S. Gregorii Magni Registrum epistularum

519 Pages·93.538 MB·Latin

by  , Dag Ludvig Norberg, Pope Gregory I, Gregory the Great, Gregorius Magnus

CORPVS CHRISTIANORVM
Series Latina
CXL
Google Original from
Digitized by UNIVERSITYO F MINNESOTA
CORPVS CHRISTIANORVM .
.
Series Latina "
CXL
S. GREGORII MAGNI
OPERA
REGISTRVM EPISTVLARVM
LIBRI I-VII
TVRNHOLTI
TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII
MCMLXXXII
Google Original from
Digitized by UNIVERSITYO F MINNESOTA
S. GREGORII MAGNI
REGISTRVM EPISTVLARVM
LIBRI I-VII
EDIDIT
NORBERG
DAG
TVRNHOLTI
TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII
MCMLXXXII
Google Original from
Digitized by UNIVERSITYO F MINNESOTA
SVMPTI.BVS SVPPEDITANTE
SVPREMO BELGARVM MAGISTRATV
PVBLICAE INSTITVTIONI
ATQVE ÜPTIMIS ARTIBVS PRAEPOSITO
EDITVM
© Brepols 1982
No part of this work may be reproduced in any form,
by print, photoprint, microfilm or any other means
without writtcn permission from thc publisher.
Google Original from
Digitized by UNIVERSITYO F MINNESOTA
e};;-¡,/
e
'i' 11
'+-0
V', /
PRAEFATIO
Epistulae S. Gregorii Magni ita composicae esse uidenrur, uc
quidam qui in scrinio ecdesiae Romanae hoc munere fungererur,
uel si causa maioris momenti esset, Gregorius ipse episrulam
notario diaaret, qui ex his noris authenticam conficeret. Auchenti
cae perlectae Gregorius subscriptionem addidit, quibusdam
formulis usus, uelut ad episcopos plerumque De,u te inco/umem
custodiat, reuerentissimfer ater, ad subdiaconos Bene ua/e scripsit
(uide tabulam Stud. II 44). Cum administratio ecdesiae Romanae
exigeret, ut exemplaria epistularum in scrinio ita conseruarenrur,
ut facile reperiri possent, notarii episrulas in registro quod uocarur
transscribebant, nonnumquam notis, nonnumquam auchenticis uc
=
uidetur usi. Hoc registrum epistularum ( L) in scrinio Lacera
nensi adhuc saeculo IX seruatum est, cum Iohannes diaconus
Vitam S. Gregoriic onscriberet. Qui lectorem non contenrum quac
ruordecim libros papyraceos inspicere iubet, quibus episrulae quac
ruordecim annorum, quibus Gregorius regnauit (a. 59 o-604),
continebantur : epistulae uniuscuiusque indicrionis (Sept., 1-
Aug., 31) in uno libro ita collectae erant, ut e. gr. liber I epistulas
indicrionis IX (Sept., 59 0-Aug., 59 I) complectererur. Poscea hoc
registrum Lateranense quo casu nescimus periit. Quaedam tamen
excerptiones antea faaae sunt.
Ac primum quidem Beda aliquot episrulas Gregorianas in
Historia ecc/esia.rticag enti.r Ang/orum affert, quas Nothelmus
presbyter ecdesiae Londoniensis ante a. 715 excerpsit (VI, S2 , S3 ,
XI,36, 37, 39, 45, 56). Non multo post eae collectiones quas P
et C appellare placuit ex L excerptae sunt. Collectio P, qua 54
episculae conrinentur, re uera e duabus diuersis parribus cum
parua appendice constat : prior pars epistulas P 1-3 7 complecti
rur, quae ordine chronologico ex indicrionibus XIII et IV petitae
sunt, posterior pars epistulas P 3 8-5 1 sine ordine chronologico ex
indictione X peritas. His parribus coniunctis tres episrulae
P 52 -5 4 iam saeculo VIII additae sunt : forma interpolara
epistulae IX, 148, epistulae XI, 10 et XI, 1. Collectio C 200
epistulas continet, quas omnes excerptor ordine chronologico ex
indictione 11 (598, Sept.-599, Aug.) surnpsit.
Maxima autem collectio est R, quae teste Iohanne diacono
temporibus papae Hadriani I (a. 77 2-79 s) excerpta est. Si
numerum codicum sequaris, haec collectio 684 epistulas com
plectitur, quae ex omnibus 14 indictionibus quibus Gregorius
papa fuit sumptae sunt et dispositionem archetypi secundum
menses fideliter seruat.
Addendum est quasdam epistulas Gregorianas etiam ex
Google Original from
Digitized by UNIVERSITYO F MINNESOTA
VI PRAEFATIO
authenticis ad nos traditas esse. Nam epistula XIV, 14 etiam in
insaiptione adhuc seruata et signis authenticae instruaa legi potest,
epistulae I,41, V, S3 , IX,228, 229, 230, Append. I in Hispaniam
~ae ibi in collecrionem canonum Hispanam (H) receptae sunt,
epistulae IX, 2 14 et 2 19, in quibus Gregorius Brunihildam
reginam et Aetherium Lugdunensem de synodo congreganda
monee a quodam Gallo transsaiptae in codice Carnotensi 41 (3),
illa etiam in Bemensi 61 1 saeculi VIII tradunrur. Denique Grego
rius IX priuilegium in papyro consaiptum, infra Append. 11, ne
prae nimia uetustate deperiret, exsaibi iussit.
Quae omnia oculis subicere uolumus hoc stemma delineantes :
notae saibarum
epistulae auchenticae
XIV, 14 in inscriptione
l,41, V, 5 3, IX,228-2 30,
Append. I in H
IX,214 et 219 in codd.
Bem. et Carnot.
Append. 11 apud Greg. IX
e R
Hac nobis editione proposicum est registrum Lateranense, quod
Gregorio ipso iubente conditum est, quantum fieri potest
restituere. Ad quam rem apparet non nisi excerptiones e registro
Lateranensi faaas adhibendas ~- Ita.que omnes epistulas omisi,
guas editores nouissimi ex a1iisf ontibus sumpserunt, e.gr. praefa
tiones Gregorii ad Reg11/ampa stora/em,a d Homiliasi n euangelia,
in librum Job,i n Ezechielemc ompositas, qua.e epistularum quidem
speciem prae se ferunt sed numquam in registrum relatae erant,
itemque Decretum ad clerum (apud Maurinos Appendix V, in
editione Mon. Germ.V ,57a) et Libellum responsionum(M XI,64,
s
MG XI, 6a). Sed dubia quaedam in appendice edidi. Ac primum
quidem duas epistulas qua.e ex authenticis ttaditae in H et apud
Gregorium IX seruantur (Append. I et 11), de quibus dici non
Google Original from
Digitized by UNIVERSITYO F MINNESOTA
-
PRAEFATIO VII
potest uaum eriam in L fuerint neme. Deinde aliquot capica ad
appendices relegi quae in codicibus R in inicio et in fine
indicrionum scripta sunt, ubi facile foliis uacuis inserí potuerunt,
neque ad registtum Gregorii ipsius pertinere uidentur, scilicet
narrationem de depositione Laurentii archidiaconi et chartulam de
!irania maiore, quae ante primam epistulam indiaionis X inue
niuncur (Append. 111e t IV), narrationem de paenitentia Maximi
Salonitani post ultimam epistulam indictionis I (Append. V),
epistulas Iohannis Rauennatis et Iohannis 111p apae de priuilegiis
ecclesiae Rauennatis post ultimam epistulam indictionis V (Ap
pend. VI et VII), narrationem de caede Mauricii imperacoris et
denuntiationem septiformis litaniae ante primam epistulam indic
rionis VI (Append. VIII et IX). Postremo formam incerpolacam
episrulae IX,148 addidi, quae in codicibus collectionis P cradirur
ec iam saeculo VIII confiaa est (Append. X). Tradirur enim in
codicibus huius saeculi et memoratur ab Hadriano I papa in
epistula c. a. 791 ad Carolwn Magnum scripta (uide MG, Epilt.,
V, p. 20, S s.).
Haec omnia fusius exposuimus in commentarionibus, quae sub
siglis Stud. l-11 afferuncur (uide Conspeaum siglorum). Vbi etiam
ordinem in quem epistulae registri Lateranensis dispositae erant ·
craaauimus, qui fere ab editoribus nouissimis, excepris quibus
dam minutiis, feliciter restitutus ese, nisi quod epistulas libri 11
cota uia confuderunt.
1am saeculo octauo librarii et uiri docti qui litteris Gregorii se
dederunt collectiones epistularum ex L excerptas ita componere
conati sunt, ut copiam quam plenissimam obtinerent. Velut supra
8-s
monuimus collectiones P 1- 3 7 et P 3 1, quae in codicibus
numquam separatae sunt, iam pridem in unam coaluisse. Similiter
colleaio P iam saeculo VIII aun C coniuncta est. Atque haec
coniunctio perfacilis erat, quoniam nullae fe re epistulae collec
tionibus P et C communes sunt. Multo difficilius fuit epistulas ex
Beda uel ex R sumptas cum C + P componere. Multas enim
epistulasB eda, R, C, P communes habent, quae in una alteraue
collectione praetermittendae erant. Procedenribus saeculis magna
confusioo rca ese, cum uarii uiri docti uariis modis epistulas diuer
sarum collectionum in unum corpus cogere conarentur, ordine
archecypin on intellecto. Plerumque uel ex dispositione epistula
rum concludere possumus codices non solum ordinem epistula
rum sed etiam texcum interpolatum habere et ad archetypum
restituendumn ullius fere prerii esse. In studiis supra laudatis
conatis umus, uesrigia nouissimorum editorum sequentes, codices
~ariarum colleaionum digerere ac disponere. Omissis codicibus
mterpolatisi n quibus uetus ordo registri Lateranensis omnino
Google Original from
Digitized by UNIVERSITYO F MINNESOTA
.......
VIII PRAEFATIO
confusus est, de cognatione ac deinde de fide ceterorum librorum
manu scriptorum pro uirili parte quaesiuimus, ut cemun funda
mentum nouae editionis poneremus. Quae omnia hic repecere
supersedemus. Ea tantummodo quae ad usum huius ~ditionis
necessaria sunt quam breuissime tractabimus.
Episrulas quas Beda ttadidit secundum editionem quam
B. Colgrave et R.A.B. Mynors confecerunt (Oxford 1969) attuli
mus.
Collectio P has 54 episrulas continet: V,6, 8, 2.4, 2.9, 30, 31,
32., 38, 39, 4o, 41, 42., 43, 44, 49, 50, 58, 59, 60, 62., 63;
XI,36, 37, 38, 39,40, 1,2.,9,43,46,47,48,49, 52., 53, 2.7;
Il,45, 6, 46, 30, 2.9, 4, 2.7, 2.6, 2.8, 47, 48, 49, 31, 50; IX,148,
XI,10, XI,1. Ad texrum cognoscendum hi codices denuo collati
sunt:
Pa, Leningradensis F.v.l.7, saec. VIII (olim Corbeiensis, deinde
S. Germani de Praris). Cf. Lowe, Cod. Lat. Ant., XI, 1966,
n. 160 3 .lncipit fol. 1 ab episrula cuiusdam Pauli, quem celebrem
illum Langobardorum hiscoriographum fuisse uiri docti censuer
unt (cf. K. Neff, Die Gedichte des Pau/us Diaconus, 1908,
p. 12.6 s.). Vbi auctor ad Adalardum Corbeiensem scribit se col
lectionem episrularum Gregorianarum, quarum tamen quaedam
correctione egeant, mittere. Sequirur fol. 1u-2.r index episrularum
P et fol. zr-4or epistulae P. Index 5 5 episrulas enumerat. Nam
inter epistulas II,46 et 30 hanc posuit : Suagrio Etherio Virgi/io
et Desiderioe piscopisa partihus Ga//iarum, i.e. episrulam IX,2.1 9,
quae tamen in textu desiderarur.
In codice Par (et in eius apographis Bambergensi 601 cuius
lecciones in MG inutiliter notantur et Parisiensi 66 3 8) data quae
in P interdum inueniuntur recte in fine episrularum adduntur. Sed
in codicibus Ph post numerum uel tirulum epistularum sequen
tium falso inseruncur, quod sufficiat hic notasse (in appararu haec
commemorare omisi). Codices Ph etiam multa alia menda
communia habent, sed quomodo inter se cohaereant, diiudicare
non aus1m.
Pbr Coloniensis 92 ( = Cr), de quo cf. Jaffé et Wattenbach,
Ecc/esiae metropolitanae Coloniensisc odices manuscripti, 1874,
p. 3 5, et MG p. XIV. Fol. I scribitur : CodexJ ancti Petri su/;p io
patre Hi/dihaldo scriptus, qui fuit episcopus Coloniensis
e.a. 794-818. Collectio P post Csequirur fol. 105u-169. Vltima
epistula XI, 1 et in indice et in textu deest. Collecrioni C
praeponitur index 2.5 3 epistularum C + P. Post collectionem P
ponirur fol. 169-180 secundus index 22.1 episrularum C cum
Google Original from
Digitized by UNIVERSITYO F MINNESOTA
PRAEFATIO IX
primis 2 1 epistulis P ( = epistulis P ex libro V, i.e. ex indictione
XIII excerpris).
Pb2 Vindobonensis 9 34, saec. IX (olim Salisburgensis). Describirur
MG p. XVIII. In Pb2 quae fol. 76-80 inueniunrur post fol. 87
inserenda sunt. Finis epistulae XI,2, epistulae XI,9, 43, initium
episrulae XI,46 propter lacunam archetypi desune. Tres illae
epistulae quae in ceteris codicibus P ut appendix addunrur, in Pb2
hoc ordine praeponuntur: XI,10, XI,1, IX,148. Collectio C
desiderarur.
Pb3 Dusseldorpiensis B, 79 (=C3), saec.IX, de quo cf. MG
p. XV. Collectio P post C sequitur, omnes 54 epistulas supra
enumeraras continens.
Tres codices collectionis C collati sunt :
e, Coloniensis 92 ( = Pbr). Vide supra.
C2 Vaticanus Palarinus 266, saec. ·IX, de quo cf. MG p. XV.
e
Episrulae saiptae sunt fol. 16u-I 26. Collectio p desideratur sed
in archecypo fuit, quod ex eo concludere potes, quod index
epistularum C rum primis 21 epistulis P praecedit (idem index
post collectiones e + p in C1-Pb1 fol. I 69-180 inuenirur).
CJ Dusseldorpiensis B, 79 (= Pb3). Vide supra.
Codices C1 et 2 aliquot menda communia habent, ubi CJ
texrurn primigenium conseruat, quod alío loco mihi demonscran
dum ese. Hoc itaque stemma delineare possis :
e
lohannes diaconus dicit episrulas collectionis R in duobus
uoluminibus compositas esse, quod etiam codices ipsi huius
collectionis confirmant. Nam aut totam collectionem habent
( =
R), aut priorem tantummodo uel posteriorem partem, quos
codices r et e appellamus. Qui tempore Hadriani papae hanc
collectionem ex L excerpsit, ante libros I, IV, V, VI, VII, VIII,
XIII., XIV Epistulae ex registrob eati Gregoriip apae uel similia
uerb=t addidit. Epistulas sic numerauit: india. IX = 1-82,
indic-t. X-XI = 1-104, india. XII-XV = 1-205, india.
1-Vll = 1-193.
Google Original from
Digitized by UNIVERSITYO F MINNESOTA
X PRAEFATIO
Hi codices R et r digni quos conferamus sunt :
R1 Casinensis 71, saec. XI, de quo cf. Codicum Ca.rinensium
manuscriptorumC ata/ogus, I, 191 5, p. 81 s. Hic codex et nobis
et editoribus nouissimis quasi fundamentwn edirionis dedit.
R2 Treuirensis 171, saec. X. Vide M. Keuffer, Beschreibendes
Verzeichnissd er Handschriften der Stadtbib/iothek zu Trier, 11,
1891, p. 89 s. Dolemus hunc codicem hodie ualde mutilatwn
esse. Primum folium nostris temporibus adiecnun est, margines
saepe mutilaros corrector supplere conatus est uerbis, quae digna
non sunt quae afferantur. Obserues igitur, quaeso, apparatum
criticum, qui in hac editione solito modo negariuus qui uocatur
est, in codice R2. iudicando non eodem modo usicandum esse : e
silencio nihil de eius lectionibus uel correcrionibus condudere
possis. Accedit quod plwima folia desune et cetera inter se
commutata sunt, ut ita ordinari debeant: fol. 1, 2., 3, 4 (ex
india. IX) ; 7-<), 10, 2.6-2.9, 36, 30 (ex india. IV) ; 31-3 5, 5,
6 (ex india. V) ; 2.5 , I 1-14, I 5-2.1 (ex india. VI) ; 2.1 -2.4, 37,
38 (ex indict. VII).
RJ Sangallensis 670, saec. X. Cf. G. Scherrer, Verzeichnis der
Handschriftend er Stiftsbib/iothek 110n St. Gallen, I 87 5, p. 2.I 6.
Conrinet has 36 epistulas: 1,8, I 5, 19, 2.3, 2.4, 33, 34, 40, 51,
6 6, 7 6, 7 9, 8 2. ; 11,1 3, 19, 37 , 3 8, 39 , 4 2., 44 ; 1113, 8, 4 7, 54 ,
61; IV,11, 2.4, 30; V,36, 44, 45; VII,5, 7, 31; VIIl,4;
IX, 148, 2.19.
Parisiensis B.N. 2.2.79, saec. X, olim S. Martialis Lemouicensis
r1
118. Cf. Bib/iothequeN ationa/e, Catalogueg énéra/e, 11, p. 383.
Parisiensis B.N. 11674, saec. IX, olim Floriacensis. Cf. MG
r2
p. XII.
Quomodo hi codices qui priorem partem collecrionis R
conrinent (i.e. codices R et r) inter se cohaereant, hoc modo oculis
subicere uelim :
,.
r2
RJ
Restat ut de parte posteriore collectionis R ( = e) pauca
dicamus. Codices R iam traaauimus, codices e hi sunt :
e,
=
Ambrosianus C 2.38 inf. (in MG pi), saec. X, olim Bobien-
sis, de quo cf. Stud. 11 6 2. s.
Google Original from
Digitized by UNIVERSITYO F MINNESOTA