SELÇUKLULAR TARİHİ İbnü'l - Adim Bugyetü't-taleb fi Tarihi Haleb

317 Pages·2017·11.66 MB·Turkish

BİYOGRAFİLERLE
SELÇUKLULART ARİHİ
İbn-üA 'dli m
Bugyetü'fitT a-rtiaHhlaiel be b
(eSçmeler)
Çevinroitv,le aa rç ıklamalar
ALİS EVİM

BİYOGRAFİLERLE
SELÇUl(LTUALİRAHRİ
İbnü'l-Adim
Bugyetüf'iTt a-rtiHahalile cbb
(Seçmeler)

TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARI
XIX. DİZİ - Sa. sa
BİYOGRAFİLERLE
SELÇUKLUTLAARRİ Hİ
İb'n1üA- dim
Bugyetüf'iTt a-rtHiaahlliee bb
(Seçmeler)
Çevinroit,lv aear ç ıklamalar
ALİ SEVİM
TÜRK TARİH KURUMU BASIMEVİ-ANKARA
1 9 8 2

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ G-K
GİRİŞ 1-XLIII
1.
MÜELLİF 1-VII
il.
ESERLERİ VII-IX
111.
BUGYETÜ'T-TALEB Fİ TARİHİ HALEB IX-XI
1.
ESERİN CİLTLERİ Xl-XIV
2.
METİNDE GEÇEN KAYNAKLAR
A.
YAZILI KAYNAKLAR XV-XXXVI
Ehfı Ilekr Ahmed b. Sabit el-Bağdadi XV. -Ebıi Galib Hemmam b. Cafer b. el-Mühez­
:ı:clı el-Maarri XVI. -İmadüddin Ebu Abdullah b Safi üddin el-Katib el-İsfahani
yy
X VI. -Tacü'I-İslam Ebıi Sa'd Abdülkerim b. Ebıi Bekr Muhammed b. Mansur et­
Tcıııirni es-Sem'ani el-Mervezi XVII. -Garsunni'me Muhammed b. Hilal b. el-Muhas­
Hin cs-Siıbi xıx. -Ebu'I-Hasen b. eş-Şehid Ebu'l-Fevaris Nasır b. Ali el-Hüseyni
XX. -Ebıi Ya'la Hamza b. Esed el-Kalanisi XX. -Ebıi Abdullah Muhammed b. Ali
lı. Muhumrned b. Ahmed b. Nizar et-Temimi el-Halefi el-Aziıni XX. -Ebu'l-Vefa
Mııhııııımed b. Mahmud b. el-Kasım el-Ahsikesi XXII. -Ebu'I-Fevaris Hamdan b.
Alıılıırrııhirn cl-Esaribi XXIII. -Ebu'I-Hasen Yahya b. Ali b. Muhammed b. Zurayk
X X HL -Ebu Galib Cemalüddin Abdülvahid b. Mesud eş-Şeybani XXIV. -Ebu'l­
llıı•ı·ıı Ali lı. Abdullah b. Ebıi Cerade XXV. -Ebu'l-Meali Sa'd b. Ali el-Haziri el­
K tıı lilıi XXV. -Ebıi Nasr Ali b. Hibetullah el-Makıila XXV. -Abdülmün'im b. el­
llıı""ıı lı. cl-Lu'nybe XXV. -Ebu'l-Kasım Ali b. Muhammed es-Semnani XXVI.­
Flııı'l-llıı•l'n Muhammed b. Abdülmelik el-Hemedani XXVI. -İzzüddin Ebu'I-Hasen
Ali I,. Muhıımmed b. el-Esir el-Cezeri XXVI. -Hasen b. Cafer b. Abdüssamed el­
llıı�ılıııli XXVII. -Hammad b. Hibetullah Ebu's-Sena el-Hanbeli XXVVII. -Ahmed
lı. Yıı•uf rl-Ezruk el-Fariki XXVII. -Sikatüddin Ebu'I-Kasım Ali b. el-Hasen b.
1,. A,iıkir rd-Uımuşki XXHI. -Ebu'l-Hasen Ali b. Mürşid b. Munkiz XXVIII. -
MO q·yr,liiddcvlc ELu'I-Muznffer Usame b. Mürşid b. Munkiz b. XXX. -Ebu'I-Mugis
F İÇİNDEKİLER
Munkiz b. Mürşid XXX.- Ebu'I-Fevaris Murhef b. Usame b. Mürşid XXX. -Ebıi
Ali el-Hasen b. Ali b. el-Fazl cd-Dari XXXI. -Ebıi Abdullah Muhammed b. Mahmud
lı. en-Neccar XXXI. -Ebıi Saadat Muhammed b. Abdurrahman el-Bendihi XXXI. -
llınü'd-Dehhiin Ebıi Şuca Muhammed b. Ali el-Bağdadi XXXII. -Ebu'I-Mehasin b.
Sclıimetü'I-Harrani XXXII.- Ebu'l-Meali Mesud b. Ammar XXXlll. -Ebu'I-Mu­
zaffcr Muhammed b. Ahmed el-Ehiverdi XXXIII. -Abdurrezzak b. Ahmed et-Et­
ralılusi XXXIII.- Mansur b. Temim b. ez-Zenkel es-Sermini XXXIII. -Ehıi Mansur
Hibetullah b. Sadullah b. el-Hibrani XXXIII. -Ebıi Mansur Esbehdıist b. Muhammed
lı. Esfar ed-Deylemi XXXIV.- Ebıi Turab Haydere b. el-Hasen b. Ahmed el-Halehi
XXXIV.- Mecmua XXXlV. -Tarih XXXIV.
B
SÖZLÜ KAYNAKLAR XXXVI-XLI
Ebu'I-Hasen Ahmed XXXVI. -Ebıi Ganim Muhammed XXXVII. -Ebu'l-Meali
Abdüssamed b. Hibetullah b. Ebıi Cerade XXXVII.- İzzüddin Ebıi Ali el-Hasen b.
İsmail el-Kaylavi XXXVIII.- Ebıi Abdullah Muhammed b. Yusuf b. Hıdır
XXXVlJI. -Ebu'I-Kasım Abdullah b. Hüseyin el-Hamavi ve Ebıi Yakub Yusuf b.
Mahmud es-Savi XXXVIII. -Usame-Oğullarından birisi XXXVlll. -Şerefüddevle
Bedran b. Cenahüddevle Hüseyin XXXVIII. -Ebıi Ali el-Hasen b. Muhammed en­
Nili XXXIX.- Musullu bir edip XXXIX. -Haleb Çiftcilerinden bir cemaat XXXIX. -
Ebıi Muhammed Abdüllatif b. Muhammed es-Sincari XXXIX. -Şihabüddin Ebıi
Abdullah Muhammed b. Ali XXXlX. -Ebu'l-Mehasin Yusuf b. Rafi XL.- Muvaffa­
kucldin Yaiş b. Ali XL. -Tacüddin Muhammed b. Hayrullah en-Nufey'i XL. -Ebu'l­
Mehamid İsmail b. Hamid el-Kavsi XL. -Ömer b. er-Rebib Es'ad b. Ammar XL. -
Ebıi Hamid Abdullah b. Abdurrahman b. el-Acemi XLI. -İmadüddin Ali b. Abdullah
et-Tilimsani XLI. -Ebıi Yakub Yusuf b. Mahmud XLI. -İzzüddin Ebu'l-Hasen
b. el-Esir XLI.
3.
B İ Y O G R A F İ LER 1-194 ·
Arslan el-Besasiri 1. -Alp-Arslan b. Çağrı 10. -Ahmed-Şah et-Türki 25.- Sabık b.
Mahmud 27. -Hasan b. Tahir 35. -Nizamülmülk 36. -Ebu'l-Ganaim Tacü'l-mülk
(ıl. -Kasimüddevle Ak-Sungur 62. -Hasan b. Esed el-Fariki 71. -Ebu'l-Kasım b.
Hccli 76.- Bakiüddevle (Cenahüddevle) Hüseyin 77. -Halef b. Müliiib 79.- Haydere
lı. el-Hasen 85. -Rıdvan b. Tutuş 88. -Alp-Arslan b. Rıdvan 97. -Ebıi Ali b. Ammar
100.-Ahmetli) b. İbrahim 101. -Hüseyin b. Ali et-Tuğrai 102. -Sadullah b. es-Sertan
123.-Salim b. Malik 124.- Ak-Sungur el-Porsuki 126.- Hutluğ Aha 135. -İsmail
lı. llöri 138. -Dübeys b. Sakada 139. -Zengi b. Ak-Sungur 157. -Hassan b. Gümüş­
'J'ı,gin et-Türki 171.-Emir-i Emiran b. Zengi 172.-İsmail b. Nuruddin Mahmud
172. -Zengi h. Mevdud 177. -Es'ad b. Ammar el-Halati 184. -Arslan b. Mesud 187. -
Ahmed h. Yarınkuş 189. -Rıdvan b. Ali 192. -Ebu Bekr b. Yusuf 193.
NOTLAR VE AÇIKLAMALAR ........................ 195-225
BİBLİYOGRAFYA ................................... 227 2:1:ı
GENEL DİZİN ....................................... 2:ı 7 2:,11
ÖN SÖZ
lslam tarihçiliğinin hızlı bir gelişme gösterdiği iV. yüzyılda, bir­
çok tarih yazma eğilimleri arasında şehir tarihi yazma cereyanı da
büyük bir ilerleme göstermiştir. Halebli Kemalüddin İbnü'l-Adim,
Bağdadlı Hatib unvanlı Ebu Bekr Ahmed (1002-1072)'in Tarihu
Bağdad'ı ve Ali b. Hasen İbn Asa.kir (1105-1176)'in Tarihu Me­
dineti Dımaşk adlı eserlerini örnek alarak kaleme aldığı Bugyetü't­
taleb fi Tarihi Haleb adlı Haleb'le uzaktan ve yakından ilişkisi bulunan
Selçuklularla ilgili ünlü tarihi kişilerin biyografilerine ait Arapça· me­
tinler, 1976 yılında tarafımızdan hazırlanıp yine Türk Tarih Kurumunca
yayınlanmıştı. Selçuklular tarihinin çeşitli devirleriyle ilgili konular
üzerinde çalışmalar yapmak isteyen ve fakat Arapça bilmeyen araştırı­
cıların ve ilgi duyan bütün Türk aydınlarının bu önemli kaynaktan
faydalanmalarını sağlamak ve ayrıca bir tarihi metinde geçen çeşitli
cümle, ifade ve deyimlerin Türkçe karşılıklarını saptamak ve dolayı­
sıyla bu tür çeviriler yapmak isteyecek kimselere -az da olsa -bir
yardımda bulunabilmek amaciyle bu çeviriyi yapmış bulunuyoruz.
Görüleceği üzere, 34 biyografi'den oluşan bu çeviri metinleri,
Selçuklular ( Büyük Selçuklular, Kirman, Irak, Suriye ve Anadolu
Selçukluları) ve onlara tabi Türk ve Türk olmayan birçok siyasal kuru­
luşların (M ervanlılar, Artuklular, Saltuklular, Ermen - Şahlar, Ukayl­
oğulları, Mirdas - oğulları, Mezyed -oğulları, Zengiler vs. gibi) tarihleriyle
ilgili bilgi ve kayıtlardan başka, bu sözkonusu devlet ve emirliklerin
ilişkilerde bulundukları Müslüman (Karahanlı ve Gazneli prenslikleri,
Abbasi ve Mısır - Fatımi Halifelikleri, Büveyhiler, Eyyubiler vs.) ve
Müslüman olmayan (B izans, Haçlı devletleri, Gürcüler vs.) devlet ve
prensliklerin bir kısım tarihleriyle doğrudan, ya da dolaylı olarak
cereyan eden çeşitli nitelikteki olayları kapsamaktadır. Sözgclimi,
Selçuklular tarihinin ilk, gelişme ve gerileme devirlerini aydınlatan
ayrıntılı ve yenilik taşıyan bilgiler : Selçukluların Irak, Suriye ve Ana­
dolu'ya yerleşip buralarda birer devlet kurmaları, dolayısıyla Bizans'la
mücadeleleri, özellikle Malazgirt meydan savaşı hakkında geniş ve
özgün bilgi, şii .Musır - Fatımi Halifeliğiyle, askeri, siyasal ve din alan­
larında yapılan mücadeleler, Büyük Selçuklu imparatorluğu ile, vasalları
il ÖNSÖZ
olan çeşitli devlet ve emirlikler arasındaki tabi -metbu statülerinin
durumunu belirleyen kayıtlar, Selçuklu sultanları ile Abbasi halifeleri
arasındaki çok yönlü ilişkiler, sultan, hatun, vezir, ordu kumandanlan,
Türkmen beyleri arasındaki hukuki ilişkiler, hunların hukuk alanındaki
görüş ve uygulamaları (özellikle mahkemelerde eşitlik ilkesinin uygu­
lanmasına özen göstermeleri), anarşi ile mücadelelerde, bugün de aynen
uygulanan yöntemleri belirleyen kayıtrlar, yine onların çeşitli davra­
nışlarına ait örnekler ve hatta özel yaşamlarının bazı ilgi çekici yönleri,
eski Türk gelenek, görenek ve törelerinin devamlılığını gösteren örnek
hareket ve davranışları ile toprak reformu ,niteliği taşıyan kayıtlar,
bu çeviride kolaylıkla görülebilecek ve nihayet birçok Türkçe adların
okunuşları, müellifin bunlara hareke koyması sayesinde saptanabil­
mektedir. Genel bir biçimde ifade etmek gerekirse, yukarıda sözkonusu
edilen devirlere ait çeşitli siyasal ve askeri olayların aydınlığa kavuşması
yanında, sosyal, ekonomik, din ve kültür hareketleri hakkında değişik,
ilginç ve özgün bilgiler, bu biyografilerde yer almaktadır.
İbııü'l-Adim, XI. ve XII. yüzyıllara ait bilgileri, Melik-Name,
Gasunni'me Muhammed'in Kitabii'r-rebi'i, Hemedanlı Muham­
med'in Unvanü's-siyer'i, Munkiz -oğullanndan Usame, Ebu'l- Mun­
kiz ve el-Murhef'in eserleri, Azimi'nin el-Muassal'ı, Sem'ni'nin
el-Müzeyyel'i, Ebu Galib Şeyhani'nin Tarih'i başta olmak üzere,
ad ve yazarlarını belirttiği kaybolmuş birçok kaynak niteliği taşıyan
eserler ile, Bağdad'lı Hatib'in Tarihu Bağdad'ı, İbnü'l-Kalanisi'nin
Zeylü Tarihi Dımaşk'ı, İbnü'l-Ezrak'ın Tarihu Meyyaffırikin ve
Aınid'i, İbnü'l-Esir'in el-Kamil fi't-Tarih vs. gibi bugün elimizde
bulunan kaynaklardan nakiller yaparak bize vermiştir. Müellifimizin
birçok sözlü rivayetlerden başka, bizzat kendisi, ya da yakınları, ho­
caları, arkadaş ve dostları tarafından tutulan birtakım tarihi notlardan
da ayrıca faydalanmış olduğunu belirtmeliyiz. Çeviride kullanılan kay­
naklar kısmında yaptığımız karşılaştırmalar sonucunda İbnü'l-Adim'­
in, bugün mevcut olan kaynaklardaki kayıtları, aslına tam bir sada­
katle eserine nakletmiş olduğu saptanmıştır. Bu sonuç bize, İbn Ü' 1-
Ad im 'in kaybolmaları nedeniyle karşılaştırma olanağı bulamadığımız
kaynaklardan yapmış olduğu nakillere de rahatlıkla güveııebileceğimizi
ortaya koyar. Özellikle müellifimiz, hadis araştırmalarında uygulanan
isnfıd yöntemini kullanması sonucunda, faydalandığı kaynakların da
kaynaklarını, hatta onların da kaynaklarını belirtmekte ve böylece�
eserine naklettiği çeşitli olayların cereyan ettiği zamana ve oıılıırn