SPOR YÖNETİCİLERİNİN ETİK KOD ANALİZİ

121 Pages·2008·0.91 MB·Turkish

SPOR YÖNETİCİLERİNİN ETİK KOD ANALİZİ:
ÖLÇEK GELİŞTİRME ÇALIŞMASI

Ömür DUĞAN

CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ
Sağlık Bilimleri Enstitüsü
Beden Eğitimi Öğretmenliği Anabilim Dalı
Sporda Psiko-Sosyal Alanlar Bilim Dalı
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Olarak Hazırlanmıştır

Danışman: Yrd. Doç. Dr. Selhan ÖZBEY ALKURT

Ağustos – 2006
SPOR YÖNETİCİLERİNİN ETİK KOD ANALİZİ:
ÖLÇEK GELİŞTİRME ÇALIŞMASI

Ömür DUĞAN

CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ
Sağlık Bilimleri Enstitüsü
Beden Eğitimi Öğretmenliği Anabilim Dalı
Sporda Psiko-Sosyal Alanlar Bilim Dalı
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Olarak Hazırlanmıştır

Danışman: Yrd. Doç. Dr. Selhan ÖZBEY ALKURT

Ağustos - 2006

1
1. GİRİŞ

Etik kavramı günümüzde sıkça duyulan, tart ışılan ve ara ştırılan bir konu olarak
karşımıza çıkmaktadır. Globalleşen dünyada etik kavramı her alanda hızla yayılmakta ve
bu konuya duyulan ilgi her geçen gün katlanarak artmaktad ır. Bu hızın temel nedeni etik
kavramının kitlelere sa ğladığı etki ve yararlar ın büyüklü ğünden kaynaklanmaktad ır.
Siyaset, ekonomi, politika, işletme , iktisat, hukuk, tıp, yönetim, eğitim, fen bilimleri, spor
vb. tüm disiplinlerin etik kavram ına ve bu kavram ile birlikte ortaya ç ıkan etik ilkelere
ihtiyacı vardır. Toplumların , örgütlerin, meslek kurulu şlarının, şirketlerin, vb. en büyük
yapıdan en küçüğe kadar sosyal düzenlerini sa ğlamaları için bir tak ım kurallara ihtiyacı
vardır. Demokratik toplumlarda bu düzen adalet sistemi ile sa ğlanmakta ve bu kurallara
“hukuk kuralları” adı verilmektedir. Hukuk kurallar ı bireylerin toplumla, birbirleriyle ve
devletle ilişkilerini, haklarını, yükümlülüklerini, ödevlerini düzenleyen ve uyulmas ı kamu
gücüyle sa ğlanan kurallard ır (37) . Sosyal düzenin sa ğlanması için gereken hukuk
kurallarının yan ında bu kurallara destek niteli ğinde olan ahlak ve din kurallar ı
bulunmaktadır. Ahlak kurallar ı din kurallar ı ile iç içedir ve genellikle toplumun
benimsediği din, o toplumun, ahlak kurallar ını etkileyerek bu kurallara şekil vermektedir.
Etik kurallar diğer bir deyi ş ile etik ilkeler incelendi ğinde; bu kurallar ın ahlaki içerikli
olmalarına ra ğmen din faktöründen etkilenmedi ği görülmektedir. Ahlak göreli olup
toplumdan topluma, hatta ayn ı toplumda farkl ı gruplara göre de ğişir. Gelenekler,
görenekler, alışkanlıklar, töreler, örf-adetler o toplulu ğun ahlakını yansıtır. Etik kavram ı
ise, evrensel değerlere atfen kullanılır. Dünyanın hemen her yerinde gerekli olan dürüstlük,
yardımseverlik, doğruluk, adaletli olmak, sadakat, yalan söylememek, cana kıymamak gibi
değerleri ifade eder. Her bireyin farkl ı ahlak anlay ışı olabilir. İşte etik bu farkl ı ahlak
anlayışları arasından en iyi, en do ğru ve en evrensel olan ın hangisi olduğunu tartışır (38).
Etik kurallar global olan de ğerleri bir araya getirerek toplumsal refah ın ve sosyal düzenin
sağlanması amacını gerçekleştirmeye çalışmaktadır. Her alanda olduğu gibi sporda da etik
konusuna duyulan ihtiyaç oldukça artmıştır.
Sporda etik konusu günümüzde yeni bir yaklaşımdır. Bu konuda yapılan çalışmalar
incelendiğinde; yok denecek kadar az oldu ğu ve kaynak s ıkıntısının bulundu ğu
görülmektedir. Günümüzde sporun istenilen seviyeye ula şabilmesi ve geli şme
2
sağlayabilmesi için sporu yöneten yöneticilerin çok önemli oldu ğu bilinmektedir. Modern
spor ; hizmet ve ürünlerini satan ve üreten bir endüstridir. Bir bölümü e ğlence bir bölümü
reklamdan oluşur ve temelinde kar amac ı vardır. Günümüzde spor art ık bir iş olarak fark
edilmiş ve bu yüzden de rekabet içeren bir ortam haline gelmi ştir. Spor endüstrisinde
rekabet kavramı artt ıkça kar şımıza sporun yeni bir boyutu olan “etik” kavram ı çıkar.
Etiksel ve güvenilir olabilen spor, aktif bir ya şam biçimi, kendine sayg ı, sağlıklı beden,
hayat boyu öğrenme ve güçlü bir tak ım ruhuna ula şmamızı sağlar. Sporda etik kavram ı
yabancı literatürde incelendi ğinde ise kar şımıza “etik kod” ad ı verilen etik ilkelerin
kodlanması sonucu oluşan bir kavram ortaya ç ıkar. Etik kodlar her kuruma özgü olmas ı
gereken davranış ilkelerinin tan ımlamasıdır. Bu ilkeler bizlere hukuki ve kurumlara ait
kuralların ne için var oldu ğunu, davran ışlarımızı nas ıl etkilediğini, bu kurallara kar şı
geldiğimizde yaptırımların ne olacağını anlamamıza yardımcı olur. Bu kurallar ın yetersiz
olduğu ve bizim bir yorum getirmemiz gerekti ği durumlarda, neleri nas ıl yapmam ız
gerektiğine rehberlik eder. Kodlar, çalışanların yönetime etik yaklaşımımızı sağlayacak bir
kılavuzdur. Genel olarak, bu k ılavuz içinde belirtilen de ğerler ve ilkeler uygulamada
karşılaşılacak olan belirsizlikler ve bo şluklardan örnekler vererek, gerek uygulaman ın
içinde bulunanları, gerekse yönlendirme konumunda olanlar ı, kurum ilkeleri ve de ğerleri
doğrultusunda karar almalar ında yardımcı olur. Avustralya, Kanada , Amerika, İngiltere
gibi çeşitli ülkelerde “sporda etik kodların” oluşturulması konusuna çok önem vermekte ve
konuda yapılan çalışmaların sayısı her gün artmaktad ır. Sporun her alan ında yer alan
kişilerin etik ilkeleri belirlenmi ş ve bunlar ın sonucunda etik kodlar olu şturulmuştur.
Sporcu, hakem, antrenör, taraftar, yönetici ve hatta sporcu velilerinin bile etik kodlar ının
oluşturulduğu görülmektedir. Bu çal ışmalar ülkemizde de çok önemli olabilecek bir aç ığı
ortaya çıkarmaktadır.
1.1. Araştırmanın Önemi
Sportif organizasyonlara yön verecek ve ça ğdaş anlamda spor yönetiminin
gerçekleşmesini sağlayacak olan ki şiler kuşkusuz spor yöneticileridir. Spor yöneticileri
toplumun yapısını iyi bilen, spor potansiyelini an ında değerlendiren, günlük konular ın
yanında uzun süreli sorunlara da çözüm arayan, sporda geli şim için neler yap ılması
gerektiğini bilen, ileriye dönük uygulamalara temel atabilen ki şiler olabilmelerinin yan ı
3
sıra zamanı verimli kullanabilmek, motivasyon sa ğlamak, ekip kurabilmek, hedef tespit
edebilmek, uzman görü şü temin edebilmek, kriz an ında kararlar verebilmek, olaylar ı
objektif de ğerlendirebilmek, yıkıcı de ğil yap ıcı olarak yönetimi sa ğlayabilmek gibi
becerilere de ihtiyacı vardır. Tüm bu becerileri do ğru bir şekilde gerçekleştirebilmek için,
spor yöneticilerinin etik ilkeler benimsemesi bu ilkeler do ğrultusunda hareket etmesi
gerekmektedir. Tüm spor yöneticileri neyin do ğru neyin yanl ış olduğunu bilmek, eti ğin
sınırlarını açıklamak ve Etik Kodlarını belirlemek zorundadırlar. Etik kodları oluşturmaya
yönelik bir ölçek geliştirmek bu bağlamda çok önemlidir.
1.2. Araştırmanın Amacı
Araştırma amacı, Spor Yönetiminde söz sahibi olan ki şilerin etik davran ışlar ile
ilgili var olan sorunlar ını saptamakt ır. Bu sorunlar ı çözebilmek için sergiledikleri
davranışların çeşitli ülkelerde var olan ‘Etik Kodlar’ ile olan uyumunu tespit etmek. Elde
edilen bilgiler doğrultusunda Spor Yöneticileri’nin Etik Kodlar ı’nın oluşturulması için bir
ölçek geliştirme amaçlanmıştır. Bu bağlamda Spor Bilim’in de kullan ılabilecek bir ölçek
geliştirmenin, bilim hayatına getireceği katkı olacağı düşünülmektedir
Bu çal ışmada, ulusal ve uluslar aras ı spor yönetimi birliklerinin etik kodlar ı
incelenmiş, spor yöneticilerinin kar şı karşıya kald ıkları etik durumlar ın tamamı ortaya
konmuş ve tüm bunlar birle ştirilerek bir ölçek geli ştirilmiştir. Bu ölçek ile Türkiye de ki
spor yöneticilerinin etik kodlarını ortaya çıkartmak amaçlanmıştır.
Araştırmanın bu genel amacı çerçevesinde, spor yöneticilerinin etik kodlarına etkisi
olabileceği dü şünülen; cinsiyet, ya ş, öğrenim durumu, ayl ık gelir düzeyi, şu anki
görevinden önce üst düzey yönetici olarak görev yap ıp yapmadığı, görev yılı süreleri,
kulüp yöneticilerinin görevlerinin dışındaki mesleklerine ilişkin değişkenler ele alınmıştır.
1.3. Sayıltılar
Araştırmada aşağıda belirtilen temel sayıtlılardan hareket edilmiştir.
• Ölçeğin madde olu şturma aşamasında görüşüne başvurulan uzmanlar, maddeleri
içtenlikle değerlendirmişlerdir.
• Spor yöneticileri anketleri istekli, dürüst ve kendilerini tam olarak yans ıtarak
cevaplamışlardır.
4
• Oluşturulan ölçeğin spor yöneticilerinin etik davranış ilkelerine uygun hazırlandığı
öngörülmektedir.
1.4. Sınırlılıklar

• Geliştirilen ölçme arac ı spor yöneticilerinin i ş ya şamlarında uygulad ıkları etik
ilkeleri bulmaya yönelik olacaktır.
• Bu araştırmanın bulguları 2005-2006 eğitim-öğretim yılı İzmir Ege Üniversitesi,
Manisa Celal Bayar Üniversitesi, Bal ıkesir Üniversitesi ve İstanbul Marmara
Üniversitesinde öğrenim gören spor yöneticiliği bölümü son sınıf öğrencilerine ve
2005 İzmir Universiade organizasyonunda branş başkanlığı ve yardımcılığı yapmış
olan yöneticilerine aittir.
1.5. Araştırmanın Yöntemi
Bu çal ışmada spor yöneticilerinin etik kod ölçe ğinin geli ştirilebilmesi
amacıyla “Likert” tipi ölçek geli ştirme yönteminden yararlan ılmıştır. Ölçek maddelerini
hazırlama aşamasında, spor yöneticilerinin karşılaşabilecekleri tüm etik durumlar literatür
içerisinde detaylı bir şekilde taranmış ve bu durumlar ana ba şlıklar altında toplanmıştır.
Oluşturulan 17 ana ba şlıktan yola ç ıkarak 90 maddeden olu şan bir deneme formu
oluşturulmuştur. (Bkz. EK-1) Olu şturulan bu deneme formu likert tip 5’li derecelemeli
olarak yanıt alınan bir ölçektir ve yan ıtlar tamamen kat ılıyorum (5 puan)’dan kesinlikle
katılmıyorum (1 puan)’a kadar 5’li bir skala üzerinde verilmektedir. Ters maddelerde
puanlama tersine döndürülmekte ve “tamamen kat ılıyorum” seçeneği 1 puan, “kesinlikle
katılmıyorum” seçeneği 5 puan almaktad ır (Bkz. EK-2). Ölçe ğin madde olu şturulması
bölümü tamamlandıktan sonra, ikinci bölüm olan içerik ve görünü ş geçerliği sağlanma
amacıyla konunun uzmanlarından oluşan bir gurup olu şturulmuştur. Bu gurupta yönetim
ve etik alanından 1, spor eti ği alanından 1, spor yönetimi alan ından 1, ölçek geli ştirme
alanından 1, Türk Dili alan ından 1 uzmanla çal ışılmış ve bunlara ek olarak uygulamal ı
olarak bir spor kulübünde yöneticilik yapan bir uzmandan yard ım alınmıştır. Oluşturulan
maddeler spor yöneticili ği 3. s ınıf öğrencilerinden olu şan 30 ki şilik bir guruba pilot
çalışma için uygulanmıştır. Araştırmanın verileri Marmara Üniversitesi, Ege Üniversitesi,
Celal Bayar Üniversitesi, Bal ıkesir Üniversitesi ve Ege Üniversitesi Spor Yöneticili ği
5
bölümü son sınıf öğrencileri ile asıl yönetici olarak belirlenen 2005 İzmir UNİVERSİADE
de yönetici olarak çalışmış branş başkanları ve başkan yardımcılarına 12-16 Haziran
2006 tarihinde uygulanarak toplanmıştır. Ölçeğin temel bileşenlerini ortaya çıkarmak için
faktör analizi yap ılmış; burada faktörlerin faktör yüklerine bak ılmıştır. Faktörlerin farkl ı
özellikleri ölçüp ölçmedi ğini de ğerlendirmek, faktörler aras ı ili şkileri saptamak,
maddelerin içine girdiği faktörü iyi temsil edip etmediğini değerlendirmek ve madde-faktör
ilişkisini saptamak amacıyla korelasyon tekniği kullanılmıştır.
Ölçeğin güvenirlik çalışması aşamasında iç tutarlılığı değerlendirmek amacı ile Cronbach –
Alpha değerlerine bakılmıştır
1.6. Tanımlamalar

Ahlak: İnsanların birbirleriyle yada devletle olan ili şkilerinde ortaya ç ıkan ve
insanlardan “yapmaları istenen” davran ışlar ve eylemlerdir. Ahlak bir sosyal bilim dal ı
olarak toplum içerisinde olu şmuş örf ve adetlerin, de ğer yarg ılarının, normlar ın ve
kuralların oluşturduğu sistem bütününü inceler. Bu sistem bütünü bir bireyin bir gurubun
yada tüm toplumun doğru ve yanlış davranışlarını belirler ve yönlendirir (44).
Etik: Neyin iyi ve kötü, do ğru ve yanl ış, zorunluluk ve seçenek oldu ğu ve
davranışların kurallar ı ile ilgilenir (8). Günümüzdeki anlam ı; insan tutum ve
davranışlarının iyi (do ğru) ya da kötü (yanl ış) yönden de ğerlendirilmesidir. İnsanlar
arasındaki ilişkilerin temelinde yer alan de ğerlerin, ahlaki bak ımdan doğru ya da yanl ış
olanın niteliğini araştıran bir felsefe dalıdır. (Tutar, 2003)
Etik Yönetim ve Etik Kodlar: Etik kodlar ın yaz ılması, kurumlar ın
yapısallaşmasının ba şlıca anahtarlar ından biridir. Etik kodlar, politikalar ve davran ış
kodları, kurumların faaliyet alanlarına özgü değer ve ilkeler doğrultusunda çalışanlara yol
gösterir. Etkin etik yönetimi aynı zamanda kamuoyuna karşı da bir taahhüttür. Ancak değer
ve ilkelerin belirlenmesi ve belgelerin haz ırlanması yetmez; kurumun temel anlay ışının
hayata taşınması için kurum kültürüne sindirilmesi gerekir (40).
Spor yöneticisi: Spor yöneticisi, “spor hizmet ve faaliyetlerinin sevk ve idaresinde
çeşitli şekillerde görev alan (ba şkan, idareci, antrenör vs.) bu hizmet faaliyetlerinin
yürütülmesinde emeği geçen profesyonel ya da gönüllü bireyler” olarak ifade edilmektedir
(33).
6
2. KONU İLE İLGİLİ LİTERATÜR

Bu bölümde yer alan literatür taramas ı bu tezle ilgili temel kavramlar ı açıklama
üzerine kurulmuştur. Bu kavramlar; Ahlak, Etik, Etik Yönetim, Davran ış Kodları, Spor
Yönetimi, Spor Yöneticisi ve Etik İlişkisi, Spor Yönetimi ve Etik, Spor Yönetiminde Etik
Kodlar olarak sıralanabilir.
2.1. AHLAK VE ETİK
2.1.1 AHLAK

İnsanlık tarihi boyunca, insanlar aras ındaki ilişkileri düzenleyerek toplumsal değer
ve normlarının oluşmasında en önemli kavram ku şkusuz ahlak kavram ıdır. Dolayısıyla
zaman içerisinde ahlaka ili şkin bir çok tan ımlama yapılmış ve ahlaki olan ve olmayan
davranışların sınırları çizilmeye çalışılmıştır.
İnsanın iyi yada kötü, do ğru ya da yanlışa yönelik bakış açılarını, değer yargılarını
ifade eden ahlak kavramına ilişkin yaklaşımların temeli ilk çağda atılmış, bu çalışmaların
genel karakteri olan Immanuel Kant’ a var ıncaya kadar dek, onun ö ğretilerine alt yap ı
teşkil eden görü şler ortaya at ılmıştır. Sözgelimi Protagoras ( M.Ö. 485- 411 ), genel
geçerliliğe sahip do ğru bulunamayaca ğını, do ğru ve yanl ışın insandan insana
değişebileceği öne sürerken Sokrates ( M.Ö. 469- 399 ), insan ın varoluş sebebi olarak
nitelendirdiği “ erdem” kavram ı üzerine durmu ş ve erdemi, “ en üstün iyi “ olarak
tanımlayarak, bunu ancak bilgelikle ulaşabileceğini savunmuştur.
Sokrates’in kuramına paralel olarak erdemi ahlaki davranışların temeline yerleştiren
ve “en yüksek iyi” olarak betimleyen Platon ( M.Ö. 429- 347 ) ise bu meziyetin bilgeli ğin
yanı sıra ölçülülük ve adalet ile mümkün olabilece ğini ileri sürmüştür. Örneğin diyaloglar
halinde yaz ılan toplam 10 kitapl ık “Devlet” ‘in birinci kitab ında, do ğruluğun özünü
hedefleyerek, do ğruluğun özünü ortaya ç ıkarmayı ele al ınmasını istemi ştir. İkinci
kitabında ise, insanın koşulsuz, yani neden iyilik ettiğini bilmeden ya da düşünmeden iyilik
etmesinin artık yetmediği, kendi çıkarını gözettiği kanısına varmıştır ( 1).
Genel olarak “iyi” ve “kötü” davran ışların açıklanması şeklinde değerlendirilen
ahlakın sözlüklerdeki anlamının farklı boyutlara işaret ettiği gözlemlenmektedir. Türk Dil
Kurumu ( 1998 ) sözlü ğünde, “bir toplum içerisinde ki şilerin benimsedikleri, uymak
7
zorunda bulundukları davranış biçimleri ve kuralları” olarak tanımlamıştır (2). Özünde bu
tanımın oldu ğu bir çok tan ım yap ılabilmektedir. Örne ğin ; Hançerlio ğlunun ( 1996 )
tanıma göre ise ahlak insan ın yaradılışıyla ilgilidir ve davran ışlara yön veren mizaç ve
huylarla ilgilidir. Ba şka bir tan ımda, ahlak, bireysel ve toplumsal ili şkilerin
düzenlenmesinde, sürekli ön plana çıkmış bir olgudur.
İnsanlar davran ışlarını bir tak ım de ğer yarg ılarına göre düzenlemektedir. Bir
hareketin yapılması ya da yapılmaması “ iyi- kötü”, “ do ğru- yanlış”, “ güzel- çirkin” gibi
kriterlere göre de ğerlendirilmektedir. Ancak ahlak denilen bu de ğerler bütünü özellikle
toplumdan topluma hatta meslekten mesle ğe farklılık göstermektedir. Ancak günümüz
küreselleşen yapısında ise ortak baz ı değerlerin oluşturduğunu söylemek mümkündür(3).
Nutall’a ( 1997 ) göre ise ahlak; yanl ış veya do ğru, iyi veya kötü erdem ve kusur ile
yaptıklarımızı ve yaptıklarımızın sonuçlarını değerlendirmeyle ilgilidir”. (3)
Ahlak, bireylerin, sosyal gruplar ın ve toplumlar ın faaliyetlerini ahlaki kurallar ve
ilkeler bakımından değerlendirdikleri bir süreçtir. Bu değerlendirmede esas alınan kriterler
ise geleneksel inançlar, ula şılmak istenen idealler, arzulanan hedefler, kar şılıklı saygı ve
dürüstlüğe dayalı olan kaliteli bir ilişki kurma sürecidir (4).
Griffin ( 1996 ) ise ahlak ı, bir davran ışın, faaliyetin ya da karar ın doğru olup
olmadığına ilişkin bireylerin kişisel inançları olarak tanımlar. Schweitzer ise ahlakı, “ iyiye
karşı olan ilgimiz, sadece kendimizin de ğil, diğerlerinin de iyiliğini isteme ihtiyacı olarak
tanımlanmıştır (5). Cevizci ( 2002 ) ise ahlak ı, “ insanın başka varlıklara belirli normlara
göre gerçekleşen ilişkiler toplamını, insanın söz konusu ilişkileriyle bu varlıklara yönelen
eylemlerini düzenleyip anlamlandıran norm ve kurallar bütününü işaret etmektedir (6).
Griffin’e ( 1996 ) göre ise bireylerin ahlaki yap ıları, ailelerinin , arkada şlarının ,
hayat tecrübelerinin , ki şisel değer ve huylar ının ve durumsal faktörlerin bir bile şimidir.
Cüceloğlu ( 1996 ) da bireylerin ahlaki standartlar ını, daha çocukken anne babalar ının
kendi davranışlarına verdikleri tepkiler ve onlar ın seçmelerine müsaade ettikleri davran ış
biçimleri ile olu şturmaya başladıklarını savunur. Bununla birlikte her birey kendi benlik
tanımlaması içerisinde ailenin tüm düzenini yans ıtır. Çocuklar,yüksek ahlaki standartlara
eğer di ğer aile üyelerinin bu yüksek standartlara ba ğlı olduklar ını görür ve bunlara
uymaları durumunda ödül, uymamalar ı durumunda ceza ile kar şılaşırlarsa ,daha kolay
uyum sa ğlayabilmektedirler. Di ğer taraftan , e ğer aile üyeleri ahlaks ız davran ışlar