sağlık hizmetlerinde harcama ve maliyet analizi

200 Pages·2005·2.78 MB·Turkish

YAYIN NO: DPT : 2350

SAĞLIK HİZMETLERİNDE
HARCAMA VE MALİYET
ANALİZİ

Savaş YILDIRIM
Uzmanlık Tezi
SOSYAL SEKTÖRLER VE KOORDİNASYON
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

TEMMUZ 1994
Yıldırım Sağlık Hizmetlerinde Harcama ve Maliyet Analizi

Bu Çalışma Devlet Planlama Teşkilatının görüşlerini yansıtmaz. Sorumluluğu yazarına aittir. Yayın ve
referans olarak kullanılması Devlet Planlama Teşkilatının iznini gerektirmez; İnternet adresi
belirtilerek yayın ve referans olarak kullanılabilir. Bu e-kitap, http://ekutup.dpt.gov.tr/ adresindedir.

Bu yayın 300 adet basılmıştır. Elektronik olarak 1 adet pdf dosyası üretilmiştir
http://ekutup.dpt.gov.tr/saglik/yildiris/hizmet.pdf
Yıldırım Sağlık Hizmetlerinde Harcama ve Maliyet Analizi

ÖNSÖZ

Daha sağlıklı bir toplum için; sağlıkta eşitlik sağlanması,
hayata anlam ve sağlık kazandırılması ve hayatın uzatılması
amaçlanmaktadır. İnsanların refah ve mutluluğunu arttıracak
neticeyi elde etmek için sistemin temel girdileri olan fiziki, mali
ve beşeri kaynakların akılcı kullanımı esastır. Sözkonusu
kaynaklardan en iyi şekilde yararlanmanın yolu, çağdaş bilimin
ulaşmış olduğu bugünkü seviyede faydalı olabilecek her türlü
bilimsel metodu kullanmaktan geçmektedir.

Sağlık ve ekonomi kavramları son 30 yılda çok daha fazla
birlikte kullanılmaya başlanmıştır. Sağlık sisteminin temel
girdilerinin en iyi şekilde kullanılarak en yüksek çıktının elde
edilmesi için ekonomik yaklaşımlar benimsenmekte ve ekonomik
analiz araçlarından yaygınlaşan ölçüde faydalanılmaktadır.

ÜIkemızde harcamalar ve maliyetle ilgili olarak sağlık
hizmetlerinde ekonomik analiz tekniklerinin kullanıldığı az
sayıdaki çalışmaya bir katkı olması gayretiyle bu çalışma yapılmış
olup; bundan sonraki çalışmalar için kaynak teşkil etmesı ümit
edilmektedir.

Ekonometrik model kurulmasıyla ilgili teorik bilgi birikiminin
oluşmasındaki katkısından dolayı Western Illinois University'de
ekonomi profesörü Sayın J.YUNKER'a, Yapısal Uyum Sosyal
Politikalar ve Koordinasyon Genel Müdürü Sayın İ. KARAMAN'a
ve tezin yayına hazırlanması esnasında değerli katkılarından dolayı
Müsteşarlık müşaviri Sayın Dr. İ.DÜLGER'e teşekkür etmeyi bir
borç bilirim.
http://ekutup.dpt.gov.tr/saglik/yildiris/hizmet.pdf
Yıldırım Sağlık Hizmetlerinde Harcama ve Maliyet Analizi

http://ekutup.dpt.gov.tr/saglik/yildiris/hizmet.pdf
Yıldırım Sağlık Hizmetlerinde Harcama ve Maliyet Analizi
i Ç i N D E K i L E R
Sayfa No
ÖNSÖZ
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ ..............................................................................…………… 1
AMAÇ ............................................………………………………………. 4
KAPSAM ..........................................…………………………………….. 4
YÖNTEM .........................................……………………………………... 5
I. BÖLÜM: TANIMLAR VE SAĞLIK HİZMETLERİNDE BUGÜNKÜ DURUM 9
A. KAVRAM VE SINIFLANDIRMA ......................................... 10
1. Kavram ........................................................................ 10
2. Sınıflandırma ............................................................... 12
2.1. Koruyucu Sağlık Hizmetleri .................................. 12
2.2. Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri............................... 13
2.3. Rehabilitasyon Hizmetleri ..................................... 13
B. SAĞLIK SİSTEMLERİ ................................................................................ 13
1. Kam Yardımı Sistemi .................................................... 15
2. Hastalık (Sağlık) Sigortası Sistemi ................................ 15
3. Ulusal Sağlık Hizmeti (Sosyalleştirme) Sistemi .............. 15
4. Türkiye'de Sağlık Sistemi .............................................. 15
C. TÜRK SAĞLIK SİSTEMİNİN DEĞİŞİMİNİN VE GELIŞMİNİN KISA
DEĞERLENDİRMESİ .......................................................................... 17
D. SAĞLIK HİZMETLERİNDE BUGÜNKÜ DURUM ................................. 23
1. Sağlık Sektörü Altyapısı ............................................... 24
1.1. Sağlık Hizmet Birimleri ......................................... 24
1.1.1. Sağlık Bakanlığı ......................................... 24
1.1.2. Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK) ................. 27
1.1.3. Üniversite Hastaneleri ................................ 27
1.1.4. Diğer Kamu Kuruluşları .............................. 28
1.1.5. Özel Sektör ................................................ 29
1.2. İlaç, Aşı ve Serum ............................................... 31
1.3. Tıbbi Cihaz ......................................................... 31
2. Sağlık İnsangücü ......................................................... 32
3. Organİzasyon ve Yönetim ............................................ 35
4. Sağlık Sektörünün Temel sorunları .............................. 35
II.BÖLÜM: FİNANSMAN VE HARCAMALAR ............................................... 38
A. SAĞLIK HİZMETLERİNİN FİNANSMANI ............................................. 39
1. Sağlık Finansman Yöntemleri ....................................... 31
2. Finansman Kaynaklarının Sınıflandırılması .................. 44

http://ekutup.dpt.gov.tr/saglik/yildiris/hizmet.pdf
Yıldırım Sağlık Hizmetlerinde Harcama ve Maliyet Analizi
3. Sağlık Harcamalarının Sınıflandırılması ......................... 45
B. TÜRKİYE'DE SAĞLIK HARCAMALARI ............................................... 49
1. Kavramsal Çerçeve ve Kapsamın Ayrıntılandırılması ..... 49
2. Kamu Kesimi Sağlık Harcamaları .................................. 52
2.1. Vergi Kaynaklı Kamu Sağlık Harcamaları ................. 54
2.1.1. Sağlık Bakan!ığı Harcamaları ....................... 54
3.1.2. Üniversite Arşt.ve Uyg.
Hastaneleri Harcamaları ............................... 62
3.1.3. MSB ve Diğer Kamu Kesimi
Hastaneleri Cari Harcamaları ......................... 68
2.1.4. Mahalli İdareler Sağlık
Yatırım Harcamaları ....................................... 70
2.1.5. Kamu Çalışanları (Memurlar)
Sağlık Harcamaları ........................................ 70
2.2. Sosyal Sigorta Primi Kaynaklı
Kamu Sağlık Harcamaları ........................................ 73
2.2.1. Sosyal Sigortalar Kurumu
Sağlık Harcamaları ........................................ 73
2.2.2. Bağ-Kur Sağlık Harcamaları ........................... 77
2.2.3. T.C.Emekli Sandığı Sağlık Harcamaları
........ 78
3. Özel Kesim Sağlık Harcamaları ........................................ 80
3.1. Özel Sandıklar Sağlık Harcamaları ........................... 80
3.2. Özel Kesime, Azınlıklara, Yabancılara.
Derneklere ve Vakıflara Ait Hastanelerin
İşletme Gideri .......................................................... 81
3.3. Öze! Kesim Sağlık Yatırım Harcamaları ................... 82
3.4. Özel Sağlık Tüketim Harcamaları ............................. 82
4. Türkiye Sağlık Harcamalarının Analizi .............................. 90
1.1. Harcamaların Gelir Kaynaklarına Göre Analizi .......... 90
4.2. Harcama Türlerine Göre Analizi ............................... 93
4.3. Sağlık Harcamalarının Trend (Eğilim) Analizi ........... 96
III.BÖLÜM: HASTANELERDE KAYNAK KULLANIMI VE ETKİLİLİK ANALİZİ .. 100
A. GENEL DURUM ........................................................................................ 109
B. TÜRKİYE İÇİN HASTANE MALİYET VE ETKILIK ANALİZİ ..................... 111
1. Mali Kaynakların Kullanımı ............................................. 113
2. Fiziki Altyapının Kullanımı ............................................... 117
3. İnsangücü Kaynaklarının Kullanımı .................................. 119
4. Gelirlerin Giderleri Karşılama Oranı ................................ 122
5. Etkililik Ölçütlerinin Uluslararası
Değerlerlerle Karşılaştırılması ......................................... 122
6. Etkililik Analiziyle İlgili Değerlendirme .............................. 123
IV.BÖLÜM: HASTANE MALİYET FONKSİYONU .............................................. 125
A. KURAMSAL AÇIKLAMA .......................................................................... 126

http://ekutup.dpt.gov.tr/saglik/yildiris/hizmet.pdf
Yıldırım Sağlık Hizmetlerinde Harcama ve Maliyet Analizi
B. HASTANE MALİYET FONKSİYONUNUN YAPISI ............................. 130
1. Hastane Maliyetine Etki Eden Faktörler ...................... 130
1.1. Kapasite ve Kapasite Kullanımı ......................... 130
1.2. Hasta Sevk Zincirinde Yeralınan Kademe .......... 131
1.3. Hizmet Sunulan Nüfusun Büyüklüğü ve
Epidemiyolojik Yapısı ....................................... 131
1.4. Hastanedeki Klinikler ve Yatakların
Kliniklere Göre Dağılımı ................................... 132
2. Hastane Maliyet Eğrisinin Şekli ................................. 132
C. TÜRKİYE İÇİN HASTANE MALİYET FONKSİYONU TAHMİNİ ....... 135
1. Değişkenlerin Tanımlanması ..................................... 135
2. Yapılmış Maliyet Fonksiyonu Tahmini
Çalışmaları Hakkında Bilgi ........................................ 138
3. Türkiye için Hastane Maliyet
Fonksiyonu Modeli .................................................... 144
3.1. Modelin İIkeleri ................................................ 144
3.2. Fonksiyonel İlişkinin Kurulması ......................... 145
3.3. Yatan Hasta Maliyeti (YHM) Modeli ................... 147
3.4. Hasta Günü Maliyeti (HGM) Modeli .................... 151
DEĞERLENDİRME VE SONUÇ ................................……………….. 156
ABSTRACT ................................................…………………………… 161
KAYNAKÇA ...............................................…………………………… 163
EKLER ..................................................…….………………………… 170

http://ekutup.dpt.gov.tr/saglik/yildiris/hizmet.pdf
Yıldırım Sağlık Hizmetlerinde Harcama ve Maliyet Analizi
TABLO LİSTESİ
Sayfa NO
TABLO: 1- Bazı Sağlık Göstergeleri ………………………..................... 23
TABLO: 2- Sağlık Hizmeti Veren Kurumların Sayısı .…………………... 25
TABLO: 3- Hasta Yataklarının Kuruluşlara Göre Sayısal Dağılımı ...… 26
TABLO: 3- Hasta Yataklarının Kuruluşlara Göre Oransal Dağılımı ....... 26
TABLO: 5- Sağlık Personelinin Kuruluşlara Göre Dağılımı .…………… 33
TABLO: 6- Sağlık Harcamalarının Kompozisyonu ...........……………… 48
TABLO: 7- Konsolide Bütçe ve Sağlık Bakanlığı Bütçesi Başlangıç
Ödenekleri ile GSMH (1930-92) ......…………………………. 58
TABLO: 8- Ekonomik Ayrıma Göre Sağlık Bakanlığı Bütçe Başlangıç
Ödenekleri (193O-91) ...............……………………………… 59
TABLO: 9- Konsolide Bütçe ve Sağlık Bakanlığı Bülçesi İle GSMH
(1980-92) .............……………………………………………… 60
TABLO: 10-Sağlık Bakanlığı Genel Bütçe Harcamalarının Ekonomik ve
Fonksiyonel Ayrımı (1990-91) …………………....……….. 61
TABLO: 11-Sağlık Bakanlığı Genel Bütçe Harcamalarının Ekonomik
Bazda Oransal Dağılımı (1990-91) ....……………………….. 61
TABLO: 12-Sağlık Bakanlığı Genel Bütçe Harcamalarının Fonksiyonel
Bazda Oransal Dağılımı ....………………………………….... 61
TABLO: 13- Üniversite Arş.Uyg.Hastaneleri Harcamaları ……………... 66i
TABLO: 14- Üniv. Arş. Uyg. Hast. Katma ve D.Serm. Harcm ……....... 67
TASLO: 15- MSB ve Diğ. Kamu Kuruluşları Sağlık Harcamaları …….. 69
TABLO: 16- Kamu Çalışanları Sağlık Harcamaları ...........…………….. 72
TABLO: 17- SSK Sağlık Harcamaları……………………........................ 75
TABLO: 18- Bağ-Kur Sağlık Harcamaları ………………….................... 77
TABLO: 19- TC.Emekli Sandığı Sağlık Harcamaları …………….......... 79
TABLO: 20- Yabancılar, Azınlıklar, Dernekler ve Vakıflar İle Özel
Hastaneler Sağlık Harcamaları ……………………............... 81
TABLO: 21- Özel Sağlık Tüketim Harcamaları…………………................ 87
TABLO: 22- Özel Sağlık Tüketim Harcamalarının Harcama Gruplarına
Göre Dağılımı……………………………................................ 88
TABLO: 23- Sağlık Tüketim Harcamalarının Kullanılabilir Aylık Gelir
Gruplarına Göre Dağılımı ………………………………......... 89
TABIO: 24- Toplam Sağlık Harcamalarının Kurumlar İtibariyle Dağılımı
(Cari Fiyatlarla) ........……………………....................……….. 102
TABLO: 25- Toplam Sağlık Harcamalarının Kurumlar İtibariyle Dağılımı
(Sabit Fiyatlarla) .......…………………………..................….. 101
TABLO: 26- Toplam Sağlık Harcamalarının Kurumlar İtibariyle Oransal
Dağılımı ..................………………………..................……… 104
TABLO: 27- Toplam Kamu Sağlık Harcamalarının Kurumlar İtibariyle
Dağılımı ..........................……………………………………… 105
TABLO: 28- Toplam Kamu Sağlık Harcamalarının Kurumlar İtibariyle
Oransal Dağılımı ……………..................……………………. 106
TABLO: 29- Toplam Sağlık Harcamalarının Harcama Kalemlerine
Dağılım .........................………………………………………. 107
TABLO: 30- Toplam Sağlık Harcamalarının Harcama Kalemlerine
Oransal Dağılımı ................…………………………………... 107
http://ekutup.dpt.gov.tr/saglik/yildiris/hizmet.pdf
Yıldırım Sağlık Hizmetlerinde Harcama ve Maliyet Analizi
TABLO: 31- Toplam Sağlık Harcamalarının Kamu-Özel Oransal
Dağılımı ..........................………………………………………... 107
TABLO: 32- Hastane Maliyet Ölçütleri ....................……………………….. 114
TABLO: 33- Hastanelerde Harcama ve Maliyetler ……………….............. 116
TABLO: 34- Yatak Kullanım Etkililikler i...............………………………….. 117
TABLO: 35- İnsangücü Etkililik Göstergeler .............…………………….... 119
TABLO: 36- Hastanelerde İnsangücü ve Faaliyet Göstergeleri ................ 120

EK TABLO LİSTESİ

EK TABLO: 1- Üniversiteler Araş.ve Uyg. Hastanelerinin Harcamalarının
Ekonomik Bazda Dağılımı.
EK TABLO: 2- Üniversiteler Arş.ve Uygl. Hastanelerinin Harcamalarının
Fonksiyonel Bazda Dağılımı
EK TABLO: 3- Üniversiteler Arş.ve Uyg. Hastanelerinin Harcamalarının
Üniversitelere Dağılımı
EK TABLO: 4- Üniversiteler Arş. ve Uyg. Hastanelerinin Yatırım HarcamaIarı
EK TABLO: 5- SSK, Bağ-Kur, T.C. Emeli Sandığı ve Kamu Çalışanları ile
Bağımlı Sayıları
EK TABLO: 6- SSK, Bağ-Kur, T.C. Emekli Sandığı ve Kamu Çalışanları
Sağlık Harcamaları
EK TABLO: 7- SSK, Bağ-Kur, T.C. Emekli Sandığı ve Kamu Çalışanları
Kişi Başına Sağlık Harcamaları
EK TABLO: 8- SSK, Bağ-Kur, T.C. Emekli Sandığı ve Kamu Çalış. Kişi
Başına Sağ , Harcama. (Sabit Fiyatlarla.)
EK TABLO: 9- Hanehalkı Tahmini Kullanılabilir Yıllık Gelir, Tüketim, Tasarruf
ve Ortalama Diğerlerinin Dağılımı
EK TABLO: 10- Yıllık Tüketim Harcamalarının Oransal Dağılımı
EK TABLO: 11- Sağlık Yatırım Harcamaları
EK TABLO: 12- Saglık Yatırım Harcamalarının Oransal Dağılımı
EK TABLO: 13- İlaç Harcamaları
EK TABLO: 14- Uluslararası Sağlık İstatistikleri
EK TABLO: 15- Bazı Ülkelerde Sağlık İnsangücü Göstergeleri
EK TABLO: 16- Bazı Ülkelerde Sağlık Harcamaları
EK TABLO: 17- Dünyada Sağlık Harcamaları
EK TABLO: 18- Beşeri Kalkınma Düzeyi ve Sağlık Harcamaları
EK TABLO: 19- GSMH Deflatörü ve ABD Doları Kurları
EK TABLO: 20- Örnek Hastaneler Listesi (Devlet Hastaneleri)
EK TABLO: 21- Örnek Hastaneler Listesi (Üniv. Hastaneleri)
EK TABLO: 22- Örnek Hastaneler Listesi (SSK Hastaneleri)

http://ekutup.dpt.gov.tr/saglik/yildiris/hizmet.pdf
Yıldırım Sağlık Hizmetlerinde Harcama ve Maliyet Analizi

GİRİŞ

Kamu ekonomisi açısından, İkinci Dünya Savaşı sonrasının en
önemli özelliği, kamu kesiminin piyasa payının artarak
gelişmesidir. 1960'lı ve 1970'li yıllarda, kamu kesimi özellikle
sosyal sektörlerde kayda değer bir rol üslenmiştir.

Ancak 1970'li yılların sonunda ve 1980'li yıllarda, dünya
ekonomisindeki durgunluk, ülkelerin içinde bulundukları yavaş
büyüme süreci ve kamu harcamalarının bütçe üzerindeki olumsuz
etkisi gibi sebeplerden dolayı kamu harcamalarında kısıntıya
gidilmesi ve kamunun ekonomik ve sosyal sektörlerde bir çok alanı
özel sektörün faaliyetlerine terk etmesi gündeme gelmiştir.

Ekonomik kalkınmayla birlikte yükselen refah düzeyine paralel
olarak toplumların sağlık hizmeti üretim ve tüketimi için yapmakta
oldukları harcamalar da artmaktadır. Bir taraftan daha iyi beslenme
şartlarına kavuşulurken, çocuk ölüm oranları azalırken, insanların
hayatta kalma süreleri uzatılırken, çalışma şartları
iyileştirilirken, diğer taraftan daha sağlıklı, daha uzun, daha
anlamlı bir hayat için daha fazla kaynak ayırılmaya devam
edilmektedir.

1991 yılı itibariyle, bütün dünyada yaratılan hasılanın
ortalama olarak yüzde 8'i sağlık için harcanmaktadır. Ancak ülke
gruplarına göre sağlık harcamaları farklılık göstermekte olup,
nüfusun yüzde 15’inin yaşadığı gelişmiş ülkeler toplam sağlık
harcamalarının yüzde 87'sini gerçekleştirirken, nüfusun yüzde
85'inin yaşadığı diğer ülkeler sadece yüzde 13'ünü
1 http://ekutup.dpt.gov.tr/saglik/yildiris/hizmet.pdf