Śladami Marksa i Wittgensteina. Krytyka społeczna bez teorii krytycznej

336 Pages·2012·1.351 MB·Polish

by  Lotar Rasiński

Śladami
Marksa
i Wittgensteina

Lotar Rasiński
Śladami
Marksa
i Wittgensteina
Krytyka społeczna
bez teorii krytyki
Projekt okładki, stron tytułowych i wnętrza
Agata Muszalska
Zdjęcie na okładce
Wittgenstein/Diomedia
Wydawcy
Monika Michowicz
Mikołaj Ratajczak
Redakcja
Agnieszka Piskozub-Piwosz
Produkcja
Mariola Iwona Keppel
Recenzent
prof. dr hab. Leszek Koczanowicz
Łamanie
„Roch” Wojciech Ochocki
Publikacja dofinansowana przez Dolnośląską Szkołę Wyższą ze środków Ministerstwa
Nauki i Szkolnictwa Wyższego (decyzja Nr 2575/03/E-680/S/2012-1 przyznanych na
utrzymanie potencjału badawczego w 2012 roku z dn. 23 maja 2012)
Copyright © Lotar Rasiński
Copyright © by Wydawnictwo Naukowe PWN SA
Warszawa 2012
ISBN 978-83-01-17184-1
Wydanie I
Wydawnictwo Naukowe PWN SA
infolinia 801 33 33 88
tel. [phone], faks 22 69 54 288
e-mail: [email protected]; www.pwn.pl
Spis treści
Podziękowania 9
Wstęp 11
1. Marks i krytyka jako reforma świadomości 29
Zniesienie teorii i alienacja –
krytyka jako „reforma świadomości” 33
Emancypacja polityczna, emancypacja ogólnoludzka,
proletariat – Marksowska praktyka wyzwolenia 42
Camera obscura – krytyka i ideologia 50
Ideologia, interpelacja, nauka – „aparaty” Althussera 58
2. Michael Walzer i krytyka zaangażowana 69
Sprawiedliwość i uczestnictwo polityczne –
wokół Sfer sprawiedliwości 72
Jak możliwa jest krytyka-interpretacja? –
trzy modele krytyki społecznej 76
Fakty i mity krytyki społecznej 85
Między masą a elitą –
Gramsci i intelektualista organiczny 89
Minimalizm i maksymalizm moralny –
argument z Thick and Thin 94
Dylematy krytyki wewnętrznej –
o kontrowersji między Walzerem i Saidem 102
3. Wittgenstein i niemożliwość krytyki 109
Dwie filozofie? – wokół sporów wittgensteinowskich 111
O regułach i rozumieniu życia społecznego –
Winch i nauki społeczne 118
Problematyczny rozum –
Nyíri, relatywizm i konserwatyzm 125
5
Spis treści
Nie wychodźcie z jaskini –
Oakeshott i rozumienie warunkowe 130
4. Wittgenstein i możliwość krytyki 139
Refleksyjność reguł – znów Oakeshott, Winch
i rozumienie społeczeństw pierwotnych 140
O warunkach możliwości sensownego mówienia –
Wittgenstein i Kant 147
„Przejrzysta ekspozycja” – terapeuci czy rozjaśniacze? 153
O języku pasożytniczym i alienacji językowej –
Wittgenstein i Marks 159
5. Wittgenstein, krytyka, demokracja 173
Transcendentalna gra językowa? –
Wittgenstein Apla i Habermasa 174
O „poszanowaniu przeciwnika”, kontekstualizmie
i procedurach – agonizm Mouffe 177
Reguły, gry językowe i „świadomość różnorodności” –
filozofia publiczna Tully’ego 182
Perfekcjonizm moralny i „zmiana aspektu” –
demokracja „awersyjna” Norval 191
6. Habermas i krytyka teoretyczna 203
O nowym programie dla nauk społecznych –
teoria tradycyjna i teoria krytyczna Horkheimera 204
Co zostało z Marksa? –
szkoła frankfurcka i dziedzictwo marksizmu 213
O pierwotnym i pasożytniczym trybie użycia języka –
teoria działania komunikacyjnego Habermasa 226
Dyskurs, etyka, demokracja – „refleksja krytyczna”
Habermasa w perspektywie Wittgensteinowskiej 235
6
Spis treści
7. Foucault i krytyka praktyczna 251
Prezentyzm, relatywizm, kryptonormatywizm –
Habermas vs. Foucault 252
Analiza rekurencyjna, dyskurs i „szczęśliwy pozytywizm” –
archeologia w świetle historii epistemologicznej 257
„Błąd”, prawda i władza – genealogia w praktyce 269
Czym jest krytyka? –
genealogia, rządomyślność i przejrzysta ekspozycja 284
Zakończenie 305
Krytyka jako praktyka emancypacyjna 305
Bibliografia 319
Indeks 333

Podziękowania
Chciałbym podziękować instytucjom i osobom, które przyczyniły
się do powstania tej pracy. Odpowiedzialne są one jednak jedynie
za jej pozytywne strony. Wdzięczny jestem pani Minister Nauki
i Szkolnictwa Wyższego za przyznanie grantu habilitacyjnego,
który zapewnił mi możliwość intensywnej pracy nad projektem,
a jednocześnie zmobilizował mnie do jego terminowego zakoń-
czenia. Dziękuję pani profesor Bogusławie Dorocie Gołębniak,
Prorektor ds. Nauki i Współpracy z Zagranicą Dolnośląskiej Szko-
ły Wyższej, oraz pani profesor Mirosławie Nowak-Dziemianowicz,
Dziekan Wydziału Nauk Pedagogicznych DSW, za wspieranie
mojego projektu habilitacji, a zwłaszcza za pomoc przy jej publi-
kacji. Profesorowi Leszkowi Koczanowiczowi dziękuję za to, że
zmusił mnie do zajęcia własnego stanowiska, a także za przeczy-
tanie manuskryptu i cenne uwagi. Kolegom z Zakładu Filozofii
Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, a zwłaszcza profesorowi Piotrowi
Dehnelowi, jestem wdzięczny za możliwość dyskusji i prezento-
wania fragmentów swej pracy na cyklicznych seminariach. Pro-
fesor Elżbiecie Matyni dziękuję za rozmowę i pomoc w zdobyciu
ważnych materiałów, a doktor Alenie Miltovej i profesorowi Mi-
lanowi Petruskowi za możliwość korzystania z ich cennych zbio-
rów. Doktorowi Krzysztofowi Pezdkowi, doktorowi Andrzejowi
Orzechowskiemu i profesorowi Andreasowi Kalyvasowi jestem
wdzięczny za inspirujące dyskusje. Mojej żonie Hanie oraz synowi
Szymonowi dziękuję za wsparcie, cierpliwość i wyrozumiałość.