Sassi - ceias

38 Pages·2006·0.27 MB·Latvian

by  Denis Matringe

Sassī

par

Hasham Shah

présenté, traduit du panjabi et annoté
par
Denis Matringe

Édition bilingue
(cid:1)
(cid:1)
Ouvrage(cid:1)publié(cid:1)avec(cid:1)le(cid:1)concours(cid:1)du(cid:1)Collège(cid:1)de(cid:1)France.(cid:1)
Bilingues(cid:1)L(cid:1)&(cid:1)M(cid:1)9.(cid:1)
Paris(cid:1):(cid:1)Langues(cid:1)et(cid:1)Mondes,(cid:1)2004(cid:1)
2
Sassī(cid:1)Hāšam(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)

(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
3
Sassī(cid:1)Hāšam(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
IIIINNNNTTTTRRRROOOODDDDUUUUCCCCTTTTIIIIOOOONNNN1(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
Qui(cid:1)remonte(cid:1)la(cid:1)vallée(cid:1)de(cid:1)l’Indus(cid:1)de(cid:1)son(cid:1)vaste(cid:1)delta(cid:1)jusqu’à(cid:1)son(cid:1)débouché(cid:1)dans(cid:1)le(cid:1)Pañjāb(cid:1)
au(cid:1)sortir(cid:1)des(cid:1)montagnes(cid:1)ne(cid:1)peut(cid:1)manquer(cid:1)d’être(cid:1)fasciné(cid:1)par(cid:1)la(cid:1)grande(cid:1)variété(cid:1)des(cid:1)paysages(cid:1)
traversés,(cid:1)des(cid:1)immenses(cid:1)marécages(cid:1)qui(cid:1)bordent(cid:1)l’Océan(cid:1)Indien(cid:1)aux(cid:1)premiers(cid:1)contreforts(cid:1)de(cid:1)
l’Himalaya,(cid:1)en(cid:1)passant(cid:1)par(cid:1)des(cid:1)étendues(cid:1)semi‒désertiques,(cid:1)de(cid:1)vastes(cid:1)plaines(cid:1)irriguées,(cid:1)des(cid:1)
collines(cid:1)arides(cid:1)et(cid:1)des(cid:1)plateaux(cid:1)de(cid:1)terres(cid:1)brisées.(cid:1)Non(cid:1)moins(cid:1)étonnante(cid:1)est(cid:1)la(cid:1)diversité(cid:1)des(cid:1)
monuments(cid:1)qui(cid:1)témoignent(cid:1)d’une(cid:1)longue(cid:1)succession(cid:1)d’apports(cid:1)culturels(cid:1)hétérogènes(cid:1)dans(cid:1)
toutes(cid:1)ces(cid:1)régions2.(cid:1)Durant(cid:1)le(cid:1)voyage,(cid:1)on(cid:1)découvre(cid:1)vestiges(cid:1)harappéens,(cid:1)monastères(cid:1)et(cid:1)stūpa(cid:1)
bouddhiques(cid:1)à(cid:1)demi(cid:1)effondrés,(cid:1)temples(cid:1)hindous(cid:1)en(cid:1)ruine,(cid:1)gurdvārā(cid:1)sikhs(cid:1)abandonnés,(cid:1)forts,(cid:1)
mosquées(cid:1)et(cid:1)mausolées(cid:1)construits(cid:1)au(cid:1)temps(cid:1)des(cid:1)royaumes(cid:1)musulmans(cid:1)de(cid:1)l’Inde.(cid:1)De(cid:1)lieu(cid:1)en(cid:1)
lieu,(cid:1)des(cid:1)tombeaux(cid:1)de(cid:1)saints(cid:1)musulmans(cid:1)accueillent(cid:1)une(cid:1)intense(cid:1)dévotion(cid:1)populaire(cid:1)et(cid:1)sont(cid:1)
parfois(cid:1)le(cid:1)siège(cid:1)de(cid:1)manifestations(cid:1)soufies(cid:1)telles(cid:1)que(cid:1)les(cid:1)séances(cid:1)de(cid:1)répétition(cid:1)du(cid:1)nom(cid:1)de(cid:1)Dieu(cid:1)

1(cid:1)Cette(cid:1)introduction(cid:1)reprend(cid:1)en(cid:1)grande(cid:1)partie,(cid:1)avec(cid:1)des(cid:1)modifications,(cid:1)un(cid:1)article(cid:1)paru(cid:1)dans(cid:1)Véronique(cid:1)Bouillier(cid:1)
et(cid:1)Catherine(cid:1)Servan-Schreiber,(cid:1)dirs.,(cid:1)De(cid:1)l’Arabie(cid:1)à(cid:1)l’Himalaya(cid:1):(cid:1)chemins(cid:1)croisés(cid:1)en(cid:1)hommage(cid:1)à(cid:1)Marc(cid:1)Gaborieau,(cid:1)
Paris,(cid:1)Maisonneuve(cid:1)et(cid:1)Larose,(cid:1)2004,(cid:1)pp.(cid:1)23-50.(cid:1)Les(cid:1)vocables(cid:1)pañjābī,(cid:1)ourdous,(cid:1)persans(cid:1)et(cid:1)arabo‒persans(cid:1)sont(cid:1)
notés(cid:1)selon(cid:1)le(cid:1)système(cid:1)standard(cid:1)du(cid:1)dictionnaire(cid:1)de(cid:1)John(cid:1)T.(cid:1)Platts,(cid:1)A(cid:1)Dictionary(cid:1)of(cid:1)Urdū,(cid:1)Classical(cid:1)Hindī(cid:1)and(cid:1)
English,(cid:1)Oxford,(cid:1)Oxford(cid:1)University(cid:1)Press,(cid:1)1884,(cid:1)à(cid:1)l’exception(cid:1)de(cid:1)la(cid:1)longueur(cid:1)et(cid:1)de(cid:1)la(cid:1)nasalité(cid:1)des(cid:1)voyelles(cid:1)
indiquées(cid:1)respectivement(cid:1)par(cid:1)le(cid:1)macron(cid:1)et(cid:1)le(cid:1)tilde,(cid:1)des(cid:1)consonnes(cid:1)dorsales(cid:1)uvulaires(cid:1)constrictives(cid:1)sourde(cid:1)et(cid:1)
sonore(cid:1)pour(cid:1)lesquelles(cid:1)on(cid:1)a(cid:1)préféré(cid:1)x(cid:1)et(cid:1)ġ,(cid:1)et(cid:1)de(cid:1)la(cid:1)chuintante(cid:1)sourde(cid:1)notée(cid:1)š.(cid:1)Toutefois,(cid:1)pour(cid:1)les(cid:1)mots(cid:1)de(cid:1)la(cid:1)
culture(cid:1)sanskrite(cid:1)utilisés(cid:1)dans(cid:1)l’introduction(cid:1)(stūpa,(cid:1)śudra,(cid:1)etc.),(cid:1)on(cid:1)a(cid:1)conservé(cid:1)la(cid:1)translittération(cid:1)usuelle(cid:1)des(cid:1)
indologistes.(cid:1)-(cid:1)Les(cid:1)passages(cid:1)de(cid:1)Sassī(cid:1)Hāšam(cid:1)cités(cid:1)dans(cid:1)cette(cid:1)introduction(cid:1)le(cid:1)sont(cid:1)sans(cid:1)notes(cid:1):(cid:1)ces(cid:1)dernières(cid:1)ont(cid:1)
été(cid:1)réservées(cid:1)au(cid:1)corps(cid:1)de(cid:1)la(cid:1)traduction.(cid:1)
2(cid:1)Pour(cid:1)une(cid:1)riche(cid:1)et(cid:1)superbe(cid:1)introduction(cid:1)à(cid:1)cette(cid:1)région,(cid:1)voir(cid:1)Jean(cid:1)Fairley,(cid:1)The(cid:1)Lion(cid:1)River(cid:1):(cid:1)The(cid:1)Indus,(cid:1)Londres,(cid:1)
Allen(cid:1)Lane,(cid:1)1975.(cid:1)
4
Sassī(cid:1)Hāšam(cid:1)
(cid:1)
(Mikr)(cid:1)et(cid:1)de(cid:1)chant(cid:1)mystique(cid:1)rituel(cid:1)(qavvālī)(cid:1)exécuté(cid:1)par(cid:1)des(cid:1)spécialistes(cid:1)pour(cid:1)un(cid:1)auditoire(cid:1)de(cid:1)
dévots(cid:1)en(cid:1)quête(cid:1)d’extase3.(cid:1)
Ce(cid:1)bassin(cid:1)de(cid:1)l’Indus(cid:1)est(cid:1)au(cid:1)contact(cid:1)de(cid:1)deux(cid:1)grandes(cid:1)aires(cid:1)linguistiques.(cid:1)À(cid:1)l’ouest,(cid:1)le(cid:1)
Balūčistān(cid:1)et(cid:1)la(cid:1)North(cid:1)West(cid:1)Frontier(cid:1)Province,(cid:1)pays(cid:1)des(cid:1)PaQhān,(cid:1)appartiennent(cid:1)à(cid:1)la(cid:1)zone(cid:1)des(cid:1)
parlers(cid:1) iraniens(cid:1);(cid:1)à(cid:1) l’est,(cid:1) avec(cid:1) le(cid:1) Sind(cid:1) et(cid:1) le(cid:1) Pañjāb,(cid:1) commence(cid:1) le(cid:1) monde(cid:1) indien.(cid:1) Mais(cid:1)
l’anthropologue(cid:1)trace(cid:1)aussi(cid:1)une(cid:1)frontière(cid:1)entre(cid:1)les(cid:1)villages(cid:1)paQhān(cid:1)et(cid:1)pañjābī(cid:1)relativement(cid:1)
égalitaires(cid:1)au(cid:1)nord(cid:1)et,(cid:1)au(cid:1)sud,(cid:1)les(cid:1)sociétés(cid:1)très(cid:1)hiérarchisées(cid:1)du(cid:1)Sind(cid:1)et(cid:1)du(cid:1)Balūčistān.(cid:1)
En(cid:1)dépit(cid:1)de(cid:1)ces(cid:1)différences,(cid:1)les(cid:1)quatre(cid:1)régions(cid:1)qui(cid:1)forment(cid:1)aujourd’hui(cid:1)la(cid:1)plus(cid:1)grande(cid:1)
partie(cid:1)du(cid:1)Pakistan(cid:1)ont(cid:1)entretenu(cid:1)des(cid:1)liens(cid:1)de(cid:1)tous(cid:1)ordres(cid:1)depuis(cid:1)des(cid:1)temps(cid:1)fort(cid:1)anciens.(cid:1)Le(cid:1)
poème(cid:1) narratif(cid:1) dont(cid:1) le(cid:1) présent(cid:1) ouvrage(cid:1) propose(cid:1) la(cid:1) traduction(cid:1) en(cid:1) est(cid:1) à(cid:1) sa(cid:1) façon(cid:1) un(cid:1)
témoignage.(cid:1)Écrit(cid:1)à(cid:1)la(cid:1)fin(cid:1)du(cid:1)XVIIIe(cid:1)ou(cid:1)au(cid:1)début(cid:1)du(cid:1)XIXe(cid:1)siècle(cid:1)par(cid:1)Hāšam(cid:1)Šāh(cid:1)(1753‒1823)(cid:1)
et(cid:1)intitulé(cid:1)Sassī(cid:1)Hāšam,(cid:1)il(cid:1)raconte(cid:1)en(cid:1)pañjābī(cid:1)une(cid:1)légende(cid:1)dont(cid:1)l’héroïne,(cid:1)Sassī,(cid:1)est(cid:1)sindī(cid:1)et(cid:1)le(cid:1)
héros,(cid:1)Punn,(cid:1)balūč.(cid:1)Il(cid:1)parle(cid:1)d’une(cid:1)époque(cid:1)lointaine(cid:1)où(cid:1)Bhambor,(cid:1)identifiée(cid:1)aujourd’hui(cid:1)avec(cid:1)
un(cid:1)vaste(cid:1)amas(cid:1)de(cid:1)ruines(cid:1)à(cid:1)l’est(cid:1)de(cid:1)Karachi,(cid:1)était(cid:1)un(cid:1)port(cid:1)sindī(cid:1)actif(cid:1)sur(cid:1)le(cid:1)bras(cid:1)principal(cid:1)du(cid:1)
delta(cid:1)de(cid:1)l’Indus,(cid:1)avant(cid:1)que(cid:1)ce(cid:1)dernier,(cid:1)changeant(cid:1)son(cid:1)cours,(cid:1)ne(cid:1)quittât(cid:1)après(cid:1)Hyderabad(cid:1)le(cid:1)
rebord(cid:1) du(cid:1) plateau(cid:1) balūč(cid:1) pour(cid:1) une(cid:1) orientation(cid:1) plus(cid:1) méridionale4.(cid:1) En(cid:1) ce(cid:1) temps‒là,(cid:1) des(cid:1)
caravanes(cid:1)balūč(cid:1)venaient(cid:1)commercer(cid:1)à(cid:1)Bhambor(cid:1):(cid:1)l’histoire(cid:1)de(cid:1)Sassī(cid:1)et(cid:1)Punn(cid:1)est(cid:1)intimement(cid:1)
liée(cid:1)à(cid:1)ce(cid:1)souvenir.(cid:1)Elle(cid:1)est(cid:1)indissociable(cid:1)aussi(cid:1)du(cid:1)face(cid:1)à(cid:1)face(cid:1)grandiose(cid:1)entre(cid:1)le(cid:1)delta(cid:1)du(cid:1)fleuve(cid:1)
et(cid:1)le(cid:1)désert,(cid:1)ce(cid:1)Thal(cid:1)Mārū(cid:1)du(cid:1)Sind(cid:1)et(cid:1)du(cid:1)Balūčistān.(cid:1)(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
LLLLaaaa(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)ccccuuuullllttttuuuurrrreeee(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)ppppooooppppuuuullllaaaaiiiirrrreeee(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)dddduuuu(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)PPPPaaaaññññjjjjāāāābbbb(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)
(cid:1)
Comme(cid:1)d’autres(cid:1)légendes(cid:1)racontant(cid:1)la(cid:1)tragédie(cid:1)d’un(cid:1)amour(cid:1)contrarié(cid:1)par(cid:1)les(cid:1)règles(cid:1)de(cid:1)
caste(cid:1)et(cid:1)les(cid:1)coutumes(cid:1)tribales,(cid:1)cette(cid:1)histoire(cid:1)connue(cid:1)dans(cid:1)tout(cid:1)le(cid:1)pays(cid:1)du(cid:1)bas(cid:1)et(cid:1)moyen(cid:1)Indus,(cid:1)
et(cid:1)au‒delà(cid:1)dans(cid:1)une(cid:1)grande(cid:1)partie(cid:1)de(cid:1)l’Inde(cid:1)du(cid:1)Nord,(cid:1)fait(cid:1)partie(cid:1)du(cid:1)patrimoine(cid:1)de(cid:1)tradition(cid:1)

3(cid:1)Pour(cid:1)des(cid:1)introductions(cid:1)au(cid:1)Mikr(cid:1)et(cid:1)à(cid:1)la(cid:1)qavvālī,(cid:1)voir(cid:1)respectivement(cid:1)Georges.(cid:1)C.(cid:1)Anawati(cid:1)et(cid:1)Louis(cid:1)Gardet,(cid:1)
Mystique(cid:1)musulmane,(cid:1)aspects(cid:1)et(cid:1)tendances,(cid:1)expériences(cid:1)et(cid:1)techniques,(cid:1)Paris,(cid:1)Vrin,(cid:1)1976,(cid:1)pp.(cid:1)187‒258,(cid:1)et(cid:1)Regula(cid:1)
Burckhardt(cid:1)Qureshi,(cid:1)Sufi(cid:1)Music(cid:1)of(cid:1)India(cid:1)and(cid:1)Pakistan,(cid:1)Cambridge(cid:1)Studies(cid:1)in(cid:1)Ethnomusicology,(cid:1)Cambridge,(cid:1)
Cambridge(cid:1)University(cid:1)Press,(cid:1)1986.(cid:1)
4(cid:1)Voir(cid:1)Monique(cid:1)Kervran,(cid:1)«(cid:1)Le(cid:1)Delta(cid:1)de(cid:1)l’Indus(cid:1)au(cid:1)temps(cid:1)d’Alexandre.(cid:1)Quelques(cid:1)éléments(cid:1)nouveaux(cid:1)pour(cid:1)
l’interprétation(cid:1)des(cid:1)sources(cid:1)narratives(cid:1)»,(cid:1)Académie(cid:1)des(cid:1)Inscriptions(cid:1)et(cid:1)Belles(cid:1)Lettres.(cid:1)Comptes(cid:1)rendus(cid:1)des(cid:1)
séances(cid:1)de(cid:1)l’année(cid:1)1995,(cid:1)janvier‒mars,(cid:1)Paris,(cid:1)diffusion(cid:1)De(cid:1)Boccard,(cid:1)1995,(cid:1)pp.(cid:1)259‒312,(cid:1)et(cid:1)«(cid:1)Le(cid:1)Port(cid:1)multiple(cid:1)des(cid:1)
bouches(cid:1)de(cid:1)l’Indus(cid:1):(cid:1)Barbariké,(cid:1)Dēb,(cid:1)Daybul,(cid:1)Lāhorī(cid:1)Bandar,(cid:1)Diul(cid:1)Sinde(cid:1)»,(cid:1)Res(cid:1)Orientales(cid:1)8(cid:1)(1996),(cid:1)pp.(cid:1)45‒92.(cid:1)
5
Sassī(cid:1)Hāšam(cid:1)
(cid:1)
orale(cid:1)hérité(cid:1)par(cid:1)les(cid:1)Pañjābī(cid:1)après(cid:1)des(cid:1)siècles(cid:1)de(cid:1)vie(cid:1)commune(cid:1)jusqu’en(cid:1)1947.(cid:1)De(cid:1)nos(cid:1)jours(cid:1)
encore,(cid:1)cette(cid:1)culture(cid:1)populaire(cid:1)pañjābī(cid:1)reste(cid:1)très(cid:1)vivace,(cid:1)et(cid:1)nous(cid:1)pouvons(cid:1)en(cid:1)mentionner(cid:1)
quelques(cid:1)traits(cid:1)frappants.(cid:1)De(cid:1)part(cid:1)et(cid:1)d’autre(cid:1)de(cid:1)la(cid:1)frontière(cid:1)indo‒pakistanaise,(cid:1)les(cid:1)proverbes(cid:1)
qui(cid:1)émaillent(cid:1)régulièrement(cid:1)les(cid:1)conversations(cid:1)villageoises(cid:1)renvoient(cid:1)à(cid:1)un(cid:1)fond(cid:1)commun(cid:1)de(cid:1)
vieilles(cid:1)croyances(cid:1):(cid:1)
(cid:1)
«(cid:1)On(cid:1)peut(cid:1)survivre(cid:1)à(cid:1)la(cid:1)morsure(cid:1)d’un(cid:1)serpent,(cid:1)pas(cid:1)à(cid:1)celle(cid:1)du(cid:1)mauvais(cid:1)œil.(cid:1)»(cid:1)
(cid:1)
Les(cid:1)mêmes(cid:1)chants(cid:1)rythment(cid:1)les(cid:1)divers(cid:1)moments(cid:1)de(cid:1)la(cid:1)vie.(cid:1)Les(cid:1)māhīā(cid:1)(trois(cid:1)vers)(cid:1)et(cid:1)les(cid:1)
dhole(cid:1)(trois(cid:1)ou(cid:1)cinq(cid:1)vers)(cid:1)sont(cid:1)des(cid:1)chansons(cid:1)d’amour.(cid:1)Les(cid:1)bolī(cid:1)(deux(cid:1)vers)(cid:1)peuvent(cid:1)traiter(cid:1)de(cid:1)
n’importe(cid:1)quel(cid:1)sujet.(cid:1)Dans(cid:1)les(cid:1)šahāna,(cid:1)la(cid:1)future(cid:1)épouse(cid:1)dit(cid:1)sa(cid:1)douleur(cid:1)de(cid:1)quitter(cid:1)ses(cid:1)parents.(cid:1)
Dans(cid:1)la(cid:1)plupart(cid:1)des(cid:1)chansons(cid:1)du(cid:1)rouet(cid:1)(carxa)(cid:1)ou(cid:1)de(cid:1)la(cid:1)meule(cid:1)(cakkī),(cid:1)interprétées(cid:1)par(cid:1)les(cid:1)
femmes(cid:1) et(cid:1) les(cid:1) jeunes(cid:1) filles,(cid:1) une(cid:1) fiancée(cid:1) exprime(cid:1) ses(cid:1) rêves(cid:1) de(cid:1) bonheur(cid:1) conjugal(cid:1) ou(cid:1) au(cid:1)
contraire,(cid:1)comme(cid:1)dans(cid:1)la(cid:1)bolī(cid:1)ci‒dessous,(cid:1)sa(cid:1)peur(cid:1)du(cid:1)mariage(cid:1)arrangé(cid:1)par(cid:1)ses(cid:1)parents,(cid:1)alors(cid:1)
qu’elle(cid:1)aime(cid:1)en(cid:1)secret(cid:1)un(cid:1)autre(cid:1)homme(cid:1)que(cid:1)celui(cid:1)auquel(cid:1)on(cid:1)la(cid:1)destine(cid:1):(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)«(cid:1)Soleil,(cid:1)lune,(cid:1)écoutez(cid:1)!(cid:1)Mes(cid:1)yeux(cid:1)versent(cid:1)des(cid:1)pleurs.(cid:1)
Tout(cid:1)le(cid:1)monde(cid:1)se(cid:1)rit,(cid:1)je(cid:1)file(cid:1)mes(cid:1)malheurs.(cid:1)»(cid:1)
(cid:1)
Enfin,(cid:1)le(cid:1)passage(cid:1)de(cid:1)bardes(cid:1)itinérants(cid:1)(dhādhī)(cid:1)reste(cid:1)un(cid:1)spectacle(cid:1)assez(cid:1)fréquent.(cid:1)Ces(cid:1)
bardes(cid:1)colportent(cid:1)toutes(cid:1)sortes(cid:1)de(cid:1)chants(cid:1)et(cid:1)d’histoires,(cid:1)mais(cid:1)on(cid:1)aime(cid:1)tout(cid:1)particulièrement(cid:1)
les(cid:1)entendre(cid:1)conter(cid:1)les(cid:1)légendes(cid:1)d’amour.(cid:1)Ils(cid:1)chantent(cid:1)après(cid:1)les(cid:1)travaux(cid:1)du(cid:1)jour,(cid:1)à(cid:1)la(cid:1)tombée(cid:1)
du(cid:1)soir,(cid:1)et(cid:1)leur(cid:1)prestation(cid:1)peut(cid:1)se(cid:1)prolonger(cid:1)jusqu’à(cid:1)une(cid:1)heure(cid:1)avancée(cid:1)de(cid:1)la(cid:1)nuit.(cid:1)Les(cid:1)
passages(cid:1)chantés(cid:1)sont(cid:1)accompagnés(cid:1)à(cid:1)la(cid:1)sāraegī,(cid:1)sorte(cid:1)de(cid:1)viole(cid:1)à(cid:1)cordes(cid:1)de(cid:1)résonance,(cid:1)à(cid:1)
l’iktārā,(cid:1)petit(cid:1)instrument(cid:1)à(cid:1)une(cid:1)seule(cid:1)corde(cid:1)pincée,(cid:1)ou(cid:1)au(cid:1)cimta,(cid:1)longue(cid:1)pince(cid:1)à(cid:1)braises(cid:1)dont(cid:1)
on(cid:1)fait(cid:1)claquer(cid:1)le(cid:1)bec.(cid:1)
Les(cid:1)histoires(cid:1)qu’ils(cid:1)racontent(cid:1)sont(cid:1)d’origines(cid:1)diverses.(cid:1)Certaines(cid:1)viennent(cid:1)de(cid:1)l’Arabie,(cid:1)
comme(cid:1)Laila(cid:1)Majnūn,(cid:1)d’autres(cid:1)du(cid:1)monde(cid:1)iranien,(cid:1)comme(cid:1)la(cid:1)légende(cid:1)de(cid:1)Šīrīn(cid:1)et(cid:1)Farhād5(cid:1);(cid:1)
d’autres(cid:1)encore,(cid:1)tirées(cid:1)de(cid:1)la(cid:1)mythologie(cid:1)hindoue,(cid:1)sont(cid:1)panindiennes.(cid:1)Mais(cid:1)les(cid:1)plus(cid:1)appréciées(cid:1)
des(cid:1)auditoires(cid:1)populaires(cid:1)sont(cid:1)les(cid:1)légendes(cid:1)des(cid:1)pays(cid:1)de(cid:1)l’Indus,(cid:1)comme(cid:1)celle(cid:1)de(cid:1)Sassī(cid:1)et(cid:1)
Punn.(cid:1) Elles(cid:1) fonctionnent(cid:1) pour(cid:1) les(cid:1) Pañjābī(cid:1) comme(cid:1) des(cid:1) mythes,(cid:1) formant(cid:1) un(cid:1) système(cid:1)
symbolique(cid:1)selon(cid:1)lequel(cid:1)ils(cid:1)peuvent(cid:1)organiser(cid:1)et(cid:1)penser(cid:1)l’expérience.(cid:1)

5(cid:1)Sur(cid:1)cette(cid:1)légende,(cid:1)voir(cid:1)ci‒dessous(cid:1)note(cid:1)61.(cid:1)
6
Sassī(cid:1)Hāšam(cid:1)
(cid:1)
Ces(cid:1)légendes(cid:1)ont(cid:1)aussi(cid:1)régulièrement(cid:1)fait(cid:1)l’objet(cid:1)de(cid:1)traitements(cid:1)littéraires,(cid:1)notamment(cid:1)
sous(cid:1)la(cid:1)forme(cid:1)de(cid:1)longs(cid:1)poèmes(cid:1)narratifs(cid:1)sur(cid:1)lesquels(cid:1)nous(cid:1)reviendrons.(cid:1)Certains(cid:1)de(cid:1)ces(cid:1)textes(cid:1)
ont(cid:1)atteint(cid:1)une(cid:1)popularité(cid:1)telle(cid:1)que,(cid:1)souvent(cid:1)utilisés(cid:1)par(cid:1)les(cid:1)bardes(cid:1)lors(cid:1)de(cid:1)leurs(cid:1)récitations,(cid:1)ils(cid:1)
ont(cid:1)retrouvé(cid:1)la(cid:1)tradition(cid:1)orale(cid:1):(cid:1)tel(cid:1)est(cid:1)précisément(cid:1)le(cid:1)cas(cid:1)de(cid:1)Sassī(cid:1)Hāšam,(cid:1)dont(cid:1)une(cid:1)récitation(cid:1)
bardique(cid:1)très(cid:1)altérée(cid:1)fut(cid:1)relevée(cid:1)et(cid:1)publiée(cid:1)à(cid:1)la(cid:1)fin(cid:1)du(cid:1)XIXe(cid:1)siècle(cid:1)par(cid:1)Sir(cid:1)Richard(cid:1)Temple6.(cid:1)
Mais(cid:1)avant(cid:1)de(cid:1)présenter(cid:1)cette(cid:1)œuvre,(cid:1)il(cid:1)convient(cid:1)de(cid:1)dire(cid:1)quelques(cid:1)mots(cid:1)de(cid:1)la(cid:1)langue(cid:1)dans(cid:1)
laquelle(cid:1)elle(cid:1)fut(cid:1)écrite(cid:1)et(cid:1)de(cid:1)la(cid:1)situer(cid:1)dans(cid:1)l’histoire(cid:1)de(cid:1)la(cid:1)littérature(cid:1)pañjābī.(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
LLLLeeee(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)ppppaaaaññññjjjjāāāābbbbīīīī(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)
(cid:1)
Le(cid:1)pañjābī(cid:1)fait(cid:1)partie(cid:1)des(cid:1)langues(cid:1)indo‒aryennes(cid:1)parlées(cid:1)dans(cid:1)tout(cid:1)le(cid:1)nord(cid:1)de(cid:1)l’Inde7.(cid:1)Il(cid:1)tire(cid:1)
son(cid:1)nom(cid:1)du(cid:1)Pañjāb,(cid:1)immense(cid:1)plaine(cid:1)irriguée(cid:1)grâce(cid:1)à(cid:1)cinq(cid:1)puissants(cid:1)affluents(cid:1)de(cid:1)rive(cid:1)gauche(cid:1)
de(cid:1) l’Indus(cid:1):(cid:1) Jhelam,(cid:1) Chenab,(cid:1) Ravi,(cid:1) Bias(cid:1) et(cid:1) Satlej.(cid:1) D’après(cid:1) les(cid:1) recensements(cid:1) de(cid:1) 1991,(cid:1) il(cid:1)
comptait,(cid:1)tous(cid:1)dialectes(cid:1)confondus,(cid:1)plus(cid:1)de(cid:1)78(cid:1)millions(cid:1)de(cid:1)locuteurs(cid:1)au(cid:1)Pakistan(cid:1)(environ(cid:1)60%(cid:1)
de(cid:1)la(cid:1)population),(cid:1)et(cid:1)plus(cid:1)de(cid:1)23(cid:1)millions(cid:1)en(cid:1)Inde(cid:1)(environ(cid:1)2,8%(cid:1)de(cid:1)la(cid:1)population).(cid:1)
L’état(cid:1)actuel(cid:1)du(cid:1)pañjābī(cid:1)porte(cid:1)la(cid:1)trace(cid:1)de(cid:1)son(cid:1)histoire,(cid:1)elle‒même(cid:1)liée(cid:1)à(cid:1)celle(cid:1)du(cid:1)Pañjāb,(cid:1)au(cid:1)
débouché(cid:1)des(cid:1)passes(cid:1)qui(cid:1)permirent(cid:1)l’accès(cid:1)du(cid:1)monde(cid:1)indien(cid:1)à(cid:1)de(cid:1)nombreux(cid:1)envahisseurs.(cid:1)
Comme(cid:1)beaucoup(cid:1)de(cid:1)sa(cid:1)grammaire,(cid:1)l’essentiel(cid:1)du(cid:1)vocabulaire(cid:1)du(cid:1)pañjābī(cid:1)est(cid:1)hérité(cid:1)du(cid:1)moyen(cid:1)
indo‒aryen,(cid:1)mais(cid:1)il(cid:1)comporte(cid:1)également(cid:1)des(cid:1)mots(cid:1)empruntés(cid:1)au(cid:1)sanskrit(cid:1)(particulièrement(cid:1)
dans(cid:1)le(cid:1)vocabulaire(cid:1)religieux(cid:1)des(cid:1)Hindous(cid:1)et(cid:1)des(cid:1)Sikhs).(cid:1)Conséquence(cid:1)de(cid:1)la(cid:1)longue(cid:1)période(cid:1)de(cid:1)
domination(cid:1)musulmane,(cid:1)on(cid:1)y(cid:1)rencontre(cid:1)aussi(cid:1)nombre(cid:1)de(cid:1)vocables(cid:1)persans(cid:1)ou(cid:1)arabo‒persans.(cid:1)

6(cid:1)The(cid:1)Legends(cid:1)of(cid:1)the(cid:1)Panjab,(cid:1)3(cid:1)volumes,(cid:1)Bombay(cid:1)and(cid:1)London,(cid:1)1884‒1886,(cid:1)réimpr.(cid:1)Islamabad,(cid:1)Lok(cid:1)Virsa,(cid:1)1988,(cid:1)
vol.(cid:1)II,(cid:1)pp.(cid:1)24‒37.(cid:1)
7(cid:1)Sur(cid:1)ces(cid:1)langues(cid:1)et(cid:1)leur(cid:1)histoire,(cid:1)le(cid:1)remarquable(cid:1)ouvrage(cid:1)de(cid:1)Jules(cid:1)Bloch(cid:1)demeure(cid:1)fondamental(cid:1):(cid:1)Indo‒Aryan(cid:1)
From(cid:1)the(cid:1)Vedas(cid:1)to(cid:1)Modern(cid:1)Times,(cid:1)English(cid:1)edition(cid:1)largely(cid:1)revised(cid:1)by(cid:1)the(cid:1)author(cid:1)and(cid:1)translated(cid:1)by(cid:1)Alfred(cid:1)
Master,(cid:1)Paris,(cid:1)Librairie(cid:1)d’Amérique(cid:1)et(cid:1)d’Orient(cid:1)Adrien‒Maisonneuve,(cid:1)1965.(cid:1)Pour(cid:1)une(cid:1)synthèse(cid:1)à(cid:1)jour,(cid:1)voir(cid:1)
Colin(cid:1)P.(cid:1)Masica,(cid:1)The(cid:1)Indo(cid:1)Aryan(cid:1)Languages,(cid:1)Cambridge(cid:1)Language(cid:1)Surveys,(cid:1)Cambridge,(cid:1)Cambridge(cid:1)University(cid:1)
Press,(cid:1)1991,(cid:1)et(cid:1)pour(cid:1)les(cid:1)nouvelles(cid:1)perspectives(cid:1)de(cid:1)recherche,(cid:1)Annie(cid:1)Montaut(cid:1)(dir.),(cid:1)Les(cid:1)Langues(cid:1)d’Asie(cid:1)du(cid:1)Sud,(cid:1)
Faits(cid:1)de(cid:1)Langue(cid:1)10,(cid:1)Paris,(cid:1)Ophrys,(cid:1)1997.(cid:1)-(cid:1)Pour(cid:1)une(cid:1)présentation(cid:1)d’ensemble(cid:1)du(cid:1)pañjābī(cid:1)contemporain(cid:1)
standard(cid:1)avec(cid:1)une(cid:1)bibliographie(cid:1)à(cid:1)jour(cid:1)pour(cid:1)l’époque,(cid:1)voir(cid:1)Kahli(cid:1)Charan(cid:1)Bahl,(cid:1)«(cid:1)Punjabi(cid:1)»,(cid:1)in(cid:1)Thomas(cid:1)Sebeok(cid:1)
(dir.),(cid:1)Current(cid:1)Trends(cid:1)in(cid:1)Linguistics,(cid:1)vol.(cid:1)5,(cid:1)La(cid:1)Haye(cid:1):(cid:1)Mouton(cid:1)&(cid:1)Co.,(cid:1)pp.(cid:1)153‒200(cid:1);(cid:1)pour(cid:1)des(cid:1)grammaires(cid:1)de(cid:1)
référence,(cid:1)voir(cid:1)Harjeet(cid:1)Singh(cid:1)Gill(cid:1)et(cid:1)Henry(cid:1)A.(cid:1)Gleason,(cid:1)A(cid:1)Reference(cid:1)Grammar(cid:1)of(cid:1)Punjabi,(cid:1)Patiala,(cid:1)Punjabi(cid:1)
University,(cid:1)1969,(cid:1)et(cid:1)Tej(cid:1)K.(cid:1)Bhatia,(cid:1)Punjabi(cid:1)Grammar,(cid:1)Londres,(cid:1)Routledge,(cid:1)1993.(cid:1)
7
Sassī(cid:1)Hāšam(cid:1)
(cid:1)
Du(cid:1) XIe(cid:1) au(cid:1) XVIIIe(cid:1) siècle,(cid:1) le(cid:1) Pañjāb(cid:1) appartint(cid:1) en(cid:1) effet(cid:1) à(cid:1) des(cid:1) royaumes(cid:1) fondés(cid:1) par(cid:1) des(cid:1)
conquérants(cid:1)venus(cid:1)du(cid:1)monde(cid:1)iranien.(cid:1)Le(cid:1)persan(cid:1)était(cid:1)alors(cid:1)la(cid:1)langue(cid:1)officielle,(cid:1)et(cid:1)il(cid:1)le(cid:1)resta(cid:1)au(cid:1)
temps(cid:1)du(cid:1)royaume(cid:1)sikh(cid:1)qui(cid:1)subsista(cid:1)de(cid:1)1799(cid:1)jusqu’à(cid:1)la(cid:1)conquête(cid:1)britannique(cid:1)de(cid:1)18498.(cid:1)Enfin,(cid:1)
certains(cid:1)traits(cid:1)du(cid:1)pañjābī(cid:1)ne(cid:1)s’expliquent(cid:1)que(cid:1) par(cid:1)son(cid:1)appartenance(cid:1)à(cid:1)l’aire(cid:1)linguistique(cid:1)
indienne(cid:1)dans(cid:1)laquelle(cid:1)des(cid:1)langues(cid:1)génétiquement(cid:1)diverses(cid:1)(indo‒aryennes,(cid:1)dravidiennes,(cid:1)
austro‒asiatiques(cid:1) et(cid:1) tibéto‒birmanes)(cid:1) ont(cid:1) développé(cid:1) un(cid:1) ensemble(cid:1) de(cid:1) caractéristiques(cid:1)
communes9.(cid:1)
Fondamentalement(cid:1)rural,(cid:1)le(cid:1)pañjābī(cid:1)a,(cid:1)comme(cid:1)l’écrivit(cid:1)un(cid:1)spécialiste(cid:1)anglais(cid:1)au(cid:1)XIXe(cid:1)
siècle,(cid:1)«(cid:1)une(cid:1)fragrance(cid:1)de(cid:1)blé(cid:1)fraîchement(cid:1)moulu(cid:1)et(cid:1)un(cid:1)parfum(cid:1)de(cid:1)fumée(cid:1)de(cid:1)chaumière(cid:1)».(cid:1)Il(cid:1)se(cid:1)
note(cid:1)en(cid:1)écriture(cid:1)arabo‒persane(cid:1)parmi(cid:1)les(cid:1)Musulmans(cid:1)et(cid:1)en(cid:1)gurumukhī(cid:1)chez(cid:1)les(cid:1)Sikhs(cid:1)et(cid:1)les(cid:1)
Hindous,(cid:1)et(cid:1)parfois(cid:1)aussi,(cid:1)chez(cid:1)certains(cid:1)de(cid:1)ces(cid:1)derniers,(cid:1)dans(cid:1)la(cid:1)devanāgarī(cid:1)du(cid:1)sanskrit(cid:1)et(cid:1)du(cid:1)
hindī.(cid:1)Les(cid:1)Pañjābī(cid:1)chrétiens,(cid:1)quant(cid:1)à(cid:1)eux,(cid:1)utilisent(cid:1)l’alphabet(cid:1)arabo‒persan(cid:1)au(cid:1)Pakistan(cid:1)et(cid:1)la(cid:1)
gurumukhī(cid:1)en(cid:1)Inde.(cid:1)
N’ayant(cid:1)jamais(cid:1)joui(cid:1)d’un(cid:1)statut(cid:1)officiel(cid:1)jusqu’en(cid:1)1966,(cid:1)date(cid:1)de(cid:1)la(cid:1)création(cid:1)de(cid:1)l’actuel(cid:1)État(cid:1)
indien(cid:1)du(cid:1)Pañjāb,(cid:1)le(cid:1)pañjābī(cid:1)se(cid:1)compose(cid:1)aujourd’hui(cid:1)encore(cid:1)d’un(cid:1)ensemble(cid:1)de(cid:1)dialectes,(cid:1)
parlés(cid:1)dans(cid:1)la(cid:1)vaste(cid:1)aire(cid:1)géographique(cid:1)comprise(cid:1)entre(cid:1)Peshawar,(cid:1)Mithankot(cid:1)et(cid:1)Ambala.(cid:1)La(cid:1)
langue(cid:1)standard(cid:1)qui(cid:1)s’est(cid:1)imposée(cid:1)dans(cid:1)la(cid:1)presse,(cid:1)à(cid:1)la(cid:1)radio(cid:1)et(cid:1)à(cid:1)la(cid:1)télévision(cid:1)ainsi(cid:1)que(cid:1)dans(cid:1)la(cid:1)
littérature(cid:1)moderne(cid:1)est(cid:1)l’idiome(cid:1)parlé(cid:1)dans(cid:1)la(cid:1)région(cid:1)de(cid:1)Lahore(cid:1)et(cid:1)Amritsar(cid:1)et(cid:1)appelé(cid:1)mājhī(cid:1)
(«(cid:1)centrale(cid:1)»)10.(cid:1)

8(cid:1)L’ouvrage(cid:1)de(cid:1)référence(cid:1)sur(cid:1)l’histoire(cid:1)des(cid:1)Sikhs(cid:1)est(cid:1)désormais(cid:1)Jagtar(cid:1)Singh(cid:1)Grewal,(cid:1)The(cid:1)Sikhs(cid:1)of(cid:1)the(cid:1)Panjab,(cid:1)2e(cid:1)
éd.,(cid:1)Cambridge,(cid:1)Cambridge(cid:1)University(cid:1)Press,(cid:1)1998.(cid:1)
9(cid:1)Voir(cid:1)l’introduction(cid:1)d’Annie(cid:1)Montaut(cid:1)au(cid:1)volume(cid:1)qu’elle(cid:1)a(cid:1)dirigé(cid:1)sur(cid:1)Les(cid:1)langues(cid:1)d’Asie(cid:1)du(cid:1)Sud(cid:1),(cid:1)op.(cid:1)cit.,(cid:1)pp.(cid:1)
9‒30.(cid:1)
10(cid:1) Concernant(cid:1) les(cid:1) principaux(cid:1) dialectes,(cid:1) diverses(cid:1) caractéristiques(cid:1) permettent(cid:1) de(cid:1) classer(cid:1) ensemble,(cid:1) sous(cid:1) la(cid:1)
désignation(cid:1)locale(cid:1)de(cid:1)hindko,(cid:1)les(cid:1)parlers(cid:1)septentrionaux(cid:1)de(cid:1)Kohāt,(cid:1)Attock,(cid:1)Abbottabad(cid:1)et(cid:1)Pešāvar,(cid:1)où(cid:1)sont(cid:1)
préservés(cid:1)certains(cid:1)archaïsmes.(cid:1)Le(cid:1)poQhohārī(cid:1)de(cid:1)Rāvalpihdī(cid:1)et(cid:1)Jhelam(cid:1)fait(cid:1)la(cid:1)transition(cid:1)entre(cid:1)hindko(cid:1)et(cid:1)pañjābī(cid:1)
central.(cid:1)Quand(cid:1)aux(cid:1)dialectes(cid:1)de(cid:1)l’est(cid:1)(malvāī(cid:1)de(cid:1)BhaQihdā(cid:1)et(cid:1)Ludhiāhā,(cid:1)doābī(cid:1)de(cid:1)Jalandhar(cid:1)et(cid:1)Kapūrthalā,(cid:1)etc.),(cid:1)
ils(cid:1)se(cid:1)rapprochent(cid:1)progressivement(cid:1)du(cid:1)hindī(cid:1)occidental(cid:1)parlé(cid:1)à(cid:1)l’ouest(cid:1)de(cid:1)Delhi.(cid:1)Enfin,(cid:1)on(cid:1)regroupe(cid:1)désormais(cid:1)
communément(cid:1)sous(cid:1)l’appellation(cid:1)de(cid:1)sirā’ikī(cid:1)(littéralement(cid:1)«(cid:1)du(cid:1)nord(cid:1)»,(cid:1)en(cid:1)sindī)(cid:1)des(cid:1)parlers(cid:1)du(cid:1)sud‒ouest(cid:1)qui(cid:1)ont(cid:1)
des(cid:1)traits(cid:1)en(cid:1)commun(cid:1)avec(cid:1)le(cid:1)hindko,(cid:1)mais(cid:1)qui(cid:1)présentent(cid:1)aussi(cid:1)des(cid:1)innovations(cid:1)telles(cid:1)que(cid:1)certains(cid:1)y(cid:1)voient(cid:1)une(cid:1)
langue(cid:1)à(cid:1)part(cid:1)(voir(cid:1)Shackle,(cid:1)The(cid:1)Siraiki(cid:1)Language(cid:1)of(cid:1)Central(cid:1)Pakistan(cid:1):(cid:1)A(cid:1)Reference(cid:1)Grammar,(cid:1)Londres,(cid:1)School(cid:1)
of(cid:1)Oriental(cid:1)and(cid:1)African(cid:1)Studies,(cid:1)1976).(cid:1)Entre(cid:1)leur(cid:1)aire(cid:1)linguistique,(cid:1)dont(cid:1)le(cid:1)principal(cid:1)centre(cid:1)est(cid:1)Multān,(cid:1)et(cid:1)
Lahore(cid:1)sont(cid:1)parlés(cid:1)des(cid:1)dialectes(cid:1)intermédiaires.(cid:1)La(cid:1)première(cid:1)grande(cid:1)tentative(cid:1)de(cid:1)classification(cid:1)fut(cid:1)celle(cid:1)de(cid:1)
George(cid:1)Grierson(cid:1)dans(cid:1)le(cid:1)Linguistic(cid:1)Survey(cid:1)of(cid:1)India,(cid:1)11(cid:1)vols.,(cid:1)Calcutta,(cid:1)The(cid:1)Superintendant,(cid:1)Government(cid:1)
Printing,(cid:1)1903‒1928(cid:1)(vol.(cid:1)VIII.1(cid:1)«(cid:1)Sinhdī(cid:1)and(cid:1)Lahndā(cid:1)»(cid:1);(cid:1)vol.(cid:1)IX.1(cid:1)«(cid:1)Western(cid:1)Hindī(cid:1)and(cid:1)Pañjābī(cid:1)»).(cid:1)Pour(cid:1)une(cid:1)
8
Sassī(cid:1)Hāšam(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
SSSSaaaassssssssīīīī(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)HHHHāāāāššššaaaammmm(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)eeeetttt(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)llll’’’’hhhhiiiissssttttooooiiiirrrreeee(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)ddddeeee(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)llllaaaa(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)lllliiiittttttttéééérrrraaaattttuuuurrrreeee(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)ppppaaaaññññjjjjāāāābbbbīīīī(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)
(cid:1)
Multān,(cid:1)tombée(cid:1)sous(cid:1)domination(cid:1)musulmane(cid:1)dès(cid:1)l’époque(cid:1)du(cid:1)royaume(cid:1)arabe(cid:1)du(cid:1)Sind(cid:1)
(VIIIe(cid:1)siècle),(cid:1)fut(cid:1)longtemps(cid:1)le(cid:1)principal(cid:1)foyer(cid:1)culturel(cid:1)du(cid:1)Pañjāb.(cid:1)Lahore(cid:1)était(cid:1)alors(cid:1)dans(cid:1)son(cid:1)
orbite(cid:1) d’influence(cid:1) et(cid:1) ne(cid:1) devint(cid:1) une(cid:1) capitale(cid:1) régionale(cid:1) qu’à(cid:1) l’époque(cid:1) des(cid:1) ghaznavides(cid:1)
(XIe‒XIIe(cid:1)siècles)11.(cid:1)Il(cid:1)n’est(cid:1)donc(cid:1)pas(cid:1)étonnant(cid:1)que,(cid:1)jusqu’au(cid:1)XVIIIe(cid:1)siècle,(cid:1)le(cid:1)pañjābī(cid:1)littéraire(cid:1)
des(cid:1)auteurs(cid:1)musulmans(cid:1)de(cid:1)la(cid:1)région(cid:1)de(cid:1)Lahore(cid:1)soit(cid:1)émaillé(cid:1)de(cid:1)multānismes.(cid:1)Tel(cid:1)est(cid:1)bien(cid:1)le(cid:1)cas(cid:1)
avec(cid:1)Sassī(cid:1)Hāšam,(cid:1)où(cid:1)se(cid:1)rencontrent,(cid:1)par(cid:1)exemple,(cid:1)des(cid:1)futurs(cid:1)à(cid:1)suffixe(cid:1)en(cid:1)‒s‒(cid:1)hérités(cid:1)du(cid:1)
sanskrit(cid:1)(et(cid:1)dits(cid:1)«(cid:1)sigmatiques(cid:1)»(cid:1)d’après(cid:1)ceux,(cid:1)de(cid:1)même(cid:1)origine(cid:1)indo‒européenne,(cid:1)du(cid:1)grec(cid:1)
ancien)(cid:1)et(cid:1)divers(cid:1)suffixes(cid:1)pronominaux,(cid:1)respectivement(cid:1)un(cid:1)archaïsme(cid:1)et(cid:1)une(cid:1)innovation(cid:1)du(cid:1)
multānī(cid:1)par(cid:1)rapport(cid:1)au(cid:1)mājhī.(cid:1)De(cid:1)telles(cid:1)formes(cid:1)y(cid:1)sont(cid:1)toutefois(cid:1)moins(cid:1)nombreuses(cid:1)que(cid:1)dans(cid:1)
des(cid:1)textes(cid:1)antérieurs,(cid:1)une(cid:1)tendance(cid:1)à(cid:1)la(cid:1)divergence(cid:1)entre(cid:1)la(cid:1)langue(cid:1)littéraire(cid:1)de(cid:1)l’aire(cid:1)multānī(cid:1)
et(cid:1)celle(cid:1)de(cid:1)la(cid:1)région(cid:1)de(cid:1)Lahore(cid:1)s’affirmant(cid:1)de(cid:1)plus(cid:1)en(cid:1)plus(cid:1)clairement(cid:1)à(cid:1)partir(cid:1)du(cid:1)milieu(cid:1)du(cid:1)
XVIIIe(cid:1)siècle12.(cid:1)
Cette(cid:1) mixité(cid:1) dialectale(cid:1) est(cid:1) présente(cid:1) dès(cid:1) les(cid:1) premières(cid:1) attestations(cid:1) de(cid:1) la(cid:1) littérature(cid:1)
musulmane(cid:1)en(cid:1)pañjābī13(cid:1):(cid:1)des(cid:1)couplets(cid:1)et(cid:1)des(cid:1)hymnes(cid:1)de(cid:1)Šaix(cid:1)Farīd(cid:1)(mort(cid:1)en(cid:1)1575),(cid:1)préservés(cid:1)

mise(cid:1)au(cid:1)point(cid:1)récente,(cid:1)voir(cid:1)Christopher(cid:1)Shackle,(cid:1)«(cid:1)Problems(cid:1)of(cid:1)classification(cid:1)in(cid:1)Pakistan(cid:1)Panjab(cid:1)»,(cid:1)Transactions(cid:1)
of(cid:1)the(cid:1)Philological(cid:1)Society,(cid:1)pp.(cid:1)191‒210.(cid:1)
11(cid:1)Sur(cid:1)l’histoire(cid:1)de(cid:1)Lahore,(cid:1)Syad(cid:1)Muhammad(cid:1)Latif,(cid:1)Lahore.(cid:1)its(cid:1)history,(cid:1)architectural(cid:1)remains(cid:1)and(cid:1)antiquities,(cid:1)
with(cid:1)an(cid:1)account(cid:1)of(cid:1)its(cid:1)modern(cid:1)institutions,(cid:1)inhabitants,(cid:1)their(cid:1)trade,(cid:1)customs,(cid:1)&c.,(cid:1)Lahore,(cid:1)New(cid:1)Imperial(cid:1)Press,(cid:1)
1892,(cid:1)reste(cid:1)incontournable.(cid:1)Le(cid:1)même(cid:1)est(cid:1)aussi(cid:1)l’auteur(cid:1)d’une(cid:1)Early(cid:1)History(cid:1)of(cid:1)Multan,(cid:1)1891,(cid:1)réimpr.(cid:1)Lahore,(cid:1)
People’s(cid:1)Publishing(cid:1)House,(cid:1)1965.(cid:1)Sur(cid:1)l’histoire(cid:1)précoloniale(cid:1)de(cid:1)ces(cid:1)villes,(cid:1)one(cid:1)se(cid:1)référera(cid:1)aujourd’hui(cid:1)aux(cid:1)
ouvrages(cid:1)suivants(cid:1):(cid:1)pour(cid:1)Lahore,(cid:1)à(cid:1)Muhammad(cid:1)Baqir,(cid:1)Lahore(cid:1)Past(cid:1)and(cid:1)Present.(cid:1)Being(cid:1)an(cid:1)account(cid:1)of(cid:1)Lahore(cid:1)
compiled(cid:1)from(cid:1)original(cid:1)sources,(cid:1)The(cid:1)Panjabi(cid:1)Adabi(cid:1)Academy(cid:1)publication.(cid:1)no.71,(cid:1)2e(cid:1)édition,(cid:1)Lahore,(cid:1)Panjabi(cid:1)
Adabi(cid:1)Academy,(cid:1)1984,(cid:1)et(cid:1)pour(cid:1)Multan,(cid:1)à(cid:1)Ahmad(cid:1)Nabi(cid:1)Khan,(cid:1)Multan.(cid:1)History(cid:1)and(cid:1)Architecture,(cid:1)Islamabad,(cid:1)
Institute(cid:1)of(cid:1)Islamic(cid:1)History,(cid:1)Culture(cid:1)&(cid:1)Civilization,(cid:1)Islamic(cid:1)University,(cid:1)1983,(cid:1)ainsi(cid:1)qu’à(cid:1)Ashiq(cid:1)Muhammad(cid:1)Khan,(cid:1)
History(cid:1)of(cid:1)Multan(cid:1)from(cid:1)the(cid:1)Early(cid:1)Period(cid:1)to(cid:1)1849(cid:1)AD,(cid:1)Lahore,(cid:1)Vanguard,(cid:1)1991.(cid:1)
12(cid:1)Voir(cid:1)Denis(cid:1)Matringe,(cid:1)«(cid:1)L’Utilisation(cid:1)littéraire(cid:1)des(cid:1)formes(cid:1)dialectales(cid:1)par(cid:1)les(cid:1)poètes(cid:1)musulmans(cid:1)du(cid:1)Panjab(cid:1)de(cid:1)
la(cid:1)fin(cid:1)du(cid:1)XVIe(cid:1)au(cid:1)début(cid:1)du(cid:1)XIXe(cid:1)siècle(cid:1)»,(cid:1)in(cid:1)Dialectes(cid:1)dans(cid:1)les(cid:1)littératures(cid:1)indo‒aryennes,(cid:1)dir.(cid:1)Colette(cid:1)Caillat,(cid:1)
Publications(cid:1)de(cid:1)l’Institut(cid:1)de(cid:1)Civilisation(cid:1)Indienne(cid:1)n°(cid:1)55,(cid:1)Paris,(cid:1)Collège(cid:1)de(cid:1)France,(cid:1)1989,(cid:1)pp.(cid:1)527‒556.(cid:1)
13(cid:1)Il(cid:1)n’existe(cid:1)pas(cid:1)d’histoire(cid:1)satisfaisante(cid:1)de(cid:1)la(cid:1)littérature(cid:1)en(cid:1)pañjābī(cid:1)dans(cid:1)une(cid:1)langue(cid:1)européenne.(cid:1)Du(cid:1)côté(cid:1)
pakistanais,(cid:1)l’ouvrage(cid:1)le(cid:1)plus(cid:1)détaillé,(cid:1)en(cid:1)ourdou,(cid:1)est(cid:1)Fayyād(cid:1)Makmūd(cid:1)(dir.),(cid:1)«(cid:1)Pañjābī(cid:1)adab(cid:1)»,(cid:1)in(cid:1)Tārīx‒i(cid:1)
adabiyyāt‒i(cid:1)musulmānān‒i(cid:1)Pākistān(cid:1)o(cid:1)Hind,(cid:1)vol.(cid:1)13,(cid:1)fasc.(cid:1)1,(cid:1)Lahore,(cid:1)Université(cid:1)du(cid:1)Pañjāb,(cid:1)1971,(cid:1)pp.(cid:1)185‒433,(cid:1)
9
Sassī(cid:1)Hāšam(cid:1)
(cid:1)
dans(cid:1) le(cid:1) livre(cid:1) sacré(cid:1) des(cid:1) Sikhs,(cid:1) l’Ādi(cid:1)Granth(cid:1) («(cid:1)Livre(cid:1) premier(cid:1)»),(cid:1) volumineuse(cid:1) collection(cid:1)
d’hymnes(cid:1)composés(cid:1)par(cid:1)les(cid:1)premiers(cid:1)gourous(cid:1)sikhs(cid:1)et(cid:1)des(cid:1)poètes(cid:1)mystiques(cid:1)des(cid:1)XVe‒XVIe(cid:1)
siècles,(cid:1)et(cid:1)dont(cid:1)la(cid:1)compilation(cid:1)fut(cid:1)achevée(cid:1)en(cid:1)1604(cid:1)par(cid:1)le(cid:1)cinquième(cid:1)gourou(cid:1)des(cid:1)Sikhs,(cid:1)Arjan(cid:1)
(1563‒1606,(cid:1)devenu(cid:1)gourou(cid:1)en(cid:1)1581).(cid:1)Si(cid:1)des(cid:1)vers(cid:1)de(cid:1)Šaix(cid:1)Farīd(cid:1)purent(cid:1)trouver(cid:1)place(cid:1)dans(cid:1)
l’Ādi(cid:1)Granth,(cid:1) c’est(cid:1) que(cid:1) Nānak(cid:1) (1469‒1539),(cid:1) premier(cid:1) gourou(cid:1) des(cid:1) Sikhs,(cid:1) et(cid:1) après(cid:1) lui(cid:1) ses(cid:1)
successeurs(cid:1)estimèrent(cid:1)la(cid:1)mystique(cid:1)monothéiste(cid:1)de(cid:1)leur(cid:1)auteur(cid:1)largement(cid:1)en(cid:1)accord(cid:1)avec(cid:1)la(cid:1)
leur14.(cid:1)C’est(cid:1)aussi(cid:1)qu’ils(cid:1)entendaient(cid:1)affirmer(cid:1)l’universelle(cid:1)acceptabilité(cid:1)de(cid:1)leur(cid:1)religion(cid:1)en(cid:1)
s’associant(cid:1)ainsi(cid:1)un(cid:1)descendant(cid:1)de(cid:1)Farīd(cid:1)al‒Dīn(cid:1)Ganj‒i(cid:1)Šakar(cid:1)(m.(cid:1)1265),(cid:1)grand(cid:1)maître(cid:1)soufi(cid:1)de(cid:1)
l’ordre(cid:1)čištī(cid:1)dont(cid:1)le(cid:1)sanctuaire,(cid:1)à(cid:1)Pāk(cid:1)PaQan(cid:1)(Pañjāb(cid:1)pakistanais),(cid:1)est(cid:1)resté(cid:1)l’un(cid:1)des(cid:1)plus(cid:1)grands(cid:1)
centres(cid:1)confrériques(cid:1)d’Asie(cid:1)du(cid:1)sud15.(cid:1)Mais(cid:1)des(cid:1)divergences(cid:1)existent,(cid:1)à(cid:1)commencer(cid:1)par(cid:1)la(cid:1)
tonalité(cid:1)d’ensemble.(cid:1)Alors(cid:1)qu’il(cid:1)se(cid:1)dégage(cid:1)des(cid:1)hymnes(cid:1)de(cid:1)Nānak(cid:1)une(cid:1)fraîcheur(cid:1)optimiste,(cid:1)la(cid:1)
poésie(cid:1)de(cid:1)Šaix(cid:1)Farīd(cid:1)exprime(cid:1)une(cid:1)sombre(cid:1)méditation(cid:1)sur(cid:1)la(cid:1)finitude(cid:1)humaine(cid:1):(cid:1)
(cid:1)
Ô(cid:1)Farīd,(cid:1)je(cid:1)les(cid:1)ai(cid:1)vus(cid:1)ces(cid:1)yeux(cid:1)qui(cid:1)charmaient(cid:1)le(cid:1)monde(cid:1);(cid:1)
Eux(cid:1)qui(cid:1)ne(cid:1)supportaient(cid:1)pas(cid:1)le(cid:1)khôl(cid:1)des(cid:1)oiseaux(cid:1)y(cid:1)nichent16.(cid:1)
(cid:1)
Ensuite,(cid:1) en(cid:1) matière(cid:1) de(cid:1) théologie,(cid:1) Šaix(cid:1) Farīd(cid:1) affirme(cid:1) la(cid:1) suprématie(cid:1) de(cid:1) l’islam,(cid:1) et(cid:1) sa(cid:1)
conception(cid:1)de(cid:1)la(cid:1)grâce(cid:1)divine,(cid:1)que(cid:1)l’on(cid:1)peut(cid:1)obtenir(cid:1)par(cid:1)les(cid:1)austérités(cid:1)ascétiques,(cid:1)s’oppose(cid:1)à(cid:1)
celle(cid:1) des(cid:1) gourous(cid:1)sikhs(cid:1) pour(cid:1) qui(cid:1) les(cid:1) voies(cid:1) du(cid:1) Seigneur(cid:1) sont(cid:1) impénétrables,(cid:1) comme(cid:1) en(cid:1)
témoigne(cid:1)ce(cid:1)dialogue(cid:1)dans(cid:1)lequel(cid:1)Nānak(cid:1)commente(cid:1)un(cid:1)distique(cid:1)du(cid:1)maître(cid:1)soufi17(cid:1):(cid:1)

-(cid:1)et(cid:1)du(cid:1)côté(cid:1)indien,(cid:1)en(cid:1)pañjābī,(cid:1)Kirpāl(cid:1)Siegh(cid:1)Kasel,(cid:1)Pañjābī(cid:1)Sahit(cid:1)dā(cid:1)itāhas,(cid:1)2e(cid:1)éd.,(cid:1)2(cid:1)vols.,(cid:1)PaQiālā,(cid:1)Bhašā(cid:1)Vibhāg,(cid:1)
Pañjāb,(cid:1) 1971‒1972.(cid:1) Sur(cid:1) les(cid:1) problèmes(cid:1) posés(cid:1) par(cid:1) l’écriture(cid:1) d’une(cid:1) histoire(cid:1) de(cid:1) la(cid:1) littérature(cid:1) pañjābī,(cid:1) voir(cid:1)
Christopher(cid:1) Shackle,(cid:1) «(cid:1)Making(cid:1) Punjabi(cid:1) Literary(cid:1) History(cid:1)»,(cid:1)in(cid:1)Sikh(cid:1)Religion,(cid:1)Culture(cid:1)and(cid:1)Ethnicity,(cid:1) dir.(cid:1)
Christopher(cid:1)Shackle,(cid:1)Gurharpal(cid:1)Singh(cid:1)et(cid:1)Arvind‒Pal(cid:1)Mandair,(cid:1)Richmond,(cid:1)Curzon,(cid:1)2001,(cid:1)pp.(cid:1)97‒117.(cid:1)
14(cid:1)Pour(cid:1)un(cid:1)aperçu(cid:1)d’ensemble(cid:1)sur(cid:1)le(cid:1)sikhisme,(cid:1)voir(cid:1)l’article(cid:1)«(cid:1)Sikhs(cid:1)»(cid:1)de(cid:1)l’Encylopædia(cid:1)Universalis,(cid:1)par(cid:1)l’auteur(cid:1)
de(cid:1)ces(cid:1)lignes.(cid:1)
15(cid:1)Sur(cid:1)Farīd(cid:1)al‒Dīn,(cid:1)voir(cid:1)Khaliq(cid:1)Ahmad(cid:1)Nizami,(cid:1)The(cid:1)Life(cid:1)and(cid:1)Times(cid:1)of(cid:1)Shaikh(cid:1)Farid‒u’d‒din(cid:1)Ganj‒i(cid:1)Shakar.(cid:1)
Aligarh,(cid:1)Aligarh(cid:1)Muslim(cid:1)University(cid:1)Press,(cid:1)1955,(cid:1)et(cid:1)sur(cid:1)son(cid:1)sanctuaire(cid:1)Richard(cid:1)Eaton,(cid:1)«(cid:1)The(cid:1)Political(cid:1)and(cid:1)
Religious(cid:1)Authority(cid:1)of(cid:1)the(cid:1)Shrine(cid:1)of(cid:1)Baba(cid:1)Farid(cid:1)»,(cid:1)in(cid:1)Moral(cid:1)Conduct(cid:1)and(cid:1)Authority.(cid:1)The(cid:1)Place(cid:1)of(cid:1)Adab(cid:1)in(cid:1)South(cid:1)
Asian(cid:1)Islam,(cid:1)dir.(cid:1)Barbara(cid:1)Metcalf.(cid:1)Berkeley,(cid:1)University(cid:1)of(cid:1)California(cid:1)Press,(cid:1)1984,(cid:1)pp.(cid:1)333‒356.(cid:1)
16(cid:1)Ādi(cid:1)Granth,(cid:1)p.(cid:1)1378(cid:1)de(cid:1)la(cid:1)pagination(cid:1)standard.(cid:1)Les(cid:1)deux(cid:1)éditions(cid:1)de(cid:1)référence(cid:1)sont(cid:1)Šabdārath(cid:1)Šrī(cid:1)Gurū(cid:1)
Granth(cid:1)Sāhib(cid:1)Jī,(cid:1)4(cid:1)volumes,(cid:1)avec(cid:1)commentaire(cid:1)succinct,(cid:1)5e(cid:1)édition,(cid:1)Amritsar,(cid:1)Širomahī(cid:1)Gurduārā(cid:1)Prabandhak(cid:1)
KameQī,(cid:1)1979,(cid:1)et(cid:1)Srī(cid:1)Gurū(cid:1)Granth(cid:1)Sāhib(cid:1)Darpah,(cid:1)éd.(cid:1)Sāhib(cid:1)Si¼gh,(cid:1)avec(cid:1)commentaire(cid:1)détaillé,(cid:1)10(cid:1)volumes,(cid:1)
Jalandhar,(cid:1)Raj(cid:1)Publications,(cid:1)1962‒1964.(cid:1)
17(cid:1)Sur(cid:1)toutes(cid:1)ces(cid:1)questions,(cid:1)voir(cid:1)Denis(cid:1)Matringe,(cid:1)«(cid:1)’The(cid:1)Future(cid:1)has(cid:1)come(cid:1)near,(cid:1)the(cid:1)past(cid:1)is(cid:1)far(cid:1)behind’:(cid:1)A(cid:1)Study(cid:1)of(cid:1)
10
Sassī(cid:1)Hāšam(cid:1)
(cid:1)
(cid:1)
Šaix(cid:1)Farīd(cid:1)
À(cid:1)l’aube(cid:1)l’on(cid:1)obtient(cid:1)fleurs(cid:1)et(cid:1)fruits(cid:1)de(cid:1)la(cid:1)nuit(cid:1);(cid:1)
À(cid:1)ceux(cid:1)qui(cid:1)veillent(cid:1)vont(cid:1)les(cid:1)présents(cid:1)du(cid:1)Seigneur.(cid:1)
(cid:1)
Nānak(cid:1)
Les(cid:1)présents(cid:1)du(cid:1)Seigneur,(cid:1)qui(cid:1)sait(cid:1)à(cid:1)qui(cid:1)ils(cid:1)vont(cid:1)?(cid:1)
Tel(cid:1)veille(cid:1)en(cid:1)vain(cid:1);(cid:1)Il(cid:1)éveille(cid:1)tel(cid:1)autre(cid:1)et(cid:1)le(cid:1)comble18.(cid:1)
(cid:1)
Si(cid:1)dans(cid:1)un(cid:1)couplet(cid:1)comme(cid:1)celui(cid:1)qui(cid:1)précède,(cid:1)Nānak(cid:1)imite(cid:1)le(cid:1)pañjābī(cid:1)mixte(cid:1)des(cid:1)poètes(cid:1)
soufis,(cid:1)la(cid:1)langue(cid:1)de(cid:1)base(cid:1)de(cid:1)l’Ādi(cid:1)Granth(cid:1)est(cid:1)composite(cid:1)à(cid:1)un(cid:1)autre(cid:1)degré,(cid:1)avec(cid:1)un(cid:1)élément(cid:1)
vieux(cid:1)hindī(cid:1)dominant(cid:1)et(cid:1)un(cid:1)élément(cid:1)pañjābī(cid:1)ancien(cid:1)non(cid:1)négligeable19.(cid:1)Par(cid:1)la(cid:1)suite,(cid:1)une(cid:1)bonne(cid:1)
partie(cid:1)de(cid:1)la(cid:1)littérature(cid:1)des(cid:1)Sikhs(cid:1)fut(cid:1)rédigée(cid:1)en(cid:1)langue(cid:1)braj(cid:1)(hindī(cid:1)littéraire(cid:1)occidental)(cid:1):(cid:1)ainsi(cid:1)
la(cid:1) quasi‒totalité(cid:1) de(cid:1) leur(cid:1) deuxième(cid:1) livre(cid:1) sacré,(cid:1) le(cid:1) Dasam(cid:1)Granth(cid:1) («(cid:1)Livre(cid:1) du(cid:1) dixième(cid:1)
[gourou](cid:1)»),(cid:1)compilé(cid:1)par(cid:1)Bhāī(cid:1)Mahī(cid:1)Siegh(cid:1)(1644‒1734)(cid:1)au(cid:1)début(cid:1)du(cid:1)XVIIIe(cid:1)siècle(cid:1)et(cid:1)qui(cid:1)
consiste(cid:1) en(cid:1) écrits(cid:1) attribués(cid:1) à(cid:1) leur(cid:1) dixième(cid:1) et(cid:1) dernier(cid:1) gourou(cid:1) humain,(cid:1) Gobind(cid:1) Siegh(cid:1)
(1666‒1707,(cid:1)gourou(cid:1)à(cid:1)partir(cid:1)de(cid:1)1675).(cid:1)La(cid:1)langue(cid:1)de(cid:1)certains(cid:1)textes,(cid:1)jusque(cid:1)dans(cid:1)le(cid:1)Dasam(cid:1)
Granth,(cid:1)est(cid:1)même(cid:1)le(cid:1)persan(cid:1)ou(cid:1)le(cid:1)sanskrit.(cid:1)Sont(cid:1)toutefois(cid:1)écrits(cid:1)en(cid:1)pañjābī(cid:1)les(cid:1)Janam‒sākhī(cid:1)
«(cid:1)récits(cid:1)de(cid:1)naissance(cid:1)»,(cid:1)hagiographies(cid:1)du(cid:1)premier(cid:1)gourou,(cid:1)Nānak(cid:1)(1469‒1539),(cid:1)composées(cid:1)
entre(cid:1)le(cid:1)XVIIe(cid:1)et(cid:1)le(cid:1)XIXe(cid:1)siècle,(cid:1)et(cid:1)des(cid:1)textes(cid:1)épiques(cid:1)dit(cid:1)Gur‒bilās(cid:1)(«(cid:1)plaisir(cid:1)des(cid:1)gurū»),(cid:1)
vantant(cid:1)les(cid:1)exploits(cid:1)guerriers(cid:1)des(cid:1)sixième(cid:1)et(cid:1)dixième(cid:1)gourou20.(cid:1)
Parallèlement(cid:1)se(cid:1)développe(cid:1)une(cid:1)littérature(cid:1)musulmane(cid:1)en(cid:1)pañjābī(cid:1)où(cid:1)s’entrecroisent(cid:1)de(cid:1)
diverses(cid:1)façons(cid:1)héritage(cid:1)de(cid:1)l’Inde(cid:1)classique(cid:1)et(cid:1)de(cid:1)l’islam,(cid:1)canons(cid:1)persans(cid:1)et(cid:1)culture(cid:1)populaire(cid:1)
du(cid:1)Pañjāb.(cid:1)Ses(cid:1)plus(cid:1)grandes(cid:1)réussites(cid:1)sont(cid:1)des(cid:1)poèmes(cid:1)soufis(cid:1)appelés(cid:1)kāfī(cid:1)et(cid:1)de(cid:1)longs(cid:1)poèmes(cid:1)

Šaix(cid:1)Farīd’s(cid:1)Verses(cid:1)and(cid:1)Their(cid:1)Sikh(cid:1)Commentaries(cid:1)in(cid:1)the(cid:1)Ādi(cid:1)Granth(cid:1)»(cid:1)in(cid:1)Islam(cid:1)and(cid:1)Indian(cid:1)Regions,(cid:1)dirs.(cid:1)Anna(cid:1)
Della(cid:1) Piccola(cid:1) and(cid:1) Stephanie(cid:1) Zingel(cid:1) Avé‒Lallemant,(cid:1) Beiträge(cid:1) zur(cid:1) Südasien‒Forschung(cid:1) Südasien‒Institut(cid:1)
Universität(cid:1)Heidelberg(cid:1)145,(cid:1)Wiesbaden,(cid:1)Franz(cid:1)Steiner(cid:1)Verlag,(cid:1)1993,(cid:1)pp.(cid:1)417‒443.(cid:1)(cid:1)
18(cid:1)Salok(cid:1)Sekh(cid:1)Pharīd(cid:1)112(cid:1)et(cid:1)salok(cid:1)Sekh(cid:1)Pharīd,(cid:1)salok(cid:1)Mahalā(cid:1)1,(cid:1)113,(cid:1)Ādi(cid:1)Granth(cid:1)p.(cid:1)1384.(cid:1)
19(cid:1)Sur(cid:1)la(cid:1)langue(cid:1)de(cid:1)l’Ādi(cid:1)Granth,(cid:1)voir(cid:1)Christopher(cid:1)Shackle,(cid:1)An(cid:1)Introduction(cid:1)to(cid:1)the(cid:1)Sacred(cid:1)Language(cid:1)of(cid:1)the(cid:1)Sikhs,(cid:1)
Londres,(cid:1)School(cid:1)of(cid:1)Oriental(cid:1)and(cid:1)African(cid:1)Studies,(cid:1)1983,(cid:1)ainsi(cid:1)que(cid:1)les(cid:1)trois(cid:1)articles(cid:1)de(cid:1)cet(cid:1)auteur(cid:1)parus(cid:1)dans(cid:1)le(cid:1)
Bulletin(cid:1)of(cid:1)School(cid:1)of(cid:1)Oriental(cid:1)and(cid:1)African(cid:1)Studies(cid:1)(BSOAS)(cid:1)en(cid:1)1977.(cid:1)Sur(cid:1)les(cid:1)aspects(cid:1)lexicaux,(cid:1)voir(cid:1)son(cid:1)A(cid:1)Gurū(cid:1)
Nānak(cid:1)Glossary,(cid:1)Londres,(cid:1)School(cid:1)of(cid:1)Oriental(cid:1)and(cid:1)African(cid:1)Studies,(cid:1)1981(cid:1)et(cid:1)son(cid:1)article(cid:1)du(cid:1)BSOAS(cid:1)en(cid:1)1984.(cid:1)
20(cid:1)Pour(cid:1)un(cid:1)aperçu(cid:1)d’ensemble(cid:1)remarquablement(cid:1)documenté(cid:1)de(cid:1)la(cid:1)littérature(cid:1)religieuse(cid:1)des(cid:1)Sikhs,(cid:1)voir(cid:1)William(cid:1)
Hewat(cid:1)McLeod,(cid:1)Textual(cid:1)Sources(cid:1)for(cid:1)the(cid:1)Study(cid:1)of(cid:1)Sikhism,(cid:1)Textual(cid:1)Sources(cid:1)For(cid:1)the(cid:1)Study(cid:1)of(cid:1)Religion,(cid:1)
Manchester,(cid:1)Manchester(cid:1)University(cid:1)Press,(cid:1)1984.(cid:1)(cid:1)