saffârî devleti (861-1003)

101 Pages·2017·1.7 MB·Turkish

I

T.C
TRAKYA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TARİH ANABİLİM DALI
YÜKSEK LİSANS TEZİ

SAFFÂRÎ DEVLETİ (861-1003)

MESUT TUNÇ
1138205119

TEZ DANIŞMANI
Prof. Dr. ÖMER SONER HUNKAN

EDİRNE 2017

I

Tezin Adı: SAFFÂRÎ DEVLETİ (861-1003)
Hazırlayan: Mesut TUNÇ
ÖZET
861 yılında Yakub b. el-Leys tarafından Sistan bölgesinde kurulan Fars kökenli
Saffârî Devleti, ilk iki hükümdarları Yakub b. el-Leys ve Amr b. el-Leys’in
çabalarıyla Sistan, Horasan ve Mâverâünnehr bölgelerinin en önemli devletlerinden
biri haline geldi. Yakub b. el-Leys’in Abbâsî Hilâfeti ile savaşması, Amr b. el-
Leys’in ise Sâmânîler ile yaptığı savaş devletin zayıflamasına ve hâkimiyetlerinin
Sistan bölgesi ile sınırlı kalmasına sebep oldu. Amr b. el-Leys döneminden sonra
başa geçen idarecilerin aynı niteliklere sahip olmaması devletin git gide
zayıflamasına yol açtı. 913 yılından sonra on yıllık bir süreçte Sistan’da hâkimiyet
sekteye uğrasa da daha sonra tekrar bölgeyi ele geçirmeyi başardılar. Neticede 1003
yılına kadar ancak Sistan bölgesinde hâkim durumda olan Saffârîlere, Gazneli Sultan
Mahmud tarafından son verilerek bölgede Türklerin hâkimiyeti başladı.
Anahtar Kelimeler: Saffârî, Sistan, Abbâsî Halifeliği, Sâmânîler, Gazneliler.
II
Name of Thesis: SAFFÂRÎD STATE (861-1003)
Prepared by: Mesut TUNÇ
ABSTRACT
In 861 the Saffarid State of Persian origin fonded in the Sistan region by Yakub b.
el-Leys, the first two rulers Yakub b. el-Leys and Amr b. el-Leys efforts have
became one of the most important states of Sistan, Khorasan and Transoxiana
regions. Yakub b. el-Leys in battle with Abbasih Caliphate, Amr b. el-Leys battle
with the Samanians late two the weakening of the state and its dominance with the
Sistan region. After Amr b. el-Leys area, not having the same qualities as the heads
of the past administrations led the state to go weaker. After 913, in the course of a
decade, they menaged to gain control over Sistan, after 10 years. As a result,
Saffarids, which was dominant in the Sistan region until the year 1003, was
terminated by Soltan Mahmud of Ghazni and began to dominate the Turks in the
region.
Keywords: Saffarids, Sistan, Abbasid Caliphate, Samanians, Mahmud of Ghazni.
III

ÖNSÖZ
861-1003 yılları arası Sistan ve Horasan bölgelerinde hâkim olan Saffârî Devleti,
gerek Abbâsîler, Sâmânîler ve Gazneliler Devleti ile ilişkileri ve gerekse kendine has
devlet teşkilatlanmaları bakımından önemlidir. Bu devletlerden Sâmânîleri
dolayısıyla da daha sonra İslâm’a giren Türk devletlerini etkilemiş olmaları yönüyle
Türk ve İslâm tarihi açısından üzerinde durulması gereken bir devlettir. Ayrıca Türk
b. el-Abbas, Sebük Eri ve Galip gibi önemli Türk komutanlar ile ilişkileri açısından
da araştırılması gereken bir devlettir.
Bu tez, Saffârîlerin kuruluşundan başlayarak tarih sahnesindeki serüvenlerini
tamamladıkları döneme kadarki olayları araştıran siyasi bir tarih çalışmasıdır. Bu
yapılırken devrin çağdaşı ve sonrasında yazılan kaynak eserleri incelendi ve bunlar
günümüz araştırma eserleri ile desteklendi.
Tezin konu seçiminden çalışmanın şekillendirilmesi ve son halini almasına kadar
yardım ve desteğini esirgemeyen Sayın Prof. Dr. Ömer Soner HUNKAN hocama
teşekkürlerimi bir borç bilirim. Ayrıca bilhassa Farsça kaynakların tercümesinde
yardımcı olan değerli arkadaşım Araş. Gör. Ercan GÖRDEGİR’e ve her türlü
kaynağa ulaşmamda kolaylık sağlayan Trakya Üniversitesi Merkez Kütüphanesi,
TTK Kütüphanesi, Ankara Üniversitesi D.T.C.F. Kütüphanesi ve İSAM çalışanlarına
ve burada ismini zikredemediğim bütün arkadaşlarıma ve aileme sonsuz teşekkürler.
IV

İÇİNDEKİLER
ÖZET ......................................................................................................... I
ABSTRACT ............................................................................................ II
ÖNSÖZ ...................................................................................................III
İÇİNDEKİLER ..................................................................................... IV
KISALTMALAR................................................................................ VIII
GİRİŞ........................................................................................................ 1
A. KAYNAKLAR ....................................................................................................... 1
B. SAFFÂRÎLERDEN ÖNCE BÖLGEDE SİYASİ DURUM ............................... 4
1. İlk İslâm Fetihlerinden Abbâsîler Dönemine Kadar ..................................... 4
2. Abbâsîler Dönemi .............................................................................................. 6
a. Tahiroğulları ................................................................................................. 7
b. Hâricîler ........................................................................................................ 8
c. Ayyârlar ........................................................................................................ 9

I. BÖLÜM
SAFFÂRÎ DEVLETİNİN KURULUŞU

1. Saffâri Hanedanı ............................................................................................. 11
2. Saffârîlerin İlk Faaliyetleri ve Devletin Kuruluşu ....................................... 12
V

3. Kâbil Seferi. ..................................................................................................... 14
4. Hâricîler ile Mücadele..................................................................................... 15
5. Salih b. Hacer İsyanı ....................................................................................... 16
6. Herat ve Buşenc’in Zabtı ................................................................................ 17
7. Şehirdeki Sosyal Düzenlemeler ...................................................................... 18

II. BÖLÜM
GELİŞME

A. YAKUB B. EL-LEYS DÖNEMİ (247-265 / 861-879)
1. Kirman’ın Zabtı .............................................................................................. 20
2. Birinci Fars Seferi ........................................................................................... 22
3. Yakub’un Firuz ile Mücadelesi ...................................................................... 24
4. İkinci Fars Seferi ............................................................................................. 25
5. Belh ve Herat Seferi ........................................................................................ 26
6. Nişabur’un Zabtı ............................................................................................. 28
7. Hasan b. Zeyd ile Mücadele ........................................................................... 30
8. Abbâsî Halifesi ile İlişkiler ............................................................................. 32
9. Üçüncü Fars Seferi .......................................................................................... 33
10. Yakub’un Halife ile savaşı ve Ölümü .......................................................... 35
11. Yakub’un Şahsiyeti ....................................................................................... 39
VI

B. AMR B. LEYS DÖNEMİ (265-287 / 879-902)
1. Amr b. Leys Dönemi ilk Faaliyetler .............................................................. 40
2. Ahmed b. Abdullah Hucustâni İsyanı ........................................................... 42
3. Fars Seferi ........................................................................................................ 43
4. Hucistâni’nin Ölümü ve Rafi b. Herseme ..................................................... 44
5. Halife ile İlişkiler ............................................................................................. 46
6. Amr’ın Rafi b. Herseme ile Mücadelesi ........................................................ 50
7. Mâverâünnnehr için Hâkimiyet Mücadelesi ................................................ 51
8. Amr’ın Tutsaklığı ve Ölümü .......................................................................... 56

III. BÖLÜM
ÇÖKÜŞ DÖNEMİ

A. 902-914 (287-300) YILLARI ARASI DÖNEM
1. Tahir b. Muhammed Dönemi (287-296 / 900-908). ..................................... 59
2. Leys b. Ali Dönemi (296-298 / 908-910) ......................................................... 61
3. Muhammed b. Ali Dönemi (298-298 / 910-911) ............................................ 63
4. Amr b. Yakub Dönemi (299-300 / 912-913) .................................................. 65
B. 923-1003 (311-393) YILLARI ARASI DÖNEM
1. Ebu Cafer Ahmed Dönemi (311-352 / 923-963) ............................................ 66
VII

2. Ebu Ahmed Halef Dönemi (352-393 / 963-1003) .......................................... 68
3. Gazneliler ile İlişkiler ve Devletin Sonu ........................................................ 71
SONUÇ ................................................................................................... 75
KAYNAKÇA ......................................................................................... 76
EKLER ................................................................................................... 88