söylem analizi üzerinden hayvanın değişen statüsü hakkında bir inceleme

332 Pages·2017·10.7 MB·Turkish

Hacettepe  Üniversitesi  Sosyal  Bilimler  Enstitüsü  
Antropoloji  Anabilim  Dalı    

ÖZNEDEN  NESNEYE:  SÖYLEM  ANALİZİ  ÜZERİNDEN  
HAYVANIN  DEĞİŞEN  STATÜSÜ  HAKKINDA  BİR  İNCELEME  

Sezen  Ergin  Zengin  

Doktora  Tezi  

Ankara,  2017

ÖZNEDEN  NESNEYE:  SÖYLEM  ANALİZİ  ÜZERİNDEN  HAYVANIN  DEĞİŞEN  
STATÜSÜ  HAKKINDA  BİR  İNCELEME  

Sezen  Ergin  Zengin  

Hacettepe  Üniversitesi  Sosyal  Bilimler  Enstitüsü  
Antropoloji  Anabilim  Dalı    

Doktora  Tezi  

Ankara,  2017

v

ÖZET

Ergin Zengin, Sezen. Özneden Nesneye: Söylem Analizi Üzerinden Hayvanın Değişen
Statüsü Hakkında Bir İnceleme, Doktora Tezi, Ankara, 2017.

Bu tezde hayvanın toplumsal inşasının dildeki yansımalarına bakılarak eski Türk dilli
topluluklardan günümüze hayvanın statüsündeki değişimin ortaya konulması
amaçlanmaktadır. Hayvanın statüsü, her toplumsal olguda olduğu gibi, kültürel, tarihsel,
siyasal ve ekonomik koşullar etrafında şekillenmektedir. Hayvanın aşağı statüsü, neolitik
devrim ve evcilleştirme sonrasında insanın doğa ve hayvanlar ile kurduğu uyumlu
ilişkinin bozulmasıyla başlayan bir sürecin sonucudur. İnsanın hiyerarşik üstünlüğü,
insan ve hayvan arasındaki farklara odaklanan bir bakış açısıyla inşa edilmekte ve giderek
normalleşen bu aşağı statü yansımasını dilde bulmaktadır. Çalışmada dil, söylem ve
ideoloji kavramları çerçevesinde söylemin insanların zihinsel dünyasını nasıl yansıttığı,
gerçekliğin nasıl inşa edildiği, iktidar ilişkilerini nasıl kurulduğu, meşrulaştırıldığı ve
sürdürüldüğü, üstün insan-aşağı hayvan ikiliğinin pratikte hayvanların aleyhine nasıl
çalıştığı tartışılmıştır. Kültür-din, ekonomik düzen ve siyasi düzenin belirleyiciliğindeki
ideoloji-mitolojide gizlenen insan-hayvan ilişkilerinin mahiyeti eleştirel söylem
çözümlemesi yoluyla ortaya konulmuştur.
Eski Türk dilli topluluklarda hayvanın insan karşısındaki yeri Oğuz Kağan Destanı, Irk
Bitig ve Dede Korkut Hikâyeleri’nde aranmış ve hayvanlar etrafındaki dünya görüşleri
Altay kozmolojisi ve animistik- şamanistik inançlar ekseninde incelenmiştir. Toplumsal
analiz, söylemsel analiz ve eleştirel söylem çözümlemesi, bu metinlerde farklı
derecelerde olsa da hayvanların (ve doğanın) insanın zihinsel dünyasında hareketli,
değişken ve renkli bir imge yaratmış olduklarını göstermektedir. Hayvanlar insanlarla
aynı evrensel yasalara tabi, aynı kaderi paylaşan güçlü failler olarak inşa edilirler ve
insanlarla eşit zihinsel yetilere sahiptirler.
Modern dönemde ise hayvanlar insan-merkezci ve türcü bakış açısının kurbanları
olmakta, sayısız sektörde insan çıkarları çerçevesinde sömürülmektedirler. Hayvanların
günümüzdeki aşağı statüsü egemen türcü ideolojinin bir ürünüdür ve kurulan hegemonya
vi

öylesine başarılıdır ki insan-hayvan arasındaki iktidar ilişkileri sorgulanmaz, normal ve
doğal kabul edilir. Bu ideolojileri yaratıp sürdüren kapitalist üretim tarzı ve ulus-devlet
anlayışı insanların hayvanlara ve doğaya bakışını değiştirmiştir. Sınai hayvancılık
metinlerine uygulanan eleştirel söylem çözümlemesiyle hayvanların çoğunlukla cansız
nesneler, makineler ya da sadece fizyolojik tepkiler veren pasif canlılar olarak inşa
edildiği görülmüştür. Çeşitli yöntemlerle hayvanların biricikliği, öznelliği, failliği,
kişilikleri silinmekte, hayvanlar insanlar tarafından yaratılan yapay kategorilere
sıkıştırılmakta ve verimliği, kârı arttırmaya yönelen iktisadi aklın nesnesi haline
gelmektedir.
Bu çalışma antropoloji, eleştirel söylem çözümlemesi, eleştirel hayvan çalışmaları ve
posthümanizm bağlamında hayvanlar üzerindeki tahakkümün ideolojik-söylemsel
kaynaklarını araştırmakta ve insan-hayvan dikotomisi, insan üstünlüğü, insan-
merkezcililk gibi kavramlar etrafında eleştirel bir okuma sunmaktadır.

Anahtar Sözcükler
eleştirel söylem çözümlemesi, eleştirel hayvan çalışmaları, ideoloji, kapitalizm,
şamanizm, animizm, türcülük , insan-merkezcilik
vii

ABSTRACT

Ergin Zengin, Sezen. From Subject to Object: An Analysis of the Changing Status of the
Animal Through Discourse Analysis, Doktora Tezi, Ankara, 2017.
The aim of this study is to reveal the transformation of the status of animal from the early
Turkic- speaking peoples to modern-day Turkey by looking at the linguistic reflections
of their social construction. The status of the animal is shaped around cultural, historical,
political and economic conditions, as in every social phenomenon. The lower status of
animals is the result of a process which begins with the destruction of the harmonious
relationship that humans had with nature and animals following neolithic revolution and
domestication. The hierarchical superiority of human is constructed with a focus on the
differences between human beings and animals, and it increasingly finds its reflections
on language. In this study, within the framework of language, discourse and ideology it
has been investigated how discourse reflects the world view of people, how reality is
constructed, how the relations of power are established, legitimized and sustained, and
how the duality of superior human-inferior animal pair practically worked against
animals. The nature of human-animal relations hidden in ideology-mythology determined
by culture-religion, economic order and political order has been put forward via critical
discourse analysis.
The status of animal compared to human beings in the early Turkic-speaking peoples was
sought out in the Epic of Oguz Kagan, Irk Bitig and the Tales of Dede Korkut, and the
world views around animals were examined in terms of Altai cosmology and animistic-
shamanistic beliefs. Social analysis, discursive analysis and critical discourse analysis
show, although at different levels, that animals (and nature) have created a dynamic, fluid
and colorful image in the mental world of human. Animals are constructed as powerful
agents who share destiny with humans; are subject to the same universal laws as humans;
and have equal mental capacity with humans.
In the modern era, animals are victims of an anthropocentric and speciesist viewpoint,
and are exploited on the grounds of human interests in numerous sectors. The current
lower status of animals is a product of the dominant speciesist ideology, and the