Table Of ContentSCHOLIA
IN CICERONIS ORATIONES
BOBIENSIA
EDIDIT
PAVLVS HILDEBRANDT
ADIECTAE SVNT DVAE TABVLAE PHOTOGRAPHICAE
EDITIO STEREOTYPA EDITIONIS
ANNI MCMVII
STVTGARDIAE IN AEDIBVS B.G.TEVBNERI MCMLXXI
ISBN 3-519-01238-3 Verl.-Nr. 1238
Alle Rechte, auch die der Übersetzung, dee auezugeweisen Nachdruckes
und der fotomechaniechen Wiedergabe, Torbehalten
© B.C. Teubner, Stuttgart 1971
Printed in Germany
Druck: Julius Beltz,Weinheim a.d.B.
FRANCISCO EHRLE
PRAEFECTO BIBLIOTHECAE VATICANAE
S.
PRAEFATIO.
Codex membranaceus, in quo nobis servata sont scholia
ad Ciceronis orationes conscripta Bobiensia, olim in biblio-
theca monasterii Bobiensis a S. Columbano septimo sae-
culo eonstituti exstitit.1) Ipso eodem saeculo septimo exeunte
vel octavo ineunte tres librarii libnim ita constituerunt,
ut actiones synodi Chalcedonensis et monumenta ad histo-
riam illius concilii spectantia membranis, quibus scripta
antiqua latina continebantur, lautis, abrasis, politis im-
ponerent. Atque constat8) unumquemque librarium ex suo
scrinio sua manuscripta veterum scriptoruro deprompsisse
ita, ut primus Frontonis epistulis et scholiis ad Ciceronem
pertinentibus novum textum inponeret, secundus Gothicis,
Arianis, Persio, luvenali, tertius Symmacho. Duae partes
huius codicis exstant: una anno MDCXVIII Romain in
bibliothecam Vaticanam, altera Mediolanum in bibliothecam
Ambrosianam ablata est, tertia aut periit aut adhuc latet.
Invenit in his reliquiis libri manuscript! veterem seripturam
ediditque cardinalis Angelus Malus.
Ex hoc codice rescripto nunc denuo publici iuris fiunt
scholia Bobiensia ad Ciceronis orationes conscripta. De
bis optime meruisse Maium, cum ea non solum indaga-
1) De hoc codice nuper uberrime egit et eius partem Romae
servatam edidit P. Ehrle, Vaticanae bibliothecae praefectus, v.
Codices e Vaticanis sekcti phototypice expressi. vol. VII. Medio-
lani MDCCCCVI. — Ante eum partem Mediolaneneem recensuit
Reifferscheid in Bibliotkeca patrum Latinorum Italica. Vindo-
bonae 1871, II, 22—25 (extr. ex: Sitzungsberichte der Wiener
Mad. LXVII [1871], 486sqq.).
2) Ehrle, l. l. pag. 20.
VI PRAEFATIO.
verit, sed etiam, quantum potuit tot tantisque occupatio-
nibus distractus, accurtitissiine legerit et ediderit1), patet.
Post eius tempora codex a Zieglero tantum denuo collatus
est: itaque editiones ab Heinrichio Crameroque2), a
Schuetzio3), ab Orellio4) factae et partes a Beiero5) et
1) M. Tullii Ciceronis trium orationum in Clodium et Cu-
rionem, de aere alieno Milonis, de rege Alexandrine fragmenta
inedita; item ad ires praedictas orationes et ad alias Tullianas
quatuor editas commentarius antiquus ineditus, qui videtur As-
conii Pediani; scholia insuper antiqua et inedita quae videntur
excerpta e commentario deperdito eiusdem Asconii Pediani ad
alias rursus quatuor Ciceronis editas orationes: omnia ex anti-
quissimis mss. cum critieis notis edebat Angelus Maius. — Me-
diolani 1814. (Haec est pars Mediolanensis, quam priorem de-
texit Maius.) — M. Tullii Ciceronis sex orationum partes ante
nostrum aetatem ineditae cum antiquo interprete ante nostrum
item aetatem inedito, qui videtur Asconius Pedianus, ad Tulli-
anas septem orationes. Accedunt scholia minora vetera. Editio
altera, quam ad codices Ambrosianos recensuit, emendavit et
auxit ac descriptionem codicum CXLIX., vita Ciceronis aliisque
additamentis instruxit Angelus Maius. Mediolani MDCCCXVII.
— Classicorum auctorum e Vaticanis codicibus editorum tomus II.
Complectens Ciceronis antiquum Interpretern item Ciceronis
t
orationum fragmenta nuperis temporibus reperta, item orationum
in C. Verrem partes ex antiquissimo palimpsesto Vaticano.
Cum duabus tabulis aeneis. Cur ante Angelo Maio. Romae.
MDCCCXXVIII.
2) M. Tulli Ciceronis orationum pro Scauro, pro Tullio,
pro Flacco partes ineditae cum scholiis ad orationem pro Scauro
item ineditis invenit, recensuit, notis illustravit Angelus Maius.
Cum emendationibus suis et commentariis denuo ediderunt Andr-
Guil. Cramerus et Carol. Frid. Heinrichius. Kiliae 1816.
3) M. Tullii Ciceronis opera quae supersunt omnia ac de-
perditorum fragmenta recognovit Chr. G. Sch tz. Lipsiae
MDCCCXIV—ΧΧΠΙ. Excerpta Bobiensa exstant in vol. I,
pag. 383 sqq. Scholia Ambrosiana torn. XVI, p. 111.
4) M. Tullii Ciceronis opera quae supersunt omnia ac dc-
perditorum fragmenta recognovit et singulis libris ad optimam
quamque recensionem castigatis .... edidit Ιο. Gasp. Orellfus.
vol. V, pars II. Turici MDCCCXXXIII.
5) M. Tulli Ciceronis orationum pro Tullio, in Clodium,
pro Scauro^ pro Flacco fragmenta inedita ex membranis palim-
psestis bibliothecae If. Taurinensis Athenaei eruta et cum Ambrosi-
anis earumdem orationum fragmentis coniuncta ab Amedeo Pey-
PRAEFATIO.
Haimio1) editae coniecturas tantum attulerunt. Deinde
Zieglerus codice relecto in Museo Rhenano2) et in pro-
grammate gymnasii Maximiliane!3) Mai textum multis
locis correxit emendavitque. In Hermae volumine XXXI4)
viginti quattuor annis past, quae codice Ambrosiano denuo
inspecto invenerat, cum eis coniunxit, quae ipse scripserat
et quae interim publicata erant ita, ut commentarium
criticum continuum conficeret. Interea Stanglius etiam
ipse partibus Ambrosianis collatis ea quae vel legende
correxisse vel emendando enucleavisse sibi videbatur duo-
bus locis explicavit.5) Praeterea Gaumitzius5) et
Schillingius7) et ego8) scholia ita tractavimus, ut aliis
quaestionibus ad commentarium pertinentibus operam da-
remus, textum ipsum paene neglegeremus. Aliquod autem
adiumentum ad formam codicis litterarumque cognoscendam
dederunt Bond et Thompson tabula photographica publi-
rone . . . cum huius integris, cum superiorum editorum selectis
et cum suis annotationibus turn emendatiora turn auctiora sepa-
ratim edidit Carolas Beier. Cum speciminibus codicum et Äm-
brosianorum et Taurinensis lithographis. Lipsiae MDCCCXXV,
1) M. Tullii Ciceronis oratioms superiorum interpretum
commentariis suisque adnotationibus explanavit Carolus Halm.
Vol.I. I. Oratio pro Sulla. IT. Oratio pro Sestio. III. In P.
Vatinium festem interrogatio. Lipsiae MDCCCXLV.
2) Rheinisches Museum N. F. XXVII (1872), 420 ff.
3) Beiträge zur Textkritik des Scholiasta Bobiensis zu Ci-
ceronischen Beden. Programm des K. Maximiliansgymnasiums.
München 1873.
4) Hermes XXXI (1896) 19 ff., 278 ff.
6) Rheinisches Museum N. F. XXXIX (1884) 231 ff.,428 ff.
Bobiensia. Neue Beiträge zur Textkritik und Sprache der Bo-
bienser Ciceroscholien. Programm des K. Luitpoldgymnasiums.
München 1894.
6) Programm des Vitzthumschen Gymnasiums. Dresden
1884.
7) De scholiis Bobiensibus. Dissertatio inaugurali^ Lip-
siensis. Dresdae MDCCCXCII. (Inest etiam in programmate
gymnasii Vitzthumensis anni 1892.)
8) De scholiis Ciceronis Bobiensibus. Dissertatio inauguralis
Gottingensis. Berlin 1894.
! PRAEFATIO.
cata et accuratius descripta.1) lam, cum novam editionem
omnes hi quos commemoravi viri docti non confecissent, ego
a Friderico Leone monitus u t perticerem et eius opera
atque benignitate a regia societate litteraria Gottingensi
adiutus sum. Stanglius vero apograpbo collationis codicis
Ambrosiani a Zieglero factae ut uterer liberalissime con-
eessit atque etiam ut earn describerem, permisit. Itaque
inde ab anno MDCCCVC usque ad MDCCCCIII quotannis
bibliothecam Vaticanam aut Ambrosianam adii et palim-
psesti duas partes contuli. Interim Brakmannius collate
et codice Vaticano et Ambrosiano emendationes suas pu-
blici iuris fecit2), ego eas recensui.3) Deinde, cum iam
hanc editionem brevi tempore prodituram esse putarem,
ipse emendationes publicavi.4) At per complures annos
gravi morbo impediebar, ne opus ad finem perducerem.
Atque si quis haec, quae edidi, comparabit cum eis, quae
Zieglerus publicavit, sane pauca a me legendo correcta esse
intelleget. Neque tarnen quemquam nisi oculis Studemundi-
anis et facultate divinandi pari praeditum nunc in illo pa-
limpsesto novi quicquam inventurum puto. Etenim tinctura
a Maio adhibita in Vaticana parte, quae Vat. 5750 signi-
ficatur, multa, in Ambrosiana — E. 147 sup. — plura multo
ita evanuerunt, ut nobis amissa plane videantur. Praeterea
graecae litterae ab amanuensi scriptae paene omnes peri-
erunt: quomodo lacunae compleantur, raro vestigiis calamo
impressis, multo saepius omnino non perspici potest. Atque
quantum scripta ipsa obscurata sint, eo intellegitur, quod
saepius viri docti vestigia litterarum sibi detexisse videban-
tur, quae vel numquam extiterunt vel in verso folio scripta
et transpecta aciem oculorum fefellerunt. Tarnen hoc animad-
vertendum est fragmenta Vaticana multo melius conservata
1) Paleographical Society, facsimiles of manuscripts and in-
scriptions. London 1873—83. I Serie vol. II, plate 112.
2) Bobiensia scrips it C. Brakmann. Traiecti ad Ehenwm.
MDCCCCIIII.
3) Zeitschr. für Österreich. Gymnasien LV (1904), p. 757 ff.
4) Rheinisches Museum N. F. LIX (1904), p. 239 ff.
PEAEFATIO. IX
esse multoque minore opera legi posse quam Ambrosiana;
neque id solum eo efficitur, quod clariore luce in biblio-
theca Vaticana uti licet, in Ambrosiana magno spatio in-
teriecto difficillime in obscuritate litterae intern oscuntur,
quodque Maius immoderatius tinctura Mediolani quam
Eomae usus est, sed etiam eo quod folia Vaticana cura prae-
fecti P. Ehrle ex compage soluta ac novo quodam atque
excellent! modo restaurata sunt. Primum enim accuratis-
sime levigata sutit ita, ut membrana multis locis antea
contracta cautissime distraheretur, deinde folia tenta charta
solida circumdata sunt, ne rursus vi sua contraherentur.
Ita factum est, ut et multo facilius commodiusque folia
dissoluta legerentur et accuratius litterae cognoscerentur.
Ultimo anno deinde codex phototypice expressus atque
publicatus est.1) Contra Mediolani liber adhuc manet
neglectus, nisi quod e compage solutus est. Singula folia
secundum ordinem a Maio constitutum servantur. Maxime
vero dolendum est adhuc in bibliotheca Ambrosiana nihil
pro hoc manuscripto factum esse atque sperandum nunc
virum doctum qui ei praeest palimpsestum maiore cura
tractaturum esse. Neque enim dubitari potest, quin con-
servando atque publicando palimpsesto praefectus biblio-
thecae Vaticanae litterarum studiis maxime inserviverit.
Etenim folia tinctura obruta et totiens collata atque tractata
etiam si cautissime tangas, saepissime vel franguntur vel
dilacerantur; sin membranam distrahas, certissime violantur.
Scriptus est codex Bobiensis, cuius reliquiae supersunt,
duabus columnis mediocriter angustis; complectitur una-
quaeque linea, quarum vicenae quinae in singulis columnis
exstant, senas denas litteras circiter; nullam, si latinas
litteras numerabis, plus quam viginti duas, nullam minus
quam duodecim continere invenies. Exceptae sunt eae
lineae, quarum fines ob interpunctionem vacuae relictae
sunt; de hisce certa regula poni nequit. De litterarum
quae unciales sunt forma haec animadvertenda puto:
1) Vide supra p. V, nota 1.
Z PEAEFATIO.
λ pars sub ductu transverse posita angustissima in
lineolam excedit, quae sub linea ipsa terminatur.
Β pars superior multo angustior est quam inferior.
C et G litterarum pars superior curvata non est; si
littera, quae sequitur, ductu vel recto vel transverse in-
cipit, hae litterae cum ilia parte longiore paene coniunctae
videntur.
b ductu transverso scribitur.
€ lineola in duas partes dividitur, quarum superior
multo minor est. Linea rotunda superior in punctum ex-
cedere videtur.
F medio ductu in partes paene aequas dividitur, qua-
rum inferior sub lineam perducitur. Lineola summa pau-
lum in sinistram partem litterae excedit.
I eo tantum ab I differt, quod maius est quodque et
infra et supra curvatur.
M prima pars recta est, non curvata.
M ductus recti eandem magnitudinem habent, nisi
quod prior sub linea incipit.
P et C| sub lineam perducuntur; summa pars illius
litterae angustissima est, huius simillima C.
R pars curvata angustissima est, ultima parva; hac
linea cum littera, quae sequitur, coniuncta videtur.
S partibus angustissimis minimum spatium occupat.
T lineola librata paululum ab utraque parte rectam
excedit; fundamentum litterae leniter angusteque cur-
vatum est.
U prior pars curvata, posterior recta eet.
Compendiis non multis neque inusitatis librarius usus
est. Ut omittam lineolam vocalibus in fine lineae super-
positam: ύΓ~ (-am vel -an), item 6~ l~ O~ U~ et O mi-
nus litteris appositum e. g. l ° has contignationes librarius
posuit:
A (ae) non solum in terminatione vel in uno verbo,
sed etiam in duobus: λβΐΙΑΤ | Ambr. 409, 9 sin. in fine
lineae; etiam in media linea.
fi (-nt) et in media linea et in fine.
