Sovyet Rusya tarihi: Bolşevik devrimi 1917-1923

395 Pages·1989·2.09 MB·Turkish

by  Carr

METIS YAYINLARI
BOLŞEVİK DEVRİMİ
1917-1923, CİLTI
Edward Hallett Carr 1892 yılında Lonra'da doğdu. Mer­
chant Taylors School ve Cambridge Trinity College'da
öğrenim gördü. 1916'da Dışişleri Bakanlığı'nda çalış­
maya başladı. 1927'de Moskova'ya ilk gezisini yaptı.
1936'da Dışişleri Bakanlığı'ndan ayrıldı ve 1936-47
arasında Abersiwyih'deki Wales Üniversİtesi'nde uluslara­
rası politika profesörü olarak ders verdi. 1941-46 arasında
The Times gazetesinin yayın yönetmeni yardımcılığını
yaptı. 1953-55 arasında Oxford Üniversİtesi'ne bağlı Bal-
liol College'da, 1955'ten sonra da Trinity College'da
çeşitli akademik görevler üstlendi. Birçok kitabı arasında
başlıcalan şunlardır: The Romantic Exiles (1933), The
Twenty Years' Crises, 1919-1939 (1939), Conditions of
Peace (1942), The Soviet Impact on the Western World
(1946), The New Society (1951), What is History? (Ta­
rih Nedir?) (1961) ve Sovyet Rusya Tarihi adlı dizide
The Bolshevik Revolution 1917-1923 (3 cilt), Interreg­
num 1923-1924 (1 cilt) ve Socialism in One Country
1924-1926 (3 cilt).
METIS YAYINLARI
Başmusahip Sokak 3/2, Cağaloğlu/Istanbul
BOLŞEVİK DEVRİMİ 1917-1923, ClLT I
Özgün Adı: The Bolshevik Revolution 1917-1923
Ilk ingilizce Basımı: Macmillan, 1950
Diğer Basımları: Pelican Books, 1966-77,
© Edward Halle« Can, 1950.
Bütün Türkçe Yayım Haklan
Metis Yayınları'na Aittir.
Birinci Basım: Kasım 1989.
Takım No: ISBN 975-7650-19-6
Cilt No: ISBN 975-7650-20-X
Dizgi: Metis Yayıncılık Ltd.
Baskı: Ayhan Matbaacılık
Cilt: Nurettin Mücellithanesi
SOVYET RUSYA TARIHI
BOLŞEVİK DEVRİMİ
1917-1923
CİLT I
EDWARD HALLETT CARR
Çeviren: Orhan Suda
METİS YAYINLARI
ÖNSÖZ
1917 Ekim Devrimi'ni esas alarak Rusya'nın tarihini yazmaya kalkışmanın
cüretli bir iş olduğu şüphesiz herkesçe açıktır; bu girişime göz yumanlar
eserdeki kusurları hoş görsünler. Sovyet Rusya tarihinin, ne Marksist
kökenden gelen, ne de Rus asıllı olan bir İngiliz tarafından yazılması
büsbütün cüretli bir iş olarak görülebilir. Fakat, bu alanda doldurulacak
boşluğun çok geniş oluşu böyle bir cüreti bağışlatır sanırım. Batı ya da orta
Avrupa hakkında ingiltere'de ya da Amerika Birleşik Devletleri'nde
yayımlanan eserlerin yazarları, Fransa, İtalya, Almanya gibi Ülkelerin poli­
tika ve kurumlarının, örneğin, İngiltere ya da Amerika İle kurulacak benzer­
likler sayesinde açıklanabileceği gibi bir inanç taşırlar çoğu zaman. Aklı
başında hiç kimse, Lenin, Troçki ve Stalin'in Rusyası'nı, MacDonald, Bald­
win ve Churchİll'in İngilteresi'nin ya da Wilson, Hoover ve Franklin
Roosevelt Amerikası'nın arşınıyla ölçmeye kalkışmayacaktır. Sovyet Rus­
ya tarihçisi, çalışmasının her aşamasında, ciddi her tarihçiye düşen çifte bir
görevin; kahramanlarının görüş ve amaçlarını imgelem gücüyle kavramak­
la, onların gerçekleştirdiklerinin evrensel anlamı hakkında temel bir
değerlendirmeyi birleştirme gereğinin son derece bilincinde olmalıdır.
Devrim olaylarının tarihini yazmak değildi istediğim (daha önce
birçokları tarafından anlatıldı bu olaylar); Devrim'in yarattığı siyasal, sos­
yal ve ekonomik düzeni yazmak istiyordum ben. Amacım bu olduğu için,
Lenin 1923 ilkbaharında (Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin te­
mellerinin atılışı ile hemen hemen aynı tarihte) siyaset sahnesinden kesin­
likle çekilmeden önce kurulmuş olan Sovyet toplumunun yapısını tahlil
edeceğim uzun bir giriş bölümü tasarladım Önce. Ama konuya eğilince, bu
çerçevenin Lenin'in gerçekleştirdiği şeyin büyüklüğünü ve onun gelecek
üzerindeki etkisini belirtmekte gülünç denecek kadar yetersiz olduğu ortaya
çıku. Bu bölüm tek bir cilt olarak yeniden planlandı ve Bolşevik Devrimi,
1917-1923 adıyla Uç ciltte tamamlanacak olan daha geniş kapsamlı bir eser
6 ÖNSÖZ
haline geldi. Bunun I., II. ve İTİ. kısımları İlk cildi olunurdu.1
Bolşevik Devrimi, 1917-1923 kendi içinde bir bütün oluşturmakla bir­
likte, daha geniş kapsamlı bir esere giriş olma görünümünden bir şeyler
taşımaktadır gene de. Kapsadığı dönemin olaylarının ı;uıı bir anlatımı ol­
maktan çok, gelecekteki gelişmelerin ana hatlarını meydana getiren olay­
ların bir tahlilini içermeyi amaçlıyor. Örneğin, iç savaşın seyrini ve
sonuçlarını, özellikle III. Kısım'da birçok vesileyle tartışmış olmama ve V.
Kısım'da da ele alacak olmama rağmen okur, bunun ayrıntılı bir hikâyesine
rastlamayacaktır bu kitapta. Öte yandan, ilk bölümlerimi, doğrudan
sonuçlan önemsiz görünse de, devrim tarihinin son bölümünde büyük bir
rol oynayan 1917 öncesi olaylarına ve polemiklerine ayırmakta lereddüd et­
medim. John Reed'in Ten Days thai Shook the World (Dünyayı Sarsan On
Gün, 1919) ve M.Philips Price'ın My Reminiscences of the Russian Revo­
lution ("Rus Devrimi Anılarım", 1921) adlı kitaplan devrimi tüm canlılığı
ile yansıtmaktadır; iç savaş dönemini tam olarak anlatan İngilizce bir kitap
arayanlar, W.H.Chamberlin'in iki ciltlik History of the Russian Revolu­
tion, 1917-1921 ("Rus Devrimi Tarihi", 1935) adlı eserine başvurabilirler.
Çağdaş tarihi yazmanın rizikoları vardır. Fakat bunların, uzak bir
geçmişi anlatan tarihçinin karşılaştığı rizikolardan daha tehlikeli olduğuna
inanmadım hiçbir zaman. Çünkü zamanın, bir ayıklama ve aşınma
sürecinden geçirerek, gerçeği daha erişilebilir boyutlara indirgediği ama ge­
riye en güvenilir olanlarının kaldığını hiçbir şekilde garanti etmediği
kanıtlarla yüz yüzedir uzak bir geçmişi anlatan tarihçi. Sovyet Rusya ta­
rihçisinin, kaynakların azlığından ya da güvenilir olmayışından ötürü,
olağanüstü güçlüklerle karşılaştığına inanılır genellikle. 1928'den sonraki
dönem için haklı görülebilecek olan bu inanış, bizim ele aldığımız, gerek
olgular, gerekse fikirlerin dile getirilişi açısından belgelerin bir bütün olarak
az rasdanan bir İçtenlik taşıdığı bu dönem için hiç de geçerli değildir. Sov­
yet makamları, kendi ülkelerinin tarihini ve kurumlarını İncelemek isteyen
komünist olmayan kişilerin Sovyeüer Birliği'ni ziyaret etmelerine ve orada­
ki kitaplıklarda çalışmalarına imkân tanımamakta ayak dirediklerinden,
ağırlıklı olarak diğer ülkelerin kitaplıklarından yararlanmak zorunda kaldım.
Bunlar arasında kaynaklar yönünden en zengin olanları Birleşik Devleüer ki­
taplıktandır. Bu bakımdan, 1948'de Birleşik Devletler'e gitmemi ve ülkenin
1. İV. Kısım'ı içeren ikinci cilı ("Ekonomik Düzen") ve V. Kısım'ı içeren üçüncü
cüt ("Sovyeı Rusya ve Dünya") 1952-1953 yıllarında; bu dizinin iktidar Boşluğu,
1923-1924 başlıklı ikinci kitabı 1954'te; Tek Ülkede Sosyalizm, 1924-1926 başlıklı
üçüncü kitabı ise, üç cilı halinde, 1958, 1959 ve 1964'te yayımlandı.
ÖNSÖZ 7
büyük bölümünü ziyaret etmemi sağlayan Princeton'daki Institute for Ad­
vanced Studies'e, Columbia ve Standford Üniversitesi yöneticilerine derin
bir minnettarlık duyuyorum. Columbia, Harvard, Standford Üniversiteleri'
nin kitaplıkları, New York Public Library ve Library of Congress, Sovyet­
lerle İlgili belgeler bakımından son derece zengin; bu kitaplıkların görevli­
lerine ve çalışanlarına yardımlarından dolayı yürekten teşekkür ederim.
Bununla birlikte, çalışmanın büyük bir bölümü İngiltere'de gerçekleşti.
Başlıca üniversitelerimizde, Sovyetler'le ilgili çalışmalara gerekli ko­
laylıkların sağlanması için daha yapılacak çok şey var ise de, dostların
cömert yardımlarından yararlanma şansına sahiptim; onların farklı
görüşleri, çoğu zaman, benim görüşlerimin açıklığa kavuşmasına katkıda
bulundu. Sayın Isaac Deutscher müsveddelerin tamamım okudu, onun derin
bilgisinden, olgulara ve yorumlara ilişkin birçok konuda tavsiyelerinden ya­
rarlandım. Londra Üniversitesi'ne bağlı School of Slavonic and East Euro­
pean Studies'de öğretim üyesi A.Rothstein bazı bölümleri okudu, değerli
eleştirilerde ve yorumlarda bulundu. Glasgow Üniversitesi Department for
the Study of the Social and Economic Institutions of the USSR'dan Dr.
R.Schlesinger Bolşevik kendi kaderini tayin hakkı öğretisine ilişkin
bölümün, sayın Rachmilevich ise, erken dönem parti tarihi hakkındaki ilk
bölümün okunmasında aynı işi üstlendiler. Sayın Jane Degras bütün bir cil­
din provalarını okudu, esasa ve şekle ait birçok düzeltmeler önerdi. Vaktiyle
London School of Economics kitaplığında görevli, şimdiyse, University
College, Leİcestcr'da öğretim üyesi Dr. Uya Neustadt, kitaplığın muazzam
kaynaklarından yararlanmamda paha biçilmez yardımda bulundu. British
Museum'dan J.C.W.Horne, School of Slavonic Studies'den kitaplık yönet­
meni Dr. L.Loewenson ve Royal Institute of International Affairs kitaplık
görevlileri hiç yüksünmeden sürekli yardımcı oldular bana. Onların hepsine
bu önsözde yeterince ödeyemeyeceğim bir minnet borcum olduğunun bilin­
cindeyim. Ama bu vesileyle, belirtmeden geçemeyeceğim bir nokta, benden
yardımlarını esirgemeyenlerin ya da bana tavsiyelerde bulunanların hiçbi­
rinin hatalarımdan ya da görüşlerimden sorumlu olmadığıdır onların hiçbi­
rinden yazdığım her şeye katılmalarını bekleyemem. Gene de derin ve içten
bir minnettarlık duyuyorum kendilerine. Bu uzun vadeli girişimi mümkün
kılan yayımcılarıma da teşekkür etmek İsterim bu vesileyle.
Belirtilmesi gereken bazı teknik ayrıntılar kalıyor geriye. Rusya
hakkında yazanlar için daima ürkütücü olan İki sorundan biri takvim, biri de
transkripsiyon sorunudur. Rusya'da 25 Ekim/7 Kasım 1917'den önce mey­
dana gelen olaylar o dönemin Jülyen takvimine göre belirtilmiştir bu kitap-
8 ÖNSÖZ
ta. Rusya dışında meydana gelen olaylarda ise Batı takvimi esas alınmıştır.
Karışıklığa yol açabilecek her durumda hangi takvime göre tarih düştüğümü
belirttim. Rusya'da 25 Ekim/7 Kasım 1917 ile (Rusya'nın Batı takvimini
kabul ettiği) 1/14 Şubat 1918 arasında cereyan eden olaylar her iki takvime
göre belirtildi. 1/14 Şubat 1918'den sonra meydana gelen olaylar için Batı
takvimi esas alındı. Hiçbir transkripsiyon sistemi, bu sistemi icad eden fi­
lolog dışında, hiç kimseyi tam olarak tatmin etmez; benim kabul ettiğim
sistem, birkaç ayrıntı dışında, Library of Congress'in uyguladığı sistemi iz­
liyor yaklaşık olarak. Özel isimleri yazarken, acaiplikten kaçınmak İçin,
sistemden vazgeçtiğim oldu bazen. Örneğin, Gertscn yerine Herzen [Türkçe
metin: Herzen], Aksel'rod yerine Axelrod (T.m. Aksclrod], Zinov'ev yerine
Zinoviev [T.m. Zinovyev] ve Ordzhonikidze yerine Orjonikidze [T.m. Or-
jonikidze] diye yazdım. Kimi zaman da bilinen biçimleri koruma adına tu­
tarlılıktan vazgeçtim: Jugashvili ya da Dzhugashvilİ yerine Djugashvili
kullandım [T.m.Cugaşvilİ] ve Zhordania yerine Jordania [T.m. Jordanya].
Dzerzhinsky adını da yazarın Latince metinlerinde kullandığı ve muhteme­
len adının Polonya dilindeki karşılığı olan Dzierzynski'ye yeğledim
[T.m.Cerjinzki], Bu tip durumlarda tutarsızlığımda bile tutarlı davrana­
mamış olsam da, yalnızca böyle güçlüklerle hiç uğraşmamış olanların beni
anlayışsızlıkla karşılayacaklarını düşünüyorum.
Bolşevik Devrimi, 1917-1923 için başvurduğum kaynakların bibliyog­
rafyası üçüncü ciltte yer alıyor. Bu cilde kadar dipnodann, konuyu yeterince
aydınlattıklarını umuyorum. Marx ve Engels'in eserlerinin, Almanca tam
basımı mevcut değil, Historisch-Kritische Gesamtausgabe, Marx-Engels-
Lenin Ensütüsü'nün desteği ile, 1. Kısım'ın (İlk Yazılar) sadece ilk yedi cil­
dini; HI. Kısım'ın (Marx-Engels, Mektuplaşmalar) dört cildini yayımladı.
Olabildiğince başvurdum bu eserlere, öte yandan, bu eserlerin, gene Marx-
Engels-Lenin EnstitüsU'nce hemen hemen tamamı yayımlanmış Rusça
çevirilerinden yararlandım. Lenin'İn eserlerine gelince, henüz tamamlan­
mamış olan ve değerli nodann tümünün yer almadığı dördüncü basımının
yerine, İkinci basımını kullandım (üçüncüsü bunun tekrar basımıdır). Ki­
tabımın ilk cildi baskıya girdiğinde, Stalin'in eserlerinin ilk oniki cildi (on-
alü cilt olarak tasarlanmışu) hazırdı. Troçki'nin eserlerinin, 1925 ve 1927
yıllan arasında, Moskova'da yapılan toplu basımı tamamlanmamıştı. Ama
ben, bu basımda yer alan yazılan kullandım. Lenin ve Stalin'in parti ya da
Sovyet kongrelerinde vb., yaptıktan konuşmalar, sıradan araştırıcının daha
güç erişebileceği kongre resmi tutanaklarından değil, toplu eserlerden alındı.
Kontrol ettiğim kadarıyla, ıranskripsiyonlann doğruluğuna güvenilebilir.
ÖNSÖZ 9
Diğer konuşmacılar resmi tutanaklara göre belirtildi. Rusça gazeteler
İngiltere'de eksiksiz bulunamadığı (bazen de okunamaz halde oldukları) için,
doğruluğunu araşıırmaksızın, ikinci elden aktarmak zorunda kaldım çoğu
kez. Marx, Engels, Lenin, Troçki ve Stalin'in toplu eserleri dışında,
başvurduğum kaynakların yayım tarihlerini belirttim. Yayım yeri, bir
şüpheye yol açabilecek durumlarda belirtildi ancak. Aksi belirtilmedikçe ya
da eserin İçeriği bir belirtmeyi gerektirmedikçe (örneğin, resmi Foreign Re­
lations of the United States gibi) İngilizce eserlerin Londra'da yayımlanmış
olduğu varsayıldı. Sovyet kurumlarının adlanın kısaltmalarla vermek (örne­
ğin, VTsIK, Komintern gibi), vazgeçilemeyecek kolaylıklar sağlıyor. Fakat
bir kurumdan ilk kez söz ettiğimde adını tam olarak belirttim daima ve ki­
tabın sonuna kısaltmaların bir listesini ekledim.
E.H.CARR
20 Nisan 1950
İÇİNDEKİLER
KISIM I
İnsan ve Aygıt
1 BOLŞEVIZMIN TEMELLERİ 15
2 BOLŞEVİKLER VE MENŞEVİKLER 36
3 1905 VE SONRASI - 53
4 ŞUBATTAN EKlM'E 75
KISIM II
Anayasal Yapı
5 İKİ DEVRİM 105
6 RSFSC ANAYASASI 122
7 DİKTATÖRLÜĞÜN TAHKİM EDİLMESİ 145
8 PARTİNİN ÜSTÜNLÜĞÜ 174
9 PARTİ VE DEVLET 200
Not A. LENlN'lN DEVLET TEORİSİ 216
KISIM m
Dağılma ve Yeniden Birleşme
10 POLİTİKA, ÖĞRETİ, AYGIT 235
(a) Politikanın Anahatları 235
(b) Gelişen Öğreti 241
(c) Aygıt 254
11 UYGULAMADA KENDİ KADERINI TAYIN HAKKI 264
(a) Batı Sınır Bölgeleri 264
(b) Doğu Sınır Bölgeleri 289
(c) Orta Asya 302
(d) Transkaflcasya Cumhuriyetleri 310
(e) Sibirya 320
12 KENDİ KADERİNİ TAYİN HAKKININ BİLANÇOSU 333