Suggesties(voor(een(wettelijke(regeling(( van(draagmoederschap(in(België(( aan(de(hand(van ...

330 Pages·2014·11.11 MB·Dutch

by  Tom Wijnant

!
!
Faculteit)Rechtsgeleerdheid))
Universiteit)Gent)
Academiejaar)2013;2014)
!
!
)
)
)
) Suggesties(voor(een(wettelijke(regeling((
van(draagmoederschap(in(België((
)
aan(de(hand(van(de(statelijke(regelingen(in(de(VSA)
)
)
Promotor:)Prof.)Dr.)Gerd)Verschelden)
Commissaris:)Mevr.)Liesbet)Pluym)
)
)
) )
!
!
!
!
Masterproef!van!de!opleiding!!
‘Master!in!de!rechten’!
Ingediend!door:!Tom!Wijnant!
Studentennummer!00903947
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
“Again' we' must' call' on' the' Legislature' to' sort' out' the' parental'
rights' and' responsibilities' of' those' involved' in' artificial'
reproduction.' No' matter' what' one' thinks' of' […]' traditional' and'
gestational'surrogacy'(in'all'its'permutations),'[…]'courts'are'still'
going' to' be' faced' with' the' problem' of' determining' lawful'
parentage.'A'child'cannot'be'ignored.'Even'if'all'means'of'artificial'
reproduction' were' outlawed' with' draconian' criminal' penalties'
visited'on'the'doctors'and'parties'involved,'courts'will'still'be'called'
upon'to'decide'who'the'lawful'parents'really'are'and'who'[…]'is'
obligated'to'provide'maintenance'and'support'for'the'child.'These'
cases'will'not'go'away.“'
'
– Presiding!Justice'David!Sills!(In're'Marriage!of!Buzzanca)1!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
1!Court!of!Appeal!of!California,!Fourth!Appellate!District,!Division!Three!10!maart!1998!(In're!Marriage!of!
Buzzanca),!California'Appellate'Reports'4th,!vol.!61,!1428R1429.!Zie!randnummer!83.!
!!!!!!
!
!
!
'
'
'
!
!
!
! !
!
! !
!
!
!
!
!
!
Dankwoord!
!
Ik!wil!in!eerste!instantie!Prof.!Dr.!Gerd!Verschelden!danken!voor!het!aanreiken!van!het!
interessante! onderwerp! en! het! vertrouwen! dat! hij! in! mij! gesteld! heeft.!
Daarnaast!wil!ik!ook!mevrouw!Liesbet!Pluym!bedanken!voor!haar!steeds!verhelderend!
advies!en!voor!de!uitstekende!begeleiding!en!ondersteuning!die!ik!telkens!van!haar!
gekregen!heb!wanneer!ik!het!nodig!had.!!
!
Vervolgens! wil! ik! ook! mijn! moeder! en! mijn! goede! vriendin! Soetkin! Vandenberghe!
danken!voor!het!nalezen!van!deze!masterproef.!!
!
Ik!wil!eveneens!Prof.!Dr.!Petra!De!Sutter,!Prof.!Dr.!Luc!Delbeke,!Dr.!Candice!Autin!en!
Patricia!Baetens!bedanken!voor!hun!bereidheid!om!mij!informatie!te!verstrekken!over!
de!hedendaagse!Belgische!draagmoederschapspraktijk!en!de!noden!van!de!medische!
wereld.!!
!
Further,! I! would! like! to! show! my! sincere! appreciation! and! deepest! gratitude! to!
Professor!Juliana!Campagna,!Professor!J.!Herbie!DiFonzo,!Professor!Joanna!L.!Grossman!
and!Professor!Julian!Ku.!They!helped!me!getting!an!inside!view!of!the!American!legal!
system!and!shared!their!knowledge!about!surrogate!motherhood!in!the!context!of!the!
United!States!of!America.!
!
Ten!slotte!wil!ik!uit!het!diepste!van!mijn!hart!mijn!ouders!en!zus!danken!voor!hun!
onvoorwaardelijke!steun!en!voor!alle!kansen!die!ik!vanaf!het!prille!begin!gekregen!heb.!
Zonder!hen!was!ik!nooit!kunnen!raken!waar!ik!vandaag!sta.!!
!!!!!!
!
!
Inhoudsopgave)
Hoofdstuk!I.!Inleiding! 1!
Afdeling'I.'Onderzoeksvraag'en'methodiek' 1!
Afdeling'II.'Terminologie' 3!
§!1.!Terminologie!uit!de!reproductieve!geneeskunde! 3!
A.! Gameten! 3!
B.! IVF,!KI!en!andere!kunstmatige!voortplantingstechnieken! 3!
§!2.!Draagmoederschap! 4!
A.! Algemeen! 4!
B.! LaagR!en!hoogtechnologisch!draagmoederschap! 6!
C.! Commercieel!en!altruïstisch!draagmoederschap! 6!
Afdeling'III.'Situering'van'de'problematiek' 7!
§!1.!Geschiedenis!van!het!draagmoederschap! 7!
§!2.!Frequentie!van!het!verschijnsel!in!België!en!de!VSA! 8!
A.! België! 8!
B.! VSA! 13!
§!3.!Beweegredenen!voor!draagmoederschap! 15!
§!4.!Draagmoederschap!en!de!Wet!op!de!Medisch!Begeleide!Voortplanting!! 15!
Afdeling'IV.'De'controverse'rond'draagmoederschap:'aanvaardbaarheid'vanuit'sociologisch,'
psychologisch'en'ethisch'perspectief' 16!
§!1.!Bedenkingen!uit!de!sociologie! 16!
§!2.!Bedenkingen!uit!de!psychologie! 17!
§!3.!Bedenkingen!uit!de!ethiek! 19!
Hoofdstuk!II.!Draagmoederschap!in!de!Verenigde!Staten! 22!
Afdeling'I.'Algemeen' 22!
Afdeling'II.'Het'belang'van'de'Amerikaanse'staatsstructuur'en'rechtspraak' 22!
§!1.!De!Amerikaanse!staatsstructuur:!de!verhoudingen!tussen!het!federale!en!statelijke!
niveau!en!tussen!staten!onderling! 22!
§!2.!Amerikaanse!rechtspraak:!de!common'lawRtraditie!! 25!
Afdeling'III.'De'polarisatie'binnen'de'VSA:'overzicht' 27!
Afdeling'IV.'De'regeling'in'New'Jersey' 30!
§!1.!Situering! 30!
§!2.!Rechtspraak! 31!
A.! Baby'M:!van!toelaatbaarheid!tot!‘baby!selling’! 32!
1)! De!uitspraak!in!eerste!aanleg:!laagtechnologisch!commercieel!draagmoederschap!geldig!
en!afdwingbaar! 32!
2)! De!uitspraak!van!het!New!Jersey!Supreme!Court:!!commercieel!draagmoederschap!als!
‘baby'selling’!! 36!
3)! De!tweede!uitspraak!van!het!New!Jersey!Superior!Court! 39!
B.' A.H.W.'v.'G.H.B.:!toelaatbaarheid!van!altruïstisch!draagmoederschap!mits!bedenkrecht!voor!
de!draagmoeder! 39!
C.! A.G.R.'v.'D.R.H.'&'S.H.! 42!
1)! De!eerste!uitspraak!van!het!New!Jersey!Superior!Court!:!“A'trial'court'refuses'to'uphold'a'
surrogacy'agreement…”! 42!
2)! “…!but'awards'full'custody'to'the'intended'father”:'de!tweede!uitspraak!van!het!New!Jersey!
Superior!Court! 44!
D.! In're'T.J.S.! 44!
1)! De!beslissing!van!de!Appellate!Division!binnen!het!Superior!Court:!geen!prebirth'order'in!
The'Garden'State! 45!
2)! Uitspraak!van!het!New!Jersey!Supreme!Court:!!blijvende!onduidelijkheid!anno'2012! 46!
E.! Conclusie! 46!
§!3.!Wetgeving! 47!
I!
I!
!
Afdeling'V.'De'regeling'in'California' 48!
§!1.!Situering! 48!
§!2.!Rechtspraak! 49!
A.! Algemeen! 49!
B.! Johnson'v.'Calvert:!de!bedoeling!van!de!partijen!als!determinerende!factor! 49!
1)! De!uitspraak!van!het!California!Court!of!Appeal:!!het!belang!van!de!genetische!band! 51!
2)! De!uitspraak!van!het!California!Supreme!Court:!de!‘intended'parents'rule’! 52!
C.! Marriage'of'Moschetta:!!irrelevantie!van!‘intent’!bij!laagtechnologisch!draagmoederschap!! 55!
D.!!!!Marriage'of'Buzzanca:!!een!bevestiging!en!uitbreiding!van!de!‘intent’Rdoctrine!! 56!
§!3.!Wetgeving! 59!
A.! Vroegere!wetgevende!initiatieven! 59!
B.! California!Assembly!Bill!1217!! 59!
§!4.!Conclusie! 62!
Afdeling'VI.'De'regeling'in'Illinois' 63!
§!1.!Situering! 63!
§!2.!Wetgeving! 63!
A.! Situatie!voor!de!inwerkingtreding!van!de!huidige!wetgeving! 63!
B.! Illinois!Gestational!Surrogacy!Act! 64!
Afdeling'VII.'De'regeling'in'Florida' 67!
§!1.!Situering! 67!
§!2.!Wetgeving! 68!
A.! Florida!Gestational!Surrogacy!Act! 68!
B.! Florida!Preplanned!Adoption!Act! 70!
Afdeling'VIII.'Modellen'tot'uniformisering'van'de'statelijke'regelingen' 73!
§!1.!Situering! 73!
§!2.!Uniform!Parentage!Act!van!2002! 74!
§!3.!American!Bar!Association!Model!Act!governing!Assisted!Reproductive!Technology! 77!
Afdeling'IX.'Samenvattend'overzicht'betreffende'de'vaststelling'van'de'juridische'afstamming'in'
de'VSA'bij'draagmoederschap' 79!
Hoofdstuk!III.!Amerikaanse!suggesties!voor!een!wettelijke!regeling!van!
draagmoederschap!in!België! 82!
Afdeling'I.'Algemeen' 82!
Afdeling'II.'Huidige'houding'van'de'Belgische'wetgevende'en'rechterlijke'macht' 83!
§!1.!Recente!Belgische!wetsvoorstellen!betreffende!draagmoederschap! 83!
§!2.!Belgische!rechtspraak:!roeien!met!de!riemen!die!men!heeft!! 85!
Afdeling'III.'Geldigheid'van'de'draagmoederschapsovereenkomst' 89!
§!1.!Algemeen! 89!
§!2.!Geldige!toestemming! 91!
A.! Problemen!in!de!context!van!draagmoederschap! 91!
B.! Suggesties!voor!de!Belgische!wetgever! 92!
§!3.!Bekwaamheid!! 95!
§!4.!Bepaald!voorwerp!en!geoorloofde!oorzaak! 98!
A.! Problemen!in!de!context!van!draagmoederschap! 98!
B.! Suggesties!voor!de!Belgische!wetgever! 100!
§!5.!Vooruitblik:!andere!mogelijke!vereisten!voor!de!geldigheid!en!afdwingbaarheid!van!de!
draagmoederschapsovereenkomst! 101!
A.! Algemeen! 101!
B.! Formele!vereisten!voor!de!akte! 101!
C.! Inhoudelijke!vereisten!voor!de!akte! 103!
D.! Voorstellen!voor!de!te!volgen!procedure! 108!
1)! Postnatale!gerechtelijke!procedure! 109!
2)! Prebirth'order! 110!
3)! NietRjudiciële!procedure! 110!
4)! Rechterlijke!bekrachtiging!van!het!contract!voor!de!conceptie! 112!
E.! Contractbreuk!en!afdwingbaarheid!van!de!overeenkomst! 113!
II!
!
!
Afdeling'IV.'Afstamming'bij'draagmoederschap'in'België' 118!
§!1.!Juridische!afstamming!aan!moederszijde! 120!
A.! Problemen!binnen!het!huidige!recht!in!de!context!van!draagmoederschap! 120!
B.! Suggesties!voor!de!Belgische!wetgever! 121!
§!2.!Juridische!afstamming!aan!vaderszijde! 125!
A.! Problemen!binnen!het!huidige!recht!in!de!context!van!draagmoederschap! 125!
B.! Suggesties!voor!de!Belgische!wetgever! 128!
Afdeling'V.'Aandachtspunten'in'de'context'van'andere'rechtstakken' 130!
Hoofdstuk!IV.!Conclusie! 131!
BIBLIOGRAFIE! 133!
BIJLAGE!A!–!Amerikaanse!Wetgeving!en!Wetgevingsdocumentatie! 153!
Federaal' 153!
California' 160!
Delaware' 173!
District'of'Columbia' 186!
Florida' 192!
Illinois' 199!
Nevada' 219!
New'Jersey' 231!
New'York' 263!
Uniforme'Modellen' 275!
BIJLAGE!B!–!Diversen! 309!
Kopie'van'het'draagmoederschapscontract'uit'‘In're'Baby'M’' 309!
Standaardformulieren'uit'Illinois' 319!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
III!
III!
!
Hoofdstuk)I.)Inleiding)
Afdeling)I.)Onderzoeksvraag)en)methodiek)
)
1. In!deze!masterproef!dient!onderzocht!te!worden!of,!en!in!welke!mate,!de!Belgische!
wetgever! iets! kan! leren! uit! de! statelijke! regelingen! betreffende! draagmoederschap!
binnen!de!Verenigde!Staten!van!Amerika!(VSA).!De!relevantie!van!dit!onderzoek!is!te!
verklaren!vanuit!het!juridisch!vacuüm!zoals!dit!tot!op!de!dag!van!vandaag!in!België!
bestaat.! In! de! VSA! heeft! men! daarentegen! reeds! decennia! ervaring! en! vooral! zeer!
uiteenlopende!visies!wanneer!het!aankomt!op!de!regulering!van!het!fenomeen.!Door!de!
verschillende!opvattingen!te!bestuderen,!kunnen!wij!analyseren!wat!bruikbaar!is!voor!
ons!en!welke!suggesties!bijgevolg!kunnen!worden!geformuleerd!voor!het!Belgische!
parlement.!
!
Alvorens!in!te!gaan!op!de!toestand!binnen!de!VSA,!wordt!in!dit!eerste!hoofdstuk!de!
gebruikte!terminologie!verduidelijkt,!vervolgens!de!problematiek!gesitueerd!en!zal!ook!
de!aanvaardbaarheid!van!draagmoederschap!vanuit!verschillende!disciplines!worden!
bestudeerd.!!
!
In!hoofdstuk!II!wordt!de!nadruk!vervolgens!gelegd!op!de!huidige!juridische!toestand!
binnen!de!VSA.2!Zoals!verder!zal!blijken,!wordt!draagmoederschap!in!de!VSA!op!statelijk!
niveau!geregeld.!Om!het!leesgemak!te!verhogen,!wordt!daarom!eerst!kort!aandacht!
geschonken!aan!de!Amerikaanse!staatsstructuur!en!de!common'lawRtraditie!en!wordt!er!
ook!een!“overall”!beeld!geschetst!van!de!huidige!toestand!in!de!VSA.!Vanzelfsprekend!is!
het!onmogelijk!om!in!het!korte!tijdsbestek!van!dit!onderzoek!alle!staten!uitvoerig!te!
behandelen.! Ik! dien! mij! dan! ook! te! beperken! tot! een! aantal! staten! die! interessant!
kunnen! zijn! voor! België.! Op! basis! daarvan! is! mijn! keuze! gevallen! op! New! Jersey,!
California,!Illinois!en!Florida.!Al!deze!staten!laten!draagmoederschap!in!zekere!mate!toe!
of!verbieden!het!op!zijn!minst!niet!uitdrukkelijk.!Alleszins!kiest!men!telkens!voor!een!
andere!aanpak.!Dit!maakt!het!interessant!om!suggesties!te!maken!op!basis!van!een!
breed!spectrum!aan!keuzemogelijkheden.!Na!de!bespreking!van!de!staten!komen!ook!de!
initiatieven!tot!uniformering!van!de!regelgeving!aan!bod.!Dit!eerste!grote!luik!van!de!
masterproef!is!in!hoofdzaak!descriptief!en!handelt!enkel!over!de!Verenigde!Staten.!!
!
In! het! derde! hoofdstuk! bekijk! ik! vervolgens! thematisch! (nl.! de!
draagmoederschapsovereenkomst! enerzijds! en! afstamming! anderzijds)! waar! de!
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
2!Zie!infra'randnummer!33!e.v.!
! ! ! 1!
!
pijnpunten!liggen!in!het!huidige!Belgische!recht!en!welke!ideeën!uit!de!VSA!bruikbaar!
zijn!in!onze!continentaalrechtelijke!traditie.!3!
!
2. De!problematiek!die!zich!opdringt!op!het!vlak!van!het!internationaal!privaatrecht!
behoort!niet!tot!het!voorwerp!van!deze!masterproef.4!Zoals!VERSCHELDEN!echter!terecht!
opmerkt,!dient!men!zich!bij!het!schrijven!van!een!wetsvoorstel!niet!enkel!te!beperken!
tot!het!interne!familierecht,!maar!dient!men!ook!rekening!te!houden!met!de!reële!
grensoverschrijdende! problemen! indien! men! tot! een! sluitende! Belgische! wettelijke!
regeling!voor!draagmoederschap!wenst!te!komen.!Bijzondere!aandacht!dient!daarbij!te!
gaan!naar!de!preventie!van!“draagmoederschapstoerisme”!in!België.!Rechtsvergelijkend!
onderzoek! dat! zowel! het! intern! als! internationaal! privaatrecht! omvat,! is! dan! ook!
noodzakelijk.5!De!invloed!van!internationale!verdragen,!zoals!het!Internationaal!Verdrag!
voor!de!Rechten!van!het!Kind!(IVRK)!en!het!Europees!Verdrag!voor!de!Rechten!van!de!
Mens!en!de!Fundamentele!Vrijheden!(EVRM)!zullen!slechts!zeer!beperkt!en!sporadisch!
aan!bod!komen.!!
!
Samengevat!zal!er!dus!met!andere!woorden!een!sterke!focus!zijn!op!de!bruikbaarheid!
van!de!Amerikaanse!(statelijke)!aanpak!voor!een!toekomstig!wetgevend!ingrijpen!in!
België.!!
!
3. Het! onderzoek! gebeurt! voornamelijk! door! middel! van! literatuuronderzoek,!
uiteraard! met! bijzondere! aandacht! voor! Amerikaanse! wetgeving,! rechtspraak! en!
rechtsleer.!Om!mijzelf!de!problematiek!eigen!te!maken!en!om!inzicht!te!krijgen!in!de!
huidige!tendensen!en!de!noden!van!de!medische!wereld!heb!ik!bovendien!gesprekken!
gehad!met!Prof.!Dr.!PETRA!DE!SUTTER!(UZ!Gent),!PATRICIA!BAETENS!(UZ!Brussel)!en!Prof.!Dr.!
LUC!DELBEKE!(UZ!Antwerpen).!!
!
!
!
!
!
!
!
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
3!Zie!infra!randnummer!124!e.v.!
4!Zie!hieromtrent!J.!VERHELLEN,!“Draagmoederschap!en!de!grenzen!van!het!Belgisch!IPR”,!TPR'2011,!1511R
1562.!
5!G.!VERSCHELDEN,!“Nood!aan!een!familierechtelijk!statuut!voor!draagmoederschap!in!België,!met!aandacht!
voor!grensover!schrijdende!aspecten”,!T.Fam.!2010,!70.!
2! !