Table Of Content[330
Prof. Dr. AYFERİ GÖZE
İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi
Genel Kamu Hukuku Profesörü
IdnhCebret
' - /y ç
(feıydy ^Ec'lûmü
SİYASAL DÜŞÜNCELER
VE
YÖNETİMLER
Hukuk Dizisi: 99
Yayın No. : 209
5. Bası Kasım 1989 - İSTANBUL
ISBN 975-486-109-9
Beta BASIM YAYIM DAĞITIM A.Ş.
Himaye-i Etfai Sok. No. 13-15
Talaş Han Tel.: 511 54 32 - 528 13 20
Cağaioğlu - İST.
ÖNSÖZ
Sosyal bir varlık olan insan, doğduğu andan başlayarak ölene
kadar bu toylum, içinde yaşamak zorundadır. Toylum halinde yaşa
manın kendisi için vazgeçilmez olduğunun bilincine varan ve dü
şünme yeteneğinin geliştiği andan başlayarak insanoğlu günümüze
dek, toylumun yayışı ve çeşitli sorunlarıyla ilgilenmek, bunlar üze
rinde düşünmek ve çözümler getirmek gereğini duymuştur.
İnsanlar niçin toylum içinde yaşarlar, toylum düzeni nasıl ol
malıdır, devlet denen siyasal - hukukî kurum nasıl, niçin doğmuş
tur, devlet olmasa olmaz mı, siyasal iktidarı kullananlar emretme
ve zor kullanma gücünü nereden ya da kimden almışlardır, iktida
rın kaynağı nedir, iktidar nasıl kullanılmalıdır, amacı ne olmalıdır,
her iktidarı meşru sayma olanağı var mıdır, en iyi yönetim hangi
sidir, birey-iktidar ilişkisi nasıl olmalıdır, kişinin özgürlüğü ve eşit
liği ne anlama gelir? gibi sorular üzerinde durulmuş ve bu soru
ların her birinin ortaya çıkarttığı değişik ve çeşitli sorunlara çö
zümler aranmıştır.
İlkçağlardan günümüze dek toylum, devlet, iktidar, kişi hak
ve özgürlükleri ve eşitlik kavramları ve bunların insanlar ve toy
lumlar için yarattığı sorunlar güncelliğini korumaktadır. Bu so
runlara bugün de çözümler aranmaktadır.
Tarih boyunca bu sorunlara eğilen ve çözümler getiren ve kav
ramları açıklayan düşünürler bazen “olanı” savunmuşlar, ama ço
ğu zaman da insanların daha mutlu olmaları için “olması gere
ken” üzerinde durmuşlardır, benimsedikleri değerler açısından so
nuca ve çözüme ulaşmağa çalışmışlardır.
Bu görüşlerin ve düşünce sistemlerinin toylum düzeni, devlet
yayışı, iktidar anlayışı ise, birey açısından, bireyin toylum içindeki
yeri ve önemi, hakları ve yetkileri, özgürlüğü bakımından önem
lidir.
Kütüphaneler dolusu eserleri kapsayan hu görüş ve düşüncele
rin tümünü, tüm ayrıntılarıyla bir ders kitabı içinde verme olanağı
olmadığı açıktır. Bu konuda zorunlu olarak bir sınırlama yapmak
gerekmektedir, sınırlama ise bir seçim yapmağı zorunlu kılar. Bu
ders kitabında, siyasal düşünceyle ilgili tarihsel gelişmeyi ana bat
larıyla ve belli düşünce sistemlerini bunların belli başlı savunu
cularının görüşleri açısından anlatmağa çalıştım.
Kitapta, ikinci olarak incelenen konu siyasal yönetimler oldu.
Bu alanda batı demokrasilerindeki siyasal gelişmeleri İngiltere,
Amerika Birleşik Devletleri ve Fransa örnekleriyle vermeğe ve si
yasal düşüncelerle, siyasal yönetimler arasındaki bağlar, teori ile
uygulama arasındaki uyum ve uyumsuzlukları göstermeğe çalış
tım. Diğer ülkelerin siyasal yönetimlerinin incelenmesini ise, daha
sonraki çalışmalarımda gerçekleştirmeği ümit ediyorum.
Prof. Dr. Ayferi Göze
İÇİNDEKİLER
SİYASAL DÜŞÜNCELER
İLK ÇAĞDA SİYASAL DÜŞÜNCE
Sayfa
1. Eski Yünan'da Polis düzeni ve siyasal gelişmeler ......................... 1
2. İlk Düşünürler .......................................................................................... 6
3. Sofizm .......................................................................................................... 9
4. Sokrates ....................................................................................................... 13
5. Platon (Eflâtun) .................................................................................... 17
A. Toplumun doğuşu ve sınıfsal toplum düzeni ............................. 19
B. Sınıflar içi düzen ............................................................................... 22
a) Eğitim sorunu ............................................................................ 22
b) Mülkiyet sorunu ........................................................................ 25
c) Kadın - Erkek eşitliği ve aile sorunu ................................. 25
d) Yasa sorunu ................................................................................ 26
C. Devlet biçimleri ve insan tipleri ................................................. 27
D. "Yasalar”da öngörülen toplum düzeni ve “Devlet”teki
düzenden farkı ................................................................................... 32
E. İkinci en iyi Devletin siyasal organları ........................................ 36
6. Aristoteles ........................................... 38
A. İdeal Toplum Düzeni : Polis ............................................................ 39
B. Eşitlik - Kölelik ................................................................................... 40
C. Yönetimler ........................................................................................... 42
a) Monarşi ya da Krallık yönetimi ............................................. 43
b) Aristokrasi ..................................................................................... 44
c) Politeia - Cumhuriyet ................................. 44
d) Tirani - zorba yönetim ............................................................ 45
e) Oligarşi ........................................................................................... 45
f) Demokrasi ..................................................................................... 46
D. Yönetimlerin değişme nedenleri ..................................................... 47
E. Mülkiyet ve Adalet sorunları ....................................................... 50
Sayfa
7. Aristoteles sonrası siyasal düşünce .................................................... 53
A. Epikürizm ............................................................................................. 53
B. Stoa Okulu ............................................:............................................. 56
ORTAÇAĞIN TOPLUM YAPISI VE
ORTAÇAĞDA SİYASAL DÜŞÜNCE
1. Ortaçağın toplum yapısı ........................................................................ 60
A. Feodalitenin ekonomik ve sosyal yapısı ..................................... 61
B. Feodalitenin siyasal yapısı ........................................................... 69
C. Ortaçağ toplum yapısında gelişmeler ......................................... 71
2. Ortaçağda siyasal düşünce .................................................................... 76
A. Ortaçağda siyasal düşüncenin kaynakları .................................. 76
B. Saint Thomas d’Aquin ............................................... 78
a) Yasa tanımlaması ve yasa çeşitleri ..................................... 79
b) Toplum, yönetim biçimleri ve meşru iktidar ..................... 83
c) Mülkiyet ....................................................................................... 86
C. İbn Haldun .......................................................................................... 87
a) Tarih bilimi .................................................................................. 87
b) İnsan, sosyal yaşam ve çeşitleri ............................................. 89
c) Devlet ............................................................................................. 92
d) İklimin insanlar üzerindeki etkisi ......................................... 95
MODERN ÇAĞDA SİYASAL DÜŞÜNCE
1. XV ve XVI inci yüzyıllar .................................................................... 99
A. Nicola Machiavelli ve ulusal birlik görüşü .............................. 99
a) “Titus Livus’ün ilk on bölümü hakkında söylevler”
eserindeki görüşleri .................................................................... 102
b) “Prens" eseri ve prensliklerin çeşitleri .............................. 104
c) Prensliklerin yönetim ve kurumlan ..................................... 105
d) Prensde aranan özellikler ......................................................... 107
e) İtalyan birliğinin kurulması ..................................................... 110
B. Thomas Morus ve Ütopya'sı ............................................................ 113
C. Reform hareketi ve reformatörler ................................................. 120
D. Jehan Eodin, Egemen Ulusal Monarşik Devlet ...................... 123
2. Mutlak monarşiler ................................................................................... 126
A. Thomas Hobbes, Rasyonel - Bireyci Mutlakiyet ..................... 130
a) Leviathan - Ejder ........................................................................ 131
b) Egemen güç .................................................................................. 137
c) Devletin görevi ............................................................................ 140
VIII
Sayfa
d) Devleti zayıflatan ve çökerten nedenler .......................... 141
e) Devlet biçimleri ........................................................................ 142
B. Jacques Benigne Bossuet. Kutsal kitaba göre mutlakiyet ... 146
a) İnsan ve toplum ........................................................................ 146
b) Yönetimler .................................................................................. 143
c) Kral ve uyrukların karşılıklı hak ve görevleri ................. 152
3. Liberalizme Doğru ....................................................... 153
A. John Locke - Liberal Devlet ............................................................ 153
a) İnsan ve toplum .............. 154
b) Siyasal toplumların kuruluşu ve hükümetlerin amaçları 156
c) Yönetim biçimleri, güçlerin bölünmesi ve karşılıklı ilişkiler 158
d) Meşru ve gayrimeşru iktidar sorunu ..................................... 162
e) Mülkiyet hakkı ............................................................................ 165
f) Yönetimler, toplumun ve devletlerin dağılması .............. 167
B. XVII inci yüzyıl toplumu ............................................................. 173
C. Charles - Louis de Secondat Baron de la Bröte et de Mon-
tesquieu - Aristokratik Liberalim ..................................................... 174
a) Metodu ........................................................................................ 175
b) Yasalar .............................................................................•,........ 176
c) Yönetimler .................................................................................... 180
aa. Demokrasi ............................................................................ 181
bb. Aristokrasi .......................................................................... 183
cc. Monarşi ................................................................................ 185
dd. Zorba yönetim - Depotizm .............................................. 136
d) Özgürlük ve kuvvetler ayrılığı sorunu ............................. 187
D. Jean - Jacques Rousseau - Halk Egemenliği .............................. 192
a) Doğal yaşama dönemi varsayımı ve insanlar arasında
eşitsizliğin nedeni .................................................................... 193
b) Eşitsizliğin kökü: Toplum ......................................................... 196
c) Sosyal Sözleşme ........................................................................ 202
d) Egemenliğin ya da genel iradenin özellikleri .................. 204
e) Yasa ............................................................................................. 206
f) Yönetim biçimleri .................................................................... 208
aa. Demokrasi ............................................................................ 209
bb. Aristokrasi .......................................................................... 210
cc. Monarşi ................................................................................ 211
dd. En iyi yönetim ................................................................ 212
ee. Yönetimlerin sonu ............................................................ 214
E. Abbe Emanuel - Joseph Sieyes - Ulusal Egemenlik ve Ulusal
Temsil .....................................7.7...................................................... 217
IX
YAKINÇAĞDA VE ÇAĞIMIZDA
SİYASAL DÜŞÜNCE
Sayfa
1. Babeuf ve Babouvisme - Gerçek Eşitlik ......................................... 226
2. Fransız Devrimine karşı tepki ............................................................ 231
A. Edmund Burke - Gelenekçi Düşünce ........................................... 231
B. Auguste Comte - Pozitivizm ......................................................... 234
C. Güçlü Devlet ve Ulusçuluk görüşleri ......................................... 237
aa. Johann Gottlieb Fichte ......................................................... 237
bb. Georg Friedrich Wilhelm Hegel ......................................... 240
3. Liberalizm ve Demokrasi .................................................................... 244
A. Benjamin Constant - Liberal Özgürlük ..................................... 244
B. Alexis De TocquevilIe - Demokraside Eşitlik ve Özgürlük ...... 253
a) Eşitlik ve demokrasi ................................................................ 254
b) Demokrasinin sakıncaları ya da eşitliğin doğal sonuçları 256
4. Sosyalizm ................................................................................................ 261
A. Marxizm öncesi Sosyalizm ............................................................. 261
aa. Charles iFourier ve Falanjizm ............................................. 263
bb. Robert Owen, yeni toplum düzeni ve Çartizm hareketi 266
cc. Hendi - Claude de Rouvroy Comte de Saint - Simon ve
Teknik Devlet ............................................................................ 271
B. Marxizm ............................................................................................. 276
a) Bir Dünya görüşü olarak Marxizm ......................................... 276
b) Dialektik Materyalizm ............................................................ 278
aa. Materyalizm ......................................................................... 278
bb. Dialektik .............................................................................. 279
cc. Dialektik Materyalizm ................................................... 282
c) İnsan, toplum, devlet ve özgürlük anlayışı ...................... 285
aa. İnsan, toplum ve devlet anlayışı ....................................... 285
bb. Özgürlük anlayışı .............................................................. 294
d) Marxist toplumun ekonomik yapısı........................................... 298
• e) Marxizmde Demokrasi anlayışı ............................................. 302
C. Leninizm .............................................................................................. 312
D. Edouard Bernstein - Revizyonizm ................................................. 315
5. Anarşizm ................................................................................................. 317
6. İhtilâlci Sendikalizm ............................................................................ 323
7. Faşizm ..................................................................................................... 327
8. Nasyonal - Sosyalizm ................................................................................ 332
A. Irk kavramı ve sosyal yapı ............................................................ 337
B. Devlet ve görevi ................................................................................ 340
C. Siyasal iktidar ................................................................................... 342
Sayfa
9. Mustafa Kemal ATATÜRK ............................................................... 346
A. Siyasal görüşleri ................................................................................ 346
a) Ulusal Egemenlik ve parti sorunu ..................................... 346
b) Komünizm sorunu .................................................................... 353
c) Kurtuluş Savaşının anlamı ve dış siyaset .......................... 354
B. Sosyal sorunlar ................................................................................ 357
a) Taklitçilik ve Milliyetçilik ..................................................... 357
b) Uygarlık sorunu ve devrimlerin ruhu ................................. 359
c) Eğitim sorunu ............................................................................ 360
d) Dinimiz, Din Adamlarımız ve İrtica Sorunları .................. 363
e) Toplum ve Kadın .................................................................... 366
C. Ekonomik sorunlar ............................................................................ 367
a) Ekonominin bir ulusun hayatındaki önemi .......................... 367
b) Plan ve programlı çalışma ..................................................... 372
c) Vergi ........................................................................................... 373
d) İş ve çalışma sorunu ve kooperatifçilik .............................. 373
e) Devletçilik .................................................................................... 374
SOSYAL DEVLET ANLAYIŞI
1. Sosyal devletin birey - devlet anlayışı ............................................ 351
A. Sosyal haklar .................................................................................... 383
a) Sosyal hakların tarihsel gelişmesi .................................... 386
b) Sosyal hakların niteliği ............................................................. 392
aa. Çeşitli görüşler ................................................................ 393
bb. Kişi ve devlet açısından değerlendirildiğinde sosyal
haklar ................................................................................ 396
B. Sosyal devlette mülkiyet hakkı ..................................................... 401
C. Sosyal devlette eşitlik .................................................................... 408
2. Sosyal devletin ekonomik düzen anlayışı ..................................... 409
A. Ekonomiye müdahale .................................................................... 409
a) Liberal devlette ekonomiye müdahale .............................. 410
b) Sosyal yardım devleti ................................................................ 412
c) Sosyal devlette ekonomiye müdahale .................................. 412
B. Planlı ekonomi ................................................................................... 419
3. Sosyal devlette sosyal ekonomik demokrasi ..................................... 422
A. İşletme içi sosyal ekonomik demokrasi ..................................... 423
B. Ulusal düzeyde sosyal ekonomik demokrasi ................................. 431
SİYASAL YÖNETİMLER
İNGİLİZ SİYASAL YÖNETİMİ
1. XI - XVII nci yüzyıllarda kralın iktidarını sınırlama girişimleri 439
> A. Magna Carta Libertatum ............................................................... 441
B. Parlamento’nun kökeni: Kralın yardımcı organları ................ 44Z
XI
