Roman Sanatı

224 Pages·1985·4.868 MB·Turkish

by  E. M. Forster

E. M. FORSTER
roman sanatı
Çeviren : Ünal Aytür

E.M. Forster
Roman Sanatı
“The aspects of novel”
ADAM YAYINLARI
©
Anadolu Yayıncılık A.Ş.
Birinci Basım: Haziran 1982
İkinci Basım: Aralık 1985
Kapak Düzeni: Sungu Çapan
282.07.001.200.65.2
YAZIŞMA ADRESİ: ADAM YAYINLARI, DÜYÜKDERE CADDESİ, ÜÇıDL MEVKİİ, NO: 57 MASLAK-İSTANDUL
TEL: [phone](8har) TELG: ADAMYAY TELEKS: 26534 rada ir
E.M.Forster
Roman Sanatı
İnceleme
İngilizce’den çeviren: Ünal Aytür

ÇEVİRENİN ÖNSÖZÜ
Edward Morgan Forster (1879-1970) yirminci yüz­
yıl İngiliz yazarlarının en önde gelenlerinden biridir.
Cambridge Üniversitesi’ni bitirdikten sonra genç yaş­
ta yazarlığa başlayan Forster'ln üç öykü kitabı ve al­
tı romanı vardır. Öykü kitaplarının adlan: The Ce­
lestial Omnibus (1911), The Eternal Moment (1928),
The Life to Come and Other Stories' dir (1972). Ro­
manian ise şunlardır: Meleklerin Uğramadığı Yer
(1905), The Longest Journey (1907), A Room With a
View (1908), Howards End (1910), Hindistan’da Bir
Geçit (1924), Maurice (1971).
Forster, romanlarında, yirminci yüzyıl başların­
daki İngiliz toplumunda orta sınıf insanlannın yaşa­
ma biçimini ve bunun dayandığı temel değerleri eleş­
tirir. Bu değerleri incelerken güttüğü yol, bunlarla
başka ülkelerin, başka toplum kesimlerinin yaşama
biçimleri arasında karşılaştırmalar yapmaktır. Ro­
manlarındaki en geniş kapsamlı karşılaştırma doğa
ile toplum yaşamı arasındadır. Forster’a göre insan
yaşamına yön vermesi gereken doğa; özgürlük, içten­
7
lik, sevgi ve doğruluk anlamına gelir. Alışılagelmiş
davranış kurallarının ve önyargıların kalıplaştırdığı
toplum yaşamı ise, kişiyi sınırlı bir çevrede tutsaklı­
ğa ve kısırlığa götüren bir güçtür. Forster insancıl
değerlere bağlı bir yazardır; doğanın özgürlüğünü, in­
san ruhunun özgürlüğüyle bir tutar. Düşünceye, kişi­
sel özgürlüğe sınır çekerek, insanın iç dünyasının
tüm olanaklarıyla gelişmesini engelleyebilecek her
türlü dar görüşe, biçimsellik ve bağnazlığa karşıdır.
Romanlarının başansı, toplumsal değerler ile kişisel
değerler arasındaki ilişkileri incelemekte gösterdiği
büyük ustalığa dayanır.
Uzun yazarlık yaşamı boyunca Forster, öykü ve
romanlarının yanı sıra gezi ve anı kitapları, eleştiri
yazılan ve denemeler de yayımlamıştır: Alexandria:
A History and a Guide, Pharos and Pharillon, Golds­
worthy Lowes Dickinson, Abinger Harvest, Two Cheers
for Democracy, The Hill of Devi, Marianne Thornton.
Roman Sanatı adıyla çevirisini sunduğumuz As­
pects of the Novel’in İngiltere ve Amerika’da bugü­
ne kadar roman üstüne yazılmış çağdaş eleştiri ki­
tapları arasında önemli bir yeri vardır. Yayımlandı­
ğından bu yana elli yılı aşkın bir süre geçtiği halde,
değerinden bir şey yitirmemiş, bölüm bölüm birçok
eleştiri antolojisinde de yer alarak, yirminci yüzyıl
roman eleştirisinin gelişmesine önemli katkılarda bu­
lunmuştur. Roman Sanatı, Forster’m 1927 yılında Cam­
bridge Üniversitesi öğrenci ve öğretim üyelerine yap­
tığı konuşmalardan oluşur. Bu konuşmaları hazırla­
dığı sırada Forster’ın yirmi yılı aşan bir romancılık
deneyimi; İngiliz, Fransız ve Rus romanları üstüne
genig bilgisi vardı. Ayrıca, çağdaş sanat ve yazın so­
runlarıyla yakından ilgilenen, bu sorunları tüm ay­
rıntılarıyla tartışan, içinde Virginia Woolf’un da yer
8
aldığı bir aydın ve sanatçı çevresiyle yakın ilişki için­
deydi. Bu nedenlerle, roman konusunu gereği gibi iş­
leyebilmesini sağlayacak bilgi donanımına sahip bu­
lunuyordu.
Forster’ın roman anlayışım İngiliz eleştiri gele­
neği içindeki yerine koyabilmek için, önce İngiltere’
de roman ve roman eleştirisinin geçirdiği başlıca aşa­
m alara kısaca bir göz atmak yararlı olacaktır. Ro­
man, şiir ve tiyatrodan çok daha sonra gelişmiş bir
yazı türüdür. Batıda şiirle tiyatro oyunları üstüne
Platon ile Aristoteles’ten bu yana yüzlerce yıllık bir
inceleme ve araştırma birikimi vardır; bunlara daya­
narak sağlam kuramlar, ayrıntılı görüşler ortaya ko­
nulmuştur. Bugün benimsediğimiz anlamda roman
ise, on sekizinci yüzyıl ortalarına doğru Danieî Defoe
ve özellikle Henry Fielding ile Samuel Richardson’
m kitaplarda ortaya çıktı; ancak kısa bir sürede bü­
yük bir gelişme göstererek, genel özelliklerine ve
yapısal niteliklerine kavuştu. Bu özellik ve nitelikle­
rin, ta yirminci yüzyılın başlarına kadar fazla bir
değişikliğe uğramadan geçerliklerini koruduğu söy­
lenebilir. On sekizinci yüzyılda böylesine sağlam bir
temele oturtulan İngiliz romanı; on dokuzuncu yüz­
yılda Jane Austen, Dickens, Thackeray, George Eliot,
Meredith ve Hardy gibi yazarların ellerinde üstün bir
olgunluk düzeyine ulaştı. Yüzyılın sonlarına doğru
artık tiyatroyu gerilerde bırakarak, şiirle boy Ölçü­
şebilecek bir yazın dalı oldu.
Ne var ki roman yazarlığı alanında sağlanan bu
büyük ilerlemeye benzer bir gelişme, roman eleştiri
ve kuramı alanında görülmez. Roman sanatının baş­
lıca özellikleri, kural ve yöntemleri açıklık kazanmış
bulunduğu halde, uzun süre bunların düzenli bir in­
celemesi yapılamadı. Oysa Fielding, daha Joseph An-
9
drervs’u yazarken yeni bir yazı türü yaratmakta ol­
duğunu ileri sürmüş, kitabının yapısı, kişileri, olay
örgüsü hakkında oldukça ayrıntılı açıklamalar yapa­
rak, sağlam bir güldürü kuramı ortaya atmış; T om
Jones’a, yazdığı giriş bölümlerinde görüşlerini geniş­
leterek, İngiltere’de ilk roman kuramını oluşturmuş­
tu. Ancak, Fielding’in bu alandaki çabalan başkala-
nnca da benimsenip geliştirilmedi. Bunun değişik ne­
denleri vardır. Akla gelebilecek nedenlerden biri, ro­
manın tarihsel gelişme süreci içinde kendinden önce
var olan destan, romans, pikaresk, tarih, özyaşam-
öyküsü, sahne komedisi gibi yazı türlerinden yarar­
lanarak gelişmiş, son derece geniş sınırlı, esnek bir
yazm dalı oluşudur. Roman eleştiri ve kuramcısının
karşılaştığı sorun, bütün bu türlerin değişik ve çoğu
zaman çelişen özelliklerini uzlaştıracak bir sistem ya­
ratmanın güçlüğüdür. Çünkü roman yazarları, ken­
di kişisel eğilim, anlayış ve duyarlıklarına göre bu
türleri değişik oranlarda kullanarak, birbirinden çok
ayn niteliklerde kitaplar yazmışlardır. Aynı çevre ko­
şullarında yetişmiş iki kiz kardeşin altı yıl arayla ya­
yımladıkları Rüzgârlı Tepe ile Villette arasındaki uçu­
rum, bu değişikliğin açık bir örneğidir. Charlotte Bron-
te’nin kendi yaşamından alınma olaylara, deneyim­
lere dayanan Villette, özyaşamöyküsü biçiminde tasar­
lanmış, gerçeklik yanı ağır basân bir romandır. Emily
Bronte’nin romanı ise, günlük yaşamdan uzaktır; açık­
ça romans türünün düşsel niteliklerini taşır. Villette’i
Laurence Sterne’ün Tristram Shandy’si ile karşılaştı­
racak olursak, romanlar arasındaki ayrılık çok daha
çarpıcı bir biçimde ortaya çıkar. E.M. Forster, bu du­
rumun yarattığı güçlüğü bildiğinden, Roman Sanatı’
nın başında kısa bir tanım verdikten sonra dokuz ki­
tap adı sayarak, bunların tümünü içine alacak kap-
ıo