Table Of ContentİSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ (cid:144) FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
KAPALI MEKÂNLARIN AKUSTİK TASARIMINDA
SES GÜÇLENDİRME SİSTEMLERİNİN
UYGULANMA KOŞULLARI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Mehmet Cevat ÖZYILDIRIM
Anabilim Dalı : Mimarlık
Çevre Kontrolü ve Yapı
Programı :
Teknolojisi
HAZİRAN 2010
İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ (cid:144) FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
KAPALI MEKÂNLARIN AKUSTİK TASARIMINDA
SES GÜÇLENDİRME SİSTEMLERİNİN
UYGULANMA KOŞULLARI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Mehmet Cevat ÖZYILDIRIM
(502021370)
Tezin Enstitüye Verildiği Tarih : 06 Mayıs 2010
Tezin Savunulduğu Tarih : 09 Haziran 2010
Tez Danışmanı : Prof. Dr. Sevtap YILMAZ DEMİRKALE (İTÜ)
Diğer Jüri Üyeleri : Yrd. Doç. Dr. Nurgün TAMER BAYAZIT (İTÜ)
Doç. Dr. Ayşe ERDEM AKNESİL (YTÜ)
HAZİRAN 2010
Eşime ve Öykü’me
iii
iv
ÖNSÖZ
Ses güçlendirme sistemleri günlük yaşantımızın her noktasında kullanılmaktadır.
DVD ve Blu-ray teknolojileri ile birlikte gelişen ev sinema sistemleri ve hi-fi müzik
sistemleri ile ev yaşantımızın bile vazgeçilmezi haline gelen ve neredeyse tamamı
paket olarak temin edilen amfi ve hoparlör sistemlerinden, oditoryumlarda ve
eğlence mekânlarında kullanılan, mekânın ihtiyacına göre daha güçlü amfilere ve
hoparlörlere sahip sistemlere kadar geniş bir yelpazede uygulama alanları mevcuttur.
Kullanılan sistem ucuz ya da pahalı, basit ya da karmaşık olsun ses güçlendirme
adına verimli sonuçlar alınmak istendiğinde amfi seçimi ve özellikle uygun hoparlör
seçimi ve konumlandırma büyük önem taşımaktadır.
Lüleburgaz’da yaşamam ve yoğun bir iş temposu ile çalışmamın getirdiği zorluklara
rağmen çalışmam boyunca benden yardımlarını esirgemeyen değerli hocam Prof. Dr.
Sevtap YILMAZ DEMİRKALE’ye teşekkürü bir borç bilirim.
Mayıs 2010 M. Cevat ÖZYILDIRIM
(Elektrik Mühendisi)
v
vi
İÇİNDEKİLER
Sayfa
ÖNSÖZ........................................................................................................................v
İÇİNDEKİLER........................................................................................................vii
KISALTMALAR......................................................................................................xi
ŞEKİL LİSTESİ......................................................................................................xiii
ÖZET........................................................................................................................xix
SUMMARY.............................................................................................................xxi
1. GİRİŞ......................................................................................................................1
2. SESİN TEMELLERİ VE BASİT KAYNAKLAR..............................................3
2.1 Sesin Temelleri...................................................................................................3
2.1.1 Dalga hareketi.............................................................................................3
2.1.2 Sinüs dalgası...............................................................................................6
2.1.3 Sesin frekansı..............................................................................................7
2.1.4 Kompleks dalgalar......................................................................................9
2.1.5 Harmonikler..............................................................................................10
2.1.6 Faz.............................................................................................................11
2.1.7 Eklenme....................................................................................................13
2.1.8 Oktav bantları............................................................................................14
2.2 Basit Kaynaklar................................................................................................16
2.2.1 Tek boyutlu dalga denklemi......................................................................16
2.2.2 Üç boyutlu dalga denklemi.......................................................................17
2.2.3 Basit kaynaklar..........................................................................................18
2.2.3.1 Tek kutuplu kaynaklar.......................................................................18
2.2.3.2 İkili kaynaklar....................................................................................19
2.2.3.3 Çift kutuplu kaynaklar ve ses sıfırlanması.........................................21
2.2.3.4 Basit kaynak dizileri...........................................................................23
2.2.3.5 Sürekli sıralı diziler............................................................................25
2.2.3.6 Eğri dizileri.........................................................................................27
2.2.3.7 Aşamalı diziler...................................................................................28
2.2.3.8 Kaynak hizalama ve tarak filtreleme..................................................29
2.2.3.9 Tarak filtreleme ve kritik bantlar.......................................................30
2.2.4 Bitişik düzlemsel kaynaklar......................................................................31
2.2.4.1 Levhadaki piston................................................................................31
2.2.4.2 Kapsama açısı ve yönlülük.................................................................34
2.2.4.3 Hoparlör dizileri ve ürün teoremi.......................................................36
2.2.4.4 Dikdörtgen pistonlar..........................................................................37
2.2.4.5 Levhadaki bir piston üzerindeki güç..................................................37
3. SES GÜÇLENDİRME SİSTEMİ ELEMANLARI VE ODALARDAKİ
HOPARLÖRLER....................................................................................................39
3.1 Hoparlörler.......................................................................................................39
3.1.1 Frekans cevabı...........................................................................................39
3.1.2 Hoparlörün ses yayma yönü......................................................................40
vii
3.1.3 Hassasiyet..................................................................................................41
3.1.4 Hoparlör kabini.........................................................................................41
3.1.5 Konik hoparlörler......................................................................................42
3.1.6 Korna tipi hoparlörler................................................................................45
3.1.7 Sabit yönlülüğe sahip kornalar..................................................................47
3.1.8 Kabin dizileri.............................................................................................51
3.1.9 Levhalı alçak frekans sistemleri................................................................52
3.1.10 Geniş cevap aralığına sahip hoparlörler..................................................54
3.2 Mikrofonlar......................................................................................................54
3.3 Amfiler.............................................................................................................56
3.4 Odalardaki Hoparlörler....................................................................................57
3.4.1 Odaların etkileri.........................................................................................57
3.4.1.1 Yayılma şablonları.............................................................................60
3.4.1.2 Duvarlardaki yükleme........................................................................64
3.4.1.3 Çift kutuplar.......................................................................................73
3.4.1.4 Kırılım kaynakları..............................................................................74
3.4.2 Odalardaki yankı ve kritik mesafe............................................................76
3.4.3 Ses güç yayılımı........................................................................................80
3.4.4 Düzeltici tedbirler......................................................................................82
3.4.4.1 Minimum ve minimum olmayan faz..................................................84
3.4.4.2 Dijital düzeltme teknikleri..................................................................88
3.4.4.3 Hoparlörlerdeki ilgili hatalar..............................................................88
3.4.4.4 Doğru ekolayzır uygulamalarının özeti..............................................91
3.4.4.5 Modülasyon transfer fonksiyonu ve odaların elektronik düzeltilmesi
için uygulanması............................................................................................91
3.4.4.6 Elektronik bas tuzakları......................................................................95
3.4.5 Faz ve zaman.............................................................................................96
4. SES GÜÇLENDİRME SİSTEMLERİ...............................................................99
4.1 Giriş..................................................................................................................99
4.2 Ses Güçlendirme Sistemlerine İhtiyaç Duyulan Yerler.................................100
4.3 Ses Güçlendirmenin Temelleri.......................................................................101
4.3.1 Elektronik geri besleme...........................................................................102
4.3.2 Açık hava ses güçlendirme sistemlerinin tasarımı..................................104
4.3.3 Kapalı mekân ses güçlendirme sistemleri...............................................105
4.4 Ses Görüntüsü................................................................................................106
4.4.1 Dikey konumlandırma.............................................................................106
4.4.2 Yatay konumlandırma.............................................................................106
4.5 Hoparlör Konumları.......................................................................................107
4.5.1 Merkezi hoparlör grubu sistemi..............................................................107
4.5.2 Dağıtılmış hoparlör sistemleri.................................................................111
4.6 Bilgisayar Destekli Ses Sistemi Tasarımı......................................................112
4.6.1 Ortam auralizasyonu...............................................................................113
4.7 Elektronik Mimari..........................................................................................114
5. KAPALI MEKÂNLARIN AKUSTİK TASARIMINDA SES
GÜÇLENDİRME SİSTEMLERİNİN YERİ.......................................................117
5.1 Yayım, İletim ve Algılama Modelleri............................................................117
5.2 Hedefler ve Sorunlar......................................................................................119
5.3 Tasarıma Özel Koşullar..................................................................................121
5.3.1 Kanal sayısı.............................................................................................121
5.3.2 Kanalın ses görüntüsünün konumu.........................................................122
viii
