Sanatın İnsansızlaştırılması ve Roman Üstüne Düşünceler

98 Pages·2013·2.68 MB·Turkish

by  Jose Ortega y Gasset

JOSOER TEYGG AA SSET
sanatın
insansızla�tırılması
ve
roumsatnü ne
dü�ünceler
ÇevirNeeny:yG iürle Işık
·
omo
YapKır edYıa yınları
SANATİINNS ANSIZLAŞTIRILMASI
ve
ROMAÜNS TÜNDEÜ ŞÜNCELER
JosOer teygG aa ss(e1t88M 3a dr-i1d9 5M5a driMda)d rÜindi verEsdietbeisyia t
veF elsFeafkeü ltbeistiia'ryndnüiiın , i verFseiltseTedafere id ohkit orvaesrıdniık ­
tesno nMraar buÜrngi versiHt.Ce oshie'vnneP d N.ea thoyröpn etiamrianşdteı r­
may aparYkeenni -Kfaenltsçeıf e okulun1d9a1n0ü 'ldekate ksdiiölnneeen rdeik.
MadrMiedr kÜenzi versimteetsaif'pinrzdoiefk e oslödrGuüa. z eytaez ıkliatraıp,­
lavreıç ıkarddeırğgıi fleelrslkeeüf let ürgüenlüinş mmeissiyneoidn i nLdaRi e.­
uisdteOa r cidbeund teer gielnet rainnı nmıİçşs ıadvıaçrşı.ık nm asİısyplaan ya'dan
ayrıOlratney gG aa ssöentcF,er anssoan Arraj anıyianş'addeı .
1945d'itket a altındakiv İeüs npiavneyrgasö'irytaeael vdmd eaö yna"drHüaü km a­
nizmÇaa lışmEanlsatriıt üsü"nü kurdu.
Nes öylekdaidğnaiar s sıöly leddieöğ nienvmee rbeunİ spanfyiolloC zaomfu,s 'ye
gör"PN iPt7,.,-shoPn'berdlaek ndi ee nb üyüAkv rupyaalzıa rH"udsısrie,sro eln u
"yeİnsip anyeağ'intıioncl iasrtiaa"kn ımlamışttıarr.vi ethF o epllsuembfdaeaşyn­i
kay aşamtıünma lanl(aarşıkkna,ad ınbloağgraü, r evşbui.y )g ulaümnıl"şüB, e n
kendiilomer tkaomş ulltaorpılmaımndı eyyıimş"vi ayrloel uşaçkuılmtuıenkmı e l­
lendiren dübşiüornliüm rulşeÜtrludkree.ns t ianriinkh osşeull lvaegr üınnckıeo l­
numunhue rkesçe baidnril lyaloşerı ulmılra srökyelne,md iünşiünni sçeelr iğinin
yansıı rbai çemdiegn öiz etmİisşptainry.Aa v'rnuıdpnüa ş üncseusnidnuebğ üu­
yükka tkoılyuış tüulrukre;s kiünlitvnüa rr lıdğaımngaa vsuırnmıou lşa ent,k isini
halsaü rdübriderün ş ünbüierrğ, i tmbeihnro, c bai,gr a zeytaez araındlıart,ı mında
aynzıa manbdisara laodna mıinnıcne lvienğ üikntie danlığını sergiler.
Başlıca Aydaıipenılp t alraard(ıiA:sd oeC me nne1t9t1eM0)e; d itacdieQolun iejso te
(DoQnu ijÜozteer Diünşeü nc1e9l1eE4rlt;) e mdaen uesttireom (pÇoa ğımKıoz­ın
nus1u9)2 E3s;p aiflnav ert(eObrmaudragİ asspıazn1 y9a2La)2 d ;e shumandiezla cion
art(eS anİantsına nsızla1ş9t2Lı5arR; ıe lbmeladiselo ıanm)s a sa(sK itleAlyearki­n
lanma1s9ı2L)9a m; i sid6el nau niver(sÜindiavd erMsiistyeon1ni9un3) H0 i;s toria
comsoi st(eSmias Otleamr Taakr i1h9)3O 5r.t eygG aa ssebti'tiinr ebmüeydüikği
yapıtdıenrısnl edreki unldlea unzduınğ ıb ir bölEülhm oüm by1rl 9eag5 e7n'ldee
(İnsvaeHn e rkbeasş)l ıyğaıyyılmal andı.
NeyyGiürlIe ş ıOkr taöğreİnsitmainnbiu l İtalyyaapintı ıaL,li yFsale'osd­ia' nde
ranÜsnai verEsdietbeisvyieFa etl sFeafkeü ltbeistii'1rn9di7i 1.İ's dtea nÜbnuil­
versiEtdeesbiiF yaaktü ltegsöir'aenlvda era akka dekmairki yaeyrnkiınu ir umda
gerçekleştiDrodçie1 n9(t81,89 P'8rd1oe'f de1es9 ö9r7)'b.de erİnis panyMaa'ddrai d
ComplutÜennisvee rsiTtüerDskii vl'einE ddee bidyeartsıvl eerriiçy eovri,r menlik
uğraşsıünrıd ürMüoynotra.l Şei'iEnrvi rne nAinnldmaes aYla pı(l1a9rv7 e8İ )s pan­
yaB,i Bra �Akvar u(p1a9 b9a1ş)l kıiktlaıp labraışnkçdaea,şn di ütşlüivn ee debiyat
dergilİesrpiannvdyeeİo tla leydaenb iydaitlıb kivoleni umçl ousk a yıidnac eleme
yazyıasyıı mlandı.
Başlçıecvai rİiS.lv eervio:Z' ednaon'B niulni( nAcziEr rah Çaetv Öidrüil Yüa)ş,l ılık,
Hayaİtş tİeC.;a lvinVoa'rdoalnm ŞaöyvaanPl ayrei,Bs i'Mrtü en zeLvSc.ii; ascia'dan
OyunuKnu raJluıa;Gn o yitsolod'ednaenm e(lYeeryrü züBnidSreü rg-üsne çki),
Osmanlİıs'tnaınnb AurlaP' eur,dA e.T; a bucchGii'tdtGeieknçOç l em akOtrat,e yg a
Gassetd'etneenm e(Tlaerri Bhusneallv ıeİm n s-ans eçİknis)va,enH erkÜensi,v er­
siteMniisny oKniut,l eAlyearkilna nSmiasstOıel,ma rTaakr iVh.B; l asİcboa iiez'den
MahşeDröirAntt lFıısır,t ınÔandcŞaean r Ak.M; u iioMzo linaN'eMd uatnl u.
Jose Ortega y Çasset' in
YK Y'd eki kitapları:
SevÜgsit ü(n1e9 95)
6
AvcıÜlsıtünke( 1997)
Üniversiten(1i9n9 8M)isyonu
Sanaİtnıns ansızlvaeRş otmıaÜrnsı tlümDünaşesün ıc el(2e0r1 2)
JOSOER TEGYGA A SSET
Sanatın
İnsansızlaştırılması
ve
••
RomaUns tüDnüeş ünceler
Çeviren:
NeyyirGeü l Işık
Deneme
omo
YapKır eYdaiy ınları
YapKır eYdaiy ın-3l4a9n2
Cogito-191
Sanatiısna nsızlavşeRt oımnalÜnms atsüDüınş eü nce/Jl oeOrsert egyGa a sset
n.
OzgüandL ıa:d eshumandiezalar ceti ied6 ensa osbl rnaeo vela
ÇeviNreeyyni:Gr üeIl ş ık
Kiteadpi t_Eö_rr seTülo: p raktepe
DüzeOlmteiŞr:i şman
Kapatka saNraıhmiıDd:ie k- eEllR iiff at
BasvkeCı i lEtrt:eB ma sLıtmŞd t./i A .n kara
Te(l0:3 641021 )62 3
SertifikaN o2:6886
Çevitreimyeel baalsıJknoıOas:rne t eyGg aas setC,o Obmrpalest as,
tomiolp i.8, 4 5:T90a8u.rE ussp a2i\00a5,
1.b aslksıt:a Oncbau2kl0 ,1 2
2b.a sİksıt:a Nnibsu2al0n,1 3
ISB9N7 8-927155-50-84-
©Y apı Kredi YKaüylıtnTücirıc laSvıraeken tSa atAn .a2Şy0.i1 0
SertiNfoi1:k2 a3 34
©H ereddeeJr ooOssre t eyGg aas set
Buk itatbeıhlnai kfl KaarlıTe eml Hiafk lAajraıan rsaıc ıallıığnımyılşat ır.
Bütyüany hıank lsaarkıl ıdır.
Kayngaöks tertialneıirtçeıyikman p ılkaıcasalakı ndtıışlıanrd a
yayınycaızniıızlnonı li m akhsiıçzbıinrç o ğyaolltlıal amaz.
YapKır eKdüil tSüarnYa aty ınTciıclavıreSke a tn aAy.iŞ .
. YapKır eKdüil tüMre rke.z i
istiCkaldadle s1i6 1N oB.e3 y4o4Iğ3sl3tu a nbul
Tele(f2Oo1 n22:5) 42 70 0( pbFxa)k( s2O:1 229)03 72 3
http://www.ykykultur.com.tr
. e-poysktyak:u [email protected]
Intesrantaeıdtşr hetstip:: //alisveris.yapikredi.com.tr
. . .
IÇINDEKILER
Sunuş• 7
Sanatın İnsansızlaştırılması• 17
Roman Üstüne Düşünceler • 57
Bu kitapta yer alan "Sanatın İnsansızlaştırılması" başlıklı deneme, ilk
kez, Neyyire Gül Işık'ın hazırlayıp çevirdiği TariBhusneall İınms avne
(Metis Yayınları, 1992) adlı kitapta "Sanatın insanı Dışlaması" başlığıyla
yayımlanmıştır.
Sunuş
Kitabımız çağdaş İspanyol filozofu Jose Ortega y Gasset'in (1983-
19,5).1 genelde değişik anlatımlarıyla sanat olayı, özellikle de ça­
ğının Avrupa sanatı üstüne irdelemelerini içeren "Sanatın İn­
sansızlaştırılması" v� "Roman Üstüne Düşünceler" başlıklı iki
denemesinden oluşuyor.
Ortega'nın tüm yapıtlarında olduğu gibi, burada deneme­
nin kendisi, düşünsel niteliklerinin yanı sıra, yazınsal özellikler
de sergiliyor. İrdelerken, irdelediği konuyu okuruna öğretme­
yi, öğretirken düşündürmeyi amaç edinmiş olan filozof, yazısı­
nı aynı zamanda hoş gelişimli, oyalayıcı bir biçem çerçevesinde
geliştiriyor; örneğin:
"Ruhumtudaze urni inşilneteya ebnl' otlaasbrel,yo r etgmiety­e'
tiğimmüizze deoklimlaeyrad bebi,el lhikariy abtiıçznoid k a ha
farkkalyıg ıslüarrülkalb eiodrdi ağdia ki böirnree smoislmiu zr .
Konsermdüezkidğiie k ektamte yedbeis,lo ikrakikeztn add,üi ­
şünceldearlimmıişz ebg iiardm eçar aklegnıi cşıidtatnnio ğ­imiz
talgaerlr iuph umubzaumtn e ltiintir etir."
Avrupa kıtasının bir ucunda, bir kıyısında kendine özgü yer tu­
tan, Avrupa kültürünü kendince algılayan ve yirminci yüzyı-
1 Jose Ortega y Gasset'in yaşam öyküsü ve çalışmalarının tamamı için bkz. Ortega
y Gasset. Tarihsel Bunalım ve İnsan, Haz. Neyyire Gül Işık, Metis İstanbul 1992.
Filozofun başyapıtı sayılan Kitlelerin Ayaklanması (İş Bankası yay., İstanbul 2010)
ile İnsan ve Herkes (Metis, İstanbul 1998), Üniversitenin Misyonu (YKY, İstanbul
1998), Sistem Olarak Tarih (İş Bankası yay., İstanbul 2011) dilimize aynı çevirmenin
aktarımıyla yayımlanmıştır.
8 Sanatın İnsansızlaştırılması ve Roman Üstüne Düşünceler
lın ilk çeyreğinde henüz yeterince tanımayan İspanyol insanını
dünyaya, Avrupa'daki düşünce ve sanat akımlarının evrimine
açmaya yönelen Ortega'nırt eğitici tavrı -düşünsel içeriğinden
bağımsız olarak- aslında yirmi birinci yüzyıldaki Türk okuru
için de hala ilginç olmakta.
İki denemenin arasında bir bütünleyicilik bağı bulunuyor.
İkisi de 1925'te yayımlanmış, o zamandan berih(:r biri Ortega'nın
daha önce gazetede basılmış ve konularına göre öbeklenmiş de­
nemelerini içeren değişik kitaplarında genellikle ikisi birlik­
te yer alıyor. J. Martinez Cachero gibi uzmanlar, onların eşza­
manlı olarak ve birinden öbürüne gidip gelerek kaleme alınmış
oldukları fikrindeler. Çünkü "Sanatm İnsansızlaştırılması"nda
görsel sanatlar geniş oylumlu olarak irdelenirken, roman sana­
tına pek az, o da uzaktan değiniliyor; nedeni Ortega'nın roman
türüne ilişkin düşüncelerini "Roman Üstüne Düşünceler"e sak­
lamış, ayrı bir bağlamda, bağımsız olarak ele alarak geliştirme­
yi yeğlemiş olmasıdır.
Ortega'nın sanat olayına yaklaşımı en derin bir varoluşsal
ciddiyetin, diyebiliriz ki bir etik tavrın sonucudur:
"Sanat gündelik yaşamın gerçeğinden ve bizi kuşatan bayağılık­
tan özgürleşmek, yaşamımıza bir anlam verebilmek içindir. İn­
sanoğlu tekdüzelikten, adilikten, gevşeklikten kaçış yolu arar
durur. O nedenle kendi ortamından yola çıkarak yeni şeyler ya­
ratmaya yönelir, kendi kendini arayışına bir yanıt olsun diye ese­
rinde kendini dışa vurarak benliğini dile getirir. Başka yoldan
dışa vuramayacağı şeyleri eserinde şekillendirir: Öyle, çünkü ya­
ratı olmayan yerde doğum yoktur, doğum olmayınca da yaşam
yoktur. O nedenledir ki, eser veren sanatçılar her zaman için var
olagelmiştir, çünkü eser yaratarak, benliklerinin kendilerinin
bile bilmedikleri en mahrem yönlerine bir karşılık vermişlerdir.
"Sanatlar, benliğini ifade edecek formüle başka yoldan ula­
şamayan insanoğlunun kendisini anlatmasına yarayan soylu
birer duyu organıdırlar (.. .) Sanat sorununun tipik özelliği çö­
zümsüz olmasıdır. Çözümsüz olduğu içindir ki, insan onu de­
ğişik yanlarını ayrıştırarak kucaklamaya çalışır, böylece sanat­
ların her biri sorunun özgün bir yanının dile getirilmesidir."
Sunuş 9
Dolayısıyla sanatçı, insanlığın dışa vurmayı beceremediği duy­
guları dile getirme ihtiyacını duyan.kişidir ve bunu eseriyle ger­
çekleştirir. İşte temelindeki o derin, o ciddi nedenden ötürü, Or­
tega sanatın bir oyun olmadığını vurgular:
"Sabniazrto rundleuğkik ledyibirif,krl a ip riSsatneiasrte: r i­
nidnı şıhnidçgabe irre kyloiklktiiubk ri o zniya ö nelztosri­n,
las(.ı).M.n a desma natb idgrıe şrsçyaealğs el aynaaşraayka mı­
yoorh ,a lvdaer lkıeğnıkdneiın didsaiynaenh aarkgalökıs ter­
mezko rduandOıh ra.k lnıeldıaeknn ciba itkra onlea bZielvikr :
vermSeakn.a thlebarir drıoinld uo lvuao rl abiilçmdieinkğ, e r­
lerifnadrbekinslr aı n oalta biilçmkieenkn, d isbianşkdkieamn ­
senvienr emezyeevsckaeiğğ lia malıdır.
Sandaaat ş gki mbaih,r beiomrl ayddıışra,gr eılddmaeenğ il,
içtdeonğ moan ;e deannllea kmeınndıi dsıişnıinfndi azkiik sel
gerçeakrlaeyradamera abzsi,abl uel amaz."
Oysa çağın sanatının "en sivri, en vahim, en derin" özelliği, so­
nuçları açısından sanatın "önemsiz bir şey" olarak görülmesi:
".().O .l asya natçının ykade ani dşiip yeylikael p gıitlıeynlmae ­
mesdie ğoinll,a rblüay büaiksör ın le mbluelruin madığından
ötüvrebü ul unmaodrıağniıdl ag ilenmesi."
Yeni sanatların Ortega'yı kaygılandıran yanı anlatımsal biçim­
leri ya da içerikleri değil, sanatçının kendi ciddiyetini, kendi de­
rin yüklenimini yitirmiş olması. Düşünüre göre ciddiyetsizlik,
derinlikten, sorumluluktan kaçış, toplumda ya da üniversitede
olduğu gibi, sanatlarda da asıl sorun: Doğrudan doğruya bir te­
mellendirme, hayat karşısında bir esasa ilişkin bir yaklaşım so­
runu.
İki denemenin tarihsel ortamı olan 1920'li yıllarda sanat
dalları acaba Avrupa'da ve İspanya'da ne konumdaydı?
Kimi tarihçilere göre, Birinci Dünya Savaşı yirminci yüzyılın
gerçek başlangıcı olmuştu, özellikle de kültürde. İki Dünya Sava­
şı arasındaki yıkıntı ve yeniden yapım ortamında -izm'ler ya da
öncü sanatlar çağı açılmıştı. O çağ aslında daha önceden, sava-