Table Of Content- 1- t\ ;' -~
.....
--
ALEVİLİGİN-TARİHSEL VE
TOPLUMSAL GELİŞjMİ
SUNU ...
".Şaha Doğ"" aiden Kel"Van" sözcü§ü AV\adolcı Alevilel"iV\iV\
"Şah"lcıı'ıV\a sev9ilel"iV\iV\ Sa}:'9ıla>"1V\1V\1 özlemle>"iV\iV\ bitimsiz
1
}:'olccılcıglAV\IA ifo.de edeV\ bil" V\efesiV\ dizele>"iV\deV\ alıV\dı. "Şah"
kelimesi Alevile>" içi"' Özellikli ve ÖV\emli bi,• sözcüktü>". "Şah"
sözcü§l.'ıV\cİ d1A}:'1Ap he}:'eCaV\laV\ma}:'aV\ Alevi}:'e-Bektaşi}:'e A"'adol1A
ve }:'akıl'\ coi§>'afraslV\da >"astlamamak olası de§ildi,,.,
Aı"adolcı .f-\levisiV\iV\ "Şah" kawamı çok aV\lamla }:'i:ıklüdi:ı>'. "Şah"
.f-\levile,,. içil'\ sihi,,.li bi,. sözcı::ıktül". "Şah"; Alevilel"iV\ özledi§i 1Ağ>"1AV\a
1
seve seve öli.imi.i 9ö2e aldı§ı1 eşitlikçi1 öz9ü,.lükçü bölüşi,'111'\cÜ Rıza
1
Kenti'"'i"' Şah'ıdw. Topl1Amsal haksızlı§a kal"şı olma}:'ı keV\diV\e
e>"dem ediV\diği bi,• seınboldü>'. 0 11'\IAV\ biV\bi>" adı va,,.dıl". Bil"i ".Şah-ı
Merdan Ali"di,·. Biı·i "Bozatlı Hızı,.*dıl". Şaha 1Alaşmak içi"' }:'ola
ko}:'cıl11'11AŞ iV\SaV\lrn•ın }:'Olccılcı§cı iV\SaV\lık ta>"ihi ile bi,,.likte başlamış ve
iV\saV\lık vaı'oldcıkçada devaı"" edecek OV\cıl"lcı bil" }:'Olc1Al1Akhıl" .
.f-\levilik Nedi,• ve}:'a Şaha Do§l"cı CiideV\ Kel"VaV\ adıV\ı Vel"di§imiz
kitap; Alevile"i"' icwih bo}:'cıV\ca }:'al"attıklal"ı destaV\daV\ kısa bi,,.
kesitfil". Bcı ese>' .f-\levili§i"' l"eV\9iV\deV\ tadıV\daV\1 kok1As1AV\daV\
1
okc1}:'1AC1AS1AV\a bil" tadımlık lokı1'\a vel"ebilil"se amacıV\cı "'!aşmış
olaco.l<tı >'.
Şahkcılcı S1AltaV\ K<.:ılli}:'esi; ta,,.ihi bo}:'cıV\Ca iV\SaV\lı§a bil9i saçaV\
.f-\V\adolc11daki Alevi De,,.9ahlal"ıV\daV\ sadece bi,•isidil". O +-lacı
Bektaş Veli'"'i"' dedi§i 9ibi "Bilimle aıdilme~en \!olun Sonu
Ka.-anlıktt,.,* ilkesi"'deV\ ha,,.eketle }:'aklaşık beş}:'ÜZ }:'ıldw çewesiV\e
o.}:'dıV\lık saçıncıktadw. jşte bcı ki.içük kitap 9üV\cimı::ızde devam ede"'
hizmeiiV\ biı· pal"çası ola,,.o.I< kabcıl edilil"se .Şahkulu ~lli~esi Vakfı
}:'ÖV\iicile,•i lnıV\daV\ keV\dilel"iV\i m1Atl1A Sa}:'acakla,,.dw.
Cseı•i"' bi.itcİV\ caV\la,,.a dostlal"a ve iV\SaV\lı§a }:'al"al"lı olmasıV\ı dile>'
1
hepinizi de,,.9ahlcı,•ım12dcı }:'aV\aV\ ışı9ıV\ bitimsiz sıcaklıi§ı}:'la
selaf'l',Ja,,.ız.
Şahkulu Sultan Külliyesi Vakfı
Yönetim Kurulu
Ağustos 1997
İÇ İ NDEKİLER
!.BÖLÜM
ALEVİLİGİN TARİHSEL-TOPLUMSAL GELİŞİMİ
Aleviliğin Oluşum Tarihi ............................................................................................................ 9
Emeviler Dönemi............................................................................................................................. 12
Ali ve Alevilik .................................................................................................................................. 15
Aleviliğin Mezhep Anlayışındaki Yeri ............................................................................... 20
Hacı Bektaş Veli'nin Alevilikteki Yeri ................................................................................ 22
Babailik ve Alevilik ........................................................................................................................ 28
Alevilik ve Yeniçeri Ocağı ......................................................................................................... 30
Osmanlıda Alevi Ayaklanmaları ............................................................................................ 32
Şiilik ve Alevilik................................................................................................................................ 33
Anadolu Aleviliği ............................................................................................................................ 36
Cumhuriyet Döneminde Alevilik .......................................................................................... 40
il. BÖLÜM
ALEVİLİGİN TEMEL KURUMLARI
Kırklar Cemi ......................................................................................................................................... 4 7
Dedelik Nedir..................................................................................................................................... 49
Alevilikte Müsahiplik (Yol Kardeşliği)............................................................................... 51
Cem Töreni .......................................................................................................................................... 53
Semah Nedir....................................................................................................................................... 58
ili. BÖLÜM
ALEVİLİGİN BAZI DEGERLER KONUSUNDAKİ DÜŞÜNCELERİ
Alevilikte insan ............................................................................................................................... 65
Alevilerde Kadın.............................................................................................................................. 66
Ale\l.ilik ve Sanat ............................................................................................................................ 68
Anadolu'daki Alevi Dergahları ve Önemli Günler ................................................... 70
Aleviler Neden Camiye Gitmezler...................................................................................... 73
Günümüzde Alevilik ............................. ,..................................................................................... 76
-1-
"
ALEVİLİGİN-TARİHSEL VE
~~ TOPLUMSAL GELİŞjMi
ALEVİLİGİN OLUŞUM TARİHİ
J\
leviliğin İslam'ın
tarihi ilk dö daklarıdır. Fatma o ağacın verimi
nemlerine dek uzanır. Hz. Muham dir. Hasan ve Hüseyin meyveleri,
met, sağlığında kendisinden sonra Şia'mızda yapraklarıdır. Kim bu
İslam dünyasına önderlik edecek ağacın dallarından birine yapışırsa
kişi olarak Hz. Ali'yi görüyordu. kurtulur. Yapışmayan helak olur."
Hz. Ali, Hz. Muhammet'den son ( 1) der.
raki ilk müslümandı. Hz. Ali, pey Hz. Muhammet cemaatle soh
gamberin amcasının oğlu ve birlik bet ederken kendisinin de insan
te büyüdüğü, kardeşi gibi sevdiği olduğunu bir gün bu diyardan gö
bir kişiydi. çüp gideceğini ifade ettikten sonra
Hz. Muhammet vefatından önce konuşmasını şöyle sürdürür. "Size
bazı hadislerinde ve çeşitli yerler iki paha biçilmez şey bırakıyorum.
de yaptığı toplantılardaki konuş İlki Allah'ın kitabı, diğeri Ehlibey
malarında kendisinden sonra üm tim. Size Ehlibeytime uymanızı
metine yol gösterecek kişinin, reh öğütlerim" dedikten sonra sözleri
berin, Ali olması gerektiğinin üs ni birçok hadis kitabında yeralan şu
tünde durarak vurguluyordu. sözlerle sürdürür. Ehlibeyt'i yani
Hz. Ali, Hz. Muhammet'in canı kendi aile çevresini kastederek,
gibi sevdiği ve değer verdiği sağ "Onların önüne geçmeyin, yani
kolu idi. Bu sevginin ve saygının onların hükümlerinden başka bir
en güzel örneğide Hz. Muham hüküm vermeye kalkmayın, yoksa
met'in çok sevdiği değerli varlığı helak olursunuz ... " (2) der.
sevgili kızı Fatma ile Ali'yi evlen Hz. Muhammet bir başka hadi
dirmesiydi. sinde de, "Ben ilmin şehriyim, Ali
Hz. Muhammet'in erkek çocuğu kapısıdır, şehri dileyen kapıya gel
olmamıştı. O'nun soyu sevgili kızı sin, Ben hikmetin şehriyim, Ali ka
Fatma ve Ali ile olan evlilikten ola pısıdır, hikmeti dileyen kapıya gel
sin" (3) der.
cak çocuklar ile devam edecekti.
Ali'yi kendisinden sonra müslü Gene Ali ile ilgili başka bir hadis
manlara önderlik edecek en uygun lerinde de Hz. Muhammet şöyle
kişi olarak görüyordu. Hz. Muham diyor: "Ali bendendir ben onda
met bir hadisinde; "Ulular Ulusu nım, ben kimin mevlası veliyf-i
Allah, Peygamberleri ayrı ayrı emri isem, Ali'de onun mevlasıdır.
ağaçlardan (soylardan) yarattı. Be Ali insanların hayırlısıdır. Kim bunu
nimle Ali'yi aynı ağaçtan yarattı. kabul etmezse, gerçektende kafir
Ağacın kökü benim, Ali dalları bu- olmuştur. .. " Hz. Muhammet
Salıcı Doğru Giden Kervan 9
Kendi cenazesini Kur' an-ı Kerim ve Hz. Ali ilişkisini Hz. Muhammet, Ebu Talib'in
lıendi götii ren Ali. ise bir hadisinde şöyle anlatıyor. evindeki bir toplantıda, ellerini
"Ali, Kur'an iledir ve Kur'an Ali ile; Ali'nin omuzlarına koyarak şöyle
ikisi havuz kenarında benimle bu der; "İçinizde bu benim kardeşim
luşuncaya kadar ayrılmazlar." (4) dir, vasiymdir, halifemdir, artık
Ali'nin kişiliği ile ilgili bir hadisinde O'nu dinleyin ve O'na itaat edin."
ise; "Ümmetimin en ileri ve gerçek Hz. Muhammet'in Hz. Ali'yi ken
hüküm vereni Ali'dir. Allah'ım O disinden sonra halifesi olarak dü
nereye dönerse, nereye varırsa şündüğünü birçok kaynakta görü
O'nunla beraber ol. .. " yoruz. Hatta gelecekte olacakları
Hz. Muhammet kendisinden önceden görmüşcesine ileride bu
sonra yerine Hz. Ali'nin görevlen konuda bir huzursuzluk çıkması
dirildiğini bir başka hadisinde şöy durumunda Hz. Ali tarafının tutul
le açıklıyor; "Ali benim bilgimin ması gerektiğini bir hadisinde şöy
kapısıdır; tebliğe memur olarak le belirtir:
gönderdiğim şeyleri benden sonra "Benden sonra fitne (huzursuz
ümmetime bildiren, açıklayan kişi luk) olacaktır. Bu oldumu, Ebu Talib
dir; O'nu dinleyin ... " ve "O'na baş oğlu Ali tarafını tutun. Çünkü Oba
kaldırmak nifak ... " (5) der. na ilk iman edendi. Kıyamettede
10 Şaha Doğnı Giden Kervan
benimle ilk dostluk edecek odur. O Hz. Muhammet hasta yatarken
Sıddıyk-ı Ekber'dir. O bu ümmetin durumunun ağır olduğunu fark
Faruk'udur. O müminlerin ulusu edince çevresindekilere; "Bana
dur, reisidir." (6) yazmak için bir şeyler getirin. Size
Hz. Muhammet Veda Haccı'nda bir şey yazdırayım ki, benden son
kendisinden sonra yerine Ali'yi ve ra asla yol yitirmeyesiniz" (8) der.
kil tayin ettiğini şöyle açıklamıştır: Peygamberin bu isteğinin yerine
"Ben kimin mevlası isem, Ali'de getirilip getirilmemesi konusunda
O'nun mevlasıdır. O'na dost olana tartışma çıkar. Orada bulunan
dost, düşman olana düşman ol, Ömer ve çevresi Peygamberin
O'na yardım edene yardım et, kendinde olmadığını, yazacakları
O'nu horlayanı horla, nerede olur nın geçersiz olacağını ve hatta
sa olsun gerçeği O'nunla beraber peygamberin "sara nöbeti" geçir
kıl. .. " (7). diğini söyleyerek vasiyetin yazıl
Hz. Muhammet'in bu açıklama masına engel olurlar.
sından sora; Ebu Bekir, Ömer ve Böyle olunca Hz. Muhammet va
sahabeden önde gelenler Ali'inin siyetini yazamadan dünyasını de
veliliğini kutlarlar hatta Ömer; ğiştirir. Hz. Muhammet'in vefatı Benim habe111
"kutlu olsun sana ne mutlu ey Ebu karşısında; başta Hz. Ali ve Fatma insandır
Talip oğlu Ali, bu gün benim ve
her erkek ve kadın müminin mev
lası oldun" diye konuşma yapar.
Bu gelişmelerden sora Hz. Mu
hammet bu doğrultudaki konuş
masının sonunda "kalk ya Ali" diye
Ali'yi ayağa kaldırır ve cemaate
şöyle der.
"Benden sonra imam olarak hal
ka doğru yolu göstermek üzere
seni seçtim. Senden razı oldum,
Ben kimin mevlası isem Ali'de
onun mevlasıdır, özünüz doğru
olarak O'na uyun ... " arkasından;
"Allah'ım O'nu seveni sev O'na
düşman olana düşman ol " diye
ilave eder.
Hz. Muhammet vefatından sonra
kendi yerine Hz. Ali'yi düşünmesi
ne ve bunu çeşitli vesilelerle açık
lamasına karşın kendisinin dünya
değiştirmesinden sonra olaylar dü
şündüğü gibi gelişmemiştir.
Saha Doğru Giden Kervan 11
olmak üzere yakın çevresi şok olur. yakınları acı içinde Hz. Muham
Peygamberin ölümü karşısında se met' in cenaze işleri ile uğraşırken,
venleri şaşkına dönerler. Ömer etkisi altına aldığı bazı kim
Bu şaşkınlık atlatılmadan büyük selerle Ebubekir'i halife ilan eder.
bir üzüntü hali yaşanırken; Hz. Ali, Arkasından da önüne geleni kılıç
Hz. Fatma, Selman-ı Faris ve aile korkusu ile Ebubekir'e biat'a zorlar.
••
EMEVİLER DÖNEMİ
şte İslam tarihinde büyük ayrı Böyle olunca Hz. Ali'nin halifeli
lık bu olay ile başlamıştır. Bu olay ği Muaviye tarafından gasb edile
dan sonra Hz. Ali tarafını tutanlara rek iki başlı bir yönetim oluşmuş
tarihçiler Ali yanlısı olduklarını ifa tur.
de etmek için Alevi demişlerdir. Oluşan gruplaşmalar ve çıkan
İslamdan önce Haşimiler ve kargaşalar sonucu Hz. Ali Hariciler
Emeviler arasında varolan çelişkiler tarafından kalleşçe katledilmiştir.
bu olgu ile sertleşerek devam et O'nu İslam tarihinde Muaviye'nin
miştir. kalleş tuzakları sonucu Hz. Ha
Emeviler, Ebubekir'in Halifeliği san'ın katledilmesi izlemiştir.
ile hilafeti ele geçirmişlerdir. Ebu Hz. Hasan'ın katledilmesi müca
bekir ile başlayan Emeviler dönemi deleyi Muaviye'nin oğlu Yezit ile
Hz. Muhammet ve Ehlibeyt'i (yani Hz. Hüseyin arasındaki mücadele
hane halkı) için olumsuz bir döne ye bırakmıştır.
min başlangıcı olmuş ve bu gide Hz. Hüseyin ve yaşlı, çocuk 72
rek İslamiyetin rayından çıkarak, kişilik Ehlibeyt soyu, İslam Tarihin
bozularak, ayrılıkları derinleştirerek de Kerbela Olayı olarak bilinen eşi
devam etmiştir. Emevi hilafeti Hz. emsali görülmedik insanlık dışı bir
Muhammet'in vasiyetine, Ehli
katliam ile Kerbela'nın kurbanları
beyt'ine olmadık kötülükler teme
olmuşlardır.
linde varlığına devam etmiştir.
Böylece Hz. Muhammet'in to
Ebubekir' in halifeliğini vasiyet yolu
ile Ömer'in halifeliği izlemiştir. runları Hasan ve Hüseyin için dedi
Ömer'in halifeliğini de Osman'ın ği: "Onlar dünyada benim iki de
halifeliği takip etmiştir. Sıra Ali'nin met çiçeğimdir. Onları sevenler
hilafetine gelince Muaviye, Ali'ye Cennetliktir, Onlara buğzedenlerse
tarihte Hakem Olayı olarak bilinen Cehennemlik. Onları seven beni
hileli bir seçim ile hilafeti verdirt sever beni seven Allah'ı sever. .. "
memiştir. (9) dediği çiçekleri al kanlara bula-
12 Şalıa Doğru Giden Kervan
