Table Of ContentBULLETfN DE L'INSTITUT ROYAL DES SCIENCES NATURELLES DE BELGIQUE BIOLOGLE, 72-SUPPL.: 251-253,2002
BULLETfN VAN HET KONINKLJJK BELGISCH INSTITUUT VOOR NATUURWETENSCHAPPEN BIOLOGIE, 72-SUPPL.: 251-253,2002
Rekolonisatie van steenmarter Martes foina in Vlaanderen
K. VAN DEN BERGE, V. VAN DEN EYNDE & F. BERLENGEE
Situering en doelstelling het tijdschrift "Chasse et Peche" (Royal St.-Hubert Club
de Belgique), a is weekblad vanaf 1882 (helaas zonder
Marterachtigen Mustelidae gelden als goede indicatoren index) van belang. Natuurhistorische werken zijn er nau
voor de kwaliteit van specifieke habitats en van hun welijks, informatie uit archieven of via heemkunde is niet
inbedding in een ruimere landschappelijke context. Zij systematisch ontsluitbaar en dus eerder slechts toevallig
hebben van nature een relatief !age dichtheid (grote terri beschikbaar. In die context treedt ook het relatief grote
toria), waardoor het kunnen opbouwen van leefbare po · · belang van mondelinge getuigenissen ("oral history")
pulaties aileen mogelijk is op het niveau van landschap naar voren, alhoewel ook deze informatiebron niet sys
pen of ecoregio's. Het duurzaam aanwezig zijn van deze tematisch is.
soorten geeft dan ook uitdrukking aan het functioneren
van landschappen in termen van ecologische infrastruc Bronnen/a·itiek
tuur, connectiviteit, permeabiliteit, versnippering, barrie Op taalkundig vlak valt in Vlaanderen het onderscheid
res, enz. Tegelijk bezetten zij als toppredatoren een be tussen boommarter en steenmarter best mee, gezien de
langrijke ecologische niche. Dit vereist een duurzaam vroegere literatuur nagenoeg uitsluitend Franstalig was
prooiaanbod ("paraplusoort"), maakt hen kwetsbaar (martre versus fouine), in tegenstelling tot de situatie in
voor accumulatie van toxische contaminanten, terwijl bv. Nederland waar vee! meldingen als "matter" werden
zij daardoor ook onvermijdelijk op diverse vlakken in genoteerd. Op biologisch vlak (onderscheid tussen beide
confrontatie (kunnen) treden met menselijke belangen somten) stelt zich wei een essentieel probleem, hoewel
(schade aan pluimvee of jachtoogst). dit vooral t.a.v. de vee! zeldzamere boommarter geldt
( onderschatting).
Binnen deze context wil het "Populatie-ecologisch on
derzoek marterachtigen in Vlaanderen", als eerste essen-· Gezien de vangstresultaten van jacbtwachters vermeld in
tiele stap, inzicht verwerven in het geografisch voor Chasse et Peche als belangrijkste historische informatie
komen van de diverse somten marterachtigen, hun dicht bron gelden, dienen zij tegelijk in relatie gezien te worden
heden en de mogelijke trends daarbij. met het publicatiebeleid va11 dit tijdschrift. De "Frans
taligheid" blijkt daarbij geen rol te hebben gespeeld: er
werden inderdaad evengoed Vlaamse als Waalse ge
Materiaal en methode gevens gepubliceerd ( ook de Vlaamse jagerij was destijds
hoofclzakelijk francofoon, bovendien verscheen na WO II
Marternetwerk ook een Nederlandstalige, vertaalde versie). De zeld
Voor somten met een sterk verborgen levenswijze is het zaamheid (spektakelwaarde) van de gedode som·ten
inzamelen van verkeersslachtoffers een belangrijke bron speelde niet echt een rol, vermits het initiele uitgangspunt
van informatie. Daattoe werd, in nauwe samenwerking het aanmoedigen van de verdelging zelf was en ook heel
met het Koninklijk Belgisch lnstituut voor Natuurweten gewone somten werclen vermeld.
schappen (G. LENGLET), sinds 1997 een netwerk opge
richt van vergunninghoudende vrijwilligers en een veer Ook (het moge!ijk gebrek aan) biologische kennis op vlak
tigtal diepvriezers. van de juiste soo1tdeterminatie is, in het geval van de
steenmarter, niet echt relevant. Ondanks het feit dat de
Historische bronnen redactie klaarblijkelijk steunde op plaatselijke en tijdelijke
Raadpleging van de -beperkte- historiscbe bronnen laat correspondenten, I ijkt hierdoor geen geografisch-verte
een voorzichtige reconstructie van de vroegere versprei kend beeld te ontstaan inzake de herkomst van de infor
ding en status toe. Onder de geschreven bronnen is vooral matie: die blijkt verspreid uit geheel Belgie te komen.
252 K. VAN DEN BERGE, V. VAN DEN EYNDE & F. BERLENGEE
De tijdsgeest daarentegen speelde wei een belangrijke ooit algemeen voor, maar door jacht en verdelging zijn de
rol: vanaf de jaren 1960 werd de verdelging niet meer aantallen sinds minstens een eeuw heel sterk teruggelo
onomwonden gepromoot en toegejuicht, en werd zelfs pen. Na WO fi kon zich, vanuit het zuiden, een bolwerk
actief opgeroepen tot een gemilderd taalgebruik. Dit heeft ontwikkelen in oostelijk Vlaams-Brabant en zuidelijk
voor gevolg dat de informatie over (o.a.) martervangsten Limburg, terwijl de soort elders slechts heel diffuus aan
vanaf dan grotendeels wegvalt. wezig bleek te zijn.
Resultaten van de historiek Opmars van de steenmarter
Van v66r 1970 zijn geen gedocumenteerde onderzoeken Vanaf de jaren 1960 werd er in Midden-Europa een
beschikbaar, enkel wat (vage) opinies: algehele toename vastgesteld. In Nederland trad een her
"tres commune partout" volgens DE SEL YS LoNG kolonisatie van de oostelijke gordel op vanaf de jaren
CHAMPS ( 1842), DEBY ( 1848) en QUINET ( 1899); 1970 (BROEKHUIZEN & MOSKENS 1992). Voor Noord
"commune partout, elle n'est nulle' part tres repandue West-Frankrijk werd tijdens de periode 1990-1995 een
pour des raisons qui nous echappent" (PHILIPON 1934). duidelijke toename geobserveerd (FOURNIER 2000).
In FRECHKOP ( 1958 & 1959) is geen informatie vermeld Binnen deze "internationale context" is in Vlaanderen
met betrekking tot Vlaanderen. een opmerkelijke dichtheidstoename en areaaluitbreiding
op gang gekomen vanaf de jaren 1990. Vanuit het "his
Wat vangstresultaten betreft, zijn er voor Vlaanderen torische" bolwerk Leuven-Voeren voltrok zich een ma
geen meldingen van v66r WO II. Wei werden in Jodoigne, nifeste noordwaartse uitbreiding, waarbij oostelijk
gelegen in oostelijk Waals-Brabant en grenzend aan Vlaams-Brabant en nagenoeg geheel Limbmg thans reeds
Vlaanderen, 9 exemplaren gevangen in 1912. volledig geherkoloniseerd zijn. Vandaat· uit lijkt zich
momenteel een verdere noordwaartse doorsijpeling te
Na WO II vertonen de vangstmeldingen een opvallende voltrekken naar Antwerpen. Daarnaast blijkt ook de zui
concentratie in oostelijk Vlaams-Brabant, de zuidgrens delijke regio van de provincies West- en Oost-Vlaande
van Antwerpen, en de zuidelijke regio van Limburg: ren actueel manifest geherkoloniseerd te zijn, met een
St.-Truiden, winter 1946-47: 8 ex.; Lubbeek, dec. 1946: analoge noordwaarts gerichte doorsijpeling over de rest
6 ex.; Westerlo, najaar 1947: 12 ex.; Korbeek-Lo, 1950- van deze provincies. Deze areaaluitbreiding is vermoede
51: I ex.; Huldenberg, 1949-50: 15 ex.; Diepenbeek, lijk e~n uitvloeisel van de huidige populatietrend in
1950: 1 ex.; Gingelom, 1955: 36 ex.; Vliermaalroot, Noord-Frankrijk en Henegouwen.
1960: I ex.
Dit wordt voor Limburg bevestigd door ANON. (1953): Referenties
"( ... ) dit vomjaar opmerkelijk vee! tluwijnen gevangen,
daar waar er anders zeldzaam voorkwamen''. Voor Bach
te-Maria-Leerne (als buitenbeentje in Oost-Vlaanderen),
ANON, 1948. Resultats d.e piegeage. Chasse et Peche, 2/48: 75.
wordt in 1950 opgetekend: 117 "mordants", waaronder
ANON., 1951. Vangsten van schadelijke dieren. Chasse et
"fouines".
?eche, 5/48: 239.
ANON., 1953. Rapporten van onze agenten. Chasse et Peche, 3/
De vroegere verspreidingskaarten geven het volgende
53: 151-153.
beeld:
VAN DEN BRINK ( 1978): niet in Vlaanderen (uitgez. Bestuur van Waters en Bossen, 1981. Onderzoek naar de fauna
Voerstreek); - Verspreidingskaart steenmarter (Martes foina E~<.-'I(LEBEN).
Bestuur van Waters en Bossen, Brussel.
- Waters en Bossen ( 1981 ): niet in Vlaanderen, uitgez.
noordelijk Limburg (verwarring boommarter?); BROEKHUIZEN, S. & MOSKENS, G.J.D.M., 1992. Steenmarter
Martes foina (ERXLEBEN, 1777). In: BROEKHUIZEN eta/., Atlas
- KALPERS & LIBOIS (1982): bevestiging oostelijk
van de Nedet:landse zoogdieren. Sticht. Uitg. K.NNV, Utrecht:
Vlaams-Brabant & zuidelijk Limburg;
336 pp.
- HOLSBEEK et al. ( 1986): manifest aanwezig oostelijk
DE SELYS-LONGCHAMPS, E., 1842. Faune beige. Dessain, Liege
Vlaams-Brabant & zuidelijk Limburg, elders diffuus.
& C. Muquart, Bruxelles: 310 pp.
Ook in Noord-West-Frankrijk (LIBOIS & WAECHTER DEBY, J., 1848. Histoin: naturelle de Ia Belgique-Mammiferes.
Ed. A. Jamar, Bruxelles: 198 pp.
1991) en in Nederland (~ROEKHUIZEN & MOSKENS
1992) bl ijken steenmatiers in die peri ode grotendeels FOURNIER, A., 2000. Les Mammiferes de Ia region Nord -Pas
verdwenen geweest te zijn. de-Calais. Le Heron, 33 (n° special): 192 pp.
FRECHKOP, S., 1958. Faune de Belgique - Mammiferes.
Als (voorzichtig) beeld treedt voor Vlaanderen volgende IRScNB, Bruxelles: 545 pp.
historiek naar voren. Ongetwijfeld kwam de steenmarter FRECHKOP, S., 1959. De Ia coexistence de Ia matire et de Ia
Rekolonisatie van steenmarter Martes Join a in Vlaanderen 253
fouine en Belgique. Meded. Kon. Be/g. Jnst. Natuunvet., 35, 7: QUINET, 1899. Les Canardieres: les ennemies de Ia canardiere.
1-16. Chasse et Peche, 18 (4): 50-51.
HOLSBEEK, L., LEFEVRE, A., VAN GOMPEL, J. & YA NTORRE, R., VAN DEN BRJNK, F.H., 1978. Zoogdierengids. Elsevier, Amster
1986. Zoogdieren-lnventarisatie van Vlaanderen ( 1976-1985). Na dam, Brussel: 274 pp.
tionale zoogdierenwerkgroep, Euglena (extra nummer): 116 pp.
KALPERS, J. & LIBOIS, R.M., 1982. La Fouine, Maries foina
Koen VAN DEN BERGE
(ERXLEBEN, 1777). In: LIBOIS, R.M., Atlas provisoire des mam
Veerle VAN DEN EYNDE
miferes sauvages de Wallonie. Cah. d 'Eth. app!., 2 ( 1-2): 100-105.
Filip BERLENGEE
LIBOIS, R.M. & WAECHTER, A., 1991. La Fouine (Martesfoina lnstituut voor Bosbouw en Wildbeheer
ERXLEBEN, 1777). Encycl. des Carn. de France, I 0, SFEPM,
Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap
Nord s/Erdre: 53 pp. Gaverstraat 4
PHILIPON, A., 1934. La Fouine. Chasse et Peche, 51 (32): 885-886. B-9500 Geraardsbergen
