Table Of Contenti
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
RADYO TELEVİZYON SİNEMA ANABİLİM DALI
RADYO VE TELEVİZYON BİLİM DALI
SİNEMADA MİLLİYETÇİLİK VE ESTETİK:
TÜRK SİNEMASINDAKİ MİLLİYETÇİ FİLMLERİN
ANALİZİ
Mustafa ASLAN
DOKTORA TEZİ
Danışmanlar
Prof. Dr. Aytekin CAN
Doç. Halim ESEN
Konya – 2015
ii
T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Bilimsel Etik Sayfası
Adı Soyadı: Mustafa ASLAN
Numarası 134123021001
n Ana Bilim / Bilim Dalı Radyo Televizyon ve Sinema / Radyo ve Televizyon
i
n
i
c
n Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
e
r
ğ
Ö
Sinemada Milliyetçilik ve Estetik: Türk Sinemasındaki
Tezin Adı
Milliyetçi Filmlerin Analizi
Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe
ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik
davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez
yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden
yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.
Mustafa ASLAN
(İmza)
iii
T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Doktora Tezi Kabul Formu
Adı Soyadı: Mustafa ASLAN
Numarası 134123021001
n Ana Bilim / Bilim Dalı Radyo Televizyon ve Sinema / Radyo ve Televizyon
i
n
i
c
n Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
e
r
ğ
Ö
Sinemada Milliyetçilik ve Estetik: Türk Sinemasındaki
Tezin Adı
Milliyetçi Filmlerin Analizi
Yukarıda adı geçen öğrenci tarafından hazırlanan Sinemada Milliyetçilik ve
Estetik: Türk Sinemasındaki Milliyetçi Filmlerin Analizi başlıklı bu çalışma
02/10/2015 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği ile başarılı
bulunarak, jürimiz tarafından doktora tezi olarak kabul edilmiştir
.
iv
Teşekkürler
2011 yılı Şubat ayında Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sinema
Anabilim Dalında doktora eğitimine başladığımda Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi
İletişim Fakültesi’nde öğretim görevlisiydim. Ders dönemini her hafta Lefkoşa’dan
Ankara’ya giderek iki buçuk yılda tamamladım. Ankara Üniversitesi’ne kayıt
olduğum ilk günden üniversiteden ayrıldığım son güne kadar bana bir akademisyen
nezaketi ve özeniyle yaklaşan tüm hocalarıma, özellikle beni doktora programına
kabul eden Radyo TV Sinema Bölüm Başkanı Prof. Dr. S. Ruken Öztürk’e teşekkür
ederim.
Doktora yeterlilik aşamasında beni Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Radyo TV Sinema Ana Bilim Dalı’na kabul eden ve doktora tez sürecinde desteğini
her zaman yanımda hissettiğim tezimin birinci danışmanı Prof. Dr. Aytekin Can’a
şükranlarımı sunuyorum. Tez izlemelerdeki yorumlarıyla bu çalışmanın son halini
almasını sağlayan Doç. Dr. Meral Serarslan’a, ortaya koyduğu önerilerle
eksikliklerin giderilmesini sağlayan ve tezimi baştan sona birçok kez titizlikle
okuyan Doç. Dr. Banu Terkan’a ayrıca teşekkür etmek isterim. Tüm yoğunluğuna
rağmen tez savunmamda bulunarak beni ve tezimi onurlandıran Prof. Dr. Erkan
Yüksel ve Prof. Dr. Nedim Gürses hocalarıma da sonsuz teşekkür ediyorum.
Doktora çalışmalarının hazırlanması sürecinde bir öğrencinin motivasyon ve
başarısını etkileyen en önemli unsur kuşkusuz tez danışmanıdır. İyi bir danışman;
akademik yetkinliği, öğrenciyle birlikte harcadığı emek ve öğrencinin karşılaştığı
sorunlara getirdiği çözüm önerileri ile değerlendirilebilir. Bu açıdan oldukça şanslı
bir öğrenci olduğumu düşünüyorum. Saydığım özelliklerin yanında ilgisi, içtenliği ve
bana duyduğu güvenle bu çalışmanın hazırlanmasındaki emeği ve katkılarından
dolayı Doç. Halim Esen’e ne kadar teşekkür etsem azdır. Bu tezi üniversite
hayatımın ilk dersini aldığım hocamla yapmış olmanın bendeki anlamı ve hatırası da
çok büyük. 2002 yılında ilk tanıştığımız günden bu zamana kadar her yaptığım işte
bana güvenen ve kalbiyle destek olan Halim Esen hocama bir kere daha teşekkür
ediyor, saygılarımı sunuyorum.
v
Uzun ve yorucu bu doktora sürecinde; bunaldığım anlarda sabır gösteren, yorgunluk
ve yılgınlıklarımda bana umut aşılayan, varlığıyla hayatıma anlam katan eşim
Çiğdem Çan Aslan’a ve onlara ayırmam gereken zamanlarda tezimi yazarak
haklarını üzerime çokça aldığım oğlum Azad Taha ve kızım Zelal Mina’ya da
teşekkür ediyorum.
‘Bana bir harf öğretenin kırk yıl kölesi olurum’ anlayışından beslenen genç bir
akademisyen olarak bu tezin teşekkür bölümünde, özellikle doktora sürecinde
üzerimde emeği olan hocalarımın isimlerini tek tek anmam gerekiyor fakat bu ne
yazık ki mümkün değil. Bu vesileyle bu çalışmanın oluşmasına fikirleriyle kaynaklık
etmiş, benden önce yaşamış ve yaşayan tüm büyüklerime teşekkür ederim.
vi
T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Adı Soyadı: Mustafa ASLAN
Numarası 134123021001
n Ana Bilim / Bilim Dalı Radyo Televizyon ve Sinema / Radyo ve Televizyon
i
n
i
c
n Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
e
r
ğ
Ö
Sinemada Milliyetçilik ve Estetik: Türk Sinemasındaki
Tezin Adı
Milliyetçi Filmlerin Analizi
ÖZET
Milliyetçilik toplumsal koşulların bir çıktısı olarak değerlendirilmekte ve toplumdan ayrı
ve bağımsız bir olgu olarak konumlandırılmamaktadır. Toplumsal yaşamdaki milliyetçi
söylemi yeniden üreten araçlardan biri de sinemadır. Aynı anda dünyanın dört bir
tarafında vizyona giren sinema filmleri, inşa etmeye çalıştıkları gerçeklikleri geniş
kitlelere iletebilmekte ve anlatılar da evrensel gösterge sistemlerini kullanarak ideolojik
bir araç haline gelebilmektedirler.
Sinemasal anlatıda kullanılan neredeyse sonsuz sayıdaki gösterge ve estetik anlayış,
filmin anlamını doğrudan etkilemektedir. Türk sinemasında milliyetçi temayı işleyen
filmlerde kullanılan göstergelerin ve estetik anlayışın tespit edilmesi bu araştırmanın
temel amacını oluşturmaktadır. Araştırmada 2007-2013 yılları arasında vizyona giren ve
hikâyesinde Türk milliyetçiliğini merkeze alan yedi film incelenmiştir. Bu çalışmada,
Türk milliyetçiliğini ana tema olarak seçen yedi ayrı yönetmenin yedi filminde Türk
milliyetçiliğini simgeleyen göstergeler ve estetik öğeler incelenmiş, bu estetik öğelerin
anlatıma nasıl katıldıkları tespit edilmiştir. Araştırma ayrıca, milliyetçilik temalı
filmlerin estetik yönelimlerinin yanı sıra milliyetçi ideolojinin inşasında simgelerin nasıl
kullanıldıklarını da göstergebilimsel yöntemle incelemektedir.
Anahtar Kelimeler: Sinema, Milliyetçilik, Estetik.
vii
T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Adı Soyadı: Mustafa ASLAN
Numarası 134123021001
n
ni Ana Bilim / Bilim Dalı Radyo Televizyon ve Sinema / Radyo ve Televizyon
i
c
n
e Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
r
ğ
Ö
Tezin Adı N ationalism and Aesthetic at Cinema: The Analysis of
Nationalist Movies at Turkish Cinema
SUMMARY
Nationalism has been evaluated as an outcome of social conditions and positioned as a
phenomena that is separate and independent from society. One of the tools that
reproduce nationalist discourse in social life is cinema. The movies which come out at
the same time in the four corners of the world can transmit the realities which they try to
build to large masses, and the stories themselves can be an ideological vehicle by using
universal indicator systems.
Almost infinite number of indicators used in the cinematic narrative and aesthetic
understanding affects directly the meaning of the movie. The deduction of the indicators
used in Turkish Cinema movies functioning nationalistic themes and esthetics
understanding constitute the primary objective of the study. In the research, seven
movies coming out between 2007-2013 and centering Turkish Nationalism in their
stories have been examined. In this study, indicators and aesthetic elements symbolizing
the Turkish nationalism in seven films of the seven different directors choosing the
Turkish Nationalism as the main theme have been examined, and hereby it has been
identified how the aesthetics items participated in the expression. In addition, the
research investigates also how the symbols are used in the construction of nationalist
ideology as well as aesthetic tendencies of nationalism themed movies with the semiotic
method.
Keywords: Cinema, Nationalism, Aesthetics.
viii
İÇİNDEKİLER
Bilimsel Etik Sayfası ................................................................................................... ii
Tez Kabul Formu ........................................................................................................ iii
Teşekkür ...................................................................................................................... iv
Türkçe Özet ................................................................................................................. vi
İngilizce Özet/Summary ............................................................................................ vii
GİRİŞ ........................................................................................................................... 1
BİRİNCİ BÖLÜM
MİLLİYETÇİLİK VE SİNEMA
1.1. Millet ve Milliyetçiliğin Tanımı ....................................................................... 6
1.1.1. Milletin Tanımı .......................................................................................... 7
1.1.2. Milletin Unsurları ...................................................................................... 9
1.1.2.1. Dil Birliği ............................................................................................ 10
1.1.2.2. Kültür ve Tarih Birliği ........................................................................ 12
1.1.2.3. Soy Birliği ........................................................................................... 15
1.1.2.4. Din Birliği ........................................................................................... 17
1.1.2.5. Birlikte Yaşama İsteği ......................................................................... 18
1.1.2.6. Öteki İmajı .......................................................................................... 20
1.1.3. Milliyetçilik ............................................................................................. 21
1.2. Avrupa’da ve Osmanlı’da Milliyetçilik ........................................................ 26
1.2.1. Avrupa’da Milliyetçilik ........................................................................... 27
1.2.2. Osmanlı’da Milliyetçilik .......................................................................... 30
1.3. Türk Milliyetçiliği. ......................................................................................... 34
1.3.1. Türk’ün Anlamı ....................................................................................... 35
1.3.2. Türk Milliyetçiliğinin Tarihsel Gelişimi ................................................. 39
1.3.3. Atatürk Milliyetçiliği ............................................................................... 41
1.4. Sinema ve Milliyetçilik… ............................................................................... 43
1.5. Türk Sineması ve Milliyetçilik ...................................................................... 45
1.5.1. Türk Sinemasının Tarihsel Gelişimi ........................................................ 47
1.5.2. Toplumsal Gerçekçilik ............................................................................ 56
1.5.3. Ulusal Sinema .......................................................................................... 58
1.5.4. Milli Sinema ............................................................................................ 67
İKİNCİ BÖLÜM
ESTETİK VE SİNEMA
2.1. Estetik ve Sanat .............................................................................................. 78
2.1.1. Estetiğin Tanımı ...................................................................................... 79
2.1.1.1. Güzellik ............................................................................................... 81
2.1.1.2. Yücelik ................................................................................................ 86
2.1.2. Sanat ve Tanımı ....................................................................................... 88
2.1.3. Sanat Kuramları ....................................................................................... 91
2.1.3.1. Taklit/Mimesis Kuramı ....................................................................... 92
2.1.3.2. Yaratma Kuramı .................................................................................. 94
2.1.3.3. Oyun Kuramı....................................................................................... 95
ix
2.2. Sinemada Estetik ............................................................................................ 96
2.2.1. Sinema Sanatı Bir Taklittir: Lumière Kardeşler ve Sinema Estetiği ....... 97
2.2.2. Sinemanın Yaratıcı Yönü: Georges Méliès ve Sinema Estetiği ............ 100
2.2.3. Biçimci Sovyet Sineması ve Estetiği ..................................................... 103
2.2.4. Dışavurumculuk ve Alman Sineması Estetiği ....................................... 107
2.2.5. İtalyan Yeni Gerçekçiliği ve Estetiği ..................................................... 114
2.2.6. Fransız Yeni Dalgası ve Estetiği ........................................................... 118
2.3. Sinemada Estetiği Yaratan Öğeler ............................................................. 123
2.3.1. Kamera ................................................................................................... 123
2.3.1.1. Kamera Açıları ve Yüksekliği........................................................... 124
2.3.1.2. Kamera Hareketleri ........................................................................... 127
2.3.1.3. Objektifler.. ....................................................................................... 130
2.3.1.4. Çekim Ölçekleri ................................................................................ 133
2.3.1.5. Alan Derinliği ................................................................................... 138
2.3.1.6. Kompozisyon .................................................................................... 139
2.3.2. Aydınlatma ....................................................................................... ….141
2.3.2.1. Aydınlatmanın Amacı ....................................................................... 142
2.3.2.2. Genel Aydınlatma Yöntemleri .......................................................... 143
2.3.2.2.1. Teknik Açıdan Aydınlatma ...................................................... 143
2.3.2.2.2. Estetik Açıdan Aydınlatma ...................................................... 145
2.3.2.2.3. Psikolojik Açıdan Aydınlatma ................................................. 149
2.3.2.3. Aydınlatma ve Renk Kullanımı ........................................................ 150
2.3.3. Ses .......................................................................................................... 155
2.3.3.1. Sesin Özellikleri ................................................................................ 159
2.3.3.2. Sinemada Sesin Kullanımı ................................................................ 162
2.3.3.2.1. Konuşmalar .............................................................................. 164
2.3.3.2.2. Ses Efektleri ............................................................................. 164
2.3.3.2.3. Müzik ........................................................................................ 166
2.3.4. Kurgu ..................................................................................................... 167
2.3.4.1. Kurgunun Önemi............................................................................... 171
2.3.4.2. Temel Kurgulama Yöntemleri .......................................................... 178
2.3.4.3. Görüntü Dilinin Noktalama İşaretleri ............................................... 179
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
SİNEMADA MİLLİYETÇİ FİLMLERİN ANALİZİ
3.1. Araştırmanın Yöntemi ................................................................................. 187
3.1.1. Problem .................................................................................................. 192
3.1.2. Amaç ...................................................................................................... 192
3.1.3. Önem ..................................................................................................... 193
3.1.4. Varsayımlar ........................................................................................... 194
3.1.5. Sınırlılıklar ............................................................................................. 194
3.1.6. Evren ve Örneklem ................................................................................ 195
3.1.7. Verilerin Toplanması ve Analizi ........................................................... 196
3.2. Film Çözümlemeleri ..................................................................................... 198
3.2.1. Son Osmanlı Yandım Ali .................................................................... 198
3.2.1.1. Öykü .................................................................................................. 198
x
3.2.1.2. Filmdeki Milliyetçi Söylemler .......................................................... 199
3.2.1.3. Temel Anlamın Gösterenleri ve Filmin Estetiği ............................... 202
3.2.1.3.1. Kamera. ................................................................................... 202
3.2.1.3.2. Aydınlatma ............................................................................... 205
3.2.1.3.3. Ses ............................................................................................ 207
3.2.1.3.4. Kurgu ........................................................................................ 208
3.2.1.4. Göstergebilimsel Çözümleme ........................................................... 211
3.2.1.4.1. Dizisel Çözümleme .................................................................. 211
3.2.1.4.2. Dizimsel Çözümleme ve Yananlam ......................................... 213
3.2.2. 120 (Yönetmen: Özhan Eren – Murat Saraçoğlu / 2008) ................ 216
3.2.2.1. Öykü .................................................................................................. 216
3.2.2.2. Filmdeki Milliyetçi Söylemler .......................................................... 217
3.2.2.3. Temel Anlamın Gösterenleri ve Filmin Estetiği ............................... 224
3.2.2.3.1. Kamera. ................................................................................... 224
3.2.2.3.2. Aydınlatma ............................................................................... 226
3.2.2.3.3. Ses ............................................................................................ 228
3.2.2.3.4. Kurgu ........................................................................................ 230
3.2.2.4. Göstergebilimsel Çözümleme ........................................................... 233
3.2.2.4.1. Dizisel Çözümleme .................................................................. 233
3.2.2.4.2. Dizimsel Çözümleme ve Yananlam ......................................... 235
3.2.3. Nefes: Vatan Sağolsun (Yönetmen: Levent Semerci / 2009) ........... 237
3.2.3.1. Öykü .................................................................................................. 237
3.2.3.2. Filmdeki Milliyetçi Söylemler .......................................................... 238
3.2.3.3. Temel Anlamın Gösterenleri ve Filmin Estetiği ............................... 243
3.2.3.3.1. Kamera. ................................................................................... 244
3.2.3.3.2. Aydınlatma ............................................................................... 247
3.2.3.3.3. Ses ............................................................................................ 249
3.2.3.3.4. Kurgu ........................................................................................ 251
3.2.3.4. Göstergebilimsel Çözümleme ........................................................... 253
3.2.3.4.1. Dizisel Çözümleme .................................................................. 253
3.2.3.4.2. Dizimsel Çözümleme ve Yananlam ......................................... 256
3.2.4. Veda (Yönetmen: Zülfü Livaneli / 2010) .......................................... 259
3.2.4.1. Öykü .................................................................................................. 259
3.2.4.2. Filmdeki Milliyetçi Söylemler .......................................................... 229
3.2.4.3. Temel Anlamın Gösterenleri ve Filmin Estetiği ............................... 262
3.2.4.3.1. Kamera. ................................................................................... 262
3.2.4.3.2. Aydınlatma ............................................................................... 265
3.2.4.3.3. Ses ............................................................................................ 268
3.2.4.3.4. Kurgu ........................................................................................ 270
3.2.4.4. Göstergebilimsel Çözümleme ........................................................... 273
3.2.4.4.1. Dizisel Çözümleme .................................................................. 273
3.2.4.4.2. Dizimsel Çözümleme ve Yananlam ......................................... 276
3.2.5. Kurtlar Vadisi Filistin (Yönetmen: Zübeyr Şaşmaz / 2011) .......... 279
3.2.5.1. Öykü .................................................................................................. 279
3.2.5.2. Filmdeki Milliyetçi Söylemler .......................................................... 280
3.2.5.3. Temel Anlamın Gösterenleri ve Filmin Estetiği ............................... 285
3.2.5.3.1. Kamera. ................................................................................... 285
Description:Bununla birlikte hikâye 'zengin' de olmalıdır; birçok heyecan verici olay içermelidir, canlı detaylardan oluşan Tıpkı kabartma bir resim gibi görüntü