Table Of Content641
xvıı.A SIR
TÜ RK EDEB.I Y"' ATI
Asrıtna rihbiinrbe a kı-ş XVIIA.s ırdOar taA say TürkE debiyvaeEt bıü 'l-GBaaahzaidH ıarn - Azeri
Lehçesi EdeSbaiiyba tOı-s m-anTlüır kçEedseiib yat-ı AsrıMne denviei çtiHmaayia tıTnoap lu Bir Ba
kı-ş DivaŞni i-riH ükümdŞaari rBlierr iSnuclint aAhmed - DörSduülnntc aüM ehmed DAisvraınn
Şairl-erNie f-'iŞ eyhüliYsalhaym-a Nai-li ŞeyhüliBsalhaam-y iE dirŞneey hNie şa-tiV ecdi
- Cevr-i FehimK-aid i-m XVIIA.s ırRdüab ia tarvzeıA zmizaHdael e-tiN edimK-aid i-m Tefek
kürE debiıy ÇaıtğıvreŞ air N-abMie sneEvdie baityı- Nev'izade- AGtaanii zaNdaed i-ri Sabit
Nesi-rN erg-isVie ys-i KatiÇbe le-biS eyahEadte biy-atEıv liÇyeal e-biP eçeİvbir ahEifme n
di- Nai'ma- KoçuB ey- TezkireleMre snv-ei Şarihleri İ-sAmnaEkifaler na-dviiS arAıb dullah
- XVIIA.s ırHdaal kE debiy-atTıe kkEed ebiy-atSıa zŞ airl-erKiu loğ-luK ati-biK ayıkKçuıl
Musta-faÖ ksüz -AlGii rid'deŞ aiSralz-e rAiş ık- Demirci-oğlDue rviAşl i- Tameşvarlı
Gaazi Aşık - HAassraınÜn ç BüyükŞ iir-iK aracaog-lGaenv he-riA şık Ö-meHra lŞki irinin
Nazmı Şekill-erMia niK,o şmaD,e stan, TSüermkaüvi,e d iğeşre kil-leArr uzlSaa zŞ ii-riH alk
Hikay-esHia lkT iyatr-osKua ragöz.
*
XVII.a sırİ,s lamme deniyeçtaiğ larınTdüarkki verişbliirt icaryeotl uü zerindbeu lunuyorFdauk.a t
tarihinudmeu mib irt alihisğiiznbl aşlıağdıv e yayılbaşlaıçntgab irü mit gibgiö rünebnu hanlıklçaork,
dığıa sırdır. geçmedezna afdaü ştülXeVrI.. a sırdOasm anlıH ü
İlko laraOkr taasya Türdkalhearg ie,ç ena sır kümdarİık incSie limz amanındSao kullMue hmed
da önüneg eçilmbezir gerilemdee vresignier mşi Paşa'nDıonn ilİed ialr asınbdiark anaalç mat eşeb
bulunuyorlaRrudsı .Ç arlı'ğnıınö nceA ltuonrdu büsüi lyea pılanA strahsaenf edreid evle"Atkidne niz'
topraklargıenndiaş leesminyeo la çanb u gerileme,d ekmie şguliygeibtisi e bepleyralreı m kalRıunscyaa '
bütünT ürk illerinei kytaiysızalodarinl ukldaurrla nınü midvie i mkançıo ğalmoılşd uD.a ha1 55d2eR us
durulamazb irh aleg irmi:ş ti Çarıİ vanK,a zan'zıa ptedebreuk s ahayhaa kimo l
Hindistagni'dae nd enizy ollarıAnvırunp alılarm uştuY.e dikledrarib erel erağmenT,ü rklefre,l aketi
tarafınadçaınl mavseıt icarseath asınşdiama lRiu sya önleyecbeikrb irlkiukr aamdılaBru. d ağılışdıan t e
yollarıknuılnl anıslımT aürk toprkalarıntdiaac ret melleersik ais ırlairddiaM. o ğoli stilbaüstıü,vn a tan
imkanlardıanrıa ltıuy.oD radhaX V. asısro nladraı n lanrıı, ilkd efab aşkbai rk avminha kimiyaelttiı nda
merkeziik tidazraıynı flamyaüszıü ndedna ğılaAnl göreTnü rklieçri bnü yükd arboel muştBuu. d arbenin
tunrodus ahasınKdaaz a,n sAtrahvaenK ırıHma nlık yarattmıağnıe vçiö künytüüM oğollarTıünr kleşmeleri
larkıu rulumştuB.u nldaarnA stranh Haanlığçoık e -l bilöen leyememiHşattit.aX VI. asırdBaa büŞra hın'
642 TÜRKE DERİYTAATRIİ Hİ
devame ttirmeçğael ıştTıüğrık,- Mooğl devlebtiirn i
Özbekd arbesiyle Ortaauszyaak'l<alşatnı rmmuağa
vaffaokl anŞ eybanlıdlaa bru çöküntüçyaer eo lama
dılaXrV.I L asırdŞae ybanlılayre'rmi nail anA stra
lıanlıd'al aTrü rkistanb'edkal enebni rlikğuir ama
dılaYru.k arıdiaş areettt iğigmiibzi ge,ç ena sıdray ine
Ruslatra rafındzaanp tedilAcsnt rahana'lım aki çin
yapılaOns manltıe eşbbüsüc iddoil amamışGteırç.i
bu hareketMtoes kovaK,ı rımk uvvetltearria fından
yakılm(ış1 57v1e) b undan1 0y ıl sodnar aR uslra
Sibir'dçeenk ilmişlFearkdait1. 58d7e RuslaSri bir'i
tekraarl dılaOrs.m anlık orkusundsaonn raV olga
havzadsaı Ruslareılni ndkea ldıA.y nıt arliehrdbei r
taraftÖaznb ekö bürt araftan Kkaazbaikl eltearmi
bira narşuin suruh alingei rdileRru.s Çarlığının
(TaçM ahal)
bilhasKsaaz ak'lahirmıa ye politikası anarşiyi arttın
yor_du. Rusların, Türkleri pobliirtbiikraisnıe verme
XVII.a sırT ürkm edeniyetiOnsimna,n lı İm
ünceh u a:;ırda ve bu toprakrdlaa denneiyorıu.
paratlourğud ışındpaa rlaklıı mğuıhnafazeat titğeik
XVI.a sısro nlarıHnadraz emv eM averanünnehirt ilHkien distan'dır.B aBbuürŞraa dha' ıknu rduğu Türk
Türkleriınzitnı ra,b bıinrıa ralıtka,b iadta arttdıı:r Moğolİ mparatorlduağhua,g eçena sırni kinycair ı
Sir-Dcrvyea A mu-Derynae hirlmeercir ad eğiştirdsiındCa elaledEdkibneP ra diştaahr afıngdeanni ş
lerH.a dishea lkr ühundbaü yük akislveerd erivne letilmiEşktbin. P adşiah,H indistanb'üdyaü kb ira s
himleury andırAdmıu.- Deryaö,n ceH arzem'iMno kerii,d arvie m alih akimiykeutr muşo,r duyuz,i raat
ğoli stilausğıın:aığa ıdt arihydaet adke ğiştivremA irşa l vet icarieştl erdiinniti,a assuıbsul ayho llarıçnadlaı ş
yerinHea zar'aak maya başlamıştı. mış,b izzamtis tibki rr uhas ahiopl duğiuç ianl imler
157d6a bu nehritne krayra tadke ğiştirgdüiği ve şeyhler arasında münazaralar tertiplemiş, vicdan,
rüldüB.ü yüks u,m addim anevdie riank islueyra ndı iman,f ikivre s anahta yaunıgne lişmesbiinzez ahti z
raratke kraArr alG ülü'naek mayab aşladBıu. t arihmet etmi�tVil.k esibnüiy ültmevke bütünlemieçki n
rih!crdOer taasya'bdiar s eyahayta pmaktao lna giriştmiuğhia rebelegrödset erdyiağria rlıklHairnla
osmanlı· müSeelflyiiÇf iel ebi Harzem halkınbıun distanb'idrak ahramaşnö hrektaiz anmtıış.T ab'asının
hadiseAylil aht arafındkaenn dilervienrei lbeüny ük müslümaonl anv e olmayabnü tünh alkıneaş imµta
birc ezav e umümib irf elakteetl akektit ikkrşiane mcley apmasiıl dee b ira daletti m�aslaiy ılmıOşntuın.
lıiodl mu�tuH.a diseH,a rzemint,i ccavrei i ktisadib u davranışlHairnıd,u laMrıün� lüınaTnü rki daresine
lıayatşıinıd detslaer smıbşu lunuyohra;l kımno ra ıısnmalabraık ımındbainr fa ydav eh uzurs ağlamıştı.
linpie rişaend iyordXuV.I I.a sırdKaa lmukİ stiıl asXVll.a srıbne şinycıil ınödlae nE kberP adişaohğ,l u
Kazakk abileleMraivneir aünnehiyra'yea rabko zkırCihangilitero runŞua hcihaböny'lakeu rulvue d ü
larıtni carheaty atıbnüıs bütühnı rpalaHdaıt.t ai ktizenlbii rt eşkilbaırta kmışCtiıh.a ngibra,b asöıl çü
sadis arsınlillliamrh ayatınbıi lfee lcueğ ratıyordus:ü ndkeµ dretbliirh ükümdaorl amadfıa,k aŞta hcihan
,\srıbnü yükl ıükiımdank ıymettlair ihcHiısyiv e dedesinaisnk evreii darzia ferleyreinniel ereiknlie mek
\"e
ilanıE,b ülgaBaazhia dHıarn m,i lletivneim ne m kudretignüis tcrdi.
leketitnianr ihiynaiz dıracaifaky et�l�i! imlbeurl a Şahcih(a1n5 93-1z6a6m6an)ı ndHai ndistan,
madığiıç inb u tarihbii zzat yazmmeackb üriyetinOsmanlİım paratorluğus'onndraşana rkıhna tldaü n
de kalmıştı. yanıne nk udretbliird evleotlid uB.u hiıkümdabri,l
ŞeybanlSüıl alesiY'naidni gakorl undagne le hassmae mleketimniimna ria bidelesrüllsee nmesyio
rekE bülgaBaazhia dHıarn g ibik udrethlüik üm lundag österdgiağyir evte fa aliyetmliem arsia natına
darlayrc ti�tiHrıeyllvH ea nalrıge rçmiü nevvevre hemenb ütünd ünyanıhna yalingdüez eilz lebrı rakan
muktdeirh ükümdarlarBduı h.a nlardaŞni rG aazi eserlkearz andırdı.
Han 'ıng clcc:acskı bra şlarınRduas ÇarıP etro'nun Dehliş ehriŞ,a hc:ihzaanm anındiam are dilip
Hıyvyei' işgailç ignö nderdikğuiv vetliemrhia e tmek büyümüşd,ü nyanısna yımlaım ur şehirlerionlden
gibia skerzia ferldeer oil acakFtaık.a tb u hanların muştu�.a hcihanç'oıksn e dviğkia rıMsıü,m taMza hal
kahramanlıkvlead riır ayetblielrAeis yaT ürklüğünün ünvanlEır, cümenbda nüi ıyinA ğra'dyaa ptırdığı
kabilmeU .cadelcilleehr ıir palangıepl eceaks ırlardaT acM ahaald ltıü rbies eH indistan'Tdüarkkim i
siyasİis tiklallMeorsiknoif lara kaptırömnallearımnaır isinşianh eseriydi.
yemedi. Tac Mahalın' yapılışıTnüdrak iye'dgeind en
mimarlavre h attatdlaa rç alışmıMşitmıa.r S inan'm
* talebeleriİnsdaeEn f endyii;ne İ stanbualn' gdiden
Mimarİ smiiEle ndbiu nlaarr asıniddai A.n cak
Zeki Veloigdain ,T Tü rkisTtaarni hlia,t . binadaunz akd örtm inariel es üslenmvieşm ermer
1947 ve Harizmma ddT.. 1 .An .C .V ,s . 254. birk ubbei led eğerldeinrilmbiuş a bidedhea kimm i-
TLRKE DEİBYATTIAR İHİ
643
marl Osmanlmıi maridseiğ ildXiVrI.I asırdear işilvei dadrıisl ahyaatp mışO;s manldıe vleitd aresinden
mez birs eviyeuylea şaTnü rk-mOasnlmıi mari sanave Yeniçetreiş kilataılnddıaiğnlı h amlaSralfae vi-İran
tındamkuih teşekmü tlmei mariTsaic M ahal'dyeo k Devletia'dneit ay enideknu rmaya çalışmıştı.
turT.a cM ahallgiönz lenruer anbii ra bidgei bgiö rü Bua radbai rçoaks kemruiv affakiyetler kazanmış,
nen,h ayalgiü zelliyğaip,ı sınkdual lanıslüatbn e yazı, bazı İrant opraklaOrsımnaın lılargdearni yael mış,
müstesnbai rm ermerint esiriylAebdiidre.n iönnü n bihlassaB ağdadg'eır iyael makg ibbii rc esargeöts te
dekgiü zevle g enişb irh avuzv ea bidenbiunh avuzun rereOks manlDıe vletik'anrıeş, g eçicio ldseaş ,ö hretli
daz ariafk islbeırr ank haayalbiu,g üzellairğtit ısrean bi�z afekra zanmışOtnıu.n bu başarılhaürkııl meti
beplerdendTiarcM. a hal'kianp ıestır afınbdiarb, ü tün dahilindveek Ain adolu'dŞakiiiT ürklerSlüen,n i
halinvdeeç okg üzebli rh atlyaa zılYaans iSnu resi'nimnü slümanlar arkaasrışnıdlahı ekyleıc auny andırmış,
TürkiyeHlait aSte ttaErf enidt arafınydaaznı ldığAız erhia lke debiyatıŞnadhAa b bas'şıanh siyeettria
bildirGielrierkb. u y azıg,e retkü rbeniiçnv ed ışt ez fındkaa hramanlhıikk ayelveerm ie nkıbelteerş ekkül
yinathıa,tv es üsleme sanşaahteısneırnla errais ındadıert.m iştBiurh .i kayeleŞradhAe b basb ira dalevtek uv
vett imsagliib giö sterilmBiuşntaim ru.k abiŞla hA b
*
bas'ıönl ümündesno nrAan adolTuü rklearria sında
Şahciba1n6'5ıd7ne hastalanmüazseır ineet teşekkeüdle nG ençO smanH ikayegsiib die staTnüir k
hikayelerdien Bdaeğ dad'gıenr ail ınıı ŞşahA bbas'a
raföal ecehğaib eryia yılınocğau,l laarrıa sınçdıak an
karışS ünnmiü slüınanlığın zaferHia lsbaılykıil mıştır.
verasseatv aşı,lH airndistanb'içlraa r akl kıardekşa v
galarıynoal a çmıştNıert.i ceŞyaih inü çüncüo ğlu DördüncMüu radB ağdadg'eır ia lıdğıt arieh dŞah
Alenıgikra zanmışStoınrr.a dHanul d-Makanı diye Abbasç okdaönl müşbu lunurydou.F akaŞta hA bbas
devrgie çtiktseonn raA,z erbaycan'da gsiötnteink çe
tebcil eAdlielmegni r'diinğ eirs miE vrengzib'dir.
Aıenıgi,r (161087-)1b 7üyük kumandanv asıfİrahna kimiygeitbiOi s manliıd aredseib ut opraklar
larınsaa hibhi rh ükümdradı.H indistand'adhaab ü da birh uzur detvermii ne dememiştŞiarhA. b bas'ın
iyiid areet timğeiz hepp ropagandadlaao rnıd ans on
yükb irb irlviekt amb iri mparatorkluurkm aki çin
devame ttimğüic adelemduev affaokl du1. 65d8e n raz ayıefl lerkdael mıştŞıarh.A bbas'dasno nrnae
170y7e kadar sü5r0e ynı llsıakl tanzaatmıa nında ŞahS aifn ed e Şahİ kinAcbib asd evrvie o nut akib
dedeleriknuirnd uğdue vledtaih ad a büyütmeğmeu edenİ kinScaiif v eB irinHcüis eyidne virlAezreir bay
vaffako lduF.a kath emenX VIII.a sırba şlarındca ani çionr adab ilhasTsüar kk ültüver edebiyatının
onuny eringee çeHni ndisthaünk müdarlıa,r babalarıg elişmehsiiznmee etd ecebki rs ükudne vroil amamışdır.
Bu bölgedseü kunbuo zane nb üyüka mild eğişkiak
ved edelegriib biü yükv et edbir"loil amadıDleavrl.e t,
gerik.nepğaer,ç alanmavğea m ahallhiü kumetlerv imlevre d eğişmiekz hepler aradseıvnadmalkçıia r
elindbeö lünüepr iemğey üzt uttBui.r m üddets onra pışmala.r dır
daz engiHni ndistcaonğ rafymaüssıt emlekeci Avrupa
*
devletlesriiaynsiivn e i ktisoayduin larısnaanh eo ldu.
Aynız amandaa skerkiu vvetldeer oil anP,o rtekiz,
XVII.a sırO,s manlİım paratorluğdua' nguen
HollandFar,a nsıvze İngiltiizc arşeitr ketelleirnid e
çena sırlarbdüayküikh amlev eh akimiyteetm posunu
hırpalaonyıapl andıkstoannrx aı x.a sırbdiar İ ngilizk aybetmeğbea şlaıd ıağsıırrd. Gerçiİ mparatorluk,
müstemlekheaslii ngei rdi. bua sırd(aha di3edlıeşraer ıbdaakna gnö zlerieç;e riden
* de dışarıddaan)y ineç okk uvvetvleim uhteşegmö
rünmütşürF.a katb u zahirbii ra zaınetvdei gre çen
YineX VII.a sırdŞaa rkTiü rktiasni Jledraih a asırlaartdıal çaonk k uvvettleim ellearsek,e vreim e
talihbsiirdz u rumdiad iB.u raalamreddae nvie i ctirnai denib üyükz aferldearyea nmaktdaonğ anb irm azi
inkiştaafmi miyldeu rmuşh,a ttsaö nmüştOü .k adar kuvveitçii ndedAiyrn.ıs ebepleirmlpea ratorblüutkü,n
kiK almuklabru, ü lkeymiü,t eakiaps ırlaÇridnah a asıbro yuncah,e ybetmlain zarasından bifraş zelya
kimiyetdienver etmzeokr undkaa lmışlkairb duıT ürk kaybetmemviezş a manz amand aX VI.a sıirh tişaİnı
yurdlarıynaıb anciıs tilalakrudratna rmbaikr d aha nıa ndırahna mleg üçlegröis termiştir.
mümkün olmad.ı Bu yüzdendkiirO smanlDıe vleti'XVnIiIn. a sır
Bu asırdbai lhasBsiar inŞcaih A·b bas'öılnü mün dünyasınudyaa nmakvteai lerlemoelkatynee ndiü nya
dens onrŞai,iv eS afeİvria dne vlegtiit tizkaçyeıd fü ş nizamı ortagseırnedikaç eriden, dgıeşraerkı dbainr
meğe başlamışOtsım.a nlıD evleti'Anzienr baycand uraklahmaat tbai rg erileme devgriersdiiyğneiet, e ri
bölgesitnadme v e kat'bii rh akimiyet kurmayıkşaıd adrfa a rekd ilmemiştir.
AzerTiü rkleirçii nb irt alihsiozllmiukş tu. Osmanlqım paratorlXuVğIuI,. a srEağ riF atihi
HalbukSia fevSia ltanıttıv'enİ ırna nD evleti'nivne Haçoval\ lcydaSna vaşgıa alibi, SÜuçlütnacnü
en parladke virleribnidreoinl anŞ ah Abbasd evri, Mehmed'iind aresignidred Fia.k athü kümdarıhno,
bu bölgelieçrib ni rk udrebti re mniyevte b irm ede casHıo caS aadeddEifcnn di'ndiinr enmeskiayzlaen
niyedte vroil abilmiSşatltia.n abtaıb,aı sH üdaben'de dığıb u zaferkea rşılAınka dolu'Cdeal aliis yanları
nine lindzeonr laal arahkü kümdaorl anB irinŞcaih başlamvıeş d evleitçii ndesna rsavna k'alayroala ç
Abbash,e m kahramabni rs avaşhceım, iyib irt eşkimıştÜıç.ü ncüM ehmed'i1n6 0d3e ö lümündesno nra,
latciıd iB.u hükümdarm,e mlekedtaih ilinadsek eri devleStu ltaBni rinAchim edz amanınddeav ame den
644 TÜRKE DEBİYATTAIR İHİ
Celaliis yanladroıl ayısıAyvlues turysaa vaşlarına Buf aciaGdean çO sman'ısne rvte t oyt abiatının
arav ermeiks temvieşb irb akımXaV II.a sır1a6 60 da birh issevsarid ıF.a kayta ptıLğeıh istsaenf erinde
da imzaladZıiğtıv atoMruoakh edesigyilrem işti. Osmanloır dusunbuonz ulatna raflairyıign öır düğü
Çünküb u tarihkea dari,m paratorlaunğcuank de birh akikatYtein.i çetreiş kilatvıen yeınni çerilik
küçüdke vlenta_z arıbyalket ıvğeıö ylmeu ameleet tiği ruhu'nnunek adabro zukv ea slındnaenk adaurz ak
Avusturybau, m uahede ile, Osmanlım üDevldeutriu'mndeao lduğunfua rketmgeenkç padişahhıany a
savbii rb üyükd evlepta yeskia zanıyorZdiut.v atko rotınmaa lo lduO.r duday enilyiakp makş öyldeu rsun
birz afemru ahedeoslim akdazni yadbei rb arışmae c bununi htimabliilb ea şıngae elnf frciaöynıl eyemedi:
buro lmaa nlaşmaisdıiv em uahedşea rtladreıv,ln e ti Tarihde dielfkab irO smanlpıa dişakhıen dio rduus
Avrupa'idlae rleemmee lleraidneet ab irs onv erem tarafındeann a ğırh akaretlşeerhlieed d ildi.
devresgiinred iğiimnaiv ei fadeed enb ird önümn ok Hadisendienr imna nasıniıd raekd ene n cesur
tasiıf adetsaiş ıyordu. adamE rzruum ValiAsbia za MehmPeadş ai diM.e h
medP aşa'ndıenr ahlh arekegteeç erçeokk s ayıdYae
* niçeröil dürmesfia,c ianmıann asındıa had a belli
ettAin.c akb u harekbeitr ş ey değiştediir.mE ğerhil
Dahag eçena sıar dOsmanloır dulakraır şmnda dies,G enç Osman'ıhna yatı,şahvseiz yaemtain ı çer
perişoalna Sna feİvria Şna hlıdğaıb u asıOrsdmaa nlı çevesinkdael ıspi rayeettm eseyod die recvea himn e
Devlenteih 'arba çmac esargeötsit ermiKşetnid.ih alkı tcieloil aımyacakFtaık.a btu birb aşlanoglıdçu B.u n
arasın,d,ab üyüdki"y ea nılaBni rı:i:nŞia hA bbasg,i dans onrav eb ilhasgseal ecaeskı rdlaa mremlekette
riştbiuğ hia rbleörnlceeO smanlılvaerrai lmtioşp rakhelAev rupayie nilviekı slahyaatp maki steybeünt ün
largıe rail mıhşa ttiak inbciirh amlei ldee Bağdad'a büyükh ükümdarlvaerv ezirlbeur yie,n ilhiakr eket
girmeğe muvaoflfmaukş tu. leruiğ runyaa tahtlayraıhnuıd b aşlarvıenrım eğdee
GerçSiu ltaBni rinAchim edz amanındbai lhassav am ettiler.
KuyucuM uradP aşa'nsıenr tte dbirleCreilyallieis Devleitd aresidnidspelii nb ozulmuişd,a reo,t o
yanlarbıa sırtılmıİşr,a n'slual ha kdedilmmieşm, riteskianyib etmieşs,k iv e örnekO smanltıe şkilatı
leketnties bbii rs ükutne esseütsm işHtait.t bau d evir, zaylıafmı,ş su-'i i htimalçloeğra lmımşe,m lekeeth li
İstanbuSlu'lat aAnh med Camiig ibib irs anavte yetsaidza mlareılni ndeü şmüşdDüe.v letiiçnh atta
imanş ahesedrie k azandıışrtmıA.y nıd evirbduen un dışs iyasetsianreak ya dınlarmıündıanh aleösliç üsünü
gibiO,s manlmıe deniyetihnailnab irz irve'de oladruttırvmeıb şi rn ev'kia dınlsaarl tandaetvır ebsaiş
ğunug österdeanh ab aşkdae liller, hareeskeertlelra mvıeş tı.
lerd ev ardı. XVII.a sırbduaa naşriyöin,c eD,ö rdüncMüu rda'
Fakath alad ünyab irincmiesvik iindbeuk ii m çoks ertte dbirvleei rcir aatı önledhiü.k ümGenç
m
paratorlukğaurnş ısdıinkai lveen İmparatordlauk dar,ç ocuklduekv resaitnlia ttıskotnarnaç ,o ks ayıda
hilinçdoek b üyükb ir ekseriyetivna rmfaardkııkıaıdaa mö ldürerdeikk kadteeğ ebri ro toristaeğ ladBıu.
laraıs ıtle hliAkver uapd'a idiB.u tehliAkver,u pa'ya aradRae vanz afevreii kinci Bafğedtahgdii bid,e vle
karşOıs manlDıe vletid'aniim aa rkadavnu raİnr an'ın,t inŞ arkdaiktii bartıanezıely en ikid e mühimz afer
meşguvle i z'ac edici hareketleriyle bküaszbaüntdüın. ehemmi
yetk azanıdyuo:rŞ ark, başta kmaevzghaelpa orlı DördüncMüu rad'ın genç yaşta ölümü üzerine
mak üzerkee ndmiü zminv em anasıpzr oblemleriySluel taİnb rahidme vrindymei den sarsılan Osmanlı
birbirine gAivrreurpkaed ne vletleryianviaynşa vaş saltanaStulıt,a dnö rdüncü Mezhammeandı ndadır
büyüdükleRröin,e sanst'aık iebd ena sırlarydean i kib ilhasssaad aremta kaamıngae tiriKlöepnr ülüler
birm edeniydeetv resgiinred ikvleeb rui medeniyettdee vrinaddee taX VI. asırdiah taimşına yükseldi:
ilerlemeokltdeu klabriırh akikatti. Dördüncül\ 1chmed'iann nesTi urhanV alei d
Avrupa'idlai mf,e nv es anaitl erliyoirl;e rblue yiSşu ltans'iyıanbs ais irgeöts tererbeüky üks alahiyetle
eskvie y eniş armke deniyetlbeernizneem iyebni rk a sadaregteet irdiihğtii yKaör prülMüe hmedP aşa,
rakttearş ıyordu.m eYdeennii ymeatn,e viyatztiayna de kuvvetildia resdieyvlleoe tto riteyseinniid eknu mraya
maddeykeı ymet verenb, iria sytkiıkraım yeütrtüey ormuvaffaokl duK.ö prülüç,a resbiizr ş iddesti yaseti
du.B uy üzdenb,a şkbai rh ayavte h amlgeü cük azan kullanmvıedş e vleztaer agre tirmeokltaent ,ü rlmüe v
mışy,a ptığından daihşal yekarap tm'aiy dao ğrius e, kilerdteükril aüh laksızla4r0d.a0nk0 i0ş iiydima su
sistemmleit,o dlvue sür'abtilrit empot utturmuş,re tiymleem lekebtiirn izamv eİ ntizam devgröesine
ilerliyordu. türmüvşe b irs ükı'.ınv ee mniyenti zamkıu rmuştu.
Vasiyeützie riyneer ingee çeonğ luK öprülZüa de
* FazıAlh medP aşai seO smanltıa rihiennib nü yük
ve kahramavne zirleerni bnidriydi:
Osmanlıİ mparatour,l udğevleott oritesindekiB abasınçıonkz ekfia kaütmm i olmasımnuak abil,
zaafıbni rm isalidneiS ultaİnk inOcsim anf aciasındFaa zıAlh medP aşaf,a zuınlv anılnaay ıbki rk ültüser
verdi. viyesivnaer mışKtuıv.v ettlaih sgiölr müşm,ü derrislik
yapmışE;r zurumv e Şam valiliklebruilnudnem uş,
*
gençy aştsaa drazaoml aradke vletvieno rdunubni l-
TÜRKE DEBİYATTAIR İHİ 645
hasAsav rpua'daiktii bayreınniıda ernt tızraafne rlkearz anıblumlıuşn uyBoörydlue.l Tiükrlkei,y eB'unin
kazanmıBşutnıl.a rUdyavna rZ aferiA,v rupa'ddai nB eylerbdeıyşlairğıiks aılnaMdnaa c atro prakla
,,Uyvaörn ünbdieTr ü rgki bsiö"z übniükr a hramanlrııkn Odsam anlİım paratorluğbui'Ornrta a Mbaağlı
darbmıe sehlail igneet irmBioşztuil.mb uişro rducaristan devlkeutriu lacMaakctaır.i sOtsamna'nıl ı
yab ut ürnlaüm k azanabciraruk vh e d ipsliivne rmedes aflakraıtnaacb aukp rojyeen vie p arlaBkutnıl.a rı
FazıAlh medP aş'anıknu vvie ştalhsiyebtüyiünki nh esakbaat aİkinrakc iV iyanMauh isarasyıa'P,naın
tesviarri.d ı KarMau staPfaa şeağ ebri rdaazh tae mkivnetl �id
İkinoclia r2a0kk üsuyrıs lü rmGüişr isda vaşı,b irdlaiv radnaım pu hasarbaiyrfıe tishülsel e,s eydi
FazAıhlm edP aştaa rafıntdaam.br i.rz afebriltei riAlvrupıan edeniyegteirkniad lemnka a derinOdseki
miştPia.ş bai, zzGaitr igdi'dee raedka nfıent htiani manlı-Türk Tbaur yiohlid'adnköiinn ümn oktası
mamlamoınşu;bn u z afieçriid neG irisedf erbiundey aç ogke rkia lacyaakh,ud dah ibçi zra maond erece
lunaonr dşua irtlaerraif ıtnüdraknüv leed re stanlkaurv veotllaim ıyaFcaakkatKtıı .r ıMmulrıa Gdi ray'ın
söylenmDiaşhtasi o.n rLae histkaanr'şaı kazainhdaınğieıltB eiu diBenyl erbeİybir ahPiamş a'inhımna li
zafedredl eev lehtuidnu tlOasmraınnlıtı a rbiohyiu ncay üzünd1e6n8d 3e P olonkyuav vettlaerraif ıbnodzan
eng enisşe viyveayred ıbriarkn u mandoalnm ştuu. gunau ğratılano rdTuübsruuk s eferrikci' ialtei
Onuns,a vabşutlau nduuzğuuyn ı llbaory uncaV enedivke b ilhaMsossak ovdae vlebtüiynüebk i r
İstanbul'dkaa ysmaadkaarmyelatıp ğavıneb öylelikfrlısea,vt e rmioşl du.
siyvaesii d abrüiy ütke dbvietr e crküabzea nbmuış Viyabnoa zguanruk asıVnednaend viekR usya,
lunaKna raM ustafa Paşai sdee vldeathiba ü yük AvustuvreyP ao lonya dedvelk eetnldseiarl fianrıin a
bigre leciekğrel egtamyer deeti idniM.e rzifoKna!r a alabni Mru kaddeİst tifkaukr arvaakk gietç irmek
MustaPfaa şzaa manıOnsdmaa nİlmıp aratorlusğiuz'Oinsnam anDleıv leützie risnael dırOdsımlaaınr l.
beldkeiA vrupdae vletlheirbçii nriinn gdeerknia lİmparatorlpuağruç'anluag maaaky esaiçyılleva en
mamayıs ağlaybaücyaükbk i rfrs ıatç ıkmıştı:1 5s enseü rebnuh ardbe K öprülüFzaazıld Meu s
O tarikhaed adra,h çao kH absburg'alr hesa tafa Paşa'nıbni kru rşuanllnaı nvduarnu lmgaisbıi
bınkaa nd ökerveekA vustusrayfaı nddöağ üşereikk inbcrii t alihssioznluinkOd sam anDleıv leti'nin
Osmanlıklaarrdşaeı v aımnülştk üçlıakta rMaanc ar aleyhdiönned XüV.I I.a s,ı1 !6"9d9a i mzalaKnaarn
millşeutuir,Ml auc akra hramTaönkıe lİim re'ninl,o fcMauih edesi'nianc şıa rtilçaerrıi ksaipnadned ı.
Türklaenrllaeş mMaaycıa ristgaenl'eıcineç ğidina ha Bum uaheidleKe ·,m uniç'nuiklnaı ,rA vrupa'
oc
doğrbuu lasinya etii leO smanlıD evlteatria fındcalana rtıbk irr ic'daetv rig'inrem biuşl unuyorlardı.
s
xvn. ASIRDA
ORTAASTYÜAR KE DEBİYATI
OrtaaTsüyrak çEedseib iyXaVIt 1ı.a, s ırdaar tık şatmakis temiştir. Ebü'l-Gaazia'nnniensM iih r-binu
yüksedleivşr etamamslamiışn i w AsyTaü rklüğünün Hatur:nl yai neY adigaHra n torunlarındandır.
umumit,a lihssoiszyh,aa yalt ınuay gııbni ry oldag e BahadıHra n,d ahab abashıa yattiak enk,ar dqlni
rilemmieh vergiirnmeişt ri. Gc·rçŞie ybanlı'lardaanr asınçdıak asna ltankaat·,g alarıknaar ı�mazko runda
snoraA,st ırahanldıa'fl iarkv iesr a nahta yatıanyıa kta kalmışb;a ş\angıçbdaab asımnüıd afaay olundfead a
tutmaçyalaı şmışhlealreH, ı yvHacn laır arasındbai zkardcöğaüş müşdi.iF rakat karedşlreit arafındyaank a
zata livme ş aihrü kümdayreltimaşirşt ir. lananb abasgıö,z lereim nilç ekilereölkd rıiilii.mce,b u
FakaXtVI I.a sırOdrat aaTsüyrak Ed ebiyatı'sefkeern dia dınam ücadelyeo llarıgniarm iştri.N i
nınb üyüiks ivme e rb ırakmtıeşk ş ahsiyeHtıiy,v e haye1t6 4d2e H ıyvHea nlığıenıl deede rebku rada
se
HanıE bü'l-GBaaahdzaıri aHnd'ır 21y ılh ükümdadıyka pmı')dıUrm. umiyeitylbiei r
:
BahadHıarn ( Özkb)e Hanlrıandan Yidigirh ano lanB ahadır,b irz amanlaağra,ybi eisİ sfendi
Han'ıtno urnlraındnadır. yar'ay armd eıderıÖ:zkb eklerfeen alıyka panT ürk
menleribnu h areketleruinnuit mamıvşe o nlarcıe za
*
landırmaiskte yrre,kb iri ntikadmu ygusuy,l çeoks a
Ebü-'Glaazi BabaAsrıa,Mp e hmedH an' yıdaT ürkmenö ldürmüHşacdliüzsraem.,a n z aman
BahadırH an drı.M ehmedHa n, birs a Ebü'l-Gaazii'ynhiiünk ümdarlığınış iddetglöel geleyen
vaşdYaa,y ıkRu s Kazakla bizru lümm anzarasaıl mı5dır.
-
16031-666 rınmıağ lubv ei mhae tm;i ş Buna mukaabilB ahadıHra n, RuslarıTnü rk
bus avaş4t0ga ünns ondroağ aoğnl undaaE bü'l-Gaaizkit ivdeah ra kimiydeetvianmdela ır bveu rahna reket
diyies ikmo yarakk�,a ndızğaıf eorniu and ınydaa- leridniik kattalkeie bt mişDtaihrai. l akn ldaar Rus
TÜRKE DEİBYATIT ARİHİ
646
iktidarkıanrcaşe ıb hael ıışnh;e rh amlesi TürtkalaesrTyiüanr kçesÖiz'bneilkne hçielsbeii rleşmesinden
veT ürklüağlüeny hyiönnee lsmiiyşa,is kit,i saasdkie,r im eydagneal mbiişXr V IIa.s ıOrr taaTsüyrak çesi'
vem edenRiu sk alkıvnemg ae nişlheamree ketledriirBn.uid ,i kll asTiükr kçeçdoekn hdaillkiy naek ındır:
hazaünm,i dsitzackeie bt memke vkiiknadlem ıştEısre.r dhea,la kr asıonkduan duzğaum akno layacna
Bu hükümdar, mtialrliehtşiiunnuiir bnli ur laşıldsiıysnea dkeü,l fettasbiizil, i bskiaurnl lanılmışdır.
şekiölğdree nmtiaşn;tr aır afıTnüdrakyn a ratılmayı
*
şerbeifl en bmiidrlu lyig iuç inydaeş amışdır. Onun
şiireldeeb,i ytaatrliamh,el şeg ul olmavseıf aymüsbet BahadHıarnı 'ni kinci mühim
dalnıe ticveelreerTr üerkek d ebaityıbnial hatsasrai hŞ ecerTeü-rik eseŞreic erTeü-raikd lkıi tap
sahasıknıdyam eetsleir lkearz andırmışdır. tıBru.e sedra,h aç okX,V .
Arapv eF ardsi llevreie ndie biyatdlaai ryıin ı asrıink inycair ısınBdaan
bilen Ebü'lT-üGradkzi ilv'iene idne bisyaahtaıs ınhadır Hzaanm anıknaad aHra rzem'idket idarı
dakbiü yüıkz tıvreay baıl nızçleıvğrıe,sh iantdbteia r elintduet Yaand igaro-ğŞuelylbaarnı- ÖHzabnelka rı
Türkt arihi yahzedrıhraabncgiairkk ü ltaüdra mı ailesitnairni hvienş ie ceretsainnıit mmaakk sadıyle
veb irk ültmüurh ibtuil amaoylımşuış .d ur yazıılş.mtE ısreArd,e mP eygambeErb'üd'eIn- Gaazi
O devişrideie rdee,b iytaatraiv,ha eki ınfs anlardıenv riknaed aTrü rkT arihdionkiu fazs ıilç erisinde
ancaİkr ak'vdeaay Hindisbtualnu'ndaab ilecaenğliantDiıe rs.t an-htaatrıikrhaa rı,mı ış bira nlatışla;
söyleByaehna dHıarn 'ıbni ri fadesXiVnlld.ea sır açıska,d bei rd iklu llanıvleam rüamkk üonl dğuu
Ortaaksüylat üardüı nhaa yhlaiz ibni irş arveatr dırk.a datra rishaed ıkka lınayraazkı lbauen s eredsek i
Moğohla nlarCıennag,vi ezC engoiğzu lltaarrıi hine
* aidm ühimv ek ıymebtillig vialredrı r.
BahadHıarnb ue seridnekd lea Nseivka vieB abür
BahadıHarn 'ıbnö yleT ürkçesianydrveıen i çinmdüem küonl dukğaud ar
ŞecerTee-ria kimmiel lbii rş uurltae lify abankcemıle ib ulunmadyaahnça,o kH arzesma ha
ettiği kitbaiprlia srıdnadknau llanbıilrah na lkT ürkçesyiayzlıel mıştır:
ŞecereT-eir akiıne'Şdeicre.r Tee-ria kiXmIeI . ,,Btua rihvie k iöythiüe rkaensl adsiıynTe ü rdki li
asıMro ğolt arihRceişsiid eddCianm'iliüT-ne' varihi lyea zdı(mT.ü rtkibili ralyeı ttım.) deTö üyrlkeç eyi
adleıs erine OağluıznD aens tandıi'ğneı2r 0 söylekdibi emyş a şınçdoackubiki laen laArç.ıo kl sun
Oğuznamiel ek arşılaşthıarlmkaa rka;s ıyndaa diye ÇaTğüartkaçye sAir'ayplvçeeaF arsca'bdiarn
şayan, vyeas zöızlçlıeü ş itlir ivtaayreithbl ierrikneiml ei bilkea tmadımC.ü3m"l elbeurniug, ö sterir.
araygeat irmseukr etyiayzlıel kmsııaşf ,a kkaıtmy etli Bununblear abBearh adHıarn 'kıint abı,n,dbai r
bire serdKiarr.ş ılaşOtğıurzınlaamne B'elyelre,r ikne libmiel kea tmma"d ıdenmesrianğem eAnr,a pça
veh ocalaerlılne rbiunlduen şaenc ereT'ülrekrmleen v eF arscaT'üdraknç eleepşemkyie şl ivmaer dBıarş.t a
boylaarraıs ıynadşaa ymaenn kıbelBeurgdüienrl .d e tarivhek elimseö zloelrmiaü kz eercee gli bkii,t ap,
benşü shbauslıu nŞaenc eTreer-aik imbeu'n nfü.ihna lardıe staVna,t ant,a rarfe,s ivme ş ecegrieb siö zler
biribirfianrdkelnı dır. bEinsrüe srhiıTan as şekseknid b unlaarra sınvdeab diıirrs tatigsötrmieeğ see 1l8a0
Kütüphanesi'nde Dbauhlasu onnmrAuaşş kdaubra.d k elimbeilsria khe iisfniynü zd9en isbetiknedleik im e
Kütüphanesiik'inn üdseh avseıT ürkemnb oyıl arIeArria bvieF arisia'ldıenknme ılşi melerndoikrt.a ,B u
arasıdnadd ai ğiekrni ü shbauslıu nmuşBtuunrl.a rdabne ldkeiE bü'l-Gaalziisa'annnli any ıdşaıhnoad t aa
ProfS.a moylotvairça fıSnodvaynİe lti mAlkeard erihdTeü rkçelkeeşlmiimşeT lüerrkisç aey maşke klin
misi'vneer ilieknni ü shadbainr iHnoec aMloıl la,d ei lebriizr i hnibyueltu nmasvıenydbaaö ny lkee li
diğerNiunreİi ş annü shadseın ilmekBtuei dkiirn.c im eleyraid ırgamıkyaadcaTarük r kçekneinndk ie li
nüshaSnoıvny İelti mAlkeard emisi tTaürrakf ımnedlaensr aiy masındandır.
DilK urumu'gnöan derbiilref no topiksoiK,u rum Ebü'l-GBaaahzaidH ıarn 'kıint ınaab, ,Çağatay
tarınadfan1 93d7e İ stanbbuals'ıdlam ışdır. Türkçdesenid 'ekn elime aldmeaydiiışsmbie"i h ra yli
BahadHıarn' ıbnu k itabHıinnddai staTnu'ğdakmain alıdBıur,Ö. z bek hükümdardıenM ıonğ olb elki
luk'vleaH ra laçh'alkakrı nadyar,ı ca HToürraksahna kimtiiya eltınTdüarkkiç ev'eyd eo layıMsoığyolle
lerianiedk ,ı ymertialyvie tldeevr a rdır. istilkaasrışnoıa d, e vir Türklermie vcaurda,� ında
EseriTnüir kmehno calarınınü zearriznues u
birs itemiifand esidir.4
yazdısğöıynlıe Byaehna dHıarn 'bıun kiTtüarmbkeın
learr asıunzduamn ü ddseetv ilomkiuşn,mv ueiş s tinsah a BahadHıarn 'ıbnu harekeOtrit aasya'da
edilmiEşsteirrhi.en n übzü tünnü shaltaorpıl anarHaaklk içiend ebiaynalta yı,dıinkıknad teeğ ebri r
tenkibdilri bbaisrıı y mapılmamŞıeşcdeırTree.-r ia ifadesidir.
kimei,ld ke af Rus alimi Tumans1k8y9 2t ara4f ıBnudraandk au llanÇıalağna tdaiylt ia b,i hreir
deR uscoal arak Aşkbaabsaddı'rdıal mışdırh.a ldNee vavieB abüTrü rkçemsain asıdnedğai ldir.
ŞecerTee-ria kimkeu'ldlea ndıillöa,nn c Nee vai ÇünküN evavie Babüers,e rle(rçianig atialyei
veB abüirl tee kamülvüanremb ıuşl uneadne bOir - değilT)ü rkiil ey azdıklabriıznziaıft a deet miş
lerdi(rB.k .A bdülkaidnainrE, b ülgaBaazhia dır
Bu nüshalhaark kıngdear eik blibliyogrHaanv eT ürkçeTsüir,kD ilAir aştırım Yaıllalrığı,
fki bilgiblaesrt,ı nrüasnh anÖınns öz'düinrd,e 1957)
TÜRKE DEBİTYITA ARİHİ 647
Ebü'l-GBaaahzaid Hıarn ,b ue seriknuiv,v etli
ğollakraadr ai kbia b'tıanmoı l arvaeCk e ngdiezv rine
haıfzasgıünvae ne,r,eTka reizhbieb ri lebni"tr a rihci
aid3 .b abk'ııs mçeenv irmiAşydneiısr e.Tr ü,r kçe'ye
sıfatleı yyazmışdır. beBruanbukenirlt aa bıensıkni
ikindceifD ar .R ızNau rt arafından çevrilmiştir.
Moğotla rihaiindbe i lgiilçeibrnai z kıi taplairsdan
tifade deeth taibğeviren rim iFşatyird.a laknidtıağpı *
lara rasında ReTşaibdibü ddCianm'ii'nü 't-Tevarih
Alalhy ar Bua srOırnt aaTsüyraek d e-
HocaR eşidT'airni hRe-şii vde-Ş ie rafeYdedzidni '
biyatıunmau mib irb akaı şl
ninZ afernavmaersdiEı brü.' l-Gaayarz,ıi kc,ea ndi (Ö lüm1.7 13)
bakıyoÖrzkbeenTk,ü rkleri'
elinbduel un1a7nC engiznnaümseh asıdnadi asnt i
nins ofşaii rAil laYha ru'nıu tmamgaekr ekXiVrI.I .
fadeet miştir.
asriıkni nycair ısyıentdiateş kikpme e nsupalraarsıı n
BahadHıarn ,b u son kitabısnaıhni fe3s1i3n i
das ayvgeıa lagköar ebnuş aiÖrz,b eklHeırtisano yu
bizzyaatz mvıeş1 66d3e v efeattm edsoilı saıyyelkes ik
beylerinBduehnadrHiaarn .ğl 'ıındgaü mrü(kt amga)
bıraketsıeğrdıii nğ 1e6rs ahifdeeso iğnlEiun ôşHea n
idarreesiis ylaipğmiı ştır.
tamamlam(ı61ş6t5ıE)rn .u şHea n'Şıenc ertea'myaim
Mensuopl dutğaur iNkaaktş ibendilik'dir. Tasav
lamabsaıb,a sıgnüıvnev neiv asiyüezetrii .nB eödyir
vufav ea hladkaai Fra,r svceTa ü rkçe meushetrelleirfi ,
lelieksleers ionn1 6s ahifyeaszianainy ,r ışciai,r le;
didakmtainkz umelvearrid ıBru.n laarr asında en
edebiymaetşlgaou lld ubğiul iEnneunşH ea nd aa snr ı
tanınmışı,Ö zdbeevTkrü irnkiçne ysiazydlıeSğ eıb a
Ortaa-syHaa rzeTmü rkçeshiü'knüimnd eadri ble
tü'l-Acaidzliıdn,i dakmtainkz iımeBsui deisre.
rindendir.
rinde:
ŞecerTeü-rikk i t,aA bvırupmaülsıt eşrtiakrlaer
Yazılfadrıi s(it ib!i)r lmee ktub
fındbainl,h aTsüsrak -Motğaorlib haik ımınmdüan
Anık iük ördiTlüerrk yea renler
himb iers eorl arkaakr şılaAnlmmıaşn,c a'ya, Fransız
Dedilgeerr d u'kaı lsear enler
ca'yRau,s cvae İ ngilizce'yey atpeıırşlctmüımre.l5e ri
BitilTsüer kit ilb irlaek ied
KitabTıünr kaçsel iıld,ke fİab,r ahHiaml ftian
Könüllbeorl saan dıanr enıide
rafın1d8a2nd4 e Kazan'ndeaş rolunmAuyşntıu r.
kitaTbüır kiTyüer kçesöin'cAnehe m edV efiPka şa gibmiıs ralargıönrdüal dgüiğb,üi, ,F adrisl iyyalzeı lan
çevirmiVşetfiiPrka. ş a'Tnaısnv iErf-kia r GazeesteerleTrüdrdekon s tlşairkıanyo eltdcuiğ vuneiu m ana
si'nvdese o nrakdiatnha apl iknoen ulabbiişrle ikrei ldaide serlTeürrikdn i liil yea zılmasından gönüllerin
tekfeidkial beunt ercüm(e1s8i16 836-4E)y lül-Şubhaatzd) u yufpe rahlayascöayğlıenyıbe"dr aerkT, ü rk
tamd eğilPdaişrea.s, e rAidne mP eygambeMro'-dend ilşiu urusnaah ibpu lunuyordu.
XVll.A SIRDA
......
AZE RİL EHÇESEİD EB. iYATI
XVIIa.s ırda,v eAİ zrearnb aybcöalng esinrdaeğ,m erne,v gaöçr medğeev aemt mişDtiiğrrt.ra rafdan
Türekd ebiyagteırnneıaknz ıgme rneeks nierv 'ileriçnodkae ç ıska çsıöky leyhiaşllienrdy eikndieü, ş üdke re
çeşietsleirv leerrşe ani vrey azaralzda erğ ilAdnicra.k celaiş,vk e ş ehvşeiti rdleeA rzie ri-eİdreabni yatında
bunlagre,ç eans ırlbaüryıünşk ö hretlöelürçlieycleek r ağbgeötr emna nzumel.e rdir
seviyeddeeğ ildir. Safesvair ayhıünkdüam daairl esdiinTliüinr kçe'
Bunumnü hims ebeplerbiinrFdiae,rn i sib'un ind,i rU.m umiyeTtülreku nsurunmdeaynd angae len
asırHdian, disstaarna ylaorlıdnudğgaui bSia, fevi ordlui sadnaıy ineek seriTyüertklçee 'Bduinrl.a r,
sarayıvneçd eav resdieny deen idreanğ bkeatz anmıTşü rkçe'nidni vlre ke osnmuiş ma olliasrdaaanky ı e r
olmasıEdsıars.İe rna şna irledrebi inriçno ğHuinnu yevre z aman zraambğaengt ö rmestiensdiöerl mluiş
distsaanr aylçaerkıebnnuad evirydael nAızze rşii irid urY.i nbeö ylbeir rğa beytü zündeknibd uia rs ırda
değiİlr,a şni idreie skkiu dretiunzdaeknl aşmışbdaızşrıa. i rşlieirr,l eçroiksn adyeıT düarç ek kullanmak
Bud evirydael nŞıizİi n anışmlüatreırne nonliamni fatk aTürkçkee limelergir amFeakrra sa idelerine
manzı'.ımelekrisd ainra dte receldeürşiünkilnü ğügnöer tea sarertumfeş ke kliynednebi i re debidyialti
uydurmaçyaal ışmışBliaarrr daılsrıa.kr ayddaai nl
Bu tercümevlee mrü tercimhl.eb riib litifagtö rbenud iblü,t üuny durdmial giinhs iö yliyerek
yogrka fbiilgi bİkç.Zi enk Vie llTd i Ebülsözküa lmabmiıerşd ebiyiaftaıdonel smiuv şez amanla
ogan,
gazBia hard liıan1T ,l .lV ,& 1 81 82, uputulguipt miştir,
-
648 TÜRKE DEBİYATTARIİH İ
X\'II.a sıArz eşraii rilçeirni- İragnr ameraiynaer layşairibarukik elimeslöeyrle
S a i b< led,a haç okb irİ raşna iril eyeTna rzbiö,y lgee çibciirm odaınn temsilcisidir.
(159?1 1671) diybei linTecnbr,iz liS aib'iTna rzib'unt ianrs zö yleybiişral rearlŞiıa khS aftia ra
-
mühimm evkiviad rır. fındatna kdeidri lvmeib şa ztıa kipyçeitlieşrt irmiştir.
Saib'biaıbıaM siır zAab ciürrahŞaiimrg' r,ndçirF.a kanteT ürkn,eİ radni llseerliıi nkuaay sabiblöeyn
liğien Hdicazg'itam idşö,n üşünOdsem anlİım parales öyleykiışsölame ürr lbüi rş akvae l atüisfühleu
torulğud ahilidnebd ier kyaeçdr o laşmışHdiıcra.z 'ay aratmaikldeagrnei ç ememiEşsdaisbrei.nhr i civ
ve
gitmidşö,n üşünOdsem anlİım paratordlauhiğilu! <' gazşeali orlia Tna rzi'tnaiblnii is aynalzağd ışı iirler
m
elbeir kaç yerdo alşmışdır.H in<lisgtiadne'rauk ğerna arıansddaa huaz uönm ürslöüy leyviaşrldeırri.
dığKıa lıilk'e<lned isriünteb uen,v avn ed izev eril Asrısno,n radSaani by'aek ıbni rş öehtrk aza
mişdiBri.rm ücldHritn clistAağnr'ad'a<k laal dıktan
naraüks ttaadn ındainğm eürh ibmi şra idreTi e s'ir
sonrŞaa,h I I .A bbazasm anındaİ rand'öan eSna ib mahlasşıiyilrseöl yelre Myierzna, M uhsin'diTre.' sir,
bu hükümdaarra fıdan melikü'ş-şu'atarltiaf' lıkla
t n ŞahB iriAnbcbia dse vriİnsdfaeh any'ear lebşiern
edilimşdir.
Türaki lemseinnspedu urŞ.i irirnluiem umiyFeatrslcea
ŞöhreHtiin dİ,r avneA nadol'ui lkelteurtimnuiş yazabnu ş iariTnü rkdi lisyölyel engmaizşe ldlee ri
bulunSaani bd'aeh kae ndhiay atınbdaaş lavbairraçko k vardır.
HindA, zevreiO smaınş alirleri tarafınnadzainr· e lerBu nlarbdaaşnk Taü,r kçDei vanP'rı.o Afhmed
yazılı.n ışdır
Cafcrğlout arafıAnzedbraaynca nY urdB igliisM ec
�iirlıa·şrkti,an sdaevv e·h :ikmueitç izgizkernig inm üaı'sndnae şrol7u,nŞ aaniM r elikB eyA vcı da
birs esb,i kra fivyeme e caazn laşmhafsııl itnedre;e nXVIIa.s ıArz erTiü rkçeedsıi.- biymaüthıinmbı inr
nüm "dilminşidlihra.hs iskam ie'ta edde 1"�nir iler,i şairiBduiş ari.r kilna sAizke rşii liirs anmıünmak ün
Osmanlı-Tıü·rtkk hivaatsırnıdbnaü yüşka irNia bi olduğu kAazdearrti,a birlgeertiinrimç aelğıeş ması,
üzerintdees iorlmlui;d ur.F ari�isirile irnimnü hibmi r oııduink kdaetğebe irt ra rafMıedlıirBk.e yA vcüız e
kısmkıP ndinden keönndcziea km.ia nınİdraakşnia rindbietr a rafbdüaynü şka iFru zulid'inğitenar r af
ilrreinen aziorlea rsöaykkn mişdri. da,nT ürkçşiielre � des öyledbiiğlidniiğ iİmrnia z
Buş aiİrr aend ebiyaHtiınndüd sal ubdue nilenş,a iSraii bt'eisnvi arrid ır.
zengliına yfımlt>Claezlr.ı,vr e m azmunlsaürslvlaeü
Asrımne sneşvaii ralrearsiı ŞnadhBa i riAnbcbia s
sanathluıs,\b ıiürss ibl uün ku \·veitml ümessilİçiinddier . zamanaı nVdarakvae Gülşah, Zenbfıür A sel,
Türkçgaeze lleriyleT ürkç-eF arsmcüal emmİı.dlaa r Dam ü Dinea dlmıe snevilşeörhirykelatezn aan
bulunn abirD ivanİ'sıt anhıKıolc'aRd aag ıPba şa
Mesih.ig ereşkö hr,eg teirek tesziirekl dreerğieyrl e
KütliphfınesiD'inğdere kdıiyr.m ebtildrii vaAnn'ı
birs anatrk.ar dı
kara'daI J;-JT ariFha küiytaezsmia laarraıs ındadır.
Yinbeu a srİınr ahnü kümdaralraarsıı dnad a
S;"ıidtiığ'ıim·nür h imm anzün eserlKearnid e
r TürkvçeeF arsşciasi öry leyoelnmluueşrrdB. u nlardan
har-naimle eM ahmud-Ayiaszi mmleis nevileridir.
Şahİ kinAcbib asS'aınnirna hlasısyölyel eşdiiiğril er
Birinm!e'sİn·i f> K\andelıaŞra'hıİ kni nciA bbatsa raarasıhnadyal tia nınmıvşalradrıBıru . h üküm,d ar
fındfacnt lıediaslii�r\i ·nheii kaeydee İrk.i nmde s
t v alimlveeş raii rhliemraisy uer etdieyd leev riTnüirnk
nevSiu lta:\nI ahmıiıldne e dimAiy aazr asısnüdnra e ve İraend ebiyahtiıznmae tbtuel unmı,;ru,ş d
m;in·ra;ıiıvlıa tır.
Asrıvne zşiari ralrearsiı İnsdŞeaa h İ kinAcbi
Çok\ ·'lfiıbdi rş i"ıoialrn Saibm'ainnzm i ıeserleribas'vıank 'antüfıvriishv ceŞi ashİi k mcSia fniiv'ne ziri
ninm "!'mi1ı2ı0ı. 0b0e0yi tt utarınŞdaaidrBıierny.a z MirzTaa hiVra hidT ebirzi'ykia ydetymeenrkdi e
adının ·rdİmQuİı ıtelırriıbe:irtı n<ülbaa usnıl aarra sınolurB.u şaivree divbe zibriitrna riFha'ris,vc ea
dadı'lif' rİ ı_İkıeıneclikş iirdleev rair dıİrr.a \n' Teü rk Türkcşei irliehrtiienvdiaeb ni Dri vavne'a ıy ırhcua
e<lebi,:vıetr.ısl.nm diaşh ,a kbliıkr anaagtöerS e; lib,
. sutsaik dviera laka görmüşv anredsıirr. leri
klasİraink �ii:r,iş ıuhıriveıet t eskierin düil kesinin
Önce söyledigğiibmgiie,zç en asbıürydüakk i
hudutlaarşıannsı,o nb üyüüks tadıdır.6
şöhretselveiry eoslimnadmeha akt Xt\a' IaIs.rS ıani b'i
Yineb u asırFdaar şsi irlerb.aişknad Aezn eri
kadadra b aşavreış öfıkraezta namambaekrlaab er
Türkçe'ssöiyylleed şiiğiir lAeerrill ee hçeedseib iyatına
z bua sırgdear eAkz erTiü rçkesei engreİkr aşni irine
birr enkv eh arekveerten diğmeürh mi bişra idre ,
hizmeettm idşa hbai rçToükr ke divbeiş aiyreit iş
AvşaTrı rkilninden, Tarzi'dTiürr.k çkee limelemrii şdBiurn.l airsıinm vleee rsriel ehraik kınudmuam i
ve biblriayfobigikl giiçlieMrn. FuadK öprülü'nün
T.1 A.n .d �kAiz eri Edebiyatı maddesine bakılmalıdır.
Saib hakkında tamamlayıcı bilıJiler ıçın
fU eserlbekr.Me u hammetA liT arbiyeDta, nişmen•
danı· AzerbaycTaanr,h a1n3 14S,. 2 17- 226
E. Browne,P ersni Laitterea itnum rodernt imes,
Cambrid1g9e2,4 S,. 2 65- 277A,y rıcTaa,h ns i
Yazı,cS ıaiMba ddT.. 1 .An ,b ibŞi..7 fS-77. lsntbaul1,9 33s1a 7ı1�:- H - lS.
TÜRKE DEBAİT YiT ARHİİ 649
xvn.A SIR
OSMANLI TURKÇESI• EDEB•i YAA TI
••
x VI Ia.s ıridtçai mavie i dari O kadakri b,i r cemiiydeatrtmiee, d envie i çtimai
AsrıMne deııvie h ayaitiç ni çigne rilehdailği hayaitl eirsise a navtee debiyhaaty adtaıi leriddiiyre,n
de,O smanlİım paratorluğEud ebiyTaatr ihi'bnuai snı rydaan ıldgıöğrıü lüXrV:II .
içtimHaaiy atına
sahasınkdüal tür, svaen ata sırdiad arvie i çtimhfıaiy attgaekrii lmeneidne biyat
ToplBuir Bakıeşde biyhaaty aı,t alıştğııy ük hayatıtneas iorlim amışdır.Bu nunb ellbia �Isıe bebi,
selid�eev ame tmidşir. sanavte edebiyasta hasında geçen aatsıılralna rda
temellevrei vna rılsaenv iyensianğ lamdlıır.ğ ı
O kadra ki btue mellüezre rinydüek selOesn
manılm edeniyextvin,. asırdiad,a riik,t isaasdkie,r i
vei çtaiimb akımlardang erbiilre dmeev resignier·i l
diğinhii ssetmemişdir.
GerçiO smanlsıa nabtuı asırdmae,s elmai mari
sahasınbdiarm imarS inany etişmdeimrişf,a kabti r
SultaAnh med Camiiv eb irY eniC amii nşasından
da gerid urmamışdır.
SultaAnh med Camii,M imar RaşıS adefkar
MehınedA ğa'nıbni rş aheserkiidX iVr IIa.s ırda
Osmanlmıi marimseir mecriliçki,n icivlei skü sleme
sanatlarınıns evüisytebüdiner k ompozisyonhua ldien
yücelmiştSiarn.a tkMaerh med Ağa'nıhne m bir
mı'.ısıksia natk,ah reımi ncbei rse defkharrm d eİ stan
bul'uçne hresbiinrSi u ltaAnh medC amii tialmea m
layacak kadarb irb müiymüakr o lduğbui linAilrt.ı
narimni narçee rçevesihnedyebkeiyt alpiı sıvneak ub
belerirnaeğ meand eat şeffabfi ra bidiem işg ibig,ö z
lersee dçe kmeye,ni ncvee m evzubni yrü ksebliumş ü,s
Osmanlsıa nat!'ş1amh esrerilnened tesnaab idençiinz gileXri\n'dIea sIı.Ors manlmıe de
SultaAnh med camiinÇiinn ic enneti niyetiinninc eliğgöisntie rTierm.e liS ultaBni rinci
XVII.A sımri ınari şaShuelstearAnih med Camii
Description:kış - Divan Şiiri - Hükümdar Şairler Birinci Sultan Ahmed - Dördüncü Sultan Mehmed Asrın .. kime, ilk defa Rus alimi Tumansky tarafından 1892.
