Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie

172 Pages·2012·3.73 MB·Dutch

S
T
I
C
H
T
FOM
I
N
G

F
O
M

Jaarboek
2011
Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie
Stichting voor
Fundamenteel
Onderzoek
der Materie
J
A
A
R
B
O
E
K

2
0
1
1
www.fom.nl
False-color elektronenmicroscoopopname van
een mini-quantumcomputer: een diamanten
chip, met daarin de vier quantumbits
getekend. De onderzoekers gebruiken de
gouden elektrodes om de spins te controleren
en lezen met rood laserlicht de spintoestanden
uit. Deze meettechniek is bijzonder, omdat de
meting de toestand van de atoomkernen niet
verandert. Daardoor is deze meetmethode ook
een goede manier om de atoomkernen klaar te
zetten voor verdere quantumberekeningen.
De uitlezing is ook een belangrijke stap op weg
naar correctie van elementaire quantumfouten.
Dit zijn essentiële onderdelen voor gebruik Door het Jaarboek heen staan
in een grootschalige quantumcomputer. interviews met de op de achter-
In hoofdstuk 2 leest u meer over FOM- zijde afgebeelde personen, over
programma 73, waar deze illustratie bij hoort hun ervaringen met publiek-
(zie pagina 74). private samenwerking bij FOM.
Credits: W.Pfaff, TUD. Fotografi e: Nout Steenkamp.
JAARBOEK
2011
FOM Jaarboek 2011
Colofon

Dit is een uitgave van de Stichting voor Fundamenteel
Onderzoek der Materie (FOM)
Postbus 3021
3502 GA Utrecht
(030) 600 12 11
[email protected]
www.fom.nl
De Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie (FOM) maakt deel uit van
de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).
Redactie
Gabby Zegers
De gebruikte fi nanciële en personele getallen over FOM zijn gebaseerd op het
Financieel Jaarverslag 2011 en het Sociaal Jaarverslag 2011 van FOM.
Fotografi e
Dick van Aalst, Bert Beelen, Mischa Bonn, Reyer Boxem, CERN, ESA, Jan de Groot,
Philip Hahn, Bas Jongeleen, KEK, Bram Lamers, NASA, Wolfgang Pfaff, Matthew Roth
fotografi e, RU, Bram Saeys, Nout Steenkamp, Robbert Jan Stokman, STW, Niels van
Tol, Tremani, TUD, Daniël Vanmaekelbergh, Arie Wapenaar en Minouche de Wilde.
Interviews
Tekst: Mariette Huisjes
Fotografi e: Nout Steenkamp
Vormgeving en productie
Drukkerij Badoux bv, Houten
Uitgave maart 2012
Oplage 1150 exemplaren
FOM - 12.0002
2
FOM Jaarboek 2011
Inhoud
Kengetallen 2011 Hoogtepunten uit het onderzoek
4 51
Hoofdstuk 2
Woord vooraf
5
2.1 FOM-onderzoek 52
Realisatie strategie
7 2.2 FOM-instituten 54
Hoofdstuk 1 FOM-instituut AMOLF 54
FOM-instituut voor subatomaire fysica Nikhef 56
1.1 FOM in 2011 (samenvatting) 8 FOM-Instituut voor Plasmafysica Rijnhuizen 58
1.2 Topkwaliteit 10 2.3 Vrije Programma’s 60
Output, FOM-instituten in 2011, Subatomaire fysica 64
Prestigieuze honoreringen Nanofysica/-technologie 74
1.3 Kennisbenutting en samenwerking 21 Gecondenseerde materie en optische fysica 87
met de industrie Fysica van levensprocessen 96
Industrial Partnership Programmes, Valorisatie- Fusiefysica 104
projecten, Valorisation Grant, Start-ups, Fenomenologische fysica 105
FOM-sabbaticalregeling, Bijeenkomsten, Opleiding Overige fysica 114
1.4 Samenwerken binnen en buiten de natuurkunde 25 2.4 Industrial Partnership Programmes 115
Topsectoren, Sectorplan natuur- en scheikunde, 2.5 Projectruimte 130
Universiteiten, NWO-thema’s, FOM buiten
Nederland
Feiten en cijfers
1.5 Energieonderzoek 28 141
DIFFER, FOM-focusgroepen voor funderend Hoofdstuk 3
energieonderzoek, YES!-fellowships
1.6 Grote onderzoeksfaciliteiten 29 3.1 Extra tabellen 142
FELIX, HFML, ITER 3.2 Organisatieoverzicht 154
1.7 Mensen in de fysica 31
Personeelsbeleid FOM, Promovendi, Vrouwen in de
Bijlage
natuurkunde 164
1.8 Financieel beleid 34
Samenvatting 2011, Blik vooruit Lijst van afkortingen 164
1.9 Outreach & educatie 35
Netwerken, beurzen en evenementen, Publieks-
voorlichting, FOM in de media, Scholieren en
Interviews
studenten, Docenten

Publiek-private samenwerking in de praktijk
drs. Marcel Bartels en dr. Pieter de Witte 44
dr. Olaf Rogge 46
ir. Christian Berendsen, Tak Shing Chan MSc,
Hyongsoo Kim MSc, Dieter ’t Mannetje MSc,
Mark-Jan van der Meulen MSc, Sudhir Srivastava
MSc en Koen Winkels 48
dr. Frank de Jong en prof.dr.ir. Pieter Kruit 135
dr. Kees le Pair 138
drs. Irene Niessen 160
dr. Paul Borm 162
3
FOM Jaarboek 2011
FOM Jaarboek 2011
Kengetallen 2011
per 31 december
Mensen bij FOM
(in aantal mensen)
89 vaste wetenschappelijke staf
163 postdocs
480 oio’s
360 ondersteunend personeel
1090 totaal
Geld in FOM
totaal op activiteitenniveau
90,3 miljoen euro
Organisatie van FOM-onderzoek Output FOM

3 FOM-instituten 78 proefschriften
186 werkgroepen bij universiteiten 1447 wetenschappelijke
52 Vrije FOM-programma’s publicaties (refereed)
14 Industrial Partnership Programmes 2762 overige publicaties
153 projecten in de FOM-Projectruimte 7 octrooien
4
FOM Jaarboek 2011
Woord vooraf
FOM vierde dit jaar haar 65-jarige verjaar- Eind maart hebben we een aantal aanbeve- betere communicatie met het veld en voor
dag. Er is nog veel te doen, dus we gaan nog lingen gedaan aan het topteam Energie, scherpere ideeën. De eerste reacties waren
lang niet met pensioen! En er waren meer mede geïnspireerd door de ervaringen van positief en de miniconferentie leverde nut-
jubilea: de reactor in Petten, waartoe FOM onze reis. tige actiepunten op, die in 2012 uitgewerkt
lang geleden het initiatief nam bestond zullen worden.
vijftig jaar, de FOM-Projectruimte 40 jaar, De bezoeken aan instellingen als Stanford
onze spin-off Technologiestichting STW 30 en MIT overtuigden ons ook van het belang Het strategisch plan dat in 2010 gelanceerd
jaar en FELIX werd alweer 20 jaar. van start-ups voor innovatie. In het voor- werd, kreeg verder vorm. Niet in alle aspec-
jaar van 2012 komt een brede commissie ten, want door mogelijke komende bezui-
2011 was een dynamisch jaar. De uitrol van met een plan voor een meer proactief nigingen kijken we nu al kritisch naar onze
de FOM-strategie en de lancering van de start-up beleid van FOM, ter complemente- prioriteiten en (nieuwe) activiteiten. ‘Top-
topsectoren zorgden voor een boeiende ring van de samenwerking met het fysica midden in de wereld’ blijft natuur-
symbiose. bedrijfsleven via Industrial Partnership lijk centraal staan. Dat ziet u ook in dit
Programmes. Publiek-private samenwer- Jaarboek, waar hoofdstuk 1 sterker dan
Begin maart maakte ik met UB-voorzitter king is ook het kernelement van het top- voorheen aan de strategie gekoppeld is.
prof.dr. Niek Lopes Cardozo en program- sectorenbeleid en vormt dit jaar het thema
macoördinator dr. Jasper Reijnders van het van de interviews in dit Jaarboek. Met gepaste trots bied ik u dit Jaarboek
FOM-bureau een reis langs energie-initia- 2011 aan. Veel leesplezier!
tieven van enkele Amerikaanse topinstitu- Op donderdag 24 november organiseerde
ten: Caltech, Stanford, Berkeley en MIT. FOM een minisymposium voor de werkge-
Tevens spraken we met een aantal pro- meenschapscommissies en het Uitvoerend
grammamanagers van het Department of Bestuur van FOM. Centraal stond de rol van
Energy in Washington over de initiatieven de commissies bij de ontwikkeling van
vanuit de overheid. We deden daarbij veel onderzoekbeleid binnen FOM. Hiermee gaf
inspiratie en nieuwe inzichten op voor FOM concreet vorm aan haar voornemen
zowel het onderzoek zelf als de aanpak om te kijken of een meer proactieve opstel- Wim van Saarloos
van de topuniversiteiten en de overheid. ling van deze commissies nodig is voor een december 2011
FOM trakteert alle medewerkers ter ere van haar 65e verjaardag.
5
5
FOM Jaarboek 2011
6
FOM Jaarboek 2011
1
h
Hoofdstuk 1
Realisatie
strategie
7
Hoofdstuk 1
1.1 FOM in 2011
(samenvatting) FOM zet zich in voor:
Topkwaliteit natuurkundeonderzoek
De missie van FOM is, zoals omschreven in - adequate fi nancieringsinstrumenten, goede infrastructuur & competitief klimaat;
haar statuten, ‘de bevordering in Nederland - ruimte voor nieuwe ontwikkelingen en vrij onderzoek;
van het fundamenteel wetenschappelijk - oog voor multidisciplinaire samenwerking;
onderzoek der materie, inclusief het door
mogelijke toepassingen geïnspireerde, in het Fysica voor de samenleving
algemeen belang en in dat van het hoger - maatschappelijk relevante onderzoeksprogrammering;
onderwijs’. FOM bestrijkt het hele spectrum - samenwerking met de industrie en technologische instituties;
van fundamenteel onderzoek, van nieuws- - kennisbenutting van lopend onderzoek;
gierigheidsgedreven tot mede door
mogelijke toepassingen geïnspireerd Duurzame energie
onderzoek. In dat laatste ligt ook een - breed nationaal coördinerend instituut voor funderend energieonderzoek;
belangrijke link naar het bedrijfsleven. - focusgroepen bij de universiteiten;
- specifi ek instrument: Fellowships for Young Energy Scientists (YES!);
Deze missie krijgt vorm in een aantal
speerpunten, die voor de komende jaren Het wetenschapssysteem
opnieuw verwoord zijn in het Strategisch - Sectorplan natuur- en scheikunde;
Plan FOM/N 2010-2015 ‘Topfysica midden - vrouwen in de fysica;
in de wereld’.
Onderzoeksfaciliteiten
(cid:105)(cid:105)(cid:105)(cid:3)www.fom.nl/strategie - grote researchinfrastructuren;
- verdere internationalisering HFML;
- focusgroepen bij universiteiten.
Topfysica (cid:105)(cid:105)(cid:105)(cid:3)www.fom.nl
midden in
de wereld
Voor de drie FOM-instituten AMOLF, Nikhef ontwikkelingen op het gebied van topsec-
Strategisch Plan FOM/N 2010-2015
en Rijnhuizen was 2011 een druk en span- toren en publiek-private samenwerking. Er
nend jaar. In het kader van de zesjaarlijkse is hard gewerkt met NWO en de NWO-
fom instituutsevaluaties beoordeelden interna- gebieden om de wetenschappers goed te
tionale evaluatiecommissies de NWO- laten aansluiten bij de topsectoren en om
instituten. Hoewel de bestuurlijke afron- tot de eerste innovatiecontracten te
Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie
ding en besluitvorming in 2012 zal komen. FOM ziet hierin kansen voor
plaatsvinden, is nu al te melden dat alle nieuwe dynamiek en voor nieuwe samen-
drie de FOM-instituten excellent zijn werkingsverbanden met bedrijven. ‘Phy-
beoordeeld: een bevestiging van de top- sics for science & society’ is precies wat
kwaliteit die FOM nastreeft. FOM nastreeft. Meer hierover in hoofdstuk
1.3 en 1.4.
FOM kende een productief en hectisch jaar,
met naast deze geplande evaluaties de Natuurlijk was het ook een feestelijk jaar:
feestelijke ondertekening van de samen- 65 jaar geleden werd FOM opgericht! Van-
werking rond het magnetenlab HFML en de zelfsprekend waren er ook vele weten-
infrarood elektronenlasers FELIX te Nijme- schappelijke hoogtepunten, zoals de eerste
gen en veel inspanningen rond politieke resultaten van de LHC, met een steeds dui-
8
Realisatie strategie