Sjálfsmynd barna með ADHD, eignunarstíll þeirra og líðan

128 Pages·2013·1.33 MB·Norwegian

Sjálfsmynd barna með ADHD,
eignunarstíll þeirra og líðan

Sara Tosti

Lokaverkefni til MS-gráðu
Leiðbeinandi: Urður Njarðvík

Sálfræðideild
Heilbrigðisvísindasvið Háskóla Íslands
Febrúar 2013
Ritgerð þessi er lokaverkefni til MS gráðu í sálfræði og er óheimilt að afrita
ritgerðina á nokkurn hátt nema með leyfi rétthafa.

© Sara Tosti 2013

Prentun: Háskólaprent
Reykjavík, Ísland 2013
Þakkarorð

Ég vil byrja á því að þakka öllum börnum og foreldrum sem tóku þátt í rannsókninni fyrir að
gefa sér tíma til að svara könnuninni og ADHD samtökunum fyrir gott samstarf. Ég vil þakka
leiðbeinanda mínum, Dr. Urði Njarðvík, fyrir góða leiðsögn, ráðgjöf og mikla hvatningu við
framkvæmd rannsóknarinnar og skrif ritgerðarinnar. Einnig vil ég þakka henni fyrir að vera
innblástur í náminu og fyrir þann eldmóð sem hún sýndi hugmynd minni á ritgerðarefni í
upphafi samstarfs. Þar að auki vil ég þakka fjölskyldu minni og vinkonum fyrir góðan
stuðning og hvatningu.
Sérstakar þakkir fær Aðalbjörn Jónsson fyrir ómetanlegan stuðning, hvatningu og
þolinmæði við ritgerðarskrif og í náminu öllu. Að lokum vil ég þakka sonum okkar fyrir að
vera til, því þeir hafa veitt mér aukinn tilgang með lífinu og verið hvatning til þess að ég geri
ávallt mitt allra besta, fyrir utan að gefa lífinu svo miklu meira gildi og gleði.
Útdráttur

Markmið rannsóknarinnar var að meta sjálfsmynd, eignunarstíl og líðan 8 til 15 ára barna með
ADHD. Líðan barnanna var metin út frá kvíða, þunglyndi og mótþróa þeirra með
spurningalistum. Þátttakendur voru 114 íslensk börn sem greind höfðu verið með ADHD og
foreldrar þeirra, sem voru 211 talsins. Drengir voru 72,1% þátttakenda og stúlkur 27,9%. Í
rannsókninni var notast við fimm spurningakvarða, það voru Piers-Harris sjálfsmatskvarði
fyrir börn, spurningalisti um eignunarstíl, MASC kvíðalistinn, CDI þunglyndiskvarðinn og
Mótþróakvarðinn. Í upphafi voru bakgrunnspurningar fyrir foreldra þar sem spurt var um
aldur, menntun og hjúskaparstöðu foreldra, einnig var spurt um kyn barns, búsetu og uppruna
greiningar. Fyrsta tilgáta var að 20 til 30% barnanna hefði lélega sjálfsmynd, önnur tilgáta var
að meiri hluti barnanna væri með ytri eignunarstíl, þriðja tilgáta var að allavega 25% barnanna
væri með kvíða yfir klínískum mörkum, fjórða tilgáta var að allavega 20% barnanna væri með
þunglyndi yfir klínískum mörkum og fimmta tilgáta var að allavega 35% barnanna næði
greiningarskilmerkjum fyrir ODD. Helstu niðurstöður voru að 21,4% þátttakenda höfðu lélega
sjálfsmynd, 40% barnanna voru með ytri eignunarstíl, 43% barnanna voru með kvíða yfir
klínískum mörkum, 21,4% barnanna voru með þunglyndi yfir klínískum mörkum og 35,9%
barnanna náðu greiningarskilmerkjum fyrir ODD. Niðurstöður eru í samræmi við erlendar
rannsóknir þar sem léleg sjálfsmynd, ytri eignunarstíll, kvíði yfir klínískum mörkum,
þunglyndi yfir klínískum mörkum og algengi ODD var mun hærra hjá börnum með ADHD
heldur en börnum sem ekki eru greind með ADHD.

2
Abstract

The main object of this research was to evaluate bad self-concept, attributional style and the
well-being of 8 to 15 year old Icelandic children with ADHD. The well-being of these
children was evaluated with questionnaires about anxiety, depression and oppositional defiant
behavior. The participants were 114 Icelandic children who had been diagnosed with ADHD
and their parents, which were 211. 72,1% af the subject were boys and 27,9% were girls. Five
questionnaires were used in this research, they were Piers-Harris Children‘s Self Concept
Scale, N-S Locus of Control Scale for Children, CDI, MASC and a part of the DBRS. In the
beginning the parents were asked a few background questions such as about age, education,
marital status, gender, residence og origin of diagnosis. The first hypothesis was that 20 to
30% of the participants had bad self-concept, the second hypothesis was that majority of
participants had external attributional style, the third hypothesis was that at least 25% of the
participants had anxiety, the fourth hypothesis was that at least 20% of the participants had
depression and the fifth hypothesis was that at least 35% of the participants had ODD. The
main results were that 21,4% of the participants had bad self-concept, 40% had external
attributional style, 43% had anxiety, 21,4% had depression and 35,9% had ODD. The results
are consistent with other research, where bad self-concept, external attributional style, anxiety,
depression and ODD are more common in children who are diagnosed with ADHD.

3
Efnisatriðaskrá

Yfirlit yfir myndir ...................................................................................................................7
Yfirlit yfir töflur .....................................................................................................................9
Athyglisbrestur með ofvirkni (ADHD) .............................................................................. 10
Einkenni og greiningarskilmerki ....................................................................................... 12
Félagslegir erfiðleikar barna með ADHD ......................................................................... 15
Líffræðilegur grunnur ADHD ............................................................................................ 16
Meðferð og úrræði við ADHD ........................................................................................... 17
Sjálfsmynd .......................................................................................................................... 18
Áhrifaþættir ...................................................................................................................... 20
Ytri þættir ...................................................................................................................... 20
Einstaklingsbundnir þættir ............................................................................................ 21
Áhrif sjálfsmyndar á líf barns ............................................................................................ 23
Sjálfsmynd barna með ADHD ........................................................................................... 24
Samantekt ......................................................................................................................... 26
Eignunarstíll ....................................................................................................................... 27
Áhrif eignunarstíls ............................................................................................................ 28
Áhrif eignunarstíls á frammistöðu í námi ....................................................................... 29
Áhrif eignunarstíls á líðan ............................................................................................. 30
Eignunarstíll barna með ADHD ........................................................................................ 31
Samantekt ......................................................................................................................... 32
Líðan ................................................................................................................................... 33
Kvíði ................................................................................................................................. 33
Kvíði meðal barna með ADHD ...................................................................................... 35
Þunglyndi.......................................................................................................................... 36
Þunglyndi meðal barna með ADHD .............................................................................. 38
Mótþrói ............................................................................................................................. 39
Mótþrói meðal barna með ADHD .................................................................................. 41
Samantekt ......................................................................................................................... 43
Markmið rannsóknar ......................................................................................................... 44
Aðferð.................................................................................................................................. 45
Þátttakendur ..................................................................................................................... 45
4
Mælitæki ........................................................................................................................... 46
Piers-Harris sjálfsmatskvarði ........................................................................................ 46
Spurningalisti um eignunarstíl ....................................................................................... 47
MASC ............................................................................................................................ 47
CDI ............................................................................................................................... 48
Mótþróakvarðinn ........................................................................................................... 49
Rannsóknarsnið ................................................................................................................ 49
Framkvæmd ...................................................................................................................... 50
Tölfræðileg úrvinnsla ........................................................................................................ 51
Niðurstöður ......................................................................................................................... 52
Algengi lélegrar sjálfsmyndar, ytri eignunarstíls, kvíða, þunglyndi og ODD ..................... 52
Áhrif sjálfsmyndar á líðan barna með ADHD og eignunarstíl þeirra ................................. 55
Áhrif eignunarstíls á líðan barna með ADHD og sjálfsmynd þeirra ................................... 58
Uppruni greiningar ........................................................................................................... 63
Staða barna með ADHD eftir kyni ..................................................................................... 64
Staða barna með ADHD eftir búsetu ................................................................................. 68
Staða barna með ADHD eftir fjölskylduaðstæðum............................................................. 73
Aðhvarfsgreining (regression analysis) ............................................................................. 78
Kvíði sem fylgibreyta ..................................................................................................... 78
Þunglyndi sem fylgibreyta ............................................................................................. 80
Mótþrói sem fylgibreyta ................................................................................................. 82
Sjálfsmynd sem fylgibreyta ............................................................................................ 84
Umræða............................................................................................................................... 86
Algengi lélegrar sjálfsmyndar, ytri eignunarstíls, kvíða, þunglyndis og ODD meðal barna
með ADHD ....................................................................................................................... 86
Áhrif sjálfsmyndar og eignunarstíls á líðan barna með ADHD .......................................... 91
Staða barna með ADHD eftir kyni ..................................................................................... 95
Staða barna með ADHD eftir búsetu ................................................................................. 96
Staða barna með ADHD eftir fjölskylduaðstæðum............................................................. 97
Aðhvarfsgreining .............................................................................................................. 98
Veikleikar rannsóknar ..................................................................................................... 100
Styrkleikar rannsóknar .................................................................................................... 101
Heimildir ........................................................................................................................... 102
Viðauki I ........................................................................................................................... 118
5
Viðauki II .......................................................................................................................... 119
Viðauki III ........................................................................................................................ 121
Viðauki IV......................................................................................................................... 124
Viðauki V .......................................................................................................................... 126

6
Yfirlit yfir myndir

Mynd 1 Áhrif lélegrar sjálfsmyndar á kvíða .......................................................................... 55
Mynd 2. Áhrif lélegrar sjálfsmyndar á þunglyndi .................................................................. 56
Mynd 3. Áhrif sjálfsmyndar á mótþróa þátttakenda............................................................... 57
Mynd 4. Áhrif sjálfsmyndar á eignunarstíl ............................................................................ 58
Mynd 5. Dreifing eignunarstíls eftir hópum (innri og ytri) .................................................... 59
Mynd 6. Áhrif eignunarstíls á kvíða ...................................................................................... 60
Mynd 7. Áhrif eignunarstíls á þunglyndi ............................................................................... 61
Mynd 8. Áhrif eignunarstíls á mótþróa barna ........................................................................ 62
Mynd 9. Áhrif eignunarstíls á sjálfsmynd barna .................................................................... 63
Mynd 10. Hlutfall drengja og stúlkna með ADHD og lélega sjálfsmynd ............................... 64
Mynd 11. Hlutfall drengja og stúlkna með ADHD og ytri eignunarstíl .................................. 65
Mynd 12. Hlutfall drengja og stúlkna með ADHD og kvíða yfir klínískum mörkum ............. 66
Mynd 13. Hlutfall drengja og stúlkna með ADHD og þunglyndi yfir klínískum mörkum ...... 67
Mynd 14. Hlutfall drengja og stúlkna með ADHD og ná greiningarskilmerkjum ODD ......... 67
Mynd 15. Hlutfall barna með ADHD og lélega sjálfsmynd á eftir landshlutum ..................... 69
Mynd 16. Hlutfall barna með ADHD og ytri eignunarstíl eftir landshlutum .......................... 70
Mynd 17. Hlutfall barna með ADHD og kvíða yfir klínískum mörkum ................................. 71
Mynd 18. Hlutfall barna með ADHD og þunglyndi yfir klínískum mörkum eftir
landshlutum .............................................................................................................. 72
Mynd 19 . Hlutfall barna með ADHD og ná greiningarskilmerkjum fyrir ODD .................... 73
Mynd 20. Hlutfall barna með ADHD og lélega sjálfsmynd eftir fjölskylduaðstæðum ........... 74
Mynd 21. Hlutfall barna með ADHD og ytri eignunarstíl eftir fjölskylduaðstæðum .............. 75
Mynd 22. Hlutfall barna með ADHD og kvíða yfir klínískum mörkum eftir
fjölskylduaðstæðum .................................................................................................. 76
Mynd 23. Hlutfall barna með ADHD og þunglyndi yfir klínískum mörkum eftir
fjölskylduaðstæðum .................................................................................................. 77
Mynd 24. Hlutfall barna með ADHD og ná greiningarskilmerkjum fyrir ODD eftir
fjölskylduaðstæðum .................................................................................................. 78
Mynd 25. Hlutfall af dreifingu kvíða sem skýra má með sjálfsmynd, eignunarstíl,
þunglyndi og mótþróa ............................................................................................... 79
Mynd 26. Hlutfall af dreifingu kvíða sem skýra má með sjálfsmynd og þunglyndi. ............... 80
7
Mynd 27. Hlutfall af dreifingu þunglyndis sem skýra má með sjálfsmynd, eignunarstíl,
kvíða og mótþróa ...................................................................................................... 81
Mynd 28. Hlutfall af dreifingu þunglyndis sem skýra má með sjálfsmynd og eignunarstíl .... 82
Mynd 29. Hlutfall af dreifingu mótþróa sem skýra má með sjálfsmynd, eignunarstíl,
kvíða og þunglyndi.................................................................................................... 83
Mynd 30. Hlutfall af dreifingu mótþróa sem skýra má með eignunarstíl, þunglyndi og
sjálfsmynd ................................................................................................................. 84
Mynd 31. Hlutfall af dreifingu sjálfsmyndar sem skýra má með eignunarstíl, kvíða,
þunglyndi og mótþróa ............................................................................................... 85
Mynd 32. Hlutfall af dreifingu sjálfsmyndar sem skýra má með eignunarstíl og þunglyndi ... 86

8