Stari i novi fašizam

440 Pages·1976·9.657 MB·Serbo-Croatian

by  Zoran Vidaković

Zoran Vidaković
Stari i novi fašizam
Fenomen fašizma se u većini savremenih djela
tretira uglavnom u istorijskom kontekstu; u
njima se analizira njegova geneza, uzroci, po­
javni oblici i porazi u prošlom vremenu. Na­
suprot tome, autor je drukčije prišao problemu.
Za njega je prošlost fašizma samo istorijsko is­
kustvo i politička pouka, ali on fašizam tre­
tira kao živu, aktualnu i eksplozivno opasnu
društvenu tvar. To je važna odlika i kvalitet
kniige, to joj daje obeležje snažnog momenta u
jednom svijetu koji je fašizam napola zabo­
ravio ili ga posmatra kao egzotiku minulog
doba. Autor je vratio fašizam na scenu: upo­
zorava na njegove pritajene potencijale, na re­
alne opasnosti kojima prijeti čak i onima koji
ga aprioristički isključuju, na idejne i stra­
teške zablude koje su omogućile ili olakšale
fašizaciju, na greške koje se u određenoj is-
torijskoj situaciji mogu ponoviti u drugim ob­
licima, ali s istim dejstvom i sličnim konse-
kvencijama. Jer, kako autor tvrdi u svojim de­
finicijama, fašizam nije jedna od prelaznih
faza imperijalističkog kapitalizma, a nije ni
konačni vid „umirućeg kapitalizma”; to je jed­
na od trajnih i zakonitih tendencija u svim suk­
cesivnim menama monopolističkog stadija ka­
pitalističke strukture društva. {Iz recenzije.)
Ogledi
Uređivački odbor Izdavačkog centra „Komunist”
Miroslav Pečujlić (predsednik), Zvonko Damjanović, Trpe Jakov-
levski, Miladin Korać, Milan Kučan, Vjekoslav Mikecin, Miloš
Nikolić, Najdan Pašić, Vojo Rakić, Zoran Vidaković, David
Atlagić (glavni urednik)
Urednik
Vera Popović
Recenzent
Dr Rikard Štajner
Nacrt korica
Vladana Mrkonja
Zoran Vidaković
Stari i novi fašizam
Izdavački centar
Komunist
Beograd 1976.

Čile: Izazov fašističke kontrarevolucije
Umesto predgovora
Ovaj esej je inspirisan fašističkim naletom protiv radničke
revolucije u Čileu, te revolucije koja je htela da dokaže da je
svet sazreo za radikalne promene bez nasilja i biblijskog čisti-
lišta, u razvijenim demokratskim i neposredno humanističkim ob­
licima.
Radnička klasa u Čileu je bila za to dovoljno zrela i spo­
sobna; a to je i proletarijat drugih razvijenih i manje razvijenih
zemalja. Protagonisti novog sveta hoće prave ljudske crte tog
sveta ne u dalekoj budućnosti, ne tek na kraju revolucionarnog
puta. Od prvog časa kad stupe na taj put želeli bi da „odbace
prljavštinu prošlih vremena”, da njihov put nalikuje ishodištu a
sredstva na tom putu da i sama svedoče o ciljevima.
Na to je stari svet odgovorio fašizmom, legitimisao se onim
što je sažeti izraz svih u istoriji poznatih oblika nasilja, ropstva
i oneljuđenja. U času kad se to dogodilo iskazana je najdublja
istina našeg doba: obeležena je ne demarkaciona crta, već lintj a
fronta između ljudi (čovečanstva) okrenutih k sebi i prema bu­
dućnosti, i poredaka klasnog društva, ispražnjenih od ljudske sa-
držine, okrenutih protiv ljudi i ka obnovi i čudovišnom zbraja­
nju i umnožavanju svega što je u prošlosti bilo upotrebljeno pro­
tiv čoveka.
Podsetimo se kako su liberalni građanski umovi i nepristrasni
istoričari dočekali prvu pojavu fašizma u vreme revolucija, dru­
štvenog vrenja i građanskih ratova u prvoj polovini stoleća. Bili
su i do danas su ostali skloni da to tumače kao rezultantu op-
šteg nereda i nasilja, kao ekstremnu protivtežu proleterskoj po­
1
buni koja je htela grubom silom da prevrne svet, kao kontra­
punkt radničkoj diktaturi. Decenijama su iz evropske drame u
prvoj polovini stoleća izvlačili, i još danas izvode zaključke o
neophodnoj postepenosti, smirenosti i realističnosti društvenih
promena, koje bi ubuduće trebalo izvoditi tako — i to je nji­
hova pouka iz iskustva fašizma — da se ne razbija omotač dru­
štvenog reda i ne kida „tanka opna” kulturne uljuđenosti i civili-
zovanog poretka iz mračnih dubina ljudske prirode, da ne bude
sile iracionalnih i zverskih nagona.
Radnički pokret je bio optužen da je svojim radikalizmom
probudio te paklenske sile: da je ogorčenom borbom protiv evrop­
ske buržoazije krajem prvog svetskog rata i odmah posle tog rata
izazvao nasilničku reakciju; da je narušio evoluciju građanske
demokratije i težnjom da uspostavi diktaturu proletarijata otvorio
put otvorenoj diktaturi suprotnog ekstrema; da je zastrašio masu
sitne buržoazije, inače pokolebane u svom materijalnom položa­
ju i duhovnom svetu, i bacio je u naručje fašističkoj demagogiji,
da u „bekstvu od slobode” zatraži utočište pod skutom autori­
tarnog poretka. Decenijama su ubeđeni protivnici socijalizma, i
njihovi sledbenici među savremenim poklonicima potrošačke i
tehnokratske ideologije — koji uobražavaju da su se odrekli sva­
kog političkog ubeđenja — u fašizmu videli „crni” ili „mrki
boljševizam” (i obratno, u socijalizmu „crveni fašizam”), mada
se baš među njima sličnim u svim kritičnim situacijama — od
„marša na Rim”, preko „Kristalne noći”, do štrajka buržoazije
u Čileu i pogroma radničkih aktivista u PortugaJiji — regruto-
vala vojska fašizma. U istom smislu su politička nauka i sociolo­
gija iz pseudoliberalnog sveta „neokapitalizma” formulisale teo­
rijsku anatemu „totalitarnih poredaka”, izjednačavajući u tom
pojmu fašizam sa socijalizmom; mada je baš njihova apologetika
demokratije i slobode u svetu kapitala bila ideološka zaštitnica
jurišnim odredima istog sveta u zonama novog fašizma, od Saj-
gona i Pnom Pena do Pretorije i doline Zambezi, Rio Plate,
bolivijskih rudnika, Montevidea i Santjaga, i novih masovnih
zločina na trgovima „crvenih gradova” Severne Italije.
Ova ideološka perfidija bila je samo jedan od momenata
globalne strategije gušenja radničkog pokreta i socijalizma. Pro­
tiv proleterskih revolucija u Evropi, a zatim i protiv svetskog
procesa socijalizma, pokrenute su i u ovom stoleću izgrađene
i upotrebljene ne samo enormne sile fizičke prinude, proizvodnje
sredstava za rat i razaranje, ekonomskog pritiska i političke
2
subverzije već je izrađena i strategija globalne društveno-istorij-
ske izolacije revolucionarnih snaga i procesa. Ta strategija je
usmerena ka izolaciji društava u kojima je revolucionarna vlast
započela socijalistički preobraćaj, i to u delovima sveta gde su
manje razvijeni materijalni i drugi istorijski uslovi za socija­
lizam; ka odsecanju tih delova sveta od globalnih procesa klasne
borbe i društvenog preobražaja, putem vojno-politićke, privredne
i ideološke podele sveta, i nametanju zemljama ranog socijalizma
ogromnog tereta naoružanja i ratova, kao i tehnološke i privredne
utakmice na stazi i po propozicijama koje bi diktirao svet kapita­
la. Trebalo je da konzekvencije budu višestruko nepovoljne i
poražavajuće za snage i procese socijalizma u svetu: u zemljama
gdje je uspostavljena revolucionarna vlast da se pod ovim pritis­
kom bitno ograniče, zaguše i deformišu društvene sadržine, kao i
politički oblici socijalizma; da se podelom sveta i politikom „in­
teresnih sfera” iste zemlje prisile ili navedu da prihvate i same
posreduju logiku međunarodnih odnosa koju diktira monopolistič-
ki kapitalizam; unutar te logike, da se osujeti povezanost sa
drugim snagama i tendencijama socijalizma u svetu, a te snage
u svim zemljama pod kontrolom imperijalizma politički diskredi-
tuju, izoluju ili i iskorene kao ekspoziture suparničke ideološke,
političke i vojne grupacije. I najzad — a možda i najvažnije —
da se bitno suženom i pod pritiskom globalnog svetskog procesa
i unutrašnjih protivrečnosti iskrivljenom ranom socijalizmu pro-
tivstave tehnološki rast, potrošački prosperitet i formalno-demo-
kratski poredak u metropolama kapitala, i na taj način da se
ideološko-politički neutrališe istorijski potencijal radničke klase.
A to bi značilo da se revolucionarne erupcije i dalje zbivaju samo
u zemljama zaostalim usled kolonijalne ili neokolonijalne eksploa­
tacije, da i tamo budu izolovane i energično ugušene; a ukoliko
bi se politički emancipovale i njihov socijalizam izrastao iz kraj­
njeg siromaštva i grčevitih napora, u tom grču da se izvitoperi
ili naknadno pokori međunarodnoj prevlasti kapitalističkog
procesa.
Zastupnici socijalizma bi učinili ideološku uslugu ovoj glo­
balnoj strategiji kontrarevolucije kad bi zanemarili ili prećutali
činjenice o njenom delimičnom uspehu u više razdoblja ovog
stoleća. Ali društvene snage i praksa socijalističkog preobražaja
sveta nisu mogle biti zauzdane i raščinjene svim spomenutim
dejstvima monopolističkog kapitalizma, iako su pretrpele i danas
podnose teška oštećenja.
3
U toku tri decenije od drugog svetskog rata socijalizam je,
kao razuđeni društveni pokret i opšti istorijski proces, razbio
obruč nasilne podele sveta i praktično opovrgao privid kapita­
lističkog prosperiteta i „integracije” radničke klase u metropola­
ma; neokolonijalizmu suprotstavio osamostaljene antikolonijalne
proleterske revolucije; i celinom svojih dela i težnji podvrgao
praktičnoj kritici i sopstvene protivrečnosti i involutivne pojave
u zemljama „teškog socijalizma”, u vlastitim međunarodnim od­
nosima i u razvoju istorijskog projekta novog društva. Probijaju­
ći vojno-političke i ideološke bedeme i okvire koje mu je name­
tala strategija imperijalizma, socijalizam je u najširim razmera-
ma, u najvećem delu sveta pokrenuo ideje, praktične težnje i do­
kaze o bitno drukčijim mogućnostima materijalnog, političkog i
duhovnog razvoja čovečanstva, nedostupnog svetu kapitala.
Najveća zasluga pripada revolucionarnim pokretima koji su
se u ovom razdoblju u većoj meri emancipovali od logike i pri­
tiska spomenute opšte strategije imperijalizma. Ti pokreti su do­
kazali mogućnost i snagu autonomnog opredeljenja u socijalistič­
kom preobražaju društva, suprotstavljanja nasilnoj podeli sveta,
emancipacije od ekonomske i ideološko-političke logike kapita­
lizma, snagu revolucionarnog samoupravljanja radničke klase u
klasnoj borbi i pokretu k socijalizmu; i hegemonije radničke klase
u tom pokretu, u savezu sa svim socijalnim i političkim snagama
koje ugrožava destruktivni proces mono polis tičkog kapitala, i to
ne u autoritarnim, več u socijalističko-demokratskim oblicima
prakse radničkog pokreta i socijalizma. Zaslugom tih revolucionar­
nih pokreta socijalizam iskazuje svoje univerzalno istorijsko prei-
mućstvo u svim aspektima razvitka čovečanstva. Preuzima i sve
pozitivne istorijske tekovine i društvene vrednosti proizašle iz
protivrečnih materijalnih, političkih i duhovnih procesa i klasne
borbe, u prošloj epohi kapitalizma, — one tekovine i vrednosti
koje savremeni kapitalizam jednu za drugom razgrađuje i negira.
Među brojnim revolucionarnim snagama koje su opovrgle
neistinitu, od strane protivnika falsifikovanu ili njegovom stra­
tegijskom igrom nametnutu sliku socijalizma nalaze se radnički
i antikolonijalni pokreti u gotovo svim delovima sveta, u zemlja­
ma sa veoma različitom istorijskom prošlošću, bitno različitim
materijalnim uslovima života i političkim i kulturnim tradicijama.
Revolucija u Vijetnamu i svim zemljama Indokine u tridesetgo-
dišnjem ratu je porazila u istoriji najveću međunarodnu kontrare-
volucionarnu intervenciju u koju je bio investiran celokupan stra­
4