Sosyal Adalet

12 Pages·2014·0.8 MB·Turkish

Aile ve Toplum Yıl: 12 Cilt: 7 Sayı: 25 Nisan-Mayıs-Haziran 2011
ISSN: 1303-0256
Aile
ve
Toplum
EĞİTİM-KÜLTÜR VE ARAŞTIRMA DERGİSİ
Üniversite Gençliği “Sosyal Adalet”ten Ne Anlıyor?
Sosyal Adalet İlkelerinin Sosyal Adalet Algısı
Üzerindeki Etkisi*
What Do University Students Understand from “Social Justice”?
The Effect of Social Justice Principles on Perception of Social
Justice
Filiz YILDIRIM
Öz Abstract
Problem durumu: Gençliğe yönelik sosyal adalet Standing of the problem: This research which is
araştırmasının yetersiz olmasından hareketle yürütülen carried out because of the inadequacy of researches
bu araştırma gençlerin sosyal adaleti nasıl on social justice towards young people covers to
tanımladıklarını ve algıladıklarını; özellikle eğitim ve determine how young people define and perceive the
toplumsal yaşamdaki koşullarının sosyal adalet ve social justice. It especially includes exploring how their
sosyal adalet ilkelerine ilişkin algılarına nasıl conditions in their societal life and in the university are
yansıdığını belirlemeyi içermektedir. reflected to their perceptions of social justice.
Araştırmanın amacı: Bu araştırma üniversite Aim of research: This research is carried out to
öğrencilerinin sosyal adaleti nasıl tanımladıklarını ve explore how university students define social justice
genel olarak sosyal adalet ilkelerine ilişkin gençlerin and in general the effect of their evaluations about
değerlendirmelerinin sosyal adalet algısı üzerindeki social justice principles on their perception of social
etkisinin belirlenmesi amacı ile yürütülmüştür. justice.
Yöntem: Araştırmada ilişkisel tarama modeli Method: In this research relational scanning model
kullanılmış, Ankara Üniversitesi’ndeki 420 üniversite was used. Interviewed with 420 university students
öğrencisi ile görüşülmüş ve her bir ölçek karşılıklı from Ankara University and each scale was
görüşme yöntemi ile gençlere uygulanmıştır. implemented by face to face method.
Bulgular ve Sonuçlar: Üniversite öğrencilerinin Findings and Conclusions: It was found that
sosyal adaleti genel olarak fırsat eşitliği bağlamında university students generally define social justice
tanımladıkları; sosyal adalet ilkeleri kapsamında depending on equal opportunity principle and the
toplumsal cinsiyet eşitliği, vatandaşlık ve adil dağıtıma evaluations regarding gender equity, citizenship, and
ilişkin değerlendirmelerinin sosyal adalet algısının fair distribution in scope of social justice principles had
farklılaşması üzerinde etkili olduğu bulunmuştur. influence on the differentiation of social justice
perception.
Öneriler: Devletin gençlere yönelik politika ve
programları ihtiyaç ve hak temelli olmalı; aileyi koruma Suggestions: State’s politics and programs
ve güçlendirme yoluyla gençlerin yaşamında sosyal regarding young people should be based on needs
adaletin sağlanmasına çalışmalıdır. and rights. It should also try to provide social justice in
young peoples’ life by means of protecting and
empowering their family.
Anahtar kelimeler: Gençler, sosyal adalet Keywords: Young people, social justice
________________________
(*)Bu araştırma TÜBİTAK (BİDEP-Yurt Dışı Araştırma Burs Programı) tarafından desteklenmiş ve Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri
Enstitüsü’nde “Doktora Tezi” olarak kabul edilen çalışmanın bir bölümüdür
Nisan - Mayıs - Haziran 2011 113
Aile ve Toplum Yıl: 12 Cilt: 7 Sayı: 25 Nisan-Mayıs-Haziran 2011
ISSN: 1303-0256
Aile
ve
Toplum
EĞİTİM-KÜLTÜR VE ARAŞTIRMA DERGİSİ
GİRİŞ olmaktadır. Bu yapılar; toplumu şekillendiren yasalar,
gelenekler, kurumlar ve politikalar aracılığı ile sosyal
Bugün hemen her toplumda sosyal adalet;
adaletsizliğe neden olabilmektedir (Alo-D’Rezario,
küreselleşme, bireyselleşme, demografik değişim ve
2005). Bu bağlamda sosyal adalet toplumdaki her birey
dönüşümlerin baskısı altında yoksulluğu önleme, eğitim
için “ortak iyi”yi sağlamaya dayanmaktadır. Toplumun
ve öğretim, iş alanlarına dahil olma, sosyal güvenlik ve
her üyesi için ortak yararlılığı sağlamak ise toplumsal
refah devletinin aktif hale gelmesi gibi pek çok sosyal
yaşamdaki fırsat ya da kaynakların bireyler arasında
politika alanı için bir amaç olarak görülmektedir.
nasıl dağıtılması gerektiğini açıklamak ile mümkündür.
Günümüzde çoğulcu demokrasilerin dayanağı ve itici
gücü olan sosyal adalet, en geniş anlamda toplum ile
1.1 David Miller: Sosyal Adalet İlkeleri
onu oluşturan üyeler arasındaki ilişkileri düzenlemektedir.
Herkese bütünün bir parçası, bir üyesi olarak düşen Sosyal adaletin çağdaş felsefecileri arasında önemli
“hak ve görevlerin” ne olduğunun tespitidir (Gürkan, yere sahip olan Miller (1999), sosyal adaleti yaşamdaki
2001) iyi (avantaj) ve kötü şeylerin (dezavantaj) toplumdaki
Şimdiki ve gelecek kuşakların eşit fırsatlara sahip bireyler arasında nasıl dağıtılması gerektiğinden
olmaları ve insan haklarının korunması bağlamında hareketle açıklamaktadır (Miller, 1999). Miller (1999)
özellikle zengin ve yoksul milletler arasında gittikçe para, eşya, mülk/emlak/arazi, iş, makam, eğitim, tıbbi
artan eşitsizliklerin giderilmesi sosyal adaletin bakım, çocuk yardımları, çocuk bakımı; rütbe, madalya
tartışılması ile mümkün olmaktadır (Moffat, 2001). Hatta ve ikramiye gibi ödül; bireysel güvence, barınma,
sosyal katılım ve toplumsal yaşamla ilgili olma, topluma ulaşım, boş zaman etkinliklerine ilişkin firsat ve
uyum sağlama, yerelden küresele tüm düzeylerde kaynakları bu avantajlar arasında sıralamaktadır. Diğer
güçlenme, toplumu eyleme geçirebilme, gelişme için taraftan kötü şey ya da yük olarak kabul edilen
gelecek kuşakların hakları ile sosyal ve kültürel çeşitliliğe dezavantajlar arasında ise güç yaşam koşulları, tehlike, onur
saygı duyma gibi sürdürülebilirlik plan ve stratejilerinin kırıcı iş ve yaşlılar için bakım bulunmaktadır. Miller;
gelişmesi sosyal adalet ile sağlanabilmektedir toplumda avantaj ve dezavantaj olarak sıraladığı bu iyi ve
(Department for International Development [DFIAD] , kotü şeylerin çeşitli olması nedeni ile dağıtım ilkelerinin de
2002). Bu bağlamda Bell (2007, s.4)’e göre soyal adalet pek çok kriter dikkate alınarak açıklanması gerektiğini öne
“…hem süreç hem de amaçtır. Sosyal adaletin amacı sürmektedir (Miller, 1999). Bu nedenle sosyal adalet, başta
toplumdaki her birey için ihtiyaçları karşılamak, topluma reform gücüne sahip olan devlet olmak üzere, toplum
eşit katılımı sağlamaktır. Kaynakların dağıtımı için bir içindeki her bireyin varlığını etkileyen kurumsal yapılarla
toplum vizyonunu gerektiren sosyal adalet, toplum birlikte, birbirleriyle ilişkili parçalardan oluşan toplum fikrini
içindeki tüm bireylerin fiziksel ve psikolojik olarak gerektirir (Miller, 1999). Çünkü sosyal adalet, her bireyin
güvenli ve eşit bir yaşam sürdürmesidir. Soyal adalet sosyal refahına katkı sağlayan kurumsal düzenlemelerle
toplumdaki diğer insanlara, onların toplumuna ve ülkelerine mümkün olabilmektedir (Miller, 1999). Bu bağlamda
karşı sosyal sorumluluk bilincine sahip sosyal aktörleri yapılacak düzenlemeler sosyal adalet bileşenleri ile uyumlu
gerektirir” (Bell, 2007, s.4). Bu nedenle sosyal adalet, her olmak durumundadır. Miller, sosyal adaletin bu bileşenlerini
birey için bireysel haklar ve toplumda bir birey olarak “ihtiyaç”, “hak etme” ve “eşitlik” olarak sıralamaktadır (Miller,
dikkate alınmakla ilişkilidir. Bu yönü ile sosyal adalet; eğitim, 1999). Miller (1999)’a göre “ihtiyaç” temel gereklilik olup;
sağlık, sosyal ve yasal hizmetlerde ırk, etnisite, renk gibi kapasite ya da fonksiyonların kullanılamaması ve
sosyal kategorilere bağlı eşitsizlikleri azaltmak ya da geliştirilememesi gibi yaşamsal destekler için gereklilikle-
ortadan kaldırmak için güçlü bir mekanizma olarak rin olmaması ve bu nedenle muhtemel risk ve tehlikeler
kabul edilmektedir (Rosner-Salazar, 2003). Aksi taktirde ile ilişkili bir kavramdır (Miller, 1999). “Hak etme”
yaşanan adaletsizlikler, bireysel ve sosyal adaletsizliği performansa dayalı ödül kazanma ile ilişkilidir ve bu
ortaya çıkarmaktadır. Bireysel adaletsizlik, bireylerin nedenle üstün performans; makam, rütbe, madalya ve
haklarını savunmayı gerektirdiğinden kolaylıkla ikramiye gibi ödül ile fırsat olarak materyal ya da
görülebilmektedir. Sosyal adaletsizlik ise, sosyal yapıları materyal olmayan karşılıkların alınmasını sağlar (Miller,
gerektirdiği için genellikle daha gizli ve kompleks 1999). “Eşitlik” her toplumun; vatandaşlarını eşit olarak
114 Nisan - Mayıs - Haziran 2011
Aile ve Toplum Yıl: 12 Cilt: 7 Sayı: 25 Nisan-Mayıs-Haziran 2011
ISSN: 1303-0256
Aile
ve
Toplum
EĞİTİM-KÜLTÜR VE ARAŞTIRMA DERGİSİ
kabul etmesi, bireylerin birbirlerine eşit davranması ve olup; toplumdaki her bireyin haklarını eşit ve etkili bir
toplumsal firsatların her vatandaş için adil olarak şekilde kullanmaları açısından önem taşımaktadır. Diğer
dağıtılması ile açıklanan sosyal bir idealdir (Miller, taraftan bireylerin hak ve özgürlükleri ile toplum içindeki
1999). Miller (2005) yaşamın değerini artıran, insan fırsat ve kaynakların “adil dağıtım ilkesi” açısından
haklarını ve adaleti görünür kılan yukarıdaki üç önemli tartışılmasını gerektirmektedir. Miller (2005)’a göre bu
sosyal adalet bileşenine bağlı olarak sosyal açıdan adaleti ilke sosyal adaletin hak etme bileşeni ile ilişkilidir ve eşit
“Sosyal minimum”, “Eşit vatandaşlık”, “Fırsat eşitliği” ve “Adil vatandaşlığın bir parçası olmayan ve sosyal minimumu
dağıtım” ilkeleri ile açıklamaktadır (Miller, 2005). desteklemeyi gerektirmeyen bazı kaynaklar eşitsiz olarak
dağıtılabilir (Miller, 2005). Ancak, herkes için avantajları eşit
Miller (2005)’a göre “sosyal minimum ilkesi”, insan
olarak dağıtmak mümkün değildir. Bu durumda adil
ihtiyaçlarını dikkate almayı gerektirir. Bu bağlamda her
dağıtım, şans, hak etme ve seçimle ilişkili olarak açıklanabilir.
vatandaş, temel ihtiyaçlarını yeteri kadar karşılayacak ve
Miller (2005)’a göre sosyal adalet, şanstan tamamen
bugünün toplumunda onurlu ve güvenli bir yaşamı
bağımsız olarak açıklanamaz. Ancak, insanların kötü şanstan
güvence altına alarak yaşamını sürdürmeyi sağlayacak
korunması ve iyi şansın kümülatif etkilerinin de azaltılması
kaynaklara erişebilmelidir (Miller, 2005). Miller’ın bu ilkesi
gerekir (Miller, 2005). Başka bir deyişle, bir insan şanslı
yaşamın gereklilikleri için üretme, kalkınma ve bunların
olduğu için piyango gibi şans oyunlarından çok para
sağlanması için gerekli materyallarin yönetimi hakkı ile
kazanıyorsa bu, toplumda adil dağıtımın sağlanması
ilişkili olan ekonomik, kültürel ve sosyal hakların da
açısından sakıncalı ve adaletsiz bir durumdur. Diğer taraftan
gereğidir. Diğer taraftan sosyal minimum, yaşanılan fiziksel
birey kendi yetenek ve çabaları nedeni ile yani üstün
çevre ile de ilişkilidir. Miller (2005)’a göre herkes aşırı
perfonması sayesinde bir katkı sağlıyorsa, bununla orantılı
gürültülü ve kirliliğe, önemli bir tehlike riskine maruz
yani nisbi bir ödülü hak etmelidir. Bu nedenle böyle
kalmadan temiz bir caddesi olan; park ve oyun alanlarına
durumlardaki dağılımlar eşitsiz görünse bile adildir (Miller,
erişimi kolay; alışveriş merkezlerine ve boş zaman
2005).
etkinliklerinin gerçekleştirildiği yerlere güvenli erişimi
sağlayan yeterli standarttaki bir çevrede yaşayabilmelidir. Ayrıca Miller (2005)’a göre bir seçimi yansıtan
Çünkü böyle bir durumda fiziksel çevrenin özellikle sağlığın eşitsizlikler daima adildir. Başka bir deyişle bireyler
korunmasını ve iyileştirilmesini sağlamada çevresel açıdan kendi seçimlerine bağlı olarak karşılaştıkları eşitsizliklerin
minimumları taşıması şarttır (Miller, 2005). sonucu ile yaşamak durumundadırlar. Ancak doğrudan
bireysel seçimlerden kaynaklansa da, tek başına
Miller (2005)’ın öne sürdüğü “fırsat eşitliği ilkesi”
katlanmak zorunda olunmaması gereken sonuçlarla da
sosyal adaletin eşitlik bileşeni ile ilişkilidir (Miller, 2005).
karşılaşmak mümkündür. Örneğin sigara içme, kansere
Bugün özellikle küreselleşme ile toplumların gittikçe
neden olabilir. Bu durumda kendi özgür iradesi ile bir
artan çokkültürlü yaşamlarında fırsat eşitliği, azınlık
paket sigara almayı seçen birey, kansere yakalanabilir.
grupların iş ve eğitim firsatlarına duyarlı uygulamaları
Ancak her birey için kanser istenmeyen bir durum olup;
benimsemelerini gerektirmektedir (Miller, 2005). Çünkü
sigaraya daha fazla vergi konulması, bireylerin sigarayı
sosyal adaletin fırsat eşitliği ilkesine göre her bireyin iş
bırakması ve tedavisinin sağlanması için bir çözüm yolu
ve eğitim alanlarına dahil olma gibi toplumsal olanaklara
olabilir (Miller, 2005).
erişmelerindeki şansı; onların ırkı, cinsiyeti, dini,
etnisitesi ve ailenin sosyal sınıfı gibi ozellikleri ile değil; Diğer taraftan, özellikle benzer kapasite ve perfor-
bu olanakların gerektirdiği motivasyon, beceri ve mansa sahip bireyler arasında adil dağıtım açısından
yetenekler doğrultusundaki değerlendirmeye bağlı seçim yapmayı gerektiren ve bu bireylerin uzun süreli
olmalıdır (Miller, 2005). avantaj kazanması söz konusu olduğu durumlarda,
bireylerin kapasitelerine ilişkin gerçekçi ve dürüstçe
Bu bağlamda Miller (2005)’a göre her vatandaşın “eşit
değerlendirme yapılması şarttır (Miller, 2005).
vatandaşlık ilkesi”nin gereği olarak eşit sivil, siyasal ve
sosyal haklara sahip olma; bu hakları etkili bir biçimde Sosyal adalet ilkelerinden de anlaşıldığı gibi oldukça
kullanma ya da uygulama hakkına sahiptir (Miller, 2005). geniş kapsamlı bir konu olan sosyal adalet her ilke
Miller’ın bu ilkesi sosyal adaletin eşitlik bileşeni ile ilişkili doğrultusunda farklı yönleri ile toplum içindeki her bireyin
Nisan - Mayıs - Haziran 2011 115
Aile ve Toplum Yıl: 12 Cilt: 7 Sayı: 25 Nisan-Mayıs-Haziran 2011
ISSN: 1303-0256
Aile
ve
Toplum
EĞİTİM-KÜLTÜR VE ARAŞTIRMA DERGİSİ
günlük yaşamına yansımaktadır (Miller, 2005). özellikle değişimin olumsuz sonuçlarından çocuk ve
gençler sahip olabilecekleri firsat ve kaynaklara
1.2 Gençler ve Sosyal Adalet
ulaşmalarındaki engeller nedeni ile daha fazla
Dünya Bankası tarafından 2010 yılında yayınlanan
etkilenmektedirler. Birleşmiş Milletler tarafından
“Dünya Gelişme Göstergeleri”ne göre bugün başta
açıklanan 15-24 yaşları arasındaki dünya gençlik
yoksul ülkeler olmak üzere çoğu ülke, sosyal adaletle
nüfusu, dünya nüfusunun yaklaşık %18`i olan 1.03
ilişkili çeşitli sorunlar yaşamaktadır. Adil dağıtım ve
milyar ve bu gençlerin %84`ü gelişmekte olan ülkelerde
sosyal minimumlar dikkate alındığında, dünya üzerinde
yaşamakta iken, 2025’e gelindiğinde bu oranının %89’a
günlük tüketim ortalaması 1.25 dolar olup; bu değerin
yükseleceği tahmin edilmektedir. Özellikle gelişmekte
altında bir gelirle yaşam sürdüren pek çok yoksul aile
olan ve gelişmemiş ülkelerde gençlerin eğitim, öğretim,
bulunmaktadır. Özellikle yoksul ülkelerdeki yoksulluk
iş, sağlık ve sosyal hizmetler açısından zor koşullarda
sınırları, genellikle temel besin desteğini ve yaşam
yaşamlarını sürdürdükleri; aynı zamanda insan
gerekliliklerini sağlayacak düzeyde kalmaktadır (World
kaçakçılığı, gebelik, şiddet, madde bağımlılığı, genç
Bank[WB], 2010). Örneğin hala Sahra Çölü`nün Güney
suçluluğu gibi riskli durumları daha fazla deneyimledikleri
Bölgeleri`nde yetersiz beslenme ve sağlık koşulları
anlaşılmaktadır (United Nations [UN], 2010). Örneğin
nedeni ile her yedi çocuktan biri ölmektedir (WB, 2010).
ülkemizde, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı
Buna ek olarak ormanların yok olması, özellikle yoksul
tarafından 2008 yılında yayınlanan araştırma raporuna
ülkelerin geçim kaynaklarını tehdit etmektedir (WB,
göre 15-24 yaşları arasında bulunan gençlerin sayısı
2010).
yaklaşık 12 milyon olup, genel nüfusun %17.6’sını
Diğer taraftan özellikle yetersiz eğitim olanakları;
oluşturmaktadır. Rapora göre gençlik, Türkiye için
çocukların ve gençlerin fırsat eşitsizliğine, yoksulluk ve
kuşkusuz çok güçlü bir potansiyel temsil etse de bu
toplumsal cinsiyet önyargıları nedeni ile toplumsal
potansiyelin gelişimi yetersiz olarak değerlendirilmektedir.
yaşamdaki haklarını kullanamamalarına neden olmak-
Gençlik içinde, politika oluşturma açısından çok farklı
tadır. Dünya çapında 72 milyon çocuk okula
koşulları ve ihtiyaçları olan çeşitli kategoriler olduğu
gidememekle birlikte; özellikle yoksul çocukların okula
belirtilmektedir. Buna göre 15-24 yaş arası 12 milyon
kayıt yaptırabilme olasılıkları düşük iken, gelişmekte
400 bin genç insandan %30’u okula giderken, %30’u
olan yoksul ülkelerdeki varlıklı hanehalklarındaki
çalışmaktadır. Bu gençlerin bir kısmı eğitim kurumları
çocukların büyük bir kısmı herhangi bir okula
içinde yüksek kaliteli öğrenime erişme imkanı bulurken
gitmemektedir (WB, 2010). Kız çocukları için eğitim
ve çalışanların bir kısmı yüksek nitelikli işlerde istihdam
firsatları genişlemesine rağmen, toplumsal cinsiyet
edilirken, çok daha büyük bir kısmı bu olanaklardan
önyargıları düşük gelirli ülkelerde daha fazla olmaktadır
yoksundur. Dahası gençlerin yaklaşık %40’ı, yani 5
(WB, 2010). Ayrıca her yıl 500.000`den fazla kadın
milyon kişi “atıl” durumda bulunmakta; diğer bir ifadeyle
hamilelik ve çocuk doğumu sorunlarına bağlı olarak
bu gençler ne çalışmakta, ne de okula gitmektedirler. Bu
ölmektedir (WB, 2010). Aynı zamanda gelişme göstergeleri;
da Türkiye’de “görünmeyen ya da az görünen gençlik”
yaşanan demografik, sosyal ve ekonomik değişim ve
kategorisine giren milyonlarca genç birey olduğuna
dönüşümlerin aile yaşamına nasıl yansıdığını da ortaya
işaret etmektedir. Buna göre 2.2 milyon kadın öğrenim
koymaktadır. Dünya Bankası’na göre dünya genelinde
görmemiş ve herhangi bir işte çalışmamaktadır. Yaklaşık
gelişme kaydedilmesine rağmen yaklaşık 50 milyon aile,
650.000 genç fiziksel engellidir. Umudunu kaybederek
küresel finansal krizler nedeni ile yoksullaşmıştır. Yoksul
iş aramaktan vazgeçmiş gençler yaklaşık 300.000
aileler çocuklarının okul masraflarını, besin ve sağlık
civarında olup, 22.000 çocuk ve genç hükümlü vardır.
kaynaklarına ilişkin tüketim harcamalarını azaltmak
Diğer taraftan rapora göre sokak çocukları ve sokakta
durumunda kalmışlardır (WB, 2010).
yaşayan gençler ülke içinde yerinden olmuşlardır. İnsan
Miller (1999, 2005)’ın da belirttiği gibi toplumsal ticareti kurbanları ve bilimsel araştırma ya da medya
yaşamdaki olaylar ya da olgular her ne kadar doğrudan organlarında adından nadiren söz edilen diğer bireyler
adaletsizliğe uğrayan bireyleri etkiliyor gibi görünse de bunlar arasında yer almaktadır (United Nations
toplu etki toplumun hemen her tabakasına yayılmaktadır. Development Programme in Turkey [UNDP TURKEY],
Nitekim gelişme göstergelerinden de anlaşıldığı gibi 2008).
116 Nisan - Mayıs - Haziran 2011
Aile ve Toplum Yıl: 12 Cilt: 7 Sayı: 25 Nisan-Mayıs-Haziran 2011
ISSN: 1303-0256
Aile
ve
Toplum
EĞİTİM-KÜLTÜR VE ARAŞTIRMA DERGİSİ
Bugün gelişmiş ülkelerde ise düşük doğum oranları 2. YÖNTEM
ve uzun yaşam beklentisi nedeni ile toplam nüfusun
Üniversite eğitimine devam eden gençlerin sosyal
göreceli olarak küçük bir oranını oluşturan gençler,
adaletten ne anladıklarını ve sosyal adalet ilkelerine iliş-
özellikle sınırlı iş olanakları gibi geleceklerini yakından
kin değerlendirmelerinin sosyal adalet algısının
ilgilendiren sorunlarla karşı karşıyadırlar (UN, 2010).
farklılaşmasında etkili olup olmadığını belirlemek amacı
Buna ek olarak özellikle kent gençliği sosyal, ekonomik
ile oluşturulan araştırma soruları aşağıda bulunmaktadır:
ve siyasal değişim ve dönüşümlere daha yakından tanık
olmaktadır. Bu değişimler özellikle kent yoksullarının
1. Üniversite öğrencileri sosyal adalet ilkeleri
toplumsal cinsiyet, din, ırk gibi özelliklere bağlı olarak
kapsamında sosyal adaleti nasıl değerlendirmektedirler?
yüksek eşitsizlik düzeyini ve ötekileş(tir)meyi dene-
yimlemesine neden olmaktadır. Bu nedenle kentsel 2. Genel olarak sosyal adalet ilkelerinin, sosyal
alanda yaşayan pek çok genç; özellikle kendi adalet algısının farklılaşması üzerinde etkisi var mıdır?
üniversitelerindeki sürekli boykotlardan, kampüsteki
2.1 Araştırmanın Modeli
güvenlik güçlerinden, hijyenik olmayan barınma
koşullarından, yetersiz ulaşım olanaklarından ve kendi
Araştırmanın amacına bağlı olarak geliştirilen
toplumlarının izole edici politika ve kurallarından şikayet
araştırma soruları doğrultusunda bu çalışmada ilişkisel
etmektedirler (Ginwright vd., 2005).
tarama modeli kullanılmıştır. Tarama modeli geçmişte
ve halen varolan durumu aynı şekilde resmetmeyi
Yukarıda belirtilen pek çok nedenle, bugün hemen
amaçlayan bir araştırma yaklaşımı olup (Karasar, 2004);
her ülkede politikacılar gençlerin yaşamlarını
karşılaştırmalı türü ise belirli bir davranış kalıbının olası
biçimlendiren ekonomik, sosyal ve siyasal koşullar ile
nedenlerini, bu kalıba sahip olanlarla olmayanları
onların gelecekleri için her düzeydeki politika ve prog-
karşılaştırarak bulmayı amaçlar (İrban, 2004). Araş-
ramların geliştirilmesine ve ivedilikle uygulanmasına
tırmada sosyal adalet ilkeleri bağlamında gençlerin
dikkat çekmektedirler. Gençlerin yaşamı için sosyal
sosyal adaletten ne anladıklarını yaptıkları sosyal adalet
adaleti garanti altına alan bu politika ve programlar;
tanımlarından hareketle belirlemenin yanı sıra; bu
onların yaşama yönelik mücadele ve potansiyellerinin
modelde sosyal adalet ile sosyal adalet ilkeleri
anlaşılması, gelecek kuşakların refahı ve geçim
kapsamındaki fırsatlar, toplumsal cinsiyet eşitliği,
kaynakları açısından önemli bir ihtiyaçtır. Çünkü her
vatandaşlık ve adil dağıtım arasındaki ilişki de
ülkede gençler sosyal değişim, ekonomik gelişme ve
araştırılmıştır.
teknolojik yenilikler için öncü aktörlerdir. Yaşadıkları toplum
için onların hayalleri, idealleri, yüksek enerjileri ve vizyonları
2.2 Araştırma Evreni ve Örnekleri
gelişmenin sürekliliğini sağlamak açısından önem
taşımaktadır. Bu bağlamda gençlere yönelik politika ve Araştırma evrenini Ankara Üniversitesi’ne bağlı 14
programlar onların yaşam koşullarının daha iyi anlaşılmasına fakültedeki (Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Diş Hekimliği
ve iyileştirilmesine katkı sağlamakla birlikte gelişme için Fakültesi, Eczacılık Fakültesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi, Fen
temel insan kaynağı olarak gençlere yapılan yatırım, onların Fakültesi, Hukuk Fakültesi, İlahiyat Fakültesi, İletişim
toplumuna ve ülkelerine yatırım yapmak anlamına Fakültesi, Mühendislik Fakültesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi,
gelmektedir (UN, 2010). Siyasal Bilgiler Fakültesi, Tıp Fakültesi, Veteriner Fakültesi,
Ziraat Fakültesi) öğrenciler oluşturmaktadır. Örnekleme
Bu araştırma Miller tarafından belirlenen sosyal ada-
alınacak öğrenci sayısının belirlenmesinde seçkisiz
let ilkelerinden (sosyal minimum, fırsat eşitliği, eşit
olmayan örnekleme yöntemlerinden tabakalı örnekleme
vatandaşlık ve adil dağıtım) hareketle Ankara
yöntemi kullanılmıştır. Bilindiği gibi tabakalı örnekleme
Üniversitesi’nde eğitime devam eden üniversite
yöntemi, evreni oluşturan birimlerin araştırma konusu ile
öğrencilerinin sosyal adaleti nasıl tanımladıklarının ve
ilgili özelliklerinin heterojen olması durumunda
sözü edilen sosyal adalet ilkeleri bağlamında gençlerin
kullanılmaktadır. Sosyal bilimler alanında yapılan çoğu
değerlendirmelerinin sosyal adalet algısı üzerindeki
araştırmada evren; cinsiyet, yaş grubu, meslek, devam
etkisinin belirlenmesi amacı ile yürütülmüştür.
edilen sınıf, öğrenim durumu, gelir düzeyi gibi birbirinden
Nisan - Mayıs - Haziran 2011 117
Aile ve Toplum Yıl: 12 Cilt: 7 Sayı: 25 Nisan-Mayıs-Haziran 2011
ISSN: 1303-0256
Aile
ve
Toplum
EĞİTİM-KÜLTÜR VE ARAŞTIRMA DERGİSİ
farklı özelliklere sahip gruplardan oluşmaktadır. Evrenin ile örnek seçimi yapılacak fakültelere ilişkin en başından
farklı yapıda olduğu böyle durumlarda basit tesadüfi çeşitli sınırlamalar getirilmesine karar verilmiştir. Bunun
örnekleme yöntemi ya da sistematik tesadüfi örnekleme için:
yöntemi kullanılırsa, araştırma için önemli olabilecek
1.Öncelikle bu tabakalara (sosyal-fen-sağlık) dahil
bazı gruplar, evren içerisinde yeteri kadar temsil edilecek fakülteler seçilmiştir.
edilemeyebilirler. Tabakalı örnekleme yönteminde farklı
2.Ankara Üniversitesi’ndeki tüm fakültelere resmi
özellikleri içeren evren, kendi içerisinde homojen
izin yazısı yazılmıştır.
tabakalara yani alt gruplara / alt evrenlere ayrılır. Evreni
oluşturan alt tabakaların her birinin evren içerisindeki 3.Resmi yazışmalarda kısa sürede (en fazla 1 ay
oranları tespit edilir. Daha sonra evren büyüklüğü “n” içinde) yanıt veren fakültelerin araştırmaya dahil edil-
saptanır ve alt tabakaların evren içerisindeki temsil mesi yoluna gidilmiştir. Bu doğrultuda 2010 Ocak ayı
oranlarına göre, her bir tabakaya ilişkin örneklem basit içinde yapılan yazışmalara 2010 Şubat ayı içinde
olumlu yanıt veren fakültelerin araştırmaya dahil
tesadüfi örnekleme yöntemi ya da sistematik tesadüfi
edilmesi uygun bulunmuştur.
örnekleme yöntemine göre seçilir. Böylece alt evrenleri /
tabakaları oluşturan birimler, araştırma evreni içerisinden 2.4 Veri Toplama Araçları
eşit seçilme şansına sahip olurlar (Ural ve Kılıç, 2006). Araştırmada sosyal adalet ilkeleri kapsamında
“Fırsatlar”, “Toplumsal cinsiyet eşitliği”, “Eşit vatandaşlık”
Tabakalı örnekleme yöntemine ilişkin bu bilgilerden ve “Adil dağıtım” ölçekleri ile “Sosyal adalet(sizlik)”
yola çıkılarak kurgulanan ve çalışma evreni olarak ölçeği kullanılmıştır.
belirlenen Ankara Üniversitesi’ndeki fakülteler “Sosyal”,
“Fırsatlar ölçeği” Türkçe’ye çevrilerek “doğru insanı
“Fen” ve “Sağlık” olarak temel bilim alanı ve gençlerin
tanımak” ve “bir ülkenin vatandaşı olmak” gibi ölçek
yaşla birlikte artacağı varsayılan farkındalık düzeyi
kapsamındaki maddeler için üniversite öğrencilerinin
düşünülerek sadece 1. ve 4. sınıf öğrencileri olmak
verdikleri yanıtlar 5 düzeyde [(1) yanıt yok – Çok önemli
üzere devam edilen sınıf, tabakalamada ölçüt olarak (5)] puanlanarak değerlendirilmiştir (Social and
alınmıştır. Community Planning Research [SCPI], 1987).
Böylece araştırma evreni olarak, Ankara Üniversitesi’ne “Toplumsal cinsiyet eşitliği ölçeği”ndeki 5 düzeyli
bağlı fakültelerden resmi yazışmalara olumlu yanıt alınan [(1) Hiç katılmıyorum – (5) Kesinlikle katılıyorum] Likert
tipi tutum cümleleri Türkçe’ye çevrilerek araştırmaya
Dil, Tarih ve Coğrafya, Hukuk ve İletişim Fakülteleri sosyal
uyarlanmıştır (“Final Source Questionnaire for Internati-
temel bilim alanına; Fen ve Mühendislik Fakülteleri fen
onal Social Survey Programme”, 2002).
temel bilim alanına ve Sağlık Bilimleri, Diş Hekimliği ve
Tıp Fakülteleri ise sağlık temel bilim alanına dahil “Vatandaşlık ölçeği”ndeki Likert tipi tutum cümle-
edilmiştir. Bu fakültelerin dahil edildiği üç temel bilim lerine üniversite öğrencilerinin verdikleri yanıtlar için 5
alanı kapsamına 70 kişi 1. sınıf ve 70 kişi 4. sınıf düzeyde [hiç önemli değil (1) - çok önemli (5)] puanlama
kullanılmıştır (Flanagan et al., 2007).
öğrencisinin alınması planlanarak, her bir temel bilim
alanında alt evren / tabaka (1. ve 4. sınıfa devam
“Adil dağıtım ölçeği”nde üniversite öğrencilerinin bu
etme)’ya giren öğrenciler basit tesadüfi örnekleme bölüm kapsamındaki maddelere verdikleri yanıtlar 5
yöntemine göre seçilmiş ve örnekleme toplam 420 düzeyde [hiç katılmıyorum (1) – kesinlikle katılıyorum
üniversite öğrencisi dahil edilmiştir (5)] puanlanmış, Türkçe’ye çevrilerek uyarlanmıştır
(Park, 2006).
2.3 Araştırmanın Sınırlılıkları
“Sosyal adalet (sizlik) ölçeği”nde ise Hiç katılmıyorum
Araştırmada Ankara Üniversitesi’ne bağlı 14 fakül- (1) – Kesinlikle katılıyorum (5) biçimindeki 5 düzeyli
tenin sosyal, fen ve sağlık temel bilim alanı kapsamındaki Likert tipi tutum cümleleri Türkçe’ye çevrilerek
araştırmada kullanılmıştır.
1. ve 4. sınıf öğrencilerinin tümüne ulaşılmasının hem
zaman, enerji gibi insansal kaynaklar hem de materyal Araştırmada aynı zamanda sosyal adaleti tanımla-
kaynaklar açısından zorlayıcı olacağı öngörülmüştür. maya, yaşanan sosyal adaletsizliklere ilişkin sorunları
Bu nedenle araştırmanın örnek hacminin belirlenmesi ve bu sorunların sorumlularını değerlendirmeye olanak
118 Nisan - Mayıs - Haziran 2011
Aile ve Toplum Yıl: 12 Cilt: 7 Sayı: 25 Nisan-Mayıs-Haziran 2011
ISSN: 1303-0256
Aile
ve
Toplum
EĞİTİM-KÜLTÜR VE ARAŞTIRMA DERGİSİ
sağlayan açık uçlu sorular da bulunmaktadır. Hırvat •anketin uygulanmasından önce derslerin
dilinde Ljubotina (2004) tarafından geliştirilen açık uçlu sorumlularından izin alınarak,
sorular ve sosyal adalet(sizlik) ölçek maddeleri öncelikle
•ders bitiminden sonra katılımcı öğrenciyi
Ljubotina (2004) tarafından Hırvat dilinden İngilizceye
bilgilendirme sorumluluğu yerine getirilerek,
çevrilmiş, daha sonra Türkçe’ye çevrilerek araştırmaya
uyarlanmıştır.
•araştırmaya gönüllü olarak katılmak isteyen
Araştırmada üniversite öğrencilerini tanıtmaya yöne- üniversite öğrencilerine “karşılıklı görüşme yöntemi” ile
lik kişisel özelliklere (cinsiyet, yaş, doğum yeri, büyü- uygulanmıştır.
dükleri ve üniversiteye geldikleri yer), eğitime (temel
bilim alanı, devam edilen sınıf) ve aile özelliklerine 2.5 Geçerlik ve güvenirlik analizleri
(ailedeki birey sayısı, anne ve babanın eğitim durumu)
Araştırmada ön uygulama ile ölçeklerde yer alan
ilişkin bilgiler de bulunmaktadır.
maddelerin işlerliğini belirlemenin yanı sıra, geçerlik ve
2.4.1 Veri toplama araçlarının test edilmesi
güvenirlik analizleri de yapılmıştır. Her bir ölçeğin yapı
(ön uygulama)
geçerliğini kontrol etmek için bir faktör analizi tekniği
Araştırma kapsamında kullanılan her bir ölçek olan ‘‘Döndürülmüş (Varimax) Temel Bileşenler Analizi’’
maddelerine, açık uçlu ve seçenekli sorulara ilişkin yapılmıştır. Ölçeklerin duyarlı, birbiriyle tutarlı ve kararlı
öğrencilerin yanıtları alınmadan önce muhtemel hataları sonuçlar verme gücünü yani güvenirliğini ölçmek için iç
belirlemek, güvenirlik ve geçerliliğinden emin olmak için tutarlılık katsayısı olan Cronbach Alpha testi
ön uygulama yapılmıştır. uygulanmıştır (Büyüköztürk 2002). Buna göre “Sosyal
adalet” ölçeği ile sosyal adalet ilkeleri kapsamında
2.4.2 Veri toplama araçlarının uygulanması
bulunan “Fırsatlar”, “Toplumsal cinsiyet eşitliği”,
Ön uygulaması yapılan her bir ölçek 2010 Şubat-
“Vatandaşlık” ve “Adil dağıtım” ölçekleri için Cronbach
Haziran ayları içinde (yani akademik takvime bağlı
Alpha testi uygulanarak madde toplam korelasyonları
olarak);
bulunmuş ve faktör analizi yapılmıştır. Yapılan analizler
•hafta içi her gün fakültelerin ders programı araştırmada kullanılan her bir ölçeğin geçerli ve güvenilir
doğrultusunda, olduğunu göstermektedir (Tablo 2.1 )
Tablo 2.1 Araştırmada kullanılan ölçekleri betimleyen istatistikler
ÖLÇEKLER Madde sayısı Puan aralığı Cronbach Alpha
Sosyal Adalet 5 5 - [Hiç katılmıyorum (1) – Kesinlikle katılıyorum (5)] 0.78
Fırsatlar 4 5 - [Yanıt yok (1) – Çok önemli (5)] 0.65
Toplumsal cinsiyet eşitliği 4 5 - [Hiç katılmıyorum (1) – Kesinlikle katılıyorum (5)] 0.70
Vatandaşlık 9 5- [Hiç önemli değil (1) – Çok önemli (5)] 0.77
Adil dağıtım 6 5- [Hiç katılmıyorum (1) – Kesinlikle katılıyorum] 0.78
2.6 Verilerin Değerlendirilmesi ve Analizi ortaya koyan açık uçlu sorular değerlendirilmiştir. Diğer
taraftan üniversite öğrencilerinin fırsatlar, toplumsal
Araştırma sonucunda elde edilen bilgiler SPSS 16
cinsiyet eşitliği, vatandaşlık ve adil dağıtım ölçeklerine
istatistik paket yazılım programından yararlanılarak
ilişkin puanlarının, sosyal adalet algısı puanının anlamlı
oluşturulan veri tabanında toplanmıştır. Araştırmada
birer yordayıcısı olup olmadığı Aşamalı Çoklu Regresyon
öncelikle üniversite gençlerinin tanıtılmasına olanak
Analizi ile incelenmiştir.
sağlayan kişisel ve aile özellikleri ile eğitime ilişkin
bilgiler sayı ve yüzde değerler doğrultusunda
3. ARAŞTIRMA BULGULARI VE SONUÇLAR
açıklanmıştır. Ayrıca öğrencilerin sosyal adaleti
tanımlama biçimlerini, deneyimledikleri sosyal Bu bölümde, araştırmanın örneklemini oluşturan
adaletsizlik sorunlarını ve bu sorunların sorumlularını Ankara Üniversitesi’ndeki 420 üniversite öğrencisini
Nisan - Mayıs - Haziran 2011 119
Aile ve Toplum Yıl: 12 Cilt: 7 Sayı: 25 Nisan-Mayıs-Haziran 2011
ISSN: 1303-0256
Aile
ve
Toplum
EĞİTİM-KÜLTÜR VE ARAŞTIRMA DERGİSİ
tanıtan bilgiler “Üniversite Öğrencilerini Tanıtıcı Demo- 3.2.1 Üniversite öğrencilerine göre sosyal
grafik Bilgiler” başlığı altında kişisel ve aile özellikleri ile adalet neyi ifade etmektedir?
eğitime ilişkin frekans ve yüzde dağılımları gösteren
Araştırmaya katılan üniversite öğrencilerinin bazı-
bulgular sunulmuştur. Öğrencilerin sosyal adaleti
larının sosyal adaleti; tüm insanların eşit şartlarda
tanımlamalarını, deneyimledikleri sosyal adalet
sorunlarını ve bu sorunların sorumlularını belirtmelerine yaşamını sürdürebilmesi, toplum içinde huzurlu ve adil
olanak sağlayan açık uçlu sorulara verdikleri şartlarda yaşaması ve ödeme gücüne sahip olabilmesi
yanıtlar“Sosyal Adalet” başlığı altındaki bölümlerde gibi sosyal minimum ilkesi ile bağlantı kurulabilecek bir
incelenerek yorumlanmıştır. Ayrıca araştırmaya katılan bakışla tanımladıkları bulunmuştur. Çoğu öğrencinin ise
üniversite öğrencilerinin sosyal adalet ilkeleri sosyal adaleti; ülkedeki tüm insanların aynı olanaklardan
kapsamındaki fırsatlar, toplumsal cinsiyet eşitliği, faydalanabilmesi, her bireyin eşit olarak görülmesi, her
vatandaşlık ve adil dağıtım ölçeklerine ilişkin yaptıkları bireye eşit olarak davranılması, toplumdaki bireyler ara-
değerlendirmelerin sosyal adalet algısı üzerinde sında eşitlik, eğitimde, sağlıkta ve iş imkânlarında
yordayıcı etkisi olup olmadığını belirlemek için Aşamalı eşitlik, toplumdaki tüm bireylere statülerine göre değil;
Çoklu Regresyon Analizi yapılmış ve “Sosyal Adalet eşitliğe göre davranılması, eşit muamele, bireye göre
İlkelerinin Sosyal Adalet Algısı Üzerindeki Etkisi” başlığı değişmeyen kural ve kanunlar, eğitim öğretimdeki fırsat
altında açıklanmıştır. eşitliği, tüm bireylere ayrım yapmadan, yerinde ve
zamanında yapılan adalet, halkın ırk ayrımı gözetil-
3.1 Üniversite Öğrencilerini Tanıtıcı Demografik
meden eşit olması, tarafsız, herkese eşit uzaklıkta bir
Bilgiler
adalet olgusu, sosyal olarak farklı kesimlere kaynak ve
Araştırma kapsamında bulunan 420 üniversitesinden avantajlardan eşit biçimde yararlanma fırsatı verilmesi,
249’u (%59.3) kadın, 171’i (%40.7) erkek öğrencilerden herkese her konuda eşit davranılması, ülkedeki her
oluşmaktadır. Üniversite öğrencilerinin yarısından faz- bireyin olanaklardan eşit olarak yararlanması, eşitlikçi
lası (%58.6) 21 yaş ve üzeri yaş grubunda bulunurken, özgür bir toplum, istisnasız herkese eşit uzaklıkta olma
bu gençlerin çoğunluğunun İç Anadolu Bölgesi’nde gibi fırsat eşitliği ilkesi ile ilişkili açıklamalar yaparak
doğduğu ve büyüdüğü (%39.3, %41.0), öğrencilerin 187 tanımladıkları bulunmuştur.
(%44.5)’sinin üç büyük şehir dışından eğitim amacıyla
Diğer taraftan bazı öğrenciler; toplumdaki tüm birey-
Ankara Üniversitesi’ne geldikleri belirlenmiştir.
lerin aynı hakları eşit ve etkili bir şekilde kullanabilmesi,
Araştırmada her biri 140 olmak üzere toplam 420 aynı haklara sahip olması, özgürlüklerin kısıtlanmaması,
üniversite öğrencisinin sosyal, fen ve sağlık temel bilim herkesin fikirlerini özgürce ifade edebilmesi ve
alanlarında eğitimlerine devam ettikleri bulunmuştur. başkalarının bundan rahatsız olmaması, kendini ifade
Araştırma kapsamındaki üniversite öğrencilerinin edebilme hakkı, toplumdaki bireylerin eşit sosyal haklara
ailelerindeki ortalama birey sayısı 4.77 (± 0.09)’dir. Üniversite sahip olması, haklardan eşit ve adil yararlanması gibi
öğrencilerinin çoğunluğunun anneleri ve babaları ilkokul
eşit vatandaşlık ilkesi kapsamında değerlendirilebilecek
ve ortaokul (%50.5, %41.2) mezunudur.
ifadelerle sosyal adalet tanımı yaptıkları belirlenmiştir.
3.2 Sosyal Adalet Araştırma kapsamındaki bazı üniversite öğrenci-
lerinin ise devletin sağlamış olduğu kaynak ve fırsatların
Bu başlık altında “Size göre sosyal adalet neyi ifade tüm vatandaşlar arasında adil dağıtılması, hükümetin
etmektedir?”, “Size yapılan en büyük adaletsizliğin ne
kaynaklarını adil dağıtması, hizmetlerin adil dağıtılması,
olduğunu düşünüyorsunuz?”, “Bundan kimin sorumlu
iktisadi olarak kıt kaynakların devlet ve birey eliyle tüm
olduğunu düşünüyorsunuz?” gibi açık uçlu sorulara
vatandaşlarına eşit bir biçimde dağıtılması, devletin
üniversite öğrencilerinin verdikleri yanıtlar değer-
vatandaşlar arasında ayrım yapmadan onlar adına
lendirilmiş ve elde edilen yanıtların sosyal adalet ilkeleri
haklarını koruması gibi adil dağıtım ilkesi içinde yer
doğrultusunda sınıflandırılması sağlanmıştır.
alabilecek tanımlamalarla sosyal adaleti açıkladıkları
saptanmıştır.
120 Nisan - Mayıs - Haziran 2011
Aile ve Toplum Yıl: 12 Cilt: 7 Sayı: 25 Nisan-Mayıs-Haziran 2011
ISSN: 1303-0256
Aile
ve
Toplum
EĞİTİM-KÜLTÜR VE ARAŞTIRMA DERGİSİ
Araştırmaya katılan üniversite öğrencilerinden çok uygulamamaları, eğitim ve iş fırsatından yararlanmak için
azı ise “Size göre sosyal adalet neyi ifade etmektedir” girilen tüm seçme sınavları, üniversitede öğrencilerin
sorusuna yanıt vermemişlerdir. “öğrenci” olarak değil “müşteri” olarak görülmesi, eğitim
sistemindeki katsayı değişikliği nedeni ile fırsatlardan
3.2.2 Üniversite öğrencileri kendilerine yapılan
yararlanamama, hastanede eşit ve adil olmayan sıra
sosyal adaletsizlikleri nasıl tanımlamaktadırlar?
sistemi, sınava geç kalındığında sınıfa alınmama nedeni
ile sınıf tekrarı yapmak durumunda olmak, eşcinsel
Üniversite öğrencilerinin “Size yapılan en büyük
olması nedeniyle görevinden alınan polisin durumu, ya
adaletsizliğin ne olduğunu düşünüyorsunuz?” sorusuna
da kadın olma nedeniyle çoğu zaman öldürülen insanlar,
verdikleri yanıtlar incelendiğinde, gençlerin başkalarına
farklı etnik kimlik nedeni ile terör örgütü üyesi olarak
yapılan adaletsizlikleri kendilerine yapılmış gibi algıladıkları
görülmek, işsizlik, eğitim öğretimdeki fırsat eşitsizliği,
ortaya çıkmıştır. Çünkü araştırmaya katılan üniversite
kadın-erkek eşitsizliği, türban sorunu nedeni ile bazı
öğrencilerinin, genellikle toplumsal yaşamda başkalarının
kadın öğrencilerin üniversiteye alınmaması, farklı
başına gelen olayları, dağıtılan formlara kendi sorunları
fakültelerden dersi yürüten hocaların öğrencilere ikinci
olarak yazdıkları görülmüştür (Örneğin araştırmaya katılan
sınıf vatandaş muamelesi yapması, Türk toplumunda
erkek bir öğrencinin kız arkadaşının ya da televizyonda
kadın olmak nedeni ile diğer insanlara göre daha
seyrettiği bir kız öğrencinin yaşadığı türban sorununu
dikkatli yaşamak durumunda kalmak, herkesin aynı
forma yazması). Öğrencilerin bu soruya verdikleri yanıtlar,
fırsat eşitliğine sahip olmaması, fakültenin öğrenci
sosyal adalet ilkeleri kapsamında kategorilere ayrılarak
değerlendirme sisteminin adil olmaması, yurt
değerlendirilmiştir. Buna göre bazı öğrencilerin bu soruyu;
görevlilerinin odalarında sigara içebilmesi, arkadaşların
otobüs biletlerine yapılan zam, ders programının bilinçsizce
ön yargılı ve dürüst olmayan davranışları, doğum
hazırlanması, kendi ekonomik durumunun düşük olması,
yerinden dolayı aynı işe hakkı olmayan başka birinin
yoğun ders saatleri nedeni ile sosyal ve kültürel etkinliklere
alınması gibi fırsat eşitliğine ilişkin sorunları dile getire-
katılamama, yurt koşullarının kalitesiz olması, otobüs
rek yanıtlamışlardır.
zamlarından sonra yarıya düşürülen otobüs seferleri,
üniversite harçlarına yapılan zamlar, aile sorunları, üniversite
Araştırmada bazı öğrencilerin bu soruyu; ibadet
kontenjanlarının artırılması nedeni ile ihtiyacı olan çoğu
özgürlüğünün toplumda kabul görmemesi, ulaşımın bir
öğrencinin yurda yerleşememesi, bazı kurumların
hak olarak görülmemesi, siyasal hakların özgürce
özelleştirilmesi nedeni ile işçilerin mağdur olması,
kullanılamaması, düşüncelerin özgürce söylenememesi
üniversitedeki siyasal olaylar nedeni ile derse konsantre
gibi eşit vatandaşlıkla ilişkili olduğu düşünülen sorun-
olamama, devletin yetersiz eğitim desteği, bazı insanların
lardan yola çıkarak yanıtladıkları bulunmuştur.
düşük sosyo-ekonomik durumda olmaları nedeni ile ileri
yaşlarda çalışmak durumunda olması, yurtta aynı odada çok Araştırma kapsamındaki bazı öğrencilerin ise kendi-
fazla kişi ile birlikte kalmak durumunda olmak, ailenin aşırı lerine yapılan adaletsizliği; devletin formasyon eğitimi
korumacı ve baskıcı yaşam biçimi, entelektüel gelişim için almak için not ortalamasını 2.50 şartı koyması nedeni
gerekli maddi kaynakların yeterli olmaması gibi sosyal ile yapılan adaletsiz fırsat dağıtımı, devletin bursları hak
minimumlar kapsamında algılayarak yanıtladıkları etmeyen kişilere vermesi, iktidardakilerin devletin
saptanmıştır. kurumlarını siyasallaştırma çabası nedeni ile yaptıkları
adaletsiz dağıtımlar, devletin açılım paketi, vergiler,
Araştırma kapsamındaki bazı öğrenciler “Son
devletin eğitim için burs yerine kredi vermesi, eğitimin
zamanlarda size yapılan en büyük adaletsizliğin ne
paralı olması, devletin işsizlik maaşı konusundaki tavrı,
olduğunu düşünüyorsunuz” sorusunu; Doğu’da yaşayan
adaletsiz trafik cezaları gibi devletin sorumluluklarından
farklı etnik gruplara yönelik ön yargılar, ifade özgürlüğüne
hareketle adil dağıtımı göz önüne alarak yanıtladıkları
önem verilmemesi, yüksek almayı bekledikleri dersten ilgili
belirlenmiştir.
öğretim üyesinin ayrımcılık yapması nedeni ile düşük not
alınması, cinsiyet ayrımı, eşit olmayan muamele, yurt Üniversite öğrencilerinin yukarıda sıraladıkları
sorumlularının cezayı hak eden öğrencilere ceza sorunlara bağlı olarak “Bundan kimin sorumlu olduğunu
Nisan - Mayıs - Haziran 2011 121
Aile ve Toplum Yıl: 12 Cilt: 7 Sayı: 25 Nisan-Mayıs-Haziran 2011
ISSN: 1303-0256
Aile
ve
Toplum
EĞİTİM-KÜLTÜR VE ARAŞTIRMA DERGİSİ
düşünüyorsunuz?” sorusuna birey, aile, toplum ve konusu bağımlı değişkenlerin üçü birlikte, sosyal adalet
devlet düzeyinde yanıt verdikleri sonucuna varılmıştır. algısındaki değişmenin/farklılaşmanın %11’ini yarat-
maktadır. Tablo 3.1’de gösterilen standardize edilmiş
3.3 Sosyal Adalet İlkelerinin Sosyal Adalet Algısı regresyon katsayıları (ß) incelendiğinde, “Toplumsal
Üzerindeki Etkisi cinsiyet eşitliği” ve “Adil dağıtım” puanlarındaki
Bu başlık altında genel olarak sosyal adalet ilkelerine azalmanın, “Vatandaşlık” puanlarındaki artmanın öğren-
cilerin sosyal adalet algısı için yordayıcı olduğu
ilişkin üniversite öğrencilerinin değerlendirmelerinin
görülmektedir. Çünkü regresyon katsayılarının anlam-
sosyal adalet algısı üzerindeki yordayıcı etkisi
lılığına ilişkin t testi sonuçları; toplumsal cinsiyet eşitliği
belirlenmeye çalışılmıştır. Bunun için sosyal adalet
[t=-4.344, P<0.01], adil dağıtım [t=-3.952, P<0.01] ve
ilkeleri kapsamındaki fırsatlar, toplumsal cinsiyet eşitliği,
vatandaşlık [t=2.449, P<0.05] değişkenlerinin anlamlı
vatandaşlık ve adil dağıtım boyutları doğrultusunda
olduğu sonucunu ortaya koymuştur. Fırsat Eşitliği kap-
ortaya çıkan sosyal adalet algısının farklılaşma durumu
samındaki “Fırsatlar” ölçeği ise önemli bir yordayıcı
araştırılmıştır (Tablo 3.1). Buna göre “Toplumsal cinsiyet olarak bulunmadığından uygulanan Aşamalı Çoklu Reg-
eşitliği”, “Adil dağıtım” ve “Vatandaşlık” ile “Sosyal resyon Analizi bu ölçeği analiz gereği olarak dışarıda
adalet” ölçeği arasında 0.33’lük bir ilişki vardır ve söz bırakmıştır (Tablo 3.1).
Tablo 3.1: Sosyal adalet algısının puanının yodanmasına ilişkin Aşamalı Çoklu Regresyon Analizi Sonuçları
Değişken B SEB  T p
Sabit 23.786 2.125 - 11.191 0.000
Toplumsal cinsiyet eşitliği -.353 .081 -.219 -4.344 0.000
Vatandaşlık .096 .039 .124 2.449 0.015
Adil dağıtım -.295 .075 -.209 -3.952 0.000
R=0.330 R2=0.109 F(3,416)=17.001 p= .000
Sosyal Adalet Algısı = 23.786 - .353 Toplumsal cinsiyet eşitliği - .295 Adil dağıtım + .039 Vatandaşlık
4. TARTIŞMA VE SONUÇLAR
anlamda araştırmanın sonuçları David Miller’ın sosyal
adalet yaklaşımını desteklemiştir. Miller’a göre sosyal
Araştırmaya katılan üniversite öğrencilerinin sosyal
adalet öncelikle devletin sorumlulukları bağlamında
adaleti genel olarak fırsat eşitliği bağlamında
değerlendirilmelidir. Devlet; yasalar, kurallar gibi
tanımladıkları; sosyal adalet ilkeleri kapsamında
toplumsal yaşama ilişkin sahip olduğu yetki ve gücü
toplumsal cinsiyet eşitliği, vatandaşlık ve adil dağıtıma
kullanarak sosyal adalet ya da kimi zaman da sosyal
ilişkin gençlerin değerlendirmelerinin sosyal adalet
adaletsizliklerin yaşanmasında en önemli kurumdur.
algısının farklılaşması üzerinde etkili olduğu
Toplumda, hatta dünyada belki sadece dezavantajları
bulunmuştur. Diğer taraftan bu gençlerin daha çok aile,
ya da olumsuzlukları deneyimleyen bireylerin doğrudan
okul ve toplum içinde maruz kaldıkları fırsat eşitsizlikleri
etkilediği düşünülen adaletsizliklerin olumsuz sonuçları,
nedeni ile sosyal adaletsizlikler yaşadıkları ortaya
toplumsal yaşam içinde hemen her kesime / sınıfa
çıkmıştır. Sosyal adaletsizliklerin sorumlularını ise birey,
yayılmaktadır. Çünkü Doğu, Batı, Kuzey ya da Güney’de
aile, toplum ve devlet düzeyinde değerlendirdikleri;
yaşayan gençler ortak bir yaşam alanı buldukları
ancak sosyal adaletin sağlanmasında üniversite
üniversitelerde kimi zaman aynı adaletsizliklere birlikte
öğrencilerinin özellikle erişebileceği daha çok fırsatlar
göğüs germekte ya da karşı taraflarda aynı
açısından devletin sorumluluklarının gençlere göre
adaletsizliklerin hesabını sorgulamaktadırlar.
daha fazla önemli olduğu anlaşılmaktadır. Çünkü
Araştırmaya katılan üniversite gençlerine “Son
gençlerin özellikle adil dağıtım bağlamında sosyal
zamanlarda size yapılan en büyük adaletizliğin ne
adalete ilişkin değerlendirmeleri, devletin
olduğunu düşünüyorsunuz?” diye sorulduğunda, alınan
sorumluluklarının sosyal adalete ya da sosyal
yanıtlar bu saptamaları desteklemiştir. Çünkü gençlerin
adaletsizliğe neden olduğunu ortaya koymaktadır. Bir
122 Nisan - Mayıs - Haziran 2011