Saha (Yakut) halk Edebiyatı Örnekleri

157 Pages·1996·17.458 MB·Turkish

by  YURIY VASILYEV, M. FATİH KİRİŞÇİOGLU, GÜLSÜM KİLLİ

ATATÜRK KÜLTÜR, DİL VE TARİH YÜK EK KURUMU
TÜRK KURUMU YAYI LARJ: 637
DİL
•
I I A I J K EDEBiYATI
•• •
O E E R i
• •
YURIY VASILYEV
M. FATİH KİRİŞÇİOGLU GÜLSÜM KİLLİ
A KARA, 1996
5846 kan11na-göre bu eserin bütün
Sayılı yayın.
••
•
terciime ve iktibas haklan TURK DiL KURUMU'na aittir.
İnceleyenler: Prof. Dr. Ahmet Bircan ERCİLASUN
Prof. Dr. Emine Gürsoy
NASKALİ
ISBN: 975-16-0781-7
Baskı:
IRMAK Taahhüt ve
Tanıtım Matbaacılık
Sanayii Ltd.
Tıcaret Şti.
Tel: [phone] • Fax: [phone]
ıı
• • •
iÇiNDEKiLER
-
..
ONSOZ ..... ...... .. . ................................................. v
DESTAN ... ... .. ...... ... ... .. ... ........ ................. ............ 1
EFSANELER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
•
BiLMECELER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
• • •
ATASOZLERI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
•
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
iNANIŞLAR
HAYIR DUALARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
BEDD'C'ALAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
DUASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
ŞAMAN
•
••
TUR.KlYE ' DE YAYIMLANAN SAHA HALK
• • • •
EDEBiYATIYLA iLGiLi MAKALELER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
III
•• ••
ONSOZ
Çok bir halk Sal1a
zeızgi1ı edebİ)'atıııa salıip olaıı (Ya/...1ıt) halkının lıalk
kadar Tiirki)·e 'de
edebiyatı örııeklen bııgii.ne )'O)'t111laıınzan1ı~·t1r. Bıı :.eııgiız
bir parça da olsa kitap Saha
edebi)·atı tanıtabilıızek içııı bı' lzaz.ırlaııdı . Oloıılıo
(A . Y. Uvarol .r;kiy Dor.
destanını 1 'iıı Er-Soğotolz adlı Oloıılıo 'sııııu) Dı·. Yııri)·
Vasi/ye,, ve Yrd. Doç. Dr. birlikte
Faıilı Kirişçıoğlıı çevirdıler. "Yakut/anız
Cedlerinin Baay, Elit!}' efsa1zesi11i Yrd. Doç.
1
Leııa 1G Gelıııeleri-OınoğO)' Bootıır"
)
Dr. Fatih irdi. 'ni11 \'e "Çiçek
Kirişçioğlıı Çel1 "Tiiı11eti Udağaııı " Hastalığı"
atasözlerini, beddua/an ve
efsaneleriızi, bılıneceleri, talzıniııleri. IZO}'tr dııalan,
Doç. Dr. Yuriy Vasilyev ve Gör. Killi çevirdiler.
Şanıaıı duasını Araş. Gülsüın
bilgi için eserin 'de
Ayrıca, okll}'lJ.cıtlanııııza \'enııek sonuııa "Tii.rkİ)•e Yll)·ınılaııaıı
.
Halk &J.ebo·anyla Makaleler" ifa\·e
Salıa Ilgıli kısmı edılıııiştir.
Y uriy V asil}·ev
v
* * * * *
DESTAN
-
(OLONXO)
ER-SOGOTOXC*>
da xallaan tobuluu tühen sir da cölö üünen
Toğus toxsuonnarın annıttan
bilimine Ereydeex-buru}daax dien uo<;keen üodüyen oloror
taxsıbıtın Er-soğotox
ühü.
Bu cucuuta uon uscalaax. tüörd
Er-soğocox bıhııta buollağına. ıllar xarıs
us
cuoralaax. bies önül'leex. suon tiit kurduk sotoloox.
xarıs xarıs sarınnaax~ xarıs
kurduk ullukcaax. kurduk üün
tırusxal xarıya xaappıt xacıfi böğö xarıılaax,
cierbehin xaraxtaax. ulluk xansardaax,
saağa ufiuoğun saağa sııspat
bet erbexteex. tabar carbaxtaax. sömÜ)'eleex. orto
ilıileex.ende} '"-ıü6me)·diir
uostaax. tefi ti isceex.
Küühe tupput maha toscuruta barar. maha
buollağına. cofı xappıt xatıfı xayıta
harar. turar maha maha xaalar. üppüc
taarıybıt sılistıın. sınner. xamnappıt xahııtıı
üöce üögülüü xaaJar, ükti.iöhtit kôfitirüce rurbuc ton ire tobuluta
ıre tıarar. ıstanar.
harar. sielbit sire barar. eppite
xaampıt xappıt kırdala xabırıta sifınerice etifı
buolar, buolar. saca buolar. körbüte buolar.
tıımn11ta tıal safıarbıta çağılğan
Sanaa xoton uygul doyduca. xonuulaax. altan alaastaax
tıybec xorğolcun sıa
xartaha kömüs corntordoox ec
sıtııılaax. xalcayılaax ~ arıı bulguniıaxcaax,
muraannaax, xartaha xa)'alaax. bar k'Uruluur kuuruft aalaax.
barılıır tıalaax.
xara körüülüür kör aalaax , ... curnullaax .
kııllıır tıalaax . sınnanar sıırdaax. salgılıır
carbayar ürümeciybec üüt k.'1..iôlleex. stirükteex örüsteex.
xalcayılaax, sutüölüiır
uhuga suox. küöx dala)'
bayağallaax.
-
/ - Ularovsk(]) A. } 0/01ito. 1992. r. 45-53. \tasi/,·e")
. 1 A:'Ctıılar. }ôbıcsk. (rednkınr: ı: ı.
3
xara kömüs xaya1aax,
Bayağala buollağına. xarıankı çaı·daax, ağırıa
kumaxtaax, ürün kömüs dolgunnaax, ma.c; urusxallaax.
sıa xalğahalaax. kündi.ı
kit soxxor kaambala bulttaax. kömüs egin aattaax
balık kııllaax. xarırıkraax
balıktaax.
Xara xaxay uordaax k.-üöx börölööx, ulu
tıata buollağına. kııllaax. elıeleex.
raflara tabalaax, kirgilleex kiisteex colbonnoox üusceex. ürilli uyenneex.
kııllaax
xara keremes
tiifıneex, sahıllaax.
suox kiefi aan doyducugar coyon corguyar.
Kıhına buollağına kıtal ık kıyaarar.
curuya uhutuur. ciereii cieriyer. k.'Uyaarar. küörügey küoderer, küren
kuruğaççı
dalbara) da}'Clf, xomullar.
kııdüyer, kıpuy kınatcaax kıctıhar. xolboğoy kuıaccaax
erien muos munnusrar. tik er, tiisceex
kınanaax eleğelciver, tunıustaax tınıraxcaax
.....
~
ciester. muostaax carbayar. tilexteex tepser. xaraabat,
köğülleex çuoğU)'ar. keğete
n1aha oto muçuktata tüspet. torommoc.
xağdarıybac. tuoraağa
Ürün xara st.irüge üödüybüc ayan kihite aahara
k.öfıül üö5ıkeebit elbeğitten.
ibic buollar. aun ece.
O)'Oğoho ırcaççı ele)1ieğe
Ciece uota liiöx xonuutun ortotugar kihi saacar
buollağına, uı1aar xarağa
cüörd uon rünnükceex tüörd mufinuktaax kömüs
kilbeğir balağannaax
dien, bies uon otut ühlieleex, tüörd xac
Balağana, dolguybatın bağanalaax.
dien, üst xac ürün kömüs siik dien.
xolloğostoox: samır ılbatın ürtıcteex~ ılbatın
tüörd xat kömü muostalaax.
kıhıl
xaba ortotugar üs eben caxcar sergestehen kurduk us
Balağanın curalların
xaun
üölesteex ohoxroox.
•
Bies biçikteex billirikteex. uon oyuulaax oronnoox. bacas battaxcaax,
t}'ıır
saadax sacanaxtaax. köhölööx, alca
ıyıır tafıas ıyıır toğoholoox, köğüör ıyıır kıhi
teben turan ahar altan cib cielleex. öfiürümer timir
alçaççı sıcar oğus saağa
at ekkireter kömüs küleleex. kihi anappac altan
mocoğoloox. ağıs xalğannaax,
diek.kitiger uordaax una
keteğeriiifuciger keğe kııllaax, xafuıs laıllaax. diekkıtiger
xaxay uolun suor kömi.Js dolbuurdaax.
kııllaax, aanıgar kııllaax. xorğolcun
xolloruktaax. taas tüörd acaxcaax sruollaax, kündüü mas olox mastaax,
çarapçılaax.
kölüye küö1 raas alaas xonuutun _ mas bültideleex. ürilil
saağa kırıyalaax. aağa
4
kömiis bilkeleex, kömüs timir tomtor
kıhıl xamı)'axtaax. ıstal bıhaxtaax, toğus
toyon ayaxcaax. uon k'Urduulaax matarçax ihitteex. üs kurduulaax
ğoloox oğo
çoroonnoox. sette tiriicitten tikpic siri ihirteex.
oğus
Ciecin rula üs kôhünen Grilli kömüs büceydeex. körüülüür kürüöleex. carbayar
dallaax, sierkeJe celgeheleex. ciergenneex, üb uurar cimir
kilbeğir coğu~
xospoxcoox. at ruruorar al can arnbardaax, kulun xaayar xahaalaax,
xorğolcun
süöhü xaayar titiil'teex. suon tiiti sulumaxcaan ofiorbur xaxay
sibınes xarugıır
tO)fOn sergeleex, ötön orto . ergeleex,
kııllax toğus tomcorğoloox kııllaax ıllur
sergeleex.
ç.ıçaxtaax ılgın
diekki ergillen rurar kü1etin körö küöx unaar
İlin aanıttan cağıstağına.
xonuucun onotugar üünen rurar suox üyeleex aar mastaax Bu maha nes
aaxsııta
cüörd ütügefüle cölô tiünen kiirbit silisceex. xallaan
toğus coxsuonnarın üüneıı
settelii sebirdexceex. ruoraaxtaax.
taxsıbıc ç1pçırxaydaax. bılas coğustuu bılas
Silsin ôlböc mene uuta üller. cile} dabtrxa)'
annınan Murugutcaıı ruoraağıccan
süren munnustan ürü}'e buolan xara
sırkırıı rurarın kırcıbıc aaspıt ırbıt ilrüfı
sürüge kötör sürer urukku eder cot töllörüger
kııla am<;aydaxtarına. salaacaxcarına.
tüher xuolulaax buollaxtara.
Soguru körö urduk tomtorun ürdüger caxcaallar
diek.kı cağıstağına. kııs
kere keten k.'1.lrduk
tafiascarın sıerihen sıbiginehe ruralların arıı xacıiinaax .
Ool örtüeer erer
annara~ı kırcan barı\1baxtaan bıtaahaxtar kıhıftfiı
'"'
~ ~
bergehelerin ekseççi kere11, astara arballan "e.buollar. buollun" dien
ruralların
kurduk bees
arbağar tıllaax.
dieki kbrö eder uolan con körgö barart, kiergener
Arğa tağıstağına. cafiastarın
keten kekkelehen kurduk, kere tiit oydoox.
ruralların
Onu aaha toru)'an coyon con cop sillien baran soco
kördöğüne. barbıt gına
kebihen kurduk tün ualaa.x.
curalların xarı)ıa
Xorugu öttün körö caxtallar kuluhunnaax
tağıstağına. udağan kırar cafıastarın
keten kurduk relibirehe turar sebirdexcerdeex terin
kılıeıraha turalların
kı rarı
......
rumullaax .
Ool öttüger suburu}fbut imexsin
annarağı sıraannara tii~cere baraınmıc
-
:ı
emeexsitter içigesteebit nökçöççü ügen eterbe ·terin
mastarın suhın bıalarınan
iennerin ihellerin kLirduk samnarxay üöt mascardaax.
tahınan
Bu üötter sergeleriger oholoox sonnoox oyuulaax eterbesteex Tofius
oğoloro
ciere.iikeydeen ihellerin tübeleex .
sırsan J...Lırduk ıarğa
Taiiaha saba kirgilleex ki is isteex sonnoox . küöx börö
buollağına.
safuyaxtaax. siegen buoculaax buobra bergeheleex. tüne solkoloox
sıalı)1alaax.
sururuolaax. kömüsceex uhuordaax ererbesceex. sinneleex ketinçileex.
bıleleex
kömüs kurdaax. solko kuhaxcaax, xaampa xappardaax, sukuna
sapılayaax.
soton xatanaax. banaxcaa.x tolbonnoox üüs tiriice
ağırıalaax kıalıktaax. ılar tıstaax
cellexteex, xara kuba tüüte
sahıl uorğannaax. ıttıktaax.
Turrar sebe alta kihi saa1aax. kihi mas
buollağına. atıppat mııos balıksıt
malcaar Suottu uuha oxsubut sulumax oxtoox. aattaax
balağanın saağa onoğostoox,
uus oxsubut oxcoox. uuha oxsubut bura oxcoox. üs pud üfiüleex.
atı.rcax Baatılı
bies pud pud timir çompo sülligesteex.
batıyalaax. toğus
Kölötö xara anaax, sielliileex sier atcaax. coruoluur
buollağına. xaamıılaax
attaax. suruk kere attaax, bultcuur bulur attaax. körüülüür
çuoğur köğölçör
attaax, carbayar attaax, ayafiiia miiner sette sielleex kudurulaax
cağıllaax bılas
kömüs ruyaxtaax alla bulla kuturuktaax anaax.
köğülleex arağas
Kün tüün dien, suptu tius kiis
kiirdeğine, boullağa sıgırulaxtanan telleğer
suulanan an. kün uhuktuoxxa dien, tura
suorğanıgar Utu)1 tağıstağ1na. uolcastağa
ekkirien xahanan ahaan sien baran bieter
taiinan
talbıc caiiahın sıanan Er-c;oğocox
'""
körüülüür miinen xara slirügün körôr cahayar bierer
köğölçör atın üıüft buollağa,
bulttuur bulur aun miinen xara taxsan xara ktiöx
tıaugar kılaannaağı kıdıyan
xonuurugar baran cietiger ahaan s1en
kıpcıy kınattaağı kıdıyan ıfiırdan ağalan
ruox da sanaaru onoonu bilimine,
olordoğo, kuttanarı gına körsumiıne. uolu)1arı
bilsimine, kimten da tuoxtan da üöskeebitin
gıcta töıüöbücün axtımına, taayımına.
Uon orduga coxsus xaara cuolann çor çor teber kem kem
saağına. stireğe
xaana orguyar buolan süühe kerdistener buolan
barbıtın billeğe, kilbeğir bardağa.
suruk xaaha sül lesrer buolan bile ilik saana iste
bardağa, bahıgar bata)'dannağa,
ilik çufikuk meyiriger
erilinneğe.
6