Table Of ContentThe Journal of Academic Social Science Studies
International Journal of Social Science
Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS3298
Number: 43 , p. 383-396, Spring I 2016
Yayın Süreci
Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date
28.01.2016 13.03.2016
SINIF ÖĞRETMENLERİNİN FEN ÖĞRETİMİ DERSİNE YÖNE-
LİK ÖZ YETERLİLİK İNANÇLARI VE GÖRÜŞLERİ
ELEMENTARY TEACHER’S SELF-EFFICACY BELIEFS REGARDING SCIENCE
TEACHING LESSON AND OPINIONS
Dr. Aytül GÖKULU
MEB Fen Bilgisi Öğretmeni
Gülay KOÇ
MEB Sınıf Öğretmeni
Öz
Bu araştırma sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlik algı düzeylerini
belirleyerek cinsiyete, mesleki kıdeme, en son mezun olduğu okul durumuna göre deği-
şip değişmediğini tespit etmek amacıyla yapılmıştır. Araştırmanın örneklemini 2015–
2016 eğitim ve öğretim yılında Çanakkale ilinde farklı ilkokullarda görev yapan 111 sınıf
öğretmeni oluşturmaktadır. Araştırmaya katılan öğretmenlerin 72’si kadın, 39’u erkektir.
Çalışmada nitel ve nicel araştırma yöntemleri uygulanılmıştır. Verilerin toplanması
aşamasında, Riggs ve Enocs tarafından hazırlanan “Sınıf Öğretmeni Adaylarının Fen
Öğretiminde Öz Yeterlilik İnançları” ölçeğinin Bıkmaz (2002) tarafından Türkçeye uyar-
lanmış versiyonu kullanılmıştır. Toplanan verilerin çözümlenmesinde SPSS 20 paket
programı kullanılarak frekans, t-testi ve Anova analizi yapılmıştır. Ayrıca çalışmada da-
ha derinlemesine inceleme yapılabilmek amacıyla gönüllü sekiz öğretmenle mülakat ya-
pılmıştır. Mülakat sonuçları analiz edilmiştir. Araştırma bulgularına göre, sınıf öğret-
menlerinin fen öğretimine yönelik öz yeterlik inançlarının genel durumunu ölçeğin üst
ve alt boyutundan alınabilecek puanlar bazında incelendiğinde çalışmaya katılan öğret-
menlerinin öz-yeterlik düzeyinin olumlu yönde olduğu görülmektedir. Ayrıca, öğret-
menlerin fen alanındaki öz yeterlik algısı ve sonuç beklentisi cinsiyete, kıdeme göre fark-
lılaşmadığı tespit edilmiştir. Ancak öğretmenlerin en son mezun olduğu okul yani eği-
tim fakültesi ya da eğitim yüksekokulu mezunu olma durumuna göre anlamlı bir fark
olduğu bulunmuştur. Sonuç olarak, eğitim fakültesi mezunu sınıf öğretmenlerinin öz ye-
terlilik inançlarının eğitim yüksekokulu mezunu olanlara göre daha yüksek olduğu tes-
pit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Öz Yeterlilik İnancı, Fen Öğretimi, Sınıf Öğretmenleri
Abstract
This study was carried out to identify how the level of elementary teachers’ self
384
Aytül GÖKULU & Gülay KOÇ
efficacy beliefs changed in terms of some variables such as branch, gender, seniority and
the type of the last graduation of the school. Sample of the study was the 111 elementary
teachers who were studying 2015-2016 education semesters in Çanakkale. 72 teachers
who were participating to the study were female and 39 were male. Qualitative and
quantitative methods were used in the study. While the gathering the data the Scale of
“Self-efficacy Belief in Science Teaching” developed by Riggs and Enochs (1990) and
studied in terms of validity and reliability by Bıkmaz (2002) was used. The data gath-
ered in this study were evaluated with SPSS 20, percent and frequency values were cal-
culated and analyses of one-way ANOVA, t- tests were applied. Also, it was interviewed
with eight elementary teachers in order to make deep investigation. According to the
findings of this study, teachers’ perception of self-efficacy does not differentiate in re-
spect to gender, seniority; it differentiates in respect to the type of the last graduation of
the school. It was found that elementary teachers’ self-efficacy beliefs and outcome ex-
pectation points who were graduate faculty were higher according to teachers who were
graduate college and there were significant differences between self efficacies points in
favor of teachers who were graduate faculty.
Keywords: Self Efficacy Beliefs, Science Education, Elementary Teachers
Giriş bilmelidirler(Özkan, Tekkaya ve Çakıroğlu,
Gerek yurt içinde yapılan LYS, 2002). Eğitim- öğretim süreci içinde de öğ-
TEOG gibi gerekse de uluslararası alanda retmenin kendine güveni tam olmalıdır
yapılan PİSA, TİMMS gibi merkezi ölçme (Sünbül, 1996). Nitelikli bir öğretmen alan
sonuçları göstermektedir ki, Türkiye’deki bilgisi, genel kültür, formasyon eğitiminin
öğrencilerin fen bilimlerinde sahip oldukla- yanı sıra öz yeterlilik duygusu da taşımalı-
rı akademik başarıları oldukça düşüktür. dır (Yılmaz ve Çimen, 2008).
Fen bilimleri eğitiminde başarıyı artırmak Bandura’ya (1986) göre Öz-yeterlik
için her kademede fen eğitimi yapan öğ- inancı “kişilerin bir performansı gerçekleş-
retmenlerin sahip oldukları bilgi, beceri ve tirebilmek için gerekli olan eylemleri yerine
mesleki donanımlarının da iyi olması ge- getirebilme ve bu eylemleri organize ede-
rekmektedir. Fen eğitiminin temeli, sınıf bilme kapasiteleri hakkındaki yargıları”
öğretmenleri tarafından ilk olarak 1., 2. ve şeklinde tanımlanmaktadır. İnsanların sa-
3. Sınıflarda Hayat Bilgisi dersi olarak daha hip oldukları öz yeterlilik inançları onların
sonra da 4. Sınıfta Fen Bilimleri dersi olarak bir olay ya da durumu algılayışını, göster-
verilmektedir. 7- 11 yaş arası bu öğrenci diği performansı ve motivasyonu etkile-
gurubunda Fen Bilimleri dersine karşı ge- mektedir (Bandura, 1995). Bu nedenle öğ-
liştirilen merak, bilgi, beceri ve olumlu retmenlerin sahip oldukları öz yeterlilikleri
tutum öğrencilerin ileriki yaşamlarında öğrenim sürecini etkilemekte dolayısı ile de
görecekleri fen eğitimini pozitif yönde etki- öğrencilerin bilgiyi öğrenme durumu etki-
leyecektir. Yeni fen eğitimi sisteminde fen lenmektedir. Öğretmenin kendi alanında öz
derslerinin etkili bir şekilde öğrencilere yeterlilik inancının yüksek olması öğrenci-
öğretilebilmesi için ilk kademede sınıf, orta nin başarısını da olumlu yönde etkilemek-
kademede fen öğretmenlerinin fen alanında tedir (Schunk, 1991) Öğretmenlerin sahip
yeterli bilgi ve beceri düzeyine sahip olma- olduğu öz yeterlilik inançlarının öğrencile-
ları gerekmektedir. Bu nedenle, yeni eğitim rin akademik başarısını etkilediği birçok
sisteminin ön gördüğü gibi öğretmenlerin araştırmacı tarafından belirtilmektedir
öğrenci merkezli, öğrencinin aktif olduğu, ((Brophy and Good, 1984; Ashton and Ross,
öğretmenlerin onlara rehberlik ettiği öğre- 1994; Goddard, Hoy and Woolfolk-
tim ortamları hazırlayabilmeli ve araştıran, Hoy,2000; Saraçoğlu ve Yenice, 2009).
sorgulayan, yorum yapan bireyler yetiştire- Çünkü öz yeterlilik inancı yüksek olan öğ-
Sınıf Öğretmenlerinin Fen Öğretimi Dersine Yönelik Öz Yeterlilik İnançları ve Görüşleri 385
retmen sınıf içerisinde pozitif bir öğrenme da, öğretmenlerin fen öz-yeterlik algısı
ortamı hazırlar, öğrencilerin fikirlerini din- cinsiyete, kıdeme, ders yüküne, hizmet içi
ler onları destekler ve onların ihtiyaçlarını eğitim alma ile çalışma ortamından mem-
göz önünde bulundurur (Ashton & Webb; nun olma durumuna göre değişiklik gös-
1986). Yurt içinde ve yurt dışında, gerek termezken, branşlara ve mesleğinden
aday öğretmenlerin gerekse de mesleğini memnun olma durumuna göre değişmek-
icra eden öğretmenlerin sahip oldukları öz tedir. Araştırmacılar, öğretmenlerin ders
yeterlilik inançlarını araştıran çalışmalar yükü arttıkça, fen öz-yeterlik inançlarının
yapılmıştır. Literatürde yapılan çalışmala- düştüğünü belirmişlerdir.
rın genellikle çeşitli branşlardaki aday öğ- Gençtürk ve Memiş (2010) yaptık-
retmenlerin öz yeterlilik algıları üzerinde ları çalışmada ilköğretim okulunda görev
yoğunlaştığı görülmektedir (Emmer & yapan öğretmenlerinin öğretmenlik mesle-
Hickmen, 1991; Schoon & Boone,1998; Mor- ğine yönelik öz-yeterlik algıları ve iş do-
rell & Carroll, 2003; Akkoyunlu ve Orhan, yumlarının demografik yönlerden incele-
2003; Yaman, Koray ve Altunçekiç, 2004; mişlerdir. Çalışmada korelasyonal ve karşı-
Akbaş ve Çelikkaleli, 2006; Yılmaz, Köseoğ- laştırma türü ilişkisel tarama modeli kulla-
lu ve Soran, 2006; Kahyaoğlu ve Yangın, nılmıştır. Çalışmaya Zonguldak ilinden 373
2007; Özdemir, 2008; Gurvitch & Metzler, öğretmen katılmıştır. Araştırmada, Tschan-
2009; Gömleksiz ve Serhatlıoğlu, 2013). nen-Moran & Woolfolk Hoy’un (2001) ge-
Mesleğini yapan çeşitli branşlardaki öğret- liştirdiği “Öğretmen Öz-Yeterlik Ölçeği”ve
menlerin öz yeterlilik algıları inceleyen “Minnesota İş Doyum Ölçeği”nin kısa for-
çalışmalar ise aday öğretmeler üzerinde mu kullanılmıştır. Öğretmenlerin öz-
yapılan çalışmalara göre daha az sayıda yeterlik algılarında ve iş doyumlarında
olduğu dikkat çekmektedir ( Soodak & cinsiyet ve mezun oldukları okula göre
Podell, 1998; Tschannen-Moran & Hoy, anlamlı bir fark tespit edilmemiştir. Ancak,
2001; Özçallı, 2007; Ekici, 2006; Gençtürk ve kıdem ve branş bakımından anlamlı fark
Memiş, 2010). Aşağıda bu çalışmalarla ilgili olduğu bulunmuştur. Bazı demografik
bazı örnekler verilmiştir. faktörler ile öz-yeterlik ve iş doyumu ara-
Saraçoğlu ve Yenice (2009) yaptık- sında ise düşük oranda anlamlı ilişki göz-
ları çalışmada fen bilgisi ve sınıf öğretmen- lemlenmiştir.
lerinin fen öğretimine yönelik özyeterlik Tschannen-Moran and Hoy (2001),
inanç düzeylerinin branş, cinsiyet, mesleki öğretmenlerin öz yeterliliklerini incelemiş-
kıdem, haftalık ders yükü, hizmet içi eğitim lerdir. Araştırmacı tarafından geliştirilen
alma durumu, mesleğinden memnun olma geliştirdiği “Öğretmen Öz-Yeterlik Ölçeği”
durumu, görev yaptıkları okulun sosyo- kullanılmıştır. Çalışmaya 225 öğretmen
ekonomik düzeyi ve görev yaptıkları oku- katılmıştır. Çalışmanın sonucunda öğret-
lun çalışma ortamından memnun olma menlerin kıdemleri ile öz yeterlilik algıları
durumu gibi değişkenlere göre nasıl değiş- arasında düşük bir ilişki olduğu bulunmuş-
tiğini araştırmışlardır. İlişkisel tarama mo- tur. Ancak okul araç gereçleri, idarecilerin
delinde olan bu araştırmada Riggs ve öğretmenlere desteği ile öğretmenlerin öz
Enochs (1990) tarafından geliştirilen ve yeterlilik algıları arasında yüksek bir ilişki
Hazır-Bıkmaz (2004) tarafından geçerlik ve olduğu gözlemlenmiştir. Ayrıca araştırma-
güvenirlik çalışması yapılan Fen Öğreti- cılar, ilkokul öğretmenlerinin öz yeterlilik
minde Öz-yeterlik İnancı Ölçeği ve araştır- algılarının ortaokul ve lise öğretmenlerin-
macılar tarafından hazırlanan Kişisel Bilgi den daha yüksek olduğunu tespit etmişler-
Formu kullanılmıştır. Çalışmanın sonucun- dir.
386
Aytül GÖKULU & Gülay KOÇ
Lent, Brown ve Larkin (1984)’ göre 3. Sınıf öğretmenlerinin fen eğiti-
öğrencilere kazandırılan fen bilimleri öğre- minde öz yeterlilik inançları mesleki dene-
timi öz yeterlik inancının onların fen ile yimlerine göre farklılaşmakta mıdır?
ilgili akademik başarılarını, bu alandaki 4.Sınıf öğretmenlerinin fen eğiti-
yeteneklerini ve fen bilimleri ile ilgili mes- minde öz yeterlilik inançları en son mezun
lek seçimini etkilediğini belirtmişlerdir. oldukları okula göre farklılaşmakta mıdır?
Öğretmenlerin alanında sahip olduğu öz 5. Sınıf öğretmenlerinin fen bilimle-
yeterlilik inancının yetiştirdiği öğrencilere ri öğretimi hakkındaki görüşleri nelerdir?
de kazandırdığı düşünülürse, eğitimde 2. Yöntem
öğretmenlerin öz yeterlilik inançları büyük Araştırmada nicel ve nitel araştır-
önem taşımaktadır (Schunk, 1991). Bu ne- ma yöntemi kullanılmıştır. Nicel araştırma
denle sınıf öğretmenlerinin Fen bilimleri yöntemlerinden tarama modeli kullanılmış-
öğretim programının hedeflerine uygun tır. Tarama modeli, daha önce var olan ya
öğretim yapabileceklerine ilişkin öz yeterli- da hala varlığı süregelen bir durumu var
lik inançlarının yeterli düzeyde olması ge- olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan
rekmektedir. Çünkü öğretmenlerin sahip araştırma yöntemidir (Karasar, 2006). Nitel
oldukları öz-yeterlilik inançları verilen araştırma yöntemlerinden ise görüşme
öğretimin niteliğini, öğrencinin öğretilen yapılmıştır. Görüşme nitel araştırmalarda
bilgileri anlamasını ve öğretmenin kullan- en sık kullanılan veri toplama araçlarından
dığı yöntem, teknik ve materyallerin kulla- biridir (Karasar, 2006). Çalışmada sınıf öğ-
nımı etkilemektedir (Klausmeier & Alen; retmenlerinin fen bilimleri öğretimi hak-
1978). Öğrencilerin ilkokuldan itibaren kında görüşlerinin tespit edilmesi amacıyla
aldıkları fen eğitimi onların ileriki fen eği- yarı yapılandırılmış görüşme formu hazır-
timlerinde önemli bir etkide bulunacağın- lanmıştır.
dan dolayı sınıf öğretmenlerinin fen eğiti- 2.1. Evren ve Örneklem
minde öz yeterlilik düzeylerinin tespit Araştırmanın evrenini, 2015–2016
edilmesi, eğitim fakültelerinde öğretmen eğitim-öğretim yılında Çanakkale ilinde
eğitimindeki uygulamalara ve MEB’de görev yapan sınıf öğretmenleri oluşturmak-
hizmet içi eğitimdeki uygulamalara bir ışık tadır. Çalışmanın örneklemini bu ilde görev
tutacağı için önemlidir. Bu nedenle çalış- yapmakta olan sınıf öğretmenleri arasından
mada sınıf öğretmenlerinin fen eğitimine basit tesadüfî örneklem yöntemi aracılığıyla
yönelik öz yeterlik algıları nitel ve nicel seçilen 111 sınıf öğretmeni oluşturmaktadır.
yöntemler kullanılarak incelenmiştir. Bu Araştırmada öncelikle Çanakkale ilindeki
çalışmanın amacı, sınıf öğretmenlerinin fen 19 ilkokul içerisinden rastgele 6 ilkokul
eğitiminde öz-yeterlik algı düzeylerini be- seçilmiştir. Ardından bu okullarda görev
lirlemektir. Çalışmada aşağıda belirtilen şu yapan öğretmenler ile anket çalışması ger-
sorulara cevap aranmaktadır. çekleştirilmiştir. Bu çalışmaya 39’u erkek ve
1. Sınıf öğretmenlerinin fen eğiti- 72’sı kadın olmak üzere toplam 111 sınıf
minde öz yeterlilik inanç düzeyleri nedir? öğretmeni katılmıştır. Araştırmaya katılan
2. Sınıf öğretmenlerinin fen eğiti- öğretmenlerin demografik bilgileri Tablo
minde öz yeterlilik inançları cinsiyetlerine 1’de verilmiştir.
göre farklılaşmakta mıdır?
Sınıf Öğretmenlerinin Fen Öğretimi Dersine Yönelik Öz Yeterlilik İnançları ve Görüşleri 387
Tablo 1: Araştırmaya katılan öğretmenlerin demografik bilgiler
Frekans (f) yüzde (%)
Erkek 39 %35
Cinsiyet Kadın 72 %65
Kıdem 1-10 yıl 30 %27
11-20 yıl 25 %23
21-30 yıl 32 %29
30 üzeri 24 %21
Mezun Eğitim Fakültesi 74 %67
Olduğu okul Eğitim Yüksekokulu 32 %33
2.2 Veri toplama aracı 1. İlkokul fen bilimleri dersinde
Çalışmada veri toplama aracı ola- kendinizi ne kadar yeterli his-
rak Riggs ve Enocs tarafından hazırlanan sediyorsunuz? Neden?
“Sınıf Öğretmeni Adaylarının Fen Öğreti- 2. Hangi fen konularının anlatı-
minde Öz Yeterlilik İnançları” ölçeğinin mında ya da deneylerinin ya-
Bıkmaz (2002) tarafından Türkçeye uyar- pımında zorluk çekiyorsunuz?
lanmış versiyonu kullanılmıştır. Ölçeğin Neden?
tümü için güvenirliği .85, öz-yeterlik inancı 3. Fen bilimleri dersinde bir zor-
alt boyutu için .89, sonuç beklentisi alt bo- lukla karşılaştığınızda bunun
yutu için .69 dur. Ölçekte toplam 21 madde üstesinden nasıl geliyorsunuz?
vardır. Ölçeğin, öz-yeterlik inancı 5’i olum-
lu, 8’i olumsuz olmak üzere 13 maddeden, BULGULAR VE TARTIŞMA
sonuç beklentisi alt boyutu ise 7’si olumlu, 1. Öğretmenlerinin fen eğitiminde
1’i olumsuz olmak üzere 8 maddeden öz yeterlilik inanç düzeyleri nedir?
oluşmaktadır. Ölçek 5’li likert tipi bir ölçek- Sınıf öğretmenlerinin fen öğretimi-
tir. ne yönelik öz-yeterlik inançlarının genel
Yarı yapılandırılmış görüşme for- durumunu tespit edebilmek için ölçekten
munda ise sınıf öğretmenlerinin fen bilim- aldıkları puanların dağılımı Tablo- 1’de
leri öğretimi hakkında görüşlerinin tespit verilmektedir. Tablo da ayrıca ölçeğin üst
edilmesi amacıyla gönüllü öğretmenlere üç ve alt boyutundan alınabilecek en yüksek
açık uçlu soru yöneltilmiştir. Sorular aşağı- ve en düşük puanlar da belirtilmiştir.
da verilmiştir.
Tablo-2. Sınıf öğretmenlerinin fen öğretimine yönelik öz-yeterlik inancına ait puanların genel dağılımı
Ölçeğin boyutu n X Ss Min-Max puanlar Olası puanlar
Öz yeterlilik inancı 111 46.07 5.971 32-60 13-65
Sonuç beklentisi 111 27.43 3.314 19-36 8-40
Tablo 1’ de görüldüğü gibi sınıf öğretmen- tisinde 27>24). Bu durumda sınıf öğretmen-
lerinin ölçekten aldıkları puanlarının arit- lerinin öz-yeterlik düzeyinin olumlu yönde
metik (öz yeterlikte 46 >39 ve sonuç beklen- olduğu söylenebilir. Literatürde yapılan
388
Aytül GÖKULU & Gülay KOÇ
başka çalışmalarda incelendiğinde sınıf göre farklılaşmakta mıdır?
öğretmenlerinin öz yeterlilik algılarının Sınıf öğretmenlerinin fen eğitimin-
genellikle olumlu yönde olduğu görülmek- de öz yeterlilik inançları cinsiyetlerine göre
tedir (Saraçoğlu ve Yenice, 2009; Gençtürk farklılaşıp farklılaşmadığını araştırmak
ve Memiş, 2010). amacıyla t-testi yapılmıştır. Sonuçlar tablo-
2. Sınıf öğretmenlerinin fen eğiti- 3’ de verilmiştir.
minde öz yeterlilik inançları cinsiyetlerine
Tablo-3 Sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik inancına ait puanlarının cinsiyetlerine göre
dağılımı
Öz yeterlilik inancı boyutu n X SD t p
Kadın 72 46.59 6.201 -1.19 .235
Erkek 39 45.14 5.478
Sonuç beklentisi n X SD t p
Kadın 72 27.44 3.347 .013 .990
Erkek 39 27.43 3.312
Yapılan t- testi analizi sonucuna Zengin 2003;Yaman, Koray ve Altunçekiç
göre sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde 2004; Hamurcu 2006, Akbas ve Çelikkaleli,
öz yeterlilik inancı boyutu (t=-1,19 ve p> 2006; Kahyaoglu ve Yangın, 2007, Özdemir,
.005) ve öz yeterlilik sonuç beklentisi boyu- 2008, Saraçoğlu ve Yenice 2009, Gençtürk
tu (t=.013 ve p>.005) puanlarında cinsiyete ve Memiş 2010, Klassen ve Chiu 2010, Yeni-
göre anlamlı bir fark yoktur. Bu nedenle ce, 2012).
sınıf öğretmenlerinin öz yeterlilik inançla-
rının cinsiyetten bağımsız olduğunu söyle- 3. Sınıf öğretmenlerinin fen eğiti-
nebilir. Elde edilen bulgular literatürde minde öz yeterlilik inançları mesleki dene-
yapılan diğer bazı çalışmalarla da benzerli yimlerine göre farklılaşmakta mıdır?
göstermektedir. (Savran ve Çakıroglu 2001;
Tablo-4 Sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik inancına ait puanlarının mesleki deneyimleri-
ne göre dağılımı
Öz yeterlilik inancı boyutu n X SD F p
Kıdem 1-10 yıl 30 47.70 5.43
11-20 yıl 25 44.12 6.07 2.329 .079
21-30 yıl 32 46.09 5.73
30 üzeri 24 45.08 5.09
Sınıf Öğretmenlerinin Fen Öğretimi Dersine Yönelik Öz Yeterlilik İnançları ve Görüşleri 389
Sonuç beklentisi n X SD F p
1-10 yıl 30 27.63 3.61
Kıdem 11-20 yıl 25 28.44 2.94 2.05 .114
21-30 yıl 32 26.34 3.08
30 üzeri 24 27.37 3.29
Tablo-4’ de görüldüğü gibi sınıf öğ- yeterlilik inançları arasında düşük de olsa
retmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik bir ilişki ortaya çıkan çalışmalar literatürde
inancı boyutu ve öz yeterlilik sonuç beklen- bulunmaktadır. Örneğin Tschannen-Moran
tisi boyutu puanlarında kıdeme göre an- and Hoy (2001) yaptıkları çalışmada belirti-
lamlı bir fark yoktur. Bu nedenle öz yeterli- len değişkenler arasında düşük bir ilişki
lik inancı ile kıdemin birbirinden bağımsız olduğunu tespit etmişlerdir. Memiş ve
olduğu söylenebilir. Bu çalışmanın sonucu Gençtürk (2010) yaptıkları çalışmada sınıf
Chacon (2005), Ekici (2006) , Çimen (2007), öğretmenlerinin kıdem ile öz yeterlilik algı-
Yenice ve Saraçoğlu (2009) tarafından yapı- ları arasında anlamlı bir fark bulmuşlardır.
lan çalışmalar ile paralellik göstermektedir. 4.Sınıf öğretmenlerinin fen eğiti-
Bu çalışmalarda da öğretmenlerin kıdemle- minde öz yeterlilik inançları mezun olduk-
ri ile öz yeterlilik inançları arasında belirgin ları okula göre farklılaşmakta mıdır?
bir fark bulamamıştır. Ancak kıdem ile öz
Tablo-5 Sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlilik inancına ait puanlarının mezun oldukları
üniversite/yüksekokula göre dağılımı
Öz yeterlilik inancı boyutu n X SD t p
Eğitim Fakültesi 75 46.58 5.840 2.125 .036
Eğitim yüksek okulu 36 44.16 5.107
Sonuç beklentisi n X SD t p
Eğitim Fakültesi 75 27.80 3.444 2.32 .022
Eğitim Yüksek Okulu 36 26.20 2.740
Yapılan t- testi analizi sonucuna fark vardır. Bu nedenle sınıf öğretmenleri-
göre sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde nin öz yeterlilik inançlarının yüksek okul
öz yeterlilik inancı boyutu (t=-.640 ve veya fakülte mezunu olma durumuna bağlı
p<0.05) ve öz yeterlilik sonuç beklentisi olduğu söylenebilir. Literatür incelendiğin-
boyutu (t=1.66 ve p<0.05) puanlarında eği- de mezun olunan fakülte ya da yüksek okul
tim fakültesi ya da eğitim yüksek okulu tipinin öz yeterlilik üzerine etkisinin ince-
mezunu olma durumuna göre anlamlı bir lendiği bir çalışma görülmemiştir. Ancak,
390
Aytül GÖKULU & Gülay KOÇ
Yılmaz ve Çavaş (2006) tarafından yapılan kendinizi ne kadar yeterli hissediyorsunuz?
çalışmada, aday sınıf öğretmenlerinin fen Neden?”, “ Hangi fen konularının anlatı-
bilimleri öz yeterlilik inançlarının mezun mında ya da deneylerinin yapımında zor-
oldukları lise tipinden bağımsız olduğu luk çekiyorsunuz? Neden?” ve “ Fen bilim-
sonucuna ulaşılmıştır. leri dersinde bir zorlukla karşılaştığınızda
5. Sınıf öğretmenlerinin fen bilimle- bunun üstesinden nasıl geliyorsunuz?”
ri öğretimi hakkındaki görüşleri nelerdir? Sorulan sorulardan sonra elde edilen veriler
Sınıf öğretmenlerinin fen bilimleri aşağıda yorumlanmıştır.
öğretimi hakkında görüşlerinin derinleme- Soru 1: İlkokul fen bilimleri dersin-
sine tespit edilmesi amacıyla 8 gönüllü de kendinizi ne kadar yeterli hissediyorsu-
öğretmenlere üç açık uçlu soru yöneltilmiş- nuz?
tir. Bunlar; “İlkokul fen bilimleri dersinde
Tablo-6 Sınıf öğretmenlerinin birinci soruya verdiği cevaplar
Cevaplar Fakülte mezunu Yüksekokul mezunu
n(4) n(4)
Yeterli hissediyorum. 4 2
Az yeterli olduğumu hissediyorum. 1 3
Gerek mülakat sorusuna verilen da kendilerini %65- %70 oranında yeterli ya
cevaplardan gerekse de ankete verilen ce- da çok yeterli gördükleri sonucuna ulaşıl-
vaplardan da görüldüğü gibi öğretmenler mıştır. Hamurcu (2006) tarafından yapılan
kendilerini fen bilimleri öz yeterlilik açısın- çalışma sonucunda da sınıf öğretmeni
dan yeterli görmektedirler. Bezer şekilde, adaylarının fen eğitimi konusunda kendile-
Abazaoğlu, Yıldırım ve Yıldızhan (2014) rini yeterli düzeyde görmedikleri sonucuna
tarafından yapılan çalışma da çeşitli branş- ulaşılmıştır.
larda görev yapan öğretmenlerin alanların-
Tablo- 7 Birinci soruya verilen cevabın nedenleri
Eğitim fakültesi mezunu Eğitim yüksek okul mezunu
Cevaplar f f
Yeterli cevabını verenler 4 2
İlköğretim fen bilimleri 3 2
müfredatının basit olması
İlkokul öğrencisi seviyesine uygun
ders anlatabilecek düzeyde bilgisinin 1 -
olduğunu düşünme
Az yeterli cevabını verenler
Fen konusunda temelinin iyi olmaması 1 2
Öğrencinin seviyesine uygun fen anlatımı yapamama - 1
Tabloda yer alan görüşler incelen- basit olmasını belirtmişlerdir. Ayrıca öğ-
diğinde sınıf öğretmenlerinin kendini yeter- rencinin seviyesine uygun fen anlatabilece-
li bulmalarına kaynak olarak müfredatın ğini düşündüğü için kendilerini yeterli
Sınıf Öğretmenlerinin Fen Öğretimi Dersine Yönelik Öz Yeterlilik İnançları ve Görüşleri 391
olarak belirtmişlerdir. Ancak kendini yeter- kaynaklandığı söylenebilir. Bu sonuçlar
li olarak belirten öğretmenlerden birinin tablo-5’de ulaşılan öz yeterlilik düzeyinin
yaptığı açıklama şu şekildedir; “Müfredat fakülte mezunları lehine görülen anlamlı
eğer eskiden olduğu gibi ağır olsaydı, ken- farklılığı desteklediği görülmüştür. Akyüz
dimi yeterli görmeyebilirdim ancak müfre- (1992) de belirttiği gibi yüksek okul bitiren
dat basit ve kendimi yeterli buluyorum.” öğretmenlerinin düşük ÖSS puanı ile üni-
Kendini yeterli bulmayan öğretmenlerin versiteye girerek, yoğunlaştırmış bir prog-
fen bilimlerinde temellerinin yeterli olma- ram uygulanıp, iki yıl içinde mezun edilip
masını ve öğrencinin seviyesine inemedik- atandıkları için gerekli yeterliliğe ulaşama-
lerini söylemişlerdir. Bu şekilde cevap ve- dıkları bu çalışmada da ortaya çıkmıştır.
ren öğretmenlerin genellikle yüksek okul Soru 2: Hangi fen konularının anla-
mezunu öğretmenlerden oluştuğu görül- tımında ya da deneylerinin yapımında zor-
müştür. Buradan yüksek okul öğretmenle- luk çekiyorsunuz?
rinin yeterli fen dersi eğitimi almamasından
Tablo-8 Sınıf öğretmenlerinin ikinciye soruya verdiği cevaplar
Cevaplar Fakülte mezunu Yüksek okul mezunu
n(5) n(5)
Gökyüzü ve uzay 2 3
Maddenin yapısı - 1
Canlılar dünyası 1 1
Hiç birinde zorlanmıyorum 2 0
Öğretmenlerin konu anlatımlarında larda sıkıntı yaşadıklarını belirtmişlerdir.
en çok gökyüzü ve uzay konularının anla- Mülakatta dikkat çeken bir nokta şu olmuş-
tımında zorlandıklarını belirtmişleridir. tur. Kendisini yeterli olarak gören yüksek
Maddenin yapısı ünitesi içerisinde ısı ve okul mezunu öğretmenlerin de yeteli his-
sıcaklık kavramlarının anlatımında zorlan- setmeyenler gibi anlatımında zorluk çektiği
dığını belirten öğretmenler olmuştur. Ben- ya da deneylerin yapımında zorlandığı
zer bir sonuç aday öğretmenler üzerinde konular nelerdir sorusuna cevap vermişler-
yapılan bir çalışma da gözlemlenmiştir. dir ve hiç birinde zorlanmıyorum cevabını
Aday öğretmenlerin ısı ve sıcaklık kavram- veren olmamıştır. Fakülte mezunu öğren-
larını ifade etmekte zorlandıkları ve kav- melerden de dördü kendini yeterli gördüğü
ram yanılgıları olduğu literatürde belirtil- halde zorlandıkları konular olduğunu be-
miştir ( Kaptan ve Korkmaz, 2001; Gökulu, lirmişlerdir. Yalnızca iki tanesi hiç birinde
2015) Deney yapımında ise yine bu konu- zorlanmadığını belirtmiştir.
392
Aytül GÖKULU & Gülay KOÇ
Tablo-8 İkinci soruya verilen cevabın nedenleri
Cevaplar Fakülte mezunu Yüksekokul mezunu
n(5) n(5)
Yeterli bilgiye sahip olmama - 2
Konu ile ilgili deney yapacak
uygun malzemenin olmaması 2 1
Konun soyut olması 1 2
Hiç birinde zorlanmıyorum 2 0
Bu soruya verilen cevaplar incelen- ise konu soyut olduğu zaman anlatmakta
diğinde yüksek okul mezunu ve kendini zorlandığını belirmiştir. Literatürde de
yeterli hisseden öğretmenlerin zorlanma aday sınıf öğretmenlerinin fen bilimleri
sebebi olarak konu ile ilgili deney yapacak dersine karşı öz yeterlilik inançları ile ilgili
uygun malzemenin olmaması ve konun yapılan çalışmalar göstermektedir ki bazı
soyut olmasını belirtmişlerdir. Kendini aday öğretmenlerin fen deneylerin yapı-
yeterli gören bu öğretmenlerden hiçbiri mında kendilerini yetersiz hissettikleri ve
zorlanmadığını belirtmemiştir. Kendini laboratuar çalışmaları yapımında korku ve
yeterli görmeyen 3 öğretmenin de ikisinin endişe duydukları belirtilmiştir (Ergül,
yeterli bilgiye sahip olmama birini de ko- 2009; Küçükyılmaz ve Duban, 2006). Göm-
nun soyut olması şeklinde cevap verdiği leksiz, Kan ve Biçer (2010) tarafından yapı-
görülmüştür. Fakülte mezunu öğretmen- lan çalışmada, sınıf öğretmenlerinin fen
lerden kendini yeterli olarak belirten dört eğitimi konusunda kendilerini yeterli his-
öğretmenden yalnızca ikisi hiçbirinde zor- settikleri ancak zaman zaman sıkıntı yaşa-
lanmadığını belirtirken diğer ikisinin Konu dıkları belirtilmiştir.
ile ilgili deney yapacak uygun malzemenin Soru 3: Fen bilimleri dersinde bir
olmaması nedeni ile zorlandığını belirmiş- zorlukla karşılaştığınızda bunun üstesinden
tir. Kendini yeterli görmeyen öğretmenin nasıl geliyorsunuz?
Tablo-9 Sınıf öğretmenlerinin üçüncü soruya verdikleri cevaplar
Cevaplar Fakülte mezunu Yüksekokul mezunu
n(5) n(5)
İnternetten konu ile ilgili videolardan
deneylerden yaralanıyorum 2 2
Sınıf öğretmeni arkadaşlardan
ya da fen bilimleri öğretmeni arkadaşlardan - 1
yardım istiyorum
Kaynak kitaplardan yardım alıyorum. 1 1
Yardım almaya ihtiyaç duymuyorum. 2 1
Üçüncü soruya verilen cevaplar in- internetten ve videolardan yararlandığı
celendiğinde yüksek okul mezunu ve ken- görülmüştür. Kendini yeterli görmeyen
dini yeterli hisseden iki öğretmenden biri- birinin internetten, birinin kaynak kitaplar-
nin yardıma ihtiyaç duymadığını birinin de dan, birinin de sınıf öğretmeni ya da fen
Description:Gülay KOÇ. MEB Sınıf Öğretmeni. Öz. Bu araştırma sınıf öğretmenlerinin fen eğitiminde öz yeterlik algı düzeylerini belirleyerek cinsiyete, mesleki
