Table Of Contentiyi ki kitaplar var...
AVRUPA TARİHİ
Roma İmparatorluğu’ndan Hitler Almanyası’na
ÖNDER KAYA
TİMAŞ YAYINLARI | 2669
Tarih İnceleme Araştırma Dizisi | 39
GENEL YAYIN YÖNETMENİ
Emine Eroğlu
EDİTÖR
Adem Koçal
KAPAK TASARIMI
Ravza Kızıltuğ
1. BASKI
Aralık 2011, İstanbul
ISBN
978-605-114-924-0
E-ISBN
TİMAŞ YAYINLARI
Telefon: (0212) 511 24 24
Faks: (0212) 512 40 00
P.K. 50 Sirkeci / İstanbul
timas.com.tr
[email protected]
facebook.com/timasyayingrubu
twitter.com/timasyayingrubu
Kültür Bakanlığı Yayıncılık
Sertifika No: 12364
YAYIN HAKLARI
© Eserin her hakkı anlaşmalı olarak Timaş Basım Ticaret ve Sanayi Anonim
Şirketi’ne aittir. İzinsiz yayınlanamaz. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir.
ÖNDER KAYA
13 Aralık 1974’te İstanbul’da doğdu. 1997 yılında Marmara
Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’nden
mezun olan Kaya, aynı yıl Marmara Üniversitesi Türkiyat
Araştırmaları Enstitüsü Ortaçağ Tarihi Anabilim Dalı’nda
yüksek lisansını Eyyubiler üzerine yaptı. Yazar, on bir
seneden beri çeşitli özel okullarda tarih öğretmenliği
yapmaktadır. Tarih alanında 10 kitabı olan ve bunlardan
beşinde İstanbul’u konu alan Önder Kaya’ya, Türkiye
Yazarlar Birliği tarafından 2008 yılında şehir kitapları ödülü
verildi. Önder Kaya’nın Hürriyet Tarih, Radikal İki, Şalom,
1453, Kültür, Gezgin, Toplumsal Tarih, Mostar, Müteferrika
gibi gazete ve dergilerde yayınlanmış yazıları bulunmaktadır.
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ
1 / ROMA’NIN BELALISI PYROS
2 / HOLLYWOOD’UN 300 SPARTALISI
3 / ROMA’YA KÖK SÖKTÜREN ŞEHİR KARTACA
4 / GÖKSU NEHRİ’NDE BOĞULAN ALMAN
İMPARATORU
5 / ÇOCUKLARIN KATILDIĞI HAÇLI SEFERİ
6 / İSLAM MEDENİYETİ HAYRANI BİR
İMPARATORUN HAÇLI SEFERİ
7 / EVLİLİK YOLUYLA BÜYÜYEN AİLE:
HABSBURGLAR
8 / TUZLADAN, ADRİYATİK’İN İNCİSİNE: VENEDİK
9 / BARBAROS VE ANDREA DORİA HESAPLAŞMASI
10 / ÖNCESİ VE SONRASI İLE İNEBAHTI SAVAŞI
11 / AMERİKA KITASININ İLK KAŞİFİ BİR VİKİNG:
KIZIL ERİK
12 / İSPANYOLLARIN FATİHİ, AZTEKLERİN KASABI
13 / YİRMİSEKİZ MEHMED ÇELEBİ VE İLGİNÇ
FRANSA İZLENİMLERİ
14 / II. FRIEDRICH VE KOCA RAGIB PAŞA
15 / TARİHÇİ HAMMER JOSEPH OLARAK DOĞDU,
YUSUF OLARAK ÖLDÜ
16 / KAN VE DEMİR ÜZERİNE İNŞA EDİLEN ÜLKE:
ALMANYA
17 / AVRUPA MİZAHI VE OSMANLILAR
18 / II. ABDÜLHAMİD ZAMANINDA ÇİN’E
GÖNDERİLEN HEYET-İ NASİHA
19 / BAĞIMSIZ BİR DİN CUMHURİYETİ: AYNAROZ
20 / YUNANLILARIN OTTO BEREKETİ
21 / BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NI KAYBETTİK,
OLİMPİYATLARDAN OLDUK
22 / HİTLER’DEN ÇİNGENELER DE NASİBİNİ
ALMIŞTI
23 / PARADAN SIFIRI ÖNCE ALMANLAR ATTI
GİRİŞ
“Tarihi kazananlar yazar” sözünün bir gereği olarak Avrupa
ya da nam-ı diğer “Batı”nın bakış açısını bilmek, Batı’nın
yaşadığı tarihsel süreç hakkında bilgi sahibi olmak
günümüzde her zamankinden daha da önemli hale gelmiştir.
Zira hâlihazırda baskın olan dinsel, kültürel, siyasal eğilimler
büyük ölçüde bu küçük kıtanın şekillendirdiği değerlerdir.
Çağımızda bu denli etkin olan Avrupa’nın, mekan ve kültür
olarak nerede başlayıp nerede bittiği konusu da ayrı bir
muammadır. Bu durumdan yola çıkarak bazı araştırmacılar
Avrupa’nın özgün bir kıta dahi olmadığını, Asya’nın coğrafi
bir uzantısı olarak kabul edilmesi gerektiğini dile getirirler.
Yine coğrafi olarak bu kıtayla uzaktan yakından alakası
olmayan Japonya, Avustralya, Amerika Birleşik Devletleri ve
Kanada gibi devletler Batı uygarlığının bir parçası olarak
kabul edilirken; topraklarının bir kısmı Ural Dağları’nın
batısında bulunduğu için coğrafi anlamda Avrupa’nın bir
uzantısı olan Rusya, Batı dünyasının uzun bir süre dışında
sayılmıştır. Hatta denilebilir ki mensup oldukları Ortodoks
mezhebi ve yaşadıkları tarihsel süreç farklı olduğu için
Bulgar, Sırp, Arnavut gibi topluluklar da uzun bir müddet
“Avrupalı” tanımının dışında tutulmuşlardır. Buna karşılık
Balkan toplulukları içinde yer alan Yunanlara ise Yeniçağ’dan
itibaren Avrupa kültürünün oluşumuna önemli bir zemin
hazırladıkları düşünüldüğü için ayrı bir önem atfedilmiştir.
Avrupa kültürü kendini, “öteki” olarak tanımladığı bazı
uygarlıkların zıddı olarak takdim etmiştir. Hatta belki de bu
takdimin köklerini Eski Yunan ve Roma kültürlerine kadar
taşımak mümkündür. Bu bağlamda Yunanların, eski çağlarda
“barbar” olarak tanımladıkları Makedonların lideri İskender’e
günümüzde sahip çıkması trajikomik bir durumdur. Yeniçağ
düşünürlerinden bazıları Avrupalılık kavramını tanımlarken
Doğu toplumlarına özellikle gönderme yapmak istemiş;
Batı’yı “aklın egemenliği, bireyin özgürlüğü, liberal ve
demokratik değerlerin geçerli olduğu bir toplum” olarak
betimlerken, Doğu’yu da tam tersine “geleneksel,
muhafazakâr, kültürel bir kısır döngü içinde bocalayan,
despotik bir toplum” olarak tanımlamıştır. Bu yaklaşımla
birlikte, doğal olarak, daha ilkçağlardan itibaren önce Yunan,
sonra Helenistik ve ardından da Roma uygarlıklarını besleyen
Mısır, Mezopotamya, İran ve Anadolu coğrafyalarında
yaşayan farklı kültürler görmezden gelinmiştir. Yine
Ortaçağ’da yaşanan Haçlı seferleri süreci, sonrasında Yeniçağ
başlarında tüm Akdeniz’e damgasını vuran Osmanlı varlığı
aynı akıbete uğramış, Avrupa kendi kendini yaratan bir
toplum olarak takdim edilmiştir. Osmanlı fetihleri Şark
despotizminin Batı’ya sızma teşebbüsleri olarak lanetlenirken,
Batı’nın emperyalist emellerle Doğu’ya hâkim olma
girişimleri, medeni değerlerin taşınması, Doğu halklarının
uyanışına ortam hazırlaması olarak sunulmuştur. Avrupa’nın
doğusunda yer alan farklı toplulukların farklı tarihsel
süreçlerden geçtikleri, bunun neticesinde farklı değerler
silsilesi oluşturdukları görmezden gelinmiş, tek doğrunun
Avrupa merkezli fikirler olduğu dikte edilerek kültürel
sömürgeciliğin tohumları atılmıştır.
Diğer yandan Avrupa da bir yerde Doğu dünyası ve Türk
toplumunun “öteki”sidir. Zira Türk tarihi kendi mazisini
aktarırken sıklıkla Avrupa tarihine göndermeler yapar.
Osmanlı tarihinin parlak evreleri, Avrupa’nın ahlaki ve
kültürel açıdan iflasıyla bir arada sunulurken, aynı devletin
çöküş evreleri de acımasız Avrupa kapitalizminin vahşiliğine
mâl edilir. Öte yandan “Milli Tarih” yazımı içinde Avrupa’nın
öykünülen bazı özelliklerinin kökleri İslam öncesi Türk
tarihinin çok eski devirlerinde aranır. Örneğin Orta Asya’da
yaşayan Türkler köleci toplum yapısına karşı iken, Avrupa
tarihi 18. yüzyıla kadar köle emeği sayesinde yükselir.
Romalılarda kadın tümüyle kocasına tabii iken, Orta Asya’da
yaşayan Türk kadını kocası ile eşit seviyededir. Ya da Avrupa
laisizm ile ancak Fransız İhtilali ile tanışırken, Türk toplumu
bu kavramla Tuğrul Bey’in 1055 Bağdat Seferi sırasında
çoktan tanışmıştır. Resmî söylemde ve ders kitaplarında da
yer alan bu anlatıya göre Bağdat’a giren Tuğrul Bey, halifenin
dinî liderliğini tanırken, kendisi de dünyevi iktidarı
üstlenmiştir. Dolayısıyla mevcut gelişmeler ya da toplumların
sosyal yaşam tarzı, yaşadıkları bölgenin iklimi, temel geçim
kaynağı göz önüne alınmadan yapılan bu karşılaştırmalar
afaki olmakla birlikte, Batı’ya ve Batılı değerlere duyulan
hayranlığın da açık bir örneğidir. Bu tür yorumlar yaparken
İlkçağ Avrupa topluluklarının tarımla uğraştıkları için köle
gücüne ihtiyaç duydukları, daha ziyade yarı göçebe yaşam
tarzını ve hayvancılığı benimsemiş Orta Asya boylarının ise
doğal olarak köleciliğe yabancı kalacakları unutulmamalıdır.
Yine zorlu yaşam koşullarından dolayı kadın-erkek-çocuk
demeden her an savaşa hazır olmayı mecbur kılan yarı göçebe
yaşam şekli ile, üretim ve tüketim ilişkilerinin belli bir
düzende seyrettiği şehir yaşamını karşılaştırmak da pek akıl
kârı değildir.
Tüm bu yönelimler Avrupa tarihinin ve bu anlamda
Avrupa’nın farklı dünyalarla olan tarihsel ilişkilerinin
bilinmesini zorunlu kılıyor. Ülkemizde Avrupa tarihini konu
alan sınırlı sayıdaki kitabın önemli bir bölümü, maalesef
genel okur kitlesi ile buluşamamaktadır. Bu sebeple
Avrupa’nın tarihsel süreçte “ötekisi” konumundaki Doğu
toplumları ile olan ilişkileri üzerine yoğunlaşan makalelerden
meydana gelen bu kitap, genel okur kitlesi göz önüne alınarak
hazırlanmıştır. Makale konuları incelendiğinde yazıların
ilkçağlardan yakın zamanlara kadar Batı uygarlığının İslam
dünyası, Çin, Amerika kıtası gibi farklı coğrafyalarla olan
münasebetleri konusuna odaklandığı hemen fark edilecektir.
Ya da Avrupa etkisiyle genel kabul gören şekli ile ifade
edecek olursak yazılar daha ziyade Avrupa’nın Yakındoğu,
Ortadoğu ve Uzakdoğu coğrafyaları ile olan temasları üzerine
yoğunlaşmıştır. Buradaki uzaklık kavramlarının da Avrupa
merkeze alınarak oluşturulduğu pek çoğumuzun malumudur.
Bu çalışmanın ortaya çıkmasında pek çok kişi ve kurumun
desteği vardır. Bu anlamda özellikle İSAM, Bayezid Devlet,
Robert Koleji, Fransız Anadolu Araştırmaları, İstanbul
Araştırmaları Enstitüsü kütüphanelerinin çalışanlarına
verdikleri destek için teşekkür ederim. Her çalışmamda görsel
malzeme konusunda ellerindeki koleksiyonu istifademe sunan
Nasen Can, Levent Safran ve Halit Ömer Camcı’ya da sonsuz
teşekkürler. Sevgili öğrencilerimin derslerde sorduğu sorular
ve meraklarının yoğunlaştığı konular da yazı konularının
belirlenmesinde önemli ölçüde etkili oldu. Son olarak okul ile
kütüphane arasındaki yoğun tempom nedeniyle birlikte
geçirdiğimiz vakitlerden çalarak bu eseri hazırladığım çok
sevgili eşim Nejla ve oğlum Erdem’e içten sevgi ve minnet
duygularımla…
Aksaray / İSTANBUL
Ekim 2011
