Sermayenin Mekanları: Eleştirel Bir Coğrafyaya Doğru

486 Pages·2012·17.086 MB·Turkish

by  David Harvey

SERMAYENİN MEKANLAR!*
Eleştirel Bir Coğrafyaya Doğru
DAVID HARVEY,1935, İngildtoeğruem 1l9u6.1 C'arndber idge
Üniversictoeğsria'afnlydaaen ıdnodkat ortaasmıanmılB ardiıs.­
toÜln iversitçeasliı'şnmdaealkraidr ıınn1dı9an6n 9 A'BdDaB, a l­
timoreJ'odhaHnkosip kiÜnnsi versigteeçsStiia.'y nımesa ızk a­
levseib irçdoiklç ee vrikilteanp layraınnısını vrear dkioğnif e­
ransldaabr illai Hnaervne bye,ş eri ablialniımdnlüdenary aedna
çoakt yıafp ı2l0ay na zaarra sıynedaral makt2a0d0ı1rC'.id tey
UniverosfiNteYywo rkç'atlaı şbmaaşylaa Hyaarvne öyz,e llikle
"mekakno"n usundaki çvaelb ıukş omnaulMdaaarr ık skius­t
ramkaa tkıladriıkykçlaeatk er.
Yapıtlabrıanşdlaınc Paosltamroıd:e rDnulriuğmi(un 1 98M9e;t is,
1997) SosyAadla lveeŞt e h(ir1 9M7e3t;i 20s03,), TheL imittoCs a ­
pit[aSelr maySeıyneı 1r9l8aT2rh],eU, r baEnx perie[nKceen tsel
Deney1i9m8,9Y e]n,Ei m perya(li2z0mE0 v3e;r e20s04t), ,A Brief
HistoofNr ye oliber[aNleioslmi berKaılsTiaaz rmii2hn0i 0,5 ],
UmutM ekanl(a2r0ıM0 e2t;i 2s00,8 M)a,r x'Kıanp itİaçliK'nıi l avuz
(2011; Met2i0s1 2Pa)r,Mi osd ernitBeanşikne( n20t05i; Se2l0,12 ),
SermaMyuea mma-sKıa pitalKirzimzil(ne 2r0iS1 e12l;01, 2)
*
SEL YAYINCILIK/ DÜŞÜNSEL
*SEL YAY 1 N C 1 L 1 K
PiyerClaodt1. 1i I 3 Çemberl-iltasşta nbul
Tel[phone] Fak(s02:12 ) 516 97 26
httwwp://.w selyayincilik.com
E-mahiall:k [email protected]
*SELY AYINCILI5K5:7
DÜŞÜNSE: L15
ISB9N7 8-975-570-574-3
SERMAYENiN MEKANLAR!
Ele,tirel Bir Coğrafyaya Doğru
David Harvey
TürkçBeasşi:aK kı cDıern,i Kzo çK,ı vaTnaçn rıSyeadrYa,ü ksel
KitaÖbzıgnü And ı:
SpacoefCs a piiI Totawla rdas C ritGiecoag/r aphy
© DaviHda rvey20,01
© EdinbuUrngihv erPsrietyas rasc ılıSğeıYlya lyaı nc20ı11l ık,
GeneYla yıYnö netmienrfainS: ancı
DizEid itöBriül:Sg aen -cMı.O nurD oğan
EditMö.r.O nurD oğan
Kapavke t eknhiakz ırGlüılkaT:yu nç
Kapagkö rseJlois:e Jp.Rh o bertNoe,w Y orl<,G reenvViilll/ea ge,
WashingtSoqnu aArree çai zimidnedtaeyln9, 7 0'1er.
Biri8ansckiıH :a zira20n12
8askıv eC ilt:Y aylaMcaıtkb aası
FatSiahn aSyiit 1e2s/1 i97,-2 03
Topkapı-l5s6t7 8a0n 0b3 ul,
David Harvey
Sermayenin
Mekanları
ELEŞTİREL BiR COGRAFYAYA DOGRU
Türkçesi: Başak Kıcır, Deniz Koç,
Kıvanç Tanrıyar, Seda Yüksel
İÇİNDEKİLER
Önsöz .................................................................................................. 7
Kaynaklar ........................................................................................ 13
GİRİŞ
1 Coğrafyayı Yeni Baştan İcat Ebnek:
New Left Review Editörleriyle Röportaj ................................ 17
1.BÖLÜM
co(;RAFYA BİLGİSİ/ POLİTİK İKTİDAR
2 Nasıl Bir Kamu Politikası
İçin
Nasıl Bir Coğrafya? ............................................................ 47
3 Nüfus, Kaynaklar ve Bilim İdeolojisi ........................................ 60
4 Marksçı Mite Karşı Gelmek ve .
Chicago Tarzı Üz erine ................................................................ 92
5 Owen Lattimore: Bir anı .......................................................... 118
6 Coğrafyanın Tarihi ve Bugünkü Durumu
Hakkında Tarihsel ve Materyalist Bir Manifesto ................ 138
7 Kapitalizm: Parçalanma İmalathanesi .................................... 154
8 Federal Hill'den Bir Manzara .................................................. 162
9 Militan Tikelcilik ve Küresel İhtiras: Raymond Williams'ın
kitaplarında yer, uzlam ve çevrenin kavramsal siyaseti .... 194
10 Şehir ve Adalet: Şehirde Toplumsal Hareketler ................ 229
11 Kartografik Belirlemeler: Küreselleşme Döneminde
Coğrafi Bilgiler ........................................................................ 252
2.BÖLÜM
MEKANIN KAPİTALİST ÜRETİMİ
12 Kapitalist Birikimin Coğrafyası:
Marx'ın Teorisinin Yeniden İnşası ........................................ 287
13 Marx'ın Devlet Teorisi ............................................................ 319
14 Mekansal Onarım: Hegel, Von Thünen ve Marx ................ 339
15 Kapitalizmin Jeopolitiği .......................................................... 371
16 İşletmecilikten Girişimciliğe:
Geç Kapitalizmde Kent Yönetiminin Dönüşümü .............. 408
17 Sınıf Gücünün Coğrafyası ...................................................... 436
18 Rant Sanab: Küreselleşme ve
Kültürün Metalaşbnlması ...................................................... 464
Önsöz
Dünya hakkında düşünme ve onu anlama yollarımızı değiştinneye
. talip olan kimse, bunu kendi istediği şartlar altında yapamaz. Herkes ha­
lihazırda elinin altında bulunan entelektüel hammaddeyi değerlendinnek
durumundadır. Ayrıca düşünmenin önüne en iyi durumda engelleyen bir
hoşgörü, en kötü durumda ise açıkça baskılayıcı bir unsur olarak çıkan
sınırlarla; varsayım, önyargı ve siyasi tercihlerle de boğuşmak zorundadır.
30 yılı aşkın bir süre zarfında yazılan ve bu kitapta bir araya getirilen ma­
kaleler, coğrafya disiplininde (benim de ait olduğum ve bugüne dek aka­
deminin karakteristiği olarak bilginin işlevsiz bir biçimde sıruflandınldığı
bir disiplin), akraba çalışma alanlarında (kent çalışmaları gibi) ve ·genel
olarak kamuoyunda paylaşılan düşünme biçimlerini değiştirme teşebbüs­
lerimin kaydını tutuyor. Aynı zamanda bu süre zarfında İngilizce konu­
şulan dünyadaki bilgi üretimin değişen koşullarını yansıtıyor.
Soğuk Savaş döneminin başlangıcı, 1950'li yıllarda Sovyetler Bir­
liği'nde Stalinizmin ölçüsüzlükleri tarafından desteklenen ve kışkırtılarak
hüküm süren McCarthycilik tarafından düşünce özgürlüğü üzerinde ya­
ratılan tahribat, 50'li yıllar boyunca ve 60'lı yılların başlarında Marx'ın
yazınına, yeniyi kavrayış ve politik eylem biçimleri şekillendirmek için
ciddi bir hammadde gözüyle bakmayı epeyce zorlaştırdı. Hatta Owen
Lattimore vakasının (5. Bölüm) açıkça gösterdiği gibi, Birleşik Devlet­
lerde resmi dış politikanın çizdiği kalıpların dışına çıkan bir görüşü
(Marksizm temelinde olsun ya da olmasın) dillendirmek tehlikeli hale
geldi. Bu dış politikaya ise, Sovyet etkisinin ya da Sovyetlerle işbirliğinin
engellenmesi ya da ekonominin iyileştirilmesi için kapitalist yerine sos­
yalist bir yol tercih eden tüm politik hareketlerin peşin olarak batırılması
7
doktrini hükmediyordu. Öte yandan 1960'lann ortasına gelindiğinde, sö­
mürgeleştinneye karşı Afrika, Latin Amerika ve Asya'nın büyük bölü­
münde boy gösteren sayısız mücadele ve devrimci saldırıyı anlamak
hususunda hakim düşünce sistemlerinin kötü bir biçimde tökezlediği pek
çokları için açık hale gelmişti. Vietnam Savaşı ilerledikçe ABD'niıi ba­
ğımsızlık ve özgürlüğü korumadığı, l 930'lar ve l 940'lann yıkıcı olay­
larında kolaylıkla hasar görebildiği ortaya çıkan ABD temelli kapitalist
sistemden destek alarak yeni bir emperyalizm kunnaya çalıştığı düşün­
cesi giderek daha fazla yaygınlaştı. ABD'd eki insan haklan mücadeleleri
ve kentsel ayaklanmalar (Malcolm X ve Martin Luther King cinayetleri
ve Fred Hampton'ın Chicago'da devlet tarafından öldürülmesiyle doruğa
çıkan Kara Panterler'e karşı düzenlenen saldırılar) düşün ve politika ya­
şamında ciddi yeniden değerlendirmeler gerektiğini gösteriyordu.
İki zorlayıcı nedenden ötürü Marx'ı işin içine katmak önemli gözü­
küyordu: Birincisi, İngilizce konuşulan dünyanın resmi çevrelerinde bu
derece küçümsenen ve karalanan bir doktrinin dünyanın başka her ye­
rinde her gün kurtuluş mücadelesi verenler arasında neden bu kadar yay­
gın olduğunu anlamak adına. İkincisi, Marx okumanın 1967-73 yıllan
arasında yükselen (ve neredeyse politik ve kültürel devrime ulaşan) po­
litik dramanın içerdiği toplumsal· çatışmaları kucaklayıp yorumlayacak
bir eleştirel toplum teorisinin temellendirilmesine yardım edip edemeye­
ceğini gönnek için.
Benim bu konulardaki çalışmam 1970'lerde bu sorunlara odaklanan
daha genel bir çabanın bir parçası olarak ortaya çıktı. Elbette Marksist
ekolün közlerinin belli alanlarda (Birleşik Devletler'de Paul Baran ve
Paul Sweezy'nin; Britanya'da ise Maurice Dobb, E. P. Thompson ve
Rayrnond Williams'ın çalışmaları göze çarpıyordu) hala sıcak ve çeşitli
Marksist akımların Avrupa'da hala güçlü olduğunu keşfetmek destekle­
yici oldu. Dikkat ilk olarak, klasik Marksist metinlere taze bir gözle ba­
karken bu başarıları iyileştinneye odaklanmalıydı. Daha sonralan
Marx'ın yazını daha yaygın bir şekilde çalışılmaya ve daha genel bir
kabul görmeye başladı ama halen kısıtlayıcı bir dogma ya da anakronistik
ve tepkisel görünüyordu. O zaman, alışılmadık koşulların üstesinden gel­
mek üzere genişletilip adapte edildiği takdirde, görüşlerinde hayat oldu­
ğunu göstennek önemliydi.
8
Öte yandan benim çalışmalarımda kendine özgü, alışılmadık bir yan
vardı. Marksist gelenek üzerine çalışanların coğrafya sorunu (ya da ta­
rihsel bir olgu olarak ele alınmasının dışında kentleşme konusu) üzerinde
durması, en az coğrafyacıların Marx'ın teorisini kendi düşünceleri için
bir temel olarak görmeleri kadar alışılmadık bir şeydi. Olsa olsa radikal
coğrafya geleneği (ki hiçbir zaman güçlü olmadı) anarşistlere, özellikle
de Peter Kropotkin ve Elisee Reclus gibi coğrafyacı-anarşistlerin göze
çarpan düşünürler ve aktivistler olduğu 19. yüzyılın sonlarındaki isimlere
dönülürdü. Bu gelenekte pek çok değerli şey vardır. Örneğin bu gelenek,
çevre ve kent örgütlenmesi meselelerine Marksizmin genelinde olduğun­
dan çok daha fazla ilgi gösteriyordu. Fakat bu düşünürlerin etkileri ya
sıkı sıkıya dar brr alana hapsediliyor ya da Patrick Geddes gibi kasaba
planlamacılarının etkisiyle, Lewis Mumford gibilerinin distopya olarak
değerlendirdikleri kapitalizmde teknolojik değişimlerin gidişatına karşı
kabul edilebilir ve nazik bir alternatif çerçevesindeki bir toplulukçuluğa
dönüştürülüyordu. l 960'lar sonundaki Radikal coğrafya hareketinin bir
bölümü anarşist geleneğin yeniden canlandırılması sayesin- deydi. Öte
yandan ulusal kurtuluş ve anti-emperyalist devrimci hareketlere karşı
güçlü sempati besleyen coğrafyacılar, daha tarihsel materyalist ve deney­
sel bir biçimde yazdılar ve Marx üzerine soyutlamalardan kaçındılar.
Ancak bu tip coğrafyacılar (akla Lattimore ve Keith Buchanan geliyor)
kendi disiplinleri tarafından marjinalleştirildiler ve dışlandılar. Radikal
coğrafyacılar yine de sadece bu geleneği muhafaza etmekle kalmadılar,
1968 yılında çıkmaya başlayan Antipode dergisinde olduğu gibi onu
Marx, Engels, Lenin, Luxemburg, Lukacs ve benzerlerinin metinlerine
de uygulayarak bu geleneğe dayanak sağlamaya da çalıştılar.
Antipode dergisinde yayınlanan ve bu derlemenin ikinci bölümünün
başlarındaki makaleler bu kolektif çabanın ürünleri. O zamanlar sermaye
birikiminin coğrafyası, mekanın üretimi ve eşitsiz coğrafi gelişim hak­
kında Marksist perspektiften yazılmış pek az şey vardı. Marx, devletin
ve dünya pazarının oluşumunu konu alan bir Kapital cildi yazmaya söz
verdiyse de projesini hiçbir zaman tamamlayamadı. Bu yüzden ben, eğer
argümanını tamamlamak üzere yaşamış olsaydı bu konuda ne diyebile­
ceğini görmek için, onun bütün metinlerinin geniş bir okumasını yap­
maya koyuldum. Böyle bir okumayı yürütmenin iki yolu var. Birincisi
9
Marx'a her ifadesi mutlak doğrunun ne olduğunu tasdik eden ''usta dü­
şünür" olarak yaklaşmaktır. İkinci ve benim tercih ettiğim yol ise, onun
ifadelerine çoğu yayımlanmamış olan çalışmalarının, notlannın ve yazı­
lannın sözel ayrıntılanndan çok diyalektik ruhuna saygı gösteren, daha
kararlı bir teorik tartışma biçimiyle bütünleştirilmesi gereken ham fikirler
ve değişebilir önenneler olarak yaklaşmaktır. Bu ikinci biçimde okudu­
ğumda Marx 'ta bazıları bu ciltte bir araya getirilen geniş bir yelpazede
şekillenen çahşmalanm ve daha sonraki kitaplarım için bereketli bir
zemin buldum.
Fakat Marx 'ın yöntemini öğrenmek bana, aynı zamanda coğrafya bil­
gisinin politik olarak şekillendirilen doğası, çevre meseleleri, yerel poli­
tik-ekonomik gelişmeler ve coğrafya bilgisi ile sosyal ve politik teori
arasındaki genel ilişki gibi oldukça farklı konularda entelektüel çalışma
ve politik yorum yapabilecek yolu da açtı. Nasıl tanımlanırsa tanımlansın
coğrafya bilgisinin politik iktidar tarafından kullanımını anlamak üzere
gösterilecek çaba için geniş bir alan. Buna paralel olarak; "nötr", "doğal"
ve hatta "sıradan" görünen bazı bilgi türlerinin aslında politik iktidarı ko­
rumaya yarayan birer araç olabilecekleri yönünde (mevcut jargonu kul­
lanmam gerekirse) bir 'yapıçözüm' gerçekleştirebilecek eleştirel bir
coğrafya (ve eleştirel bir kent teorisi) tanımlama ihtiyacını da güçlendirdi.
Birinci bölümde yer alan makaleler bu sorun etrafında dönüyor. Bu
fikrin bütünüyle tatmin edici sistematik bir sunumu henüz gün ışığına
çıkmasa da sadece akla yatkın gelmekten daha fazla bağlantı kuran yeterli
miktarda kısmi kanıt burada sunuluyor. Bu makaleleri, politik-ekonomik
yapının sürdürülmesinde ya da politik-ekonomik düzenin muhalifleri ta­
rafından değiştirilmesinde coğrafi bilginin rolü üzerine, yoğun ilgiyi hak
edecek, daha geniş bir projenin hazırlık çalışmaları olarak görüyorum.
Bu başlıklar üzerine yazdığım 30 yıl boyunca, coğrafyada ve daha
genel anlamda sosyal bilimlerde hüküm süren -kapitaliimin özürcüleri
de dahil-standart teknokratik baştan cevaplara alternatif geliştirmek için
ciddi riskleri göze alan pek çok bilim adamı ve aktivist ile ilişki kunna
şansına eriştim. Sayılan burada tek tek sayamayacağım kadar çok olan
bu kişilere çok derin bir borcum var (kendilerinin kim oldukJannı bildik­
lerine güveniyorum). Fakat uzun süredir omuz omuza olduğum bir yol­
daşımın, Jim Blaut'ın, zamansız ölümü nedeniyle bu kitabı ona adıyorum.
10