe ve ve çözüm yolları sunmaya çalışmıştır.
birkaç oyuncudan oluşan bu oyun Bu tutum, oyunun hayatı değiştirme-
ebenin bütün oyuncuları sobeleme- si gibi oyun araçlarının da “gerçek”le
si üzerine kuruludur. Bu şiirde diğer yeniden şekillenebildiği anlamına gel-
örneklerden farklı olarak, geleneksel mektedir. Bu kez gerçek hayali değiş-
oyunun yapısı ve işlevi değişmiştir. tirmiş, oyun yenilmiştir.
Sunay Akın’ın “Yüz Havlusu” isim- Örnekler arasında ilk dikkati çe-
li bu şiirindeki saklambaç oyununda ken şiir “Ay Çöreği” ismini taşır. Bu
yalnız iki kişi vardır. Bunlar sevgili ile şiir, masal dünyasına ait motiflerin
âşıktır. Katışımlı/paylaşımlı bir oyun kullanıldığı diğer şiirlerden farklıdır.
olarak çocukları bir araya getiren ve Çünkü hayal değil, gerçektir. Şair, ma-
eğlendiren saklambaç oyunu şiirde kale boyunca tespite çalışılan “gerçek
ayrılık sebebidir. Oyunun kuralını çiğ- dünya ile hayal dünyası” arasındaki
nediği için mağlup olması gereken ebe, ilişkiyi bu şiirde net olarak açıklamış,
bu oyunda galip taraftır. Sunay Akın hayale gerçekler aracılığıyla ulaşıldı-
oyunu yeniden kurgulayarak, bireysel ğını itiraf etmiştir.
dünyasında yaşadığı ayrılık acısını an- Hayallerin yolunu gösterir
latmaya çalışmıştır. Şiir bu yönüyle; Gerçeğin pusulası
şairin faydacı kimliğinden sıyrıldığı, Uzay aracından Armstrong’un
verilen diğer örneklerle aynı iletiye sa- Ay’la indiği merdivenin
hip olmayan bir şiirdir. basamağında durur
Metin And, Amerikalı inceleme- Kül Kedisi’nin düşen ayakkabısı
cilerin yapısal tanımlamalar ile kü- (…)
melendirdiği oyunlar arasında “ya- (Ç.K., Ay Çöreği, s. 6)
şamdan konuları yansılayan oyunlar” Şaire göre, gerçekte yaşanan
şeklinde bir sınıflandırmaya yer ver- her şey insanın hayal kurma gücüne
miştir. Bu sınıftaki oyunlar arasında kaynaklık eder. Gerçek hayalin yo-
“günlük olaylar ve yaşamdan sahne- lunu gösteren “pusula”dır. İnsanoğlu
ler” ile “masallardan, geçmişten başka bu pusula aracılığıyla hayal kurmayı
144 http://www.millifolklor.com
Millî Folklor, 2012, Yıl 24, Sayı 94
öğrenecek, böylece hayaller gerçeğe lık, ayrılık, çocukluktan uzaklaşma ve
yansıyarak/dönüşerek hayatın sınırsız ölüm gibi çeşitli sebeplerle mutsuz ol-
güzelliğinin farkına varılacaktır. Ma- muş tiplere yer vermiştir. Bu tiplerden
sallar ve masal kahramanları bu far- biri de Pamuk Prenses’tir. Prensesin
kındalığı yaratacak önemli unsurlar- mutsuzluk sebebi yoksulluktur. Şairin
dır. Çocuk masal dinledikçe/ okudukça Pamuk Prenses ile yansıtmak istediği
insan yeteneğinin, gücünün neler ya- gerçek hayat, işçi sınıfının hayatıdır.
pabileceğini daha iyi anlayacaktır. Pamuk Prenses; gündelik hayatta, te-
Uçan halı, şairin “savaşa hayır!” mel gereksinmelerini karşılayamayan
iletisi üzerine kurduğu “Masal” isimli işçilerin sembolü olmuştur.
şiirde karşımıza çıkar. Şair; bu şiirde, Sunay Akın şiirinde karşımıza çı-
savaş aracı olan uçakların masal kah- kan diğer tip kovboylardır. Ancak şair,
ramanlarını ilgi çekici yerlere götüren bu motifi diğerleri gibi rolün içine gire-
uçan halılara yenileceğini duyurmak rek canlandırmaz. Şiirdeki kovboylar
ister gibidir. Amerikalı kovboylardır. Karşısında
Korkmuyor bombalardan ise İstanbul’u korumaya çalışan Türk
Bağdatlı çocuklar çocukları vardır. Şair, İstanbul’daki
Savaş uçakları varsa Amerika’nın çarpık kentleşmeye neden olan rek-
Onların da masallarında lam panolarından duyduğu rahatsız-
Uçan halıları var lığı bu iki tipi karşı karşıya getirerek
(Ç.K., Masal, s.33) durdurmaya çalışır. Burada da masal
Şiirdeki olay yakın geçmişimizde ve sinemaların şairin zihninde bırak-
yaşanan Amerika-Irak savaşıdır. Sa- tığı görüntüler canlanmış ve şair bu
vaş karşıtı olan şair, “militarize söy- görüntüleri gerçek mekâna taşıyarak
lemden uzak durarak”(http://keremoz. güzel sona varmak istemiştir.
blogcu.com/Sunay-akin) tamamıyla in- (…)
sani ve çocukça bir tavırla savaşın bi- Sokaklarında artık anarşisttir on-
teceğine olan inancını dile getirmiştir. lar
Onun bu dileğine aracı olan çocuk ve Sigara reklamı bahanesiyle
çocuğun dünyasını doğrudan etkileyen Sarmaşıkların vatanı olan duvar-
masallardır. Çocuk masallardaki ha-
larda
yatın gerçek olacağına inanmaktadır.
At koşturan kovboyları
Sunay Akın’ın masal kahraman-
Kovmak için savaşırlar
ları aracılığıyla yansıttığı ikinci top-
(…)
lumsal sorun, yoksulluktur.
(K.S, İstanbul,s.28)
(…)
Aralarında yürüdüm 1 Mayıs’ta
Oyuncaklar:
Masal kahramanlarının
Sunay Akın, oyuncağı “insanın
Çok yoksulluk çekmişler
dünyayı dönüştürme düşü”(E, Şubat,
Adındaki pamuğu
2004: 9) olarak tanımlamakta, deva-
Bile kullanmış prenses
mında da şu cümlelerle oyuncağın
Bir regl gününde
hayatında ve şiirindeki işlevini açık-
(…)
lamaktadır: “oyuncak bir sembol as-
(62 T., Semaver Külü, s. 13)
lında… Hayata dair her şey oyuncakta
Sunay Akın şiirlerinde; yalnız-
http://www.millifolklor.com 145
Millî Folklor, 2012, Yıl 24, Sayı 94
var”( E, Şubat, 2004: 9). Mustafa Ruhi dan ayıramamıştır. Çocuk zor koşul-
Şirin “bir yandan çocukta kendini ger- larda bile iyi vakit geçirebileceği oyun
çekleştiren diğer yandan kendini de ço- ya da oyuncağı bulmuştur. Savaşa ka-
cukta açıklayan”(Şirin, 2006:144) şair tılırken başkalarının oyununa gelen
olarak nitelendirdiği çocuk şairlerine asker, şimdi de çocukların oyununa
ait bu tanım bir yönüyle Sunay Akın’a alet olmuştur. Sunay Akın’a göre yer-
uymaktadır. Akın, her ne kadar yetiş- yüzündeki savaşların hepsi birtakım
kinler için şiir yazsa da onun şiirinde, güçlerin oynadığı “oyun”lardır. Çocuk
çocuk Sunay’ın yansımaları oldukça da bu oyunun içinde rolüne düşeni
yoğundur. Çocukluğundan itibaren yapmıştır. Onun yeni oyuncağı, ölü bir
ilgi duyduğu oyuncakların ileriki ha- askerin kafatasıdır. Nasıl ki tarafla-
yatında nasıl rol oynadığını şiirlerin- rın komutanları askerlerini bir oyuna
den hareketle açıklamak mümkündür. mecbur tutuyorlarsa, çocuk da ölen
Onun bu dünyasında oyuncakların her askerin kafatası ile top oynayarak onu
iki çeşidinin de- oyun aracı olan oyun- bu oyuna dahil etmiştir. Ancak bir
caklar, kendisi tek başına oyunu sağ- fark vardır. Çocuğun oyununda saflık
layan oyuncaklar (Boratav, 1973: 300) var, çıkar yoktur. Amaç yalnızca eğ-
- kullanıldığı görülmektedir. lenmek ve hoşça vakit geçirmektir.
Oyunlar bölümünde, çocuğun ya- Bir cesedin kafatasını her şey-
şamında oyunun vazgeçilmezliğini den habersizce oyuncağa dönüştüren
anlatan örneklere yer verilmişti. Bu çocuk, bulduğu her nesne ile hayal
bölüme de, aynı paralellikte çocuk ile gücünün sınırsızlığıyla doğru orantılı
oyuncak ilişkisinin ayrılmazlığını ke- olarak oyun kurabilir. Sunay Akın şi-
sin bir anlatımla ortaya koyan örnek- irinin hareket noktası da budur. Hiç
lerle devam etmek yararlı olacaktır. oyuncağı olmayan çocuk da çocuklu-
Yurdundan çok uzaklarda ğunu yaşayabilir. Yeter ki, düş gücü-
Ölen bir askerin nü kullansın. Akın, “Trapezci” isimli
Kafatası şiirinde düş gücü ve oyuncaklar ara-
kendini bulan cılığıyla mekânı, insanları, zamanı
çocukların ellerinde değiştiren çocuğun hikâyesine yer ver-
hiç bilmediği oyunlara miştir. Çocuğun dünyayı değiştirmesi-
alet oluyor ne yardım eden oyuncaklardır.
(…)
İkinci defa! Gemi yaptığın terliklerin içinde
(A.A., Kafatası, s. 37) Bırakırdın düşlerini
Halının mavi kıvrımlarında uza-
Sunay Akın bu şiirinde savaş son- nan
rası yaşanan dramatik bir olayı konu Sen Nehri’ne
etmiştir. Olayın kahramanlarından Ulaşmaktı tek amacın
biri yine çocuktur. O, savaşın sonuç- Salonda büfede duran
larından habersizce oyununa devam Eyfel Kulesi biçimindeki
etmektedir. Ölümler, acılar, yokluk Kolonya şişesine
vb. çocuğun dünyasında eşzamanlı bir (…)
etki yapmamış, hiçbir şey onu oyunun- (K.S.,Trapezci, s.16)
146 http://www.millifolklor.com
Description:“Şair, yazar, araştırmacı, hikâye anlatıcısı” gibi sıfatlarla tanınan Sunay Akın'ın bu temaların hemen hepsini kültürümüzün bir parçası olan “çocuk ve
