sosyal ps‹koloj‹

154 Pages·2011·1.25 MB·Turkish

T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2291
AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1288
SOSYAL PS‹KOLOJ‹-I
Yazarlar
Yrd.Doç.Dr. Aysel KAYAO⁄LU (Ünite 1, 8)
Doç.Dr. Rüçhan GÖKDA⁄ (Ünite 2, 3, 4, 6, 7)
Prof.Dr. Çi¤dem KIREL (Ünite 5)
Editör
Prof.Dr. Sezen ÜNLÜ
ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹
Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.
“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.
‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›t
veya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.
Copyright © 2011 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹
Genel Koordinatör
Prof.Dr. Levend K›l›ç
Genel Koordinatör Yard›mc›s›
Doç.Dr. Müjgan Bozkaya
Ö¤retim Tasar›mc›s›
Doç.Dr. Nezih Orhon
Grafik Tasar›m Yönetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uçar
Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z
Ö¤r.Gör. Nilgün Salur
Ölçme De¤erlendirme Sorumlusu
Ayhan Tufan
Dil Yaz›m Dan›flmanlar›
Okt. Kevser Candemir
Recep Çolpankan
Kitap Koordinasyon Birimi
Yrd.Doç.Dr. Feyyaz Bodur
Uzm. Nermin Özgür
Kapak Düzeni
Prof. Tevfik Fikret Uçar
Dizgi
Aç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi
Sosyal Psikoloji-I
ISBN
978-975-06-0965-7
1. Bask›
Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 22.600 adet bas›lm›flt›r.
ESK‹fiEH‹R, A¤ustos 2011
‹çindekiler iii
‹çindekiler
Önsöz............................................................................................................ ix
Sosyal Psikoloji Nedir?............................................................ 2 1. ÜN‹TE
G‹R‹fi.............................................................................................................. 3
SOSYAL PS‹KOLOJ‹ NED‹R?......................................................................... 3
SOSYAL PS‹KOLOJ‹N‹N KISA TAR‹H‹......................................................... 5
Sosyal Psikolojinin Avrupadaki Kökleri....................................................... 5
Modern Sosyal Psikoloji................................................................................ 6
SOSYAL PS‹KOLOJ‹DE ARAfiTIRMA YÖNTEMLER‹................................... 8
Deneysel Olmayan Yöntemler..................................................................... 9
Do¤al Gözlem......................................................................................... 9
Survey...................................................................................................... 10
Arfliv Araflt›rmas›...................................................................................... 11
Deneysel Yöntemler...................................................................................... 11
Laboratuvar Deneyleri............................................................................. 12
Alan Deneyleri......................................................................................... 13
Özet................................................................................................................ 14
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 15
Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 16
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›............................................................ 17
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›.............................................................................. 18
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 19
Sosyal Alg›: ‹zlenim Oluflturma ............................................. 20 2. ÜN‹TE
G‹R‹fi.............................................................................................................. 21
‹ZLEN‹M OLUfiTURMANIN B‹REY YAfiAMINDAK‹ YER‹........................... 21
‹ZLEN‹M OLUfiTURMANIN TEMEL ‹LKELER‹............................................. 22
‹ZLEN‹M OLUfiTURMADA KULLANILAN B‹LG‹LER .................................. 22
Roller.............................................................................................................. 23
Fiziksel ‹puçlar›............................................................................................. 23
Ay›r›c› Özellikler............................................................................................ 23
Davran›fllardan Kiflilik Özelliklerini Ç›karsama .......................................... 24
Gruplama (S›n›flara Ay›rma)......................................................................... 24
Ba¤lam›n Etkisi.............................................................................................. 24
‹ZLEN‹MLER‹ BÜTÜNLEfiT‹RME................................................................... 25
De¤erlendirme............................................................................................... 25
Olumsuzluk Etkisi......................................................................................... 25
Olumluluk Yanl›l›¤›....................................................................................... 25
Duygusal Bilgi............................................................................................... 26
Anlam Yükleme............................................................................................. 26
Tutarl›l›k Yükleme......................................................................................... 26
fiemalar........................................................................................................... 26
DAVRANIfiA NEDEN YÜKLEME ................................................................. 27
Yükleme Kuram› (Atfetme Kuram›)............................................................. 27
Uygun Ç›karsamalar Kuram›......................................................................... 27
Birlikte De¤iflim Kuram›............................................................................... 28
iv ‹çindekiler
YÜKLEME SÜREC‹NDE YANLILIKLAR......................................................... 28
Temel Yükleme Hatas›.................................................................................. 28
Oyuncu-Gözlemci Yanl›l›¤›........................................................................... 29
Yanl›fl Yanl›l›k Bilgisi.................................................................................... 29
Kendine Hizmet Eden Yükleme Yanl›l›¤›.................................................... 29
Özet ............................................................................................................... 30
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 33
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 34
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 34
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 34
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 35
3. ÜN‹TE Sosyal Bilifl................................................................................ 36
G‹R‹fi.............................................................................................................. 37
SOSYAL B‹L‹fi................................................................................................ 37
Sosyal S›n›flama............................................................................................. 37
SOSYAL B‹L‹fi VE fiEMALARIN KULLANIMI................................................ 39
fiemalar›n Düzeni.......................................................................................... 39
fiemalar›n Avantajlar›..................................................................................... 39
fiemalar Bilgiyi Kullanmam›za Yard›mc› Olurlar................................... 39
fiemalar An›msamam›za Yard›mc› Olurlar............................................. 40
fiemalar Bilgi ‹fllemeyi H›zland›r›rlar...................................................... 40
fiemalar Otomatik Yarg›da Bulunmaya Yard›m Ederler....................... 40
fiemalar Bilgideki Boflluklar› Doldurur ................................................. 40
fiemalar Yorumlamaya Yard›mc› Olurlar............................................... 41
fiemalar Beklentiler Oluflturur................................................................ 41
fiemalar Duyufllar ‹çerir.......................................................................... 41
KALIP YARGILAR.......................................................................................... 42
Kal›pyarg›lar› Harekete Geçiren Faktörler .................................................. 43
Kal›pyarg›sal Düflünmenin ‹fllevleri.............................................................. 43
Cinsiyet Bilgisi S›kça Kal›pyarg›lar Üzerine Kuruludur........................ 43
Kal›pyarg›lar S›kça Yan›lt›c› ‹liflkiler Üzerine Kuruludur...................... 44
Kal›pyarg›larla Düflünme, Daha Çok Güçlünün Özelli¤idir ................ 44
Z‹H‹NSEL KISA YOLLAR............................................................................... 45
Temsililik K›sa Yolu ..................................................................................... 45
Bilinirlik K›sa Yolu........................................................................................ 45
Simülasyon K›sa Yolu................................................................................... 46
SOSYAL B‹L‹fiTE HANG‹ fiEMA NE ZAMAN KULLANILIR?........................ 46
Çevre.............................................................................................................. 46
Farkl›l›k.......................................................................................................... 47
Roller.............................................................................................................. 47
Öncelik........................................................................................................... 47
‹pucu Verme.................................................................................................. 47
Önem............................................................................................................. 48
Bireysel Farkl›l›klar........................................................................................ 48
Amaçlar.......................................................................................................... 48
ATFETME....................................................................................................... 49
Atfetmede Yaflanan Tarafgirlikler................................................................. 50
‹çindekiler v
Özet................................................................................................................ 51
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 52
Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 53
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›............................................................ 53
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›.............................................................................. 53
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 54
Sosyal Etki ve Sosyal Güç....................................................... 56 4. ÜN‹TE
G‹R‹fi.............................................................................................................. 57
KÜLTÜR - KÜLTÜRLEME - KÜLTÜRLENME -KÜLTÜRLEfiME.................... 57
UYUM............................................................................................................ 57
Muzaffer fierif’in Uyum Araflt›rmalar›........................................................... 58
Akran Bask›s›na Uyma.................................................................................. 58
UYUM DAVRANIfiININ NEDENLER‹............................................................ 59
Bilgisel Etki; Do¤ru Davranma Arzusu........................................................ 59
Normatif Etki; Be¤enilme Arzusu................................................................. 59
‹NSANLAR NE ZAMAN UYUM GÖSTER‹R.................................................. 60
Grubun Büyüklü¤ü....................................................................................... 60
Grup Bütünlü¤ü............................................................................................ 60
Grubun Vaadi................................................................................................ 60
Bireycilik Arzusu........................................................................................... 61
Az›nl›k Etkisi: Gruplarda Yenilik.................................................................. 61
BOYUN E⁄ME - ‹TAAT................................................................................ 61
‹nsanlar› Etkileme Yollar›.............................................................................. 61
Ödüller........................................................................................................... 61
Bask›............................................................................................................... 62
Uzmanl›k........................................................................................................ 62
Bilgi................................................................................................................ 62
Yasal Otorite.................................................................................................. 62
Acizli¤in Gücü............................................................................................... 62
Boyun E¤dirme Teknikleri............................................................................ 63
Önce Küçük, Sonra Büyük Rica Tekni¤i (Foot-in-the door
Tekni¤i).................................................................................................... 63
Önce Büyük, Sonra Küçük Rica Tekni¤i (The door in the face
Tekni¤i).................................................................................................... 63
Giderek Artan Ricalar Tekni¤i (The low ball Tekni¤i)......................... 64
Sadece O De¤il Tekni¤i (The that’s not all) ........................................ 64
S›rad›fl› ‹stek Tekni¤i (The pique Tekni¤i)............................................ 64
D›fl Bask›ya Direnme.................................................................................... 64
OTOR‹TEYE BOYUN E⁄ME........................................................................ 65
Milgram Deneyleri......................................................................................... 65
Özet ............................................................................................................... 67
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 68
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 69
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 69
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 70
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 70
vi ‹çindekiler
5. ÜN‹TE Tutum ve Tutum De¤iflimi..................................................... 72
G‹R‹fi.............................................................................................................. 73
TUTUM NED‹R?............................................................................................. 73
TUTUMLA ‹LG‹L‹ KAVRAMLAR.................................................................... 74
‹nançlar.......................................................................................................... 74
De¤erler......................................................................................................... 74
Normlar.......................................................................................................... 75
‹deolojiler....................................................................................................... 75
Sosyal Temsiller............................................................................................. 75
TUTUMUN B‹LEfiENLER‹.............................................................................. 75
Duyusal Bileflen............................................................................................. 75
Biliflsel Bileflen............................................................................................... 75
Davran›flsal Bileflen....................................................................................... 76
TUTUM VE DAVRANIfi................................................................................. 76
TUTUMLARIN DE⁄‹fi‹M‹NE KURAMSAL YAKLAfiIMLAR........................... 77
Ö¤renme Kuramlar›...................................................................................... 77
‹fllevsel Kuramlar........................................................................................... 78
Biliflsel Tutarl›l›k Kuramlar›.......................................................................... 78
Biliflsel Denge Kuram›............................................................................ 78
Biliflsel Uygunluk Kuram›....................................................................... 79
Biliflsel Tutars›zl›k Kuram› ..................................................................... 79
Alg›sal Yaklafl›mlar........................................................................................ 80
‹kna Edici ‹letiflim......................................................................................... 80
TUTUMLARIN ÖLÇÜLMES‹........................................................................... 80
TUTUMLAR VE ‹fi TATM‹N‹......................................................................... 80
Özet................................................................................................................ 83
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 84
Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 85
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›............................................................ 86
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›.............................................................................. 86
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 87
6. ÜN‹TE Kiflileraras› Çekicilik ve Yak›n ‹liflkiler................................... 88
G‹R‹fi.............................................................................................................. 89
K‹fi‹LER ARASI ÇEK‹Ç‹L‹K VE YAKIN ‹L‹fiK‹LER‹N TEMEL‹...................... 89
TOPLUMSAL ‹L‹fiK‹LER‹N YARARLARI........................................................ 90
YALNIZLIK DUYGUSU................................................................................. 91
Yaln›zl›k Riski Olanlar.................................................................................. 91
K‹fi‹LERARASI ÇEK‹C‹L‹⁄‹N ETKENLER‹.................................................... 92
Fiziksel Yak›nl›k............................................................................................ 92
Tan›fl›kl›k........................................................................................................ 93
Benzerlik........................................................................................................ 93
Olumlu Kiflisel Özellikler.............................................................................. 94
Fiziksel Özellikler.......................................................................................... 94
C‹NS‹YET ROLLER‹ VE ÇEK‹C‹L‹K ............................................................. 95
ÇEK‹C‹L‹KLE ‹LG‹L‹ ARAfiTIRMA BULGULARI........................................... 96
AfiK VE TÜRLER‹........................................................................................... 97
‹çindekiler vii
Üçgen Aflk Teorisi......................................................................................... 98
K›skançl›k...................................................................................................... 99
Aflk Davran›fllar›............................................................................................ 99
YET‹fiK‹NLERDE ROMANT‹K BA⁄LANMA................................................. 100
ROMANT‹K AfiKA ‹L‹fiK‹N ÖTEK‹ KURAMSAL YAKLAfiIMLAR ............... 101
Romantik ‹liflkilerin Sürdürülmesi................................................................ 102
Özet ............................................................................................................... 103
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 106
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 107
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 107
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 108
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 108
Özgeci Davran›fl.......................................................................110 7. ÜN‹TE
G‹R‹fi.............................................................................................................. 111
ÖZGEC‹ DAVRANIfiIN ANLAMI .................................................................. 111
ÖZGEC‹ DAVRANIfi KURAMLARI................................................................ 112
Evrimsel Yaklafl›m......................................................................................... 112
Kültürel Yaklafl›m.......................................................................................... 112
Ö¤renme Yaklafl›m› ..................................................................................... 113
Yükleme Kuram› ve Özgeci Davran›fl......................................................... 114
ÖZGEC‹ DAVRANIfi KARAR BASAMAKLARI.............................................. 114
‹NSANLARDAK‹ ÖZGEC‹ DAVRANIfi FARKLILIKLARI............................... 116
Duygu Durumu ve Özgeci Davran›fl........................................................... 116
Yard›m Etme Güdüleri: Empati ve Kötü Hissetme..................................... 117
YARDIM ETME B‹Ç‹MLER‹........................................................................... 117
Baflkalar›n›n Varl›¤›....................................................................................... 117
Çevresel Koflullar........................................................................................... 118
Zaman Bask›s›............................................................................................... 118
Özet ............................................................................................................... 119
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 121
Yaflam›n ‹çinden .......................................................................................... 122
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 122
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 123
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 123
Sald›rganl›k ..............................................................................124 8. ÜN‹TE
G‹R‹fi.............................................................................................................. 125
SALDIRGANLIK NED‹R?................................................................................ 125
SALDIRGANLI⁄IN KÖKENLER‹................................................................... 127
‹çgüdüsel Yaklafl›mlar................................................................................... 128
Sosyal Ö¤renme Yaklafl›m›........................................................................... 129
SALDIRGANLI⁄IN SOSYAL, DURUMSAL VE K‹fi‹SEL
BEL‹RLEY‹C‹LER‹........................................................................................... 130
Sosyal Belirleyiciler: Engellenme, Tahrik ve Medyada fiiddet.................... 130
Engellenme.............................................................................................. 130
Tahrik ..................................................................................................... 131
Medyada fiiddet....................................................................................... 131
viii ‹çindekiler
Durumsal Belirleyiciler: Alkol ve Yüksek S›cakl›k...................................... 133
Alkol ....................................................................................................... 133
Yüksek S›cakl›k....................................................................................... 133
Kiflisel Belirleyiciler: Kiflilik ve Cinsiyet Farkl›l›klar›................................... 134
Kiflilik....................................................................................................... 134
Cinsiyet Farkl›l›klar›................................................................................. 134
SALDIRGANLI⁄I AZALTMA.......................................................................... 135
Ar›nma (Katarsis)........................................................................................... 135
Cezaland›rma................................................................................................. 136
Sald›rgan Olmayan Davran›fllar›n Model Al›nmas›...................................... 136
Sosyal Beceri E¤itimi..................................................................................... 136
Özet ............................................................................................................... 138
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 140
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 141
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 142
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 143
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 144
Sözlük ................................................................................... 145
Önsöz ix
Önsöz
Bu kitap, sosyal psikolojiyi tan›t›c› bir nitelik tafl›maktad›r. Bu kitapta sosyal
psikoloji nedir? Sosyal alg›, sosyal bilifl, sosyal etki ve sosyal güç, tutum ve tutum
de¤iflimi, kiflileraras› çekicilik ve yak›n iliflkiler, özgeci davran›fl ve sald›rganl›k ko-
nular› yer almaktad›r. Bu kitapta karfl›laflaca¤›n›z kavramlar, edinece¤iniz bilgi,
kendinizi ve çevrenizi daha farkl› görmenize yard›mc› olacakt›r.
Girifl bölümü konuyla ilgili genel bilgileri vermektedir. Ünite sonunda yaflam›n
içinden bölümlerini okuyup farkl› örnekler gelifltirebilirsiniz. Sözlük anahtar kav-
ramlar›n sizin toplu görmenize, dizin ise istedi¤iniz konu ve kavram›n geçti¤i say-
falar› h›zl› ve kolay bir biçimde bulabilmenize yard›mc› olacakt›r.
Bu kitab›n bu hale geliflmesinde büyük katk›lar› ve yard›mlar› olan Say›n
Yard.Doç.Dr. D. Alper Altunay’a teflekkürü bir borç bilirim.
Baflar›lar›n›z›n sa¤l›kl› ve mutlulukla geçmesi dile¤iyle.
Editör
Prof.Dr. Sezen Ünlü
SOSYAL PS‹KOLOJ‹-1
1
Amaçlar›m›z
Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;
N sosyal psikolojiyi tan›mlayabilecek;
N sosyal psikolojinin nas›l bir tarihsel geliflim gösterdi¤ini bilecek;
N sosyal psikoloji alan›nda kullan›lan araflt›rma yöntemleri neler oldu¤unu s›-
ralayabilecek ve araflt›rma yöntemlerini karfl›laflt›rabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Sosyal psikoloji • Korelasyon
• Völkerpsikoloji • Survey
• Grup zihni • Laboratuvar deneyi
• Sosyal bilifl • Alan deneyi
‹çindekiler
• G‹R‹fi
• SOSYAL PS‹KOLOJ‹ NED‹R?
Sosyal Psikoloji • SOSYAL PS‹KOLOJ‹N‹N KISA
Sosyal Psikoloji-I
Nedir? TAR‹H‹
• SOSYAL PS‹KOLOJ‹DE ARAfiTIRMA
YÖNTEMLER‹