Table Of ContentCORPVS CHRISTIANORVM
Series LatiNJ
XXXVI
Google Original from
Digitized by UNIVERSITYO F CALIFORNIA
CORPVS CHRISTIANORV M
\,.,,
Series Latina
XXXVI
AV RELII A VGVSTINI
OPERA
PARS VIII
TVRNHOLTI
TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII
MCMLIV
Google Original from
Digitized by UNIVERSITYO F CALIFORNIA
SANCTI
AVRELII AV GVSTINI
IN IOHANNIS EVANGELIVM
TRACTATVS CXXIV
TVRNHOLTI
TYPOGRAPHIB REPOLSE DITORES P0NTIFIOI
MCMLIV
Google Original from
Digitized by UNIVERSITYO F CALIFORNIA
uc
Univ.L ibrorv. Santo Cruz 1987
POST MAVRINOS
TEXTVM EDENDVM CVRA VIT
D. RADBODVS WILLEMS O. S. B.
Google Original from
Digitized by UNIVERSITYO F CALIFORNIA
13(~
&()
c7
(!_l )
v. ~-0
AVGVSTINO MAY ER
COLLEGII SANCTI ANSELMI DE VRBE RECTOR!
SACRVM
Google Original from
Digitized by UNIVERSITYO F CALIFORNIA
PRAEFATIO
Sanctus episcopus Augustinus tractatuum cxx1v in Iohan
nem alios pronuntiauit, alios dictauit. Qui primi numeran
tur 54, Hippone anno 413 pronuntiati sunt a die 16 Martü
usque ad diem 23 Nouembris (1) ; tractatus 55-124 econtra
non in ecclesia pronuntiati, sed scripti sunt uel potius dicta
ti (2 et quidem uerisimillime anno 418 (ª). Hanc distinctionem
)
tractatus pronuntiatos inter et dictatos ciare tradiderunt co
dices. Ceteroquin traditio diuersarum serierum non plane
constans est. Etenim, praeter diuisionem in duas series (1-54
et 1-70 [ = 55-124]), quae communiter occurrit in antiquis
exemplaribus, alia diuisio in tres series dabatur: tractatus 1-24
(in qua tamen serie tractatus 20-22 praetermittebantur, ita
ut reapse tantummodo 21 tractatus adessent) ('); dein tracta
tus 25-54 et 55-124. Haec diuisio inuenitur in codicibus Basi
leensi (B 111 3) et Caroliruhensi (Augiensi LXXVI) (6 et ueri
)
similiter etiam in codicibus Stuttgartensi H. B. VII, Patres 17,
e scriptorio Constantiensi (8 et Vaticano Palatino 207. Non
)
ergo ita constat, ut D. de Bruyne opinabatur (7 ipsum Au
),
gustinum tractatus in duas tantum series diuidisse. Dicit cete
rum et Possidius exemplar bibliothecae Hipponensis sex par
tibus constitisse (8 Nec minus animaduertendum est tracta
).
tus qui 70 ultimi numerantur quique multo breuiores et, ut
critica interna demonstratur, non pronuntiati sed scripti sunt,
(1) In praesentie ditionc post inscriptioncm uniuscuiusquc tractatus adscribitur
clics et annus quo pronuntiatus cst, qualem dcfiniuit S. M. ZARB, Cbronologia
Tr«/4111111S1.1 AMg,utini i11 'Ewmieli1111p1ri 111a111(/EI#p ishdam lohamds Apostoli,
Rom2C, 1933. Etcnim quac S. M. Zarb proponit, etsi de co nihil in codicibus
inucoitur et certe in minimis corrigi posscnt, gcneratim mclioris rationis nobis
uidebantur quam noua hypothcsis Mauritii LE LANDAIS (DtNX a1111iIÚts prldkation
M S. AMg,utin, in ÉhldiJ AMg,ulinimnu, Parisüs, 195 3, p. 5-9s), qui opinatur
tnctatus 124 omncs pronuntiatos csse, et quidcm a mcnsc Dcccmbri 414 ad
mcnscm Augustum 416, altemantibus Enarrationilnu in psalmos 119-133 nccnon
Trartalib,u ;,, Epishlla111l ohallllis. Vtut spcciosa, quae ponit M. Le Landais sat
perplcxa uidcntur. Pncsertim minus 6de dignum alteram scriem, a prima tantopcre
diffcrcntem, itidem pronuntiatam cssc.
(2.) ar J. HUYBBN, D, Str1110111O4l1lr1 MI &a11g1/iel 'illl Johannu, in Mi«,llal#a
AMg,utiniana, [Rotterdam], p. 2.65 sqq.
(3) ar s. M. ZAu, op. l'ÍI., p. 58 sqq.
(4) Conicere licet Florum Lugduncnscm usum csse cxcmplare cuius prima
pars ttanssumta fuit e quodam codice hwusmodi collectionis. Practennittit cnim
et ipse Florus tractatus, 2.0-22, dwn 23-2.4 indicat numeris 20-2.1 ut in codicc
Basilcensi B 111 ,. ar c. CHARUER, LA ,0111pilalio1a11 1g11.1tini1M11 1F1l1o nu SIII"
l'Apótr•, in Rn. biníd., LVII, 1947, p. 174 sq.
(5) 1am memoratus in indiculo librorum Augiac Diuis (Rcichcnau) anno 82.1-
822. ar G. MoRIN, in Rn. blnld., XXXVI, 192.4, p. 181-184.
(6) ar K. LoFFLER, z,.. Frag, ,iner K011Jlanz.tSr, hr,ibstllb,, in Palaegraphi,a
Lmi1111V, , 192.7, p. 5-2.7.
(7) In Rw. binid., XLIII, 1931, p. 2.46.
s.
(8) Opnw,, AMg,ulitd 1/m&h111X,' 5, cd. A. WILMART, p. 182.
Google Original from
Digitized by UNIVERSITYO F CALIFORNIA
VIII
singularem semper, quantum scrutari possumus, seriem com
ponere. Nihilominus, seruatis numeris hodie receptis, in ultima
serie (tract. 55-124) litteris inclinatis et uncinis inclusis nume
ros quos codices habent addidimus, ne a numeris in editionibus
communiter adpositis discedamus .
•
• •
Codices ualde numerosi sunt ; quorum tamen multi non
integri. Enumerantur hic uetustiores, praesertim iuxta in
J.
dicia Ruth Dean (1 adduntur quidam recentiores, hic
) ;
memorati quia Maurini uel editores Louanienses eis usi
sunt:
* Baacl, Universitat B ill 3 (saec. IX) (1) tract. I·XXI ( == 1·19,
2 3, 24) i I-LXX ( == S,-
124) [desunt tract. n7-
120]
Bcrlin, Preuss. Staatsbibliothek Phillips I 662 tr. 1-xxxv
(s. vm-Ix ; Metz)
* Bcm, Stadtbibliothek 103 (s. Ix-x) tr. I·XLIX
Brussel, Koo. Bibl. 5 565 (cat. Van den Gheyn tr. I·CXXIV
105 3) (s. x1) ( = Gemblamuis edit. Louan.)
Cheltenham, Phillips 1095 (s. x1) (ª) tr. I-CXXIV
Donaueschingen, Hofbibliothek Fr. B III 20 tr. XXIV, 3-6
(s. x) (')
* Engelberg, Stiftsbibliothek 59 (s. vn) (5 tr. xxm ( = 77), s-xx1v
)
( = 78), 2 i LVII ( = J 11)
=
4-LVIII ( II2) I
Firenze (•)
Karlsruhc, Landesbibliothek, Augiensis (Reichc- tr. 1-cxx1v
nau) XL VII (s. 1x)
*
Asterisco distinguuntur codiccs a Louanicnsibus ucl a Maurinis ucl in prac
scnti cditione adhibiti.
(1) Ruth J. DEAN, An &rly Fragmml of a MS of SI A11g111li111'1 Str1110,u 011 dJ,
Go1ptla &,ordintgo St John, in Tht jolll'1lllol /Theol. Stwliu, XXXVI, 1935, p.114-115.
ar
(2) G. MOR.IN, in Rw. blnld., XXXVI, 1924, p. 181 sqq.; supra, p. VII.
(3) CTr Ruth J. DEAN, arl. di., p. 117, adn. 3.
(4) Vide A. DoLD, Getilgt, PmJ,u-1111Pds almmlexl11111lgtre tilgtm Ambrosianú,hm
Lillll"giulii&l--maM J Cod. Sanga/1. 908. Mil Anhag : UnbtÚIIIIII 1111b11t" 4at, D~
llllllts,hingtr Vaterfragmmt,, Bcuron, 1928, p. 51 sq. et tab. X. Varias lcctioncs
notatu dignas non inucnio.
(5) Fragmcntorum tract. III et 112 tantum pauca uerba lcgerc ualco.
(6) Plurimorum codicum rcccntiorum Florcntinorum uarias lcctioncs adno
taucrunt A. B. CAILLAU et B. SAINT-YV ES in Patrología l.Atina, t. XL VII, col.
1200-1221. Quae tamen in hac cditione repctcndac non uidcntur. Euulgaucruot
s
ctiam e cod. Acdil. 142 ccntoncm, ut dicunt, ttactatuum I et 52 (col. 1211-1219;
inc. ,,Qui scx diebus omnia fcdt"). Attamcn opusculum cst cuiusdam discipuli
Abelardi, cf r J. R1v1ERE,D e quel(Jl#fJ a iI s no1111taNX sur /' injlum&,t blologi(JIIdI' Abl
lard, in Bu//. de lilllralllrt tcdisiast., XXXII, 1931, p. 107-113.
Google Original from
Digitized by UNIVERSITYO F CALIFORNIA
IX
Karlsruhe, Landcsbibliothek, Allgimsis LXXVI tr. I-XXI
(s. IX) (1)
Ko~ Dombibliothek 69 (olim Darmstadt, tr. I-CXXIV
Landesbibliothek 2061) (s. IX)
Leiden, Universiteitsbibl. B.P.L. 2516, fol. 131 tr. LII
(s. XII) (1)
* Le Mans, Bibl. municip. 260 (s. IX) ( = ,odex tr. LIV-CXXIV
Abbatia, de Cult11ra [La Couture] edit.
Maur.)
* London, British Museum Addit. 17.289 (ex tr. 1-XLIII
abbatia Parcensi Louanii) ( = Parttnsis cdit.
Louan. ?)
* Monte Cassino , 23, fol. 1-II (s. VII-vm) (ª) tr. CXII, I ; CXIII, 6
München, Staatsbibliothek 14.65 3 (s. IX; Rc tr. XXX-LV
gensburg)
* Orléans, Bibl. municip. 161 (138) (s. IX-x) ( = tr. 1-CXXIV
F /ori«msis edit. Maur.)
• Oxford, Bodl Laud. mise. 124 (s. IX; Würz tr. I-LXX ( = 5 5-124)
burg)
Oxford, Bodl. Laud. mise. 139 (s. IX ; Würz tr. XIV-LIV
burg)
* Paris, Bibl. Nat. lat. 1959 (s. VIII ex.) (4) tr. 1-LIV ; I·LXX ( = 5 5-
124) imperfectus
* Paris, Bibl. Nat. lat. 1960 (s. IX ex. ; Limoges) tr. I-LXX ( = ,S-124)
Paris, Bibl. Nat. lat. 10.399, fol. 42-43 (s. vm ; tr. XLII, 1 o-XLIII (abbrc
Echtemach) (') uiati)
• Paris, Bibl. Nat. lat. II .638 (s. vm ex. ; Cor tr. 1-LXX ( = 5 5-124)
bie) ( = Corbeiensise dit. Maur.) (•)
* Reims, Bibl. municip. 93 et 94 (s. xn) ( = Re- tr. I-CXXIV
111igimscisd it. Maur.)
Roma, Bibl. Vaticana, Palat. lat. 207 (s. Ix-x) tr. xxrv-uv
* Roma, V allicell. A XIV (s. vm-1x) (7) tr. 1-LIV; 1-LXX (55-124)
(1) CTr G. MoaIN, in Rn,. blnld., XXXVI, 1924, p. 183.
(2) CTr G. l. LIEFTINCK, in S&riptorilUIIIV, , 19so, p. 96-100.
(3) ar M. lNGUANEZ, in Misetil. CtUJinut, XI, 1932, p. 11-13 et tab. 11-Ill ;
E. A. LoWE, Codicu LaJi11Ai nlit¡,doru, n. 380.
(4) E. A. LoWE, op. til., n. S3 8 .
(5) E. A. LoWE, op. eit., n. 595.
(6) E. A. LoWE, op.n i.," · 613·
(7) E. A. LoWE, op. til., n. 429. Eodem e codicc indiculum lcctionum breuiarü
s. 1x cdidit D. DE BaUYNE(R .n,. blnld., XLIII, 1931, p. 246 sq.), qui hic non omit
tcndus uidctur:
Hoc in libcllo inseruntur omcliis aurcli augustini cxpositum in iohannis cuangc-
lium et unicuiquc euangelü lectioncs pcr haec capitula reppcrics adnotatas
in primis in cena domini, cuang. Scit111it sllJ quia umit hora in cap. I ( = s5 )
in parascheue, passio sccundum iohanncm, rcquirc cap. LVIII ( = 112)
fer. illl in albis, cua. ma11ifutallilI I ima dis,ipulis rcq. in cap. LXVIII(= 122)
fer. V, cua. maria stabal ad 111omm,tnl1111r1c q. cap. LXVII(= 121, 1)
die sabb., cua. ,11111u stl sero dit illo rcq. cap. LXVII ( = t z 1, 4)
octabas paschac, eua. thomas flMltm1 11111r1c q. cap. LXVII(= 1u, 5)
in natalc sanctonun martyrum, cua. ha« mando 110bisrc q. cap. XXXIII(= 87)
Google Original from
Digitized by UNIVERSITYO F CALIFORNIA
X
* Rouen, Bibl. municip. 467 (s. xn) ( == A11- tt. I·CXXIV
do,nenns edit. Maur.)
*
Rouen, Bibl. municip. 468 (s. xu) ( == G,1111111- tr. I·CXXIV
ti&en.reisd it. Maur.)
St. Gallen, Stiftsbibliothek 168 et 169 (s. ne) tr. I-LIV
St. Gallen, Stiftsbibliothek 241, fol. 6s-171 tr. I-XVII, XX (excerpta)
(s. IX)
*
Stuttgart, Landesbibliothek H. B. VII (Patres tr. U-XXI
17) (olim Weingartcn B 78) (s. vm-IX;
Konstanz) (1)
Tours, Bibl. municip. 289 (olim Marmoutiera tr. X, 2-XXXVIII, 4
101)(1. ne)
*
Vend6me, Bibl. municip. 34 et 41 (s. x1) (= tt. 1-CXXIV
Vindod,unsu dMOe dit. Maur.)
*
Vercelli, Archivio Capitolare XL VI (s 8) (s. ne tr. 1-CXXIV
ex.)
Verona, Bibl. Capitolare XXXVI (34) (s. IX in.) tr. I-LIII (imperfcct.)
* Wien, Nationalbibliothek 721 (s. IX in.; tr. LXII ( = 116), 7-
Baumgartenberg) (1) LXIII ( = 117) 2
Traditio, quantumuis abundans, antiquis exemplaribus de
ficientibus, reuera tenuis. Quod libris multum lectis saepius
euenit, antiquis exemplaribus tantopere tritis, ut non iam
seruarentur quamprimum transscripta erant. Ita factum est
ut huius libri peruolutati, praeter fragmentum Montis Ange
lorum (Engelberg) saec. VII (quod legi fere non potest) et
fragmentum Casinense aliquantulum recentius, solummodo
quatuor codices manci exstent forsan saec. VIII orti (Berolin.
in natale sanctorum martyrum, eua. h« ul pratttphllll 1111111r1e1 q. cap. XXVIIIl
(= 83, 2)
in natale sanctorum martyrum, cua. tgo 111111M ilis""ª req. cap. XXVI(== 80)
in natale philippi et iacobi, eua. 1101111 1rbt111,ro r 1111/rlml req. cap. XIlI ( = 67)
dom. IIlI post pascha, cua. m"o"di"'11°1t 1i 1i am no11, ddebilis req. cap. XL VII ( == 101)
dom. lli post pascha, eua. ad 111111q lli me misil req. cap. XL ( ==9 4)
dom. V post pascha, cua. amen amen difo 110bir1c q. cap. XL VIlI ( = 102)
in uigilia de asccnsione domini, cua. sllhltuatis ium fXMlis req. cap. L (== 104)
dom. V1 post pascha, cua. &1111l1ll lft111 Nm41'iill lt spirihll rcq. cap. xxxvm (= =
92)
m.
fer. cua. si 111an.uriti1 in 1111in qllid req. cap. XXVII ( == 81)
Die sabbato in uigilia pentcc., eua. si diligitis mt req. cap. XX ( ==7 4)
dom. pcntcc., cua. si quis diligil 1111 req. cap. XXII(== 76)
in uig. sanctorum pctri et pauli, cua. symo11i ohannis diligis 1111r cq. cap. LXVIIII
(= 123)
(1) Vide supn, p. vn.
(2) CTr Ruth J. DEAN, A,, Emly Fragmml o/ a MS o/ SI Állglllli111'sS mnons on
tb, Gosp,I «eording to St ]ohn, in The ]olll1Ulol/ Theol. Shldiu, XXXVI, 1935, p. 115-
122. - Codiccs reccntiores rccenscrunt Fr. STEGKÜLLER (R.epn-1ori11B1ib1l1it t1111
Mtdii And, 11, Madrid, 1950, p. 142). A. REIPFERSCHEID (Bibliot/N&a Pa,,_,
Lalintm1111I ta/ka, Wicn, 1865-1872), K.HALM (Vwz.ti,hnis der illtrm Handsthrift111
laltinii,htr Kirchen,,iter i11 dm Bibliolhtlem der S,h»,~ Wicn, 1865), H. ScHENKL
(Bibliothtta Palrll11lL otillfJrlllll Brilt1111dtWa, icn, 1891-1907), R.BEEll (Hands,hrift,,,_
1,biil-:(_1S pallinu, Wicn, 1891-1894), aliiquc.
Google Original from
Digitized by UNIVERSITYO F CALIFORNIA
XI
Phillips 1662; Parisienses B. N. 1959 et 11.638; Stuttgart.
B. H. VII Patres 17) et unus solus codex uncialibus litteris
exaratus saec. v111-1x (Romanos Vallicell. A XIV). Carolini
demum codices saec. 1x-x numero piures supersunt.
Augustini tempore multo magis adpropinquamus quinque
locis, quamuis exiguis, quos ex tractatu X, 10 et 12 adfert
Eugippius (1), ex tractatu 11, 15 Cassianus (1 ex tractatu
),
LXXVIII, 2-3 Leo Magnus (3
).
Attamen totum opus in deterioribus codicibus modo satis
certo seruabatur, ex eo quod textus, ceteroquin non ita diffi.
cilis, ualde stabili modo traditur. Rarissimi sunt enim loci
diuersi, in quibus quae Augustinus scripserit, aliquid dubita
tionis adferre possint.
!taque tractatuum in Iohannem codices post Maurinos
_ iterum recognoscere non prorsus necessarium uidebatur. Vt
autem lector statim sciat quid sibi sperare possit qui nouam
editionem ex legibus criticis inciperet, apparatum horum ca
pitum, quorum uetera fragmenta exstant, aliquantum com
pleuimus.
Editio noua, ut ex eo patet, hoc unum effecisset ut ciare
appareret ueterem quam curauerunt Maurini editionem, egre
giam esse, licet praesertim Carolinis et recentioribus codici
bus innitatur, qui Augustini modum dicendi praeceptis gram
maticorum tune temporis uigentibus aliquantulum adcom
modarunt, sententiis uero seruatis integris. Varias lectiones
semper mínimas esse apparatus satis demonstrat ; at simul
monet ad textum prudenter utendum quotiens in studiis
grammaticis uersandum (') uel loci Sacrae Scripturae adfe
rendi qui a Vulgata uersione discrepant (6
).
Editio critica etiam plenius explanaret quomodo decursu
temporis textus traditus sit, quod nunc summatim tantum
ostendi potest. Editio Maurina necnon editio Louaniensis
Gallicis seu Belgicis praesertim innituntur codicibus. Italiana
his proxime accedit traditio, cuius antiquissimum exemplar
integrum in codice Vallicellensi A XIV inuenitur quaeque
interdum excerptis Eugippianis et Leonianis plane consonat.
(1) Cfr infra, p. 106-108.
(2) Contra Nulori1111V1 II, 27, ed. M. PETSCHENIG, C.S.E.L. XVII, p. 385, 20-
27, qui et lcctioncs a tcnu recepto Augustini discrcpantes indicat.
(3) Episl. 165 (104), l1sli111p.a trumX XIII-XXV, ed. E. ScHWARTZ, A,ta Co"'.
Ota1111I.l , 4, p. 128, 1-19. Minime differt cum textu ttadito in codicibus.
(4) Quid omnino ualcat editio Maurina uidcsis J. DE GHELLINCK, Palrisli(JIII
11 Mf!1l'IA g,, Ill, Bruxcllcs, 1948, p. 461-484; quid in studiis grammaticis seorsum
cfr Chr. MoHRMANND, i, allthrist/khe Sonderspr«hei n d,11S trmonesd ts h/. AMguslin,
I, Nijmcgcn, 1932, p. 30-40.
(5) Tcxtum Euangelii quem S. Augustinus in hoc opere commentatur, uer
aionern csse Vulgatam ah ipso aliquantulum cmcndatam, dilucide demonstrauit
D. DE Baunm, S. Allg,ulm rmsn, dt la Bibl,, in Mim/J1J1UAa goslinia11t1II,, Roma,
1931, p. 598 sq.
Google Original from
Digitized by UNIVERSITYO F CALIFORNIA