rehber öğretmenlerin okul iklimi algıları ile kaygı düzeyleri arasındaki ilişki üzerine bir araştırma

160 Pages·2007·1.02 MB·Turkish

T.C.
Marmara Üniversitesi
Eğitim Bilimleri Enstitüsü
Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı
Eğitim Yönetimi ve Denetimi Bilim Dalı

REHBER ÖĞRETMENLERİN
OKUL İKLİMİ ALGILARI İLE KAYGI DÜZEYLERİ
ARASINDAKİ İLİŞKİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA
(Yüksek Lisans Tezi)

Füsun EKŞİ

İstanbul (2006)
T.C.
Marmara Üniversitesi
Eğitim Bilimleri Enstitüsü
Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı
Eğitim Yönetimi Ve Denetimi Bilim Dalı

REHBER ÖĞRETMENLERİN
OKUL İKLİMİ ALGILARI İLE KAYGI DÜZEYLERİ
ARASINDAKİ İLİŞKİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA
(Yüksek Lisans Tezi)

Füsun EKŞİ

Danışmanı: Prof. Dr. Muhsin Hesapçıoğlu

İstanbul (2006)
REHBER ÖĞRETMENLERİN OKUL İKLİMİ ALGILARI İLE KAYGI
DÜZEYLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Füsun EKŞİ

ONAY
Jüri:
Prof. Dr. Muhsin HESAPÇIOĞLU: : ………………………………………..
(Tez Danışmanı)

Prof. Dr. Hoşcan ENSARİ : ………………………………………..

Yrd. Doç. Dr. Oktay AYDIN : ………………………………………..

ii
ÖNSÖZ

Eğitim kurumlarının işlevlerini sağlıklı biçimde yerine getirebilmelerinin koşullarından
biri de tartışmasız sahip oldukları olumlu “iklim”dir. . Bu “iklim” okulun amaçlarının
yerine getirilmesine yardımcı olur, iş görenlerin, işe dönük, etkili, verimli ve hepsinden
öte mutlu ve kendilerini adanmış hissetmelerine yol açar. Okullarda koruyucu ruh sağlığı
hizmetlerinden sorumlu olan rehber öğretmenlerin (psikolojik danışmanların) pozisyonları
kendine özgü bir dikatomiyi barındırmaktadır. Rehber öğretmenler hem okul iklimini
şekillendirebilirler, hem de bu iklimden bir şekilde etkilenirler. Bu çerçevede, mevcut
araştırma rehber öğretmenlerin okul iklimi algıları ile kaygı düzeyi arasındaki ilişki
üzerinde odaklanmaktadır.

Tez çalışmam süresince engin bilgi birikimiyle daima yol gösterici olan tez danışmanım
sayın Prof. Dr. Muhsin HESAPÇIOĞLU’na teşekkürü bir borç bilirim. Kaynaklara
ulaşmama yardımcı olan sevgili eşim Doç. Dr. Halil EKŞİ’ye de teşekkür ederim.

Çocukluğumdan beri beni akademik yaşama yönlendiren ve her zaman beni destekleyen
sevgili amcam Celil ÖZTÜRK’e ve son olarak bu çalışmam esnasında kendisine ayırmam
gereken vakitleri bana bağışlayan biricik oğlum Muhammet Cem’e de teşekkür ederim

Füsun EKŞİ
Üsküdar 2006

iii
İÇİNDEKİLER
s.
ÖNSÖZ …………………………………………………………………………… iii
İÇİNDEKİLER …………………………………………………………………… iv
TABLOLAR LİSTESİ ……………………………………………………………. vii
ŞEKİLLER LİSTESİ …………………………………………………………….. xiii
ÖZET ………………………………………………………………………………. xiv
ABSTRACT ……………………………………………………………………….. xvi
BÖLÜM I ………………………………………………………………………… 1
1. GİRİŞ ………………………………………………………..………………… 1
1.1. Problem …………………………………………………………………… 1
1.2. Amaç ……………………………………………………………………….. 5
1.3. Önem ……………………………………………………………………….. 6
1.4. Sayıltılar …………………………………………………………………… 7
1.5. Sınırlılıklar ……………………………………………………………… 8
1.6. Tanımlar …………………………………………………………………… 8
BÖLÜM II ………………………………………………………………………… 10
2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE KONU İLE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR …. 10
2.1. Okul İklimi Nedir? …………………………………………………………. 10
2.1.1. Okul İklimi Çalışmalarının Önemi …………………………………… 26
2.1.2. Örgüt Sağlığı ve Okul Sağlığı ………………………………………… 29
2.1.3. Ulusal Ortaöğretim Kurumları Müdürleri Derneği’nin (=National
Association of Secondary School Principals [NASSP]) Okul İklimi İle İlgili
Çalışmaları ……………………………………………………………………… 31
2.1.4. Öğrenci Kontrol Yönelimi: Gözetimci İklimden İnsancıl İklime 32
2.1.5. Okul İklimi İle Öğrenci Başarısı İlişkisi ……………………………… 33
2.1.6. Okul İklimi ve Öğrenci Yabancılaşması ……………………………… 34
2.1.7. Okul İklimi ve Okul Etkililiği ………………………………………… 35
2.1. 8. Okul İklimini Geliştirmede Rehber Öğretmenin Rolü ……………….. 39
2.2. Kaygı ……………………………………………………………………….. 41
2.2.1. Kaygının Nedenleri …………………………………………………… 45
2.2.2. Örgütlerde Kaygının Sebepleri ……………………………………… 46
2.2.3. Kaygı ve Sağlık İlişkisi ………………………………………………. 48
iv
2.2.4. Öğretmenlik Mesleği ve Kaygı Düzeyi ………………………………. 49
2.2.5. Kaygıyla Baş Etme …………………………………………………… 52
2.3. Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık ……………………………………… 53
2.3.1. PDR’nin İlkeleri ……………………………………………………… 54
2.3.2. Türkiye’de Rehberliğin Tarihçesi …………………………………….. 55
2.3.3. Rehberliğin Kapsamı ………………………………………………….. 58
2.3.4. Bir Psikolojik Danışmanda Bulunması Gereken Nitelikler ………… 59
2.3.5. Rehberlik ve Psikolojik Danışmanın Öğretim ve Yönetimle İlişkisi …. 60
2.3.6. PDR’de Yönetim Personeli …………………………………………… 64
2.3.7. Rehber Öğretmenlerin Ruh Sağlığı …………………………………… 67
2.3.8.Okul Psikolojik Danışmanlarının Yaşadığı Sorunlar ………………….. 71
2.4. Türkiye’de Yapılan Araştırmalar …………………………………………... 76
BÖLÜM III ……………………………………………………………………… 82
3. YÖNTEM ……………………………………………………………………… 82
3.1. Araştırmanın Modeli ……………………...………………………………... 82
3.2. Evren ve Örneklem …………..…………...………………………………... 82
3.3. Veriler Toplama Araçları …….…………...………………………………... 83
3.3.1. Kişisel Bilgi Formu …………………………………………………… 84
3.3.2. Sürekli Kaygı ……….………………………………………………… 84
3.3.3. Okul İklimi ………….………………………………………………… 85
3.4. Verilerin Toplanma Süreci ………………………………………………… 87
3.5. Verilerin Çözümü ve Yorumlanması ……….……………………………… 87
BÖLÜM IV ……………………………………………………………………… 89
4. BULGULAR VE YORUM.………………………………………………… 89
4.1. Grubun Genel Yapısına İlişkin Frekans ve Yüzdeler ……………………… 89
4.2. Rehber Öğretmenlerin Sürekli Kaygı ve Okul İklimi Algıları ile İlgili
Bulgular ……………………………………………..……………………………… 91
4.3. Rehber Öğretmenlerin Okul İklimi Algılarının Çeşitli Demografik
Değişkenler Açısından Analiz Sonuçları ………………………………………….. 92
4.4. Rehber Öğretmenlerin Sürekli Kaygı Düzeylerinin Çeşitli Demografik
Değişkenler Açısından Analiz Sonuçları ………………………………………… 120
4.5. Rehber Öğretmenlerin Okul İklimi Algıları ile Sürekli Kaygı Düzeyleri
Arasındaki İlişki ………………………….………………………………………… 124
v
BÖLÜM V ………………………….……………………………………………… 126
SONUÇ, TARTIŞMA VE ÖNERİLER ………………………………………… 126
5.1. Sonuç ve Tartışma ……………………..………………………………… 126
5.2. Öneriler ……………………..……………………………………………… 130
KAYNAKÇA ……………………..……………………………………………… 132
EKLER ……………………..……………………………….…………………… 138
1. Kişisel Bilgi Formu ……………….…………………….…………………… 139
2. Spielberger Sürekli Kaygı Ölçeği ……………….……………………….…… 140
3. Örgütsel İklimi Betimleme Anketi ……………………………………………. 141
4. İzin Belgesi …………………………………………………………………. 143

vi
TABLOLAR LİSTESİ
s.
Tablo 1. Örgüt İklimi ve Örgüt Kültürünün Özelliklerinin Karşılaştırılması ……… 13
Tablo 2. Okul İklimi Tipolojileri …………………………………………………….. 24
Tablo 3. Okul İklimi ile Bir Bağımsız Değişken Arasındaki Araştırma Bulguları …... 29
Tablo 4. Sağlıklı ve Sağlıksız Okulların Özellikleri …………………………………. 30
Tablo 5: İşle İlgili Değişik Seviyelerdeki Stresin Temel Sonuçları …………………. 48
Tablo 6. Çeşitli Araştırmalarda Belirtilen Öğretmen Kaygı Kaynakları …………….. 51
Tablo 7. Rehber Öğretmenlerin Cinsiyeti Değişkeni için Değişkeni için f , %, %
gec
83
ve % Değerleri ……………………………………………………..
yig
Tablo 8. Rehber Öğretmenlerin İlçe Değişkeni için f , %, % ve % Değerleri .. 83
gec yig
Tablo 9. Örgütsel İklimin Boyutları …………………………………………………. 86
Tablo 10. Rehber Öğretmenlerin Yaş Grubu Değişkeni f , %, % ve %
gec yig 89
Değerleri …………………………………………………………………
Tablo 11. Rehber Öğretmenlerin Medeni Durum Değişkeni f , %, % ve %
gec yig 89
Değerleri …………………………………………………………………
Tablo 12. Rehber Öğretmenlerin Mezun Oldukları Bölüm Değişkeni için f , %,
90
% ve % Değerleri ………..…………………………………………
gec yig
Tablo 13. Rehber Öğretmenlerin Çalıştıkları Eğitim Kurumu Değişkeni için f , %,
90
% ve % Değerleri ……….…………………………………………
gec yig
Tablo 14. Rehber Öğretmenlerin Kıdem Değişkeni için f , %, % ve
gec
90
% Değerleri ……………………………………………………………
yig
Tablo 15. Rehber Öğretmenlerin Görev Yaptıkları Okuldaki Kıdem Değişkeni f ,
91
%, % ve % Değerleri ………………………………………………
gec yig
Tablo 16. Rehber Öğretmenlerin Okul İmkanlarını Değerlendirme Değişkenine f ,
91
%, % ve % Değerleri ………………………………………………
gec yig
Tablo 17. Sürekli Kaygı ve Okul İklimi Alt Boyutlarına Ait N , x, Sh ve
x 92
ssDeğerleri ……………………………………………………………...
Tablo 18. Okul İklimi Alt Boyut Puanlarının Cinsiyet Değişkenine Göre Farklılaşıp
Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Bağımsız Grup t Testi 93
Sonuçları …….............................................................................................
Tablo 19. Okul İklimi Çözülme Alt Boyutu Puanlarının Yaş Grubu Değişkenine
Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü 93
Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ……………………………………
vii
Tablo 20. Okul İklimi Engellenme Alt Boyutu Puanlarının Yaş Grubu Değişkenine
Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü 94
Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ……………………………………
Tablo 21. Okul İklimi Moral Alt Boyutu Puanlarının Yaş Grubu Değişkenine Göre
Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü 94
Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları …………………………………..
Tablo 23. Okul İklimi Yüksekten Bakma Alt Boyutu Puanlarının Yaş Grubu
Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere 95
Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ………………
Tablo 24. Okul İklimi Yakından Kontrol Alt Boyutu Puanlarının Yaş Grubu
Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere 95
Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ………………
Tablo 25. Okul İklimi-İşe Dönüklük Alt Boyutu Puanlarının Yaş Grubu Değişkenine
Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü 96
Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları …………………………………..
Tablo 26. Okul İklimi-İşe Dönüklük Alt Boyutu Puanlarının Yaş Grubu Değişkenine
Göre Hangi Alt Gruplar Arasında Farklılaştığını Belirlemek Üzere
Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonrası Post-Hoc LSD 96
Testi Sonuçları ………………………………………………………...….
Tablo 27. Okul İklimi- Anlayış Gösterme Alt Boyutu Puanlarının Yaş Grubu
Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere 97
Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ………………
Tablo 28. Okul İklimi Çözülme Alt Boyutu Puanlarının Kıdem Değişkenine Göre
Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü 97
Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ……………………………………
Tablo 29. Okul İklimi Engellenme Alt Boyutu Puanlarının Kıdem Değişkenine Göre
Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü 98
Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ………………………………….
Tablo 30. Okul İklimi Moral Alt Boyutu Puanlarının Kıdem Değişkenine Göre
Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü 98
Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları …………………………………..
Tablo 31. Okul İklimi Moral Alt Boyutu Puanlarının Kıdem Değişkenine Göre
Hangi Alt Gruplar Arasında Farklılaştığını Belirlemek Üzere Yapılan
Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonrası Post-Hoc LSD Testi 98
Sonuçları …………………………………………………………………
Tablo 32. Okul İklimi Samimiyet Alt Boyutu Puanlarının Kıdem Değişkenine Göre
Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü 99
Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ………………………………….
Tablo 33. Okul İklimi Yüksekten Bakma Alt Boyutu Puanlarının Kıdem
Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere 99
Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ………………
Tablo 34. Okul İklimi Yakından Kontrol Alt Boyutu Puanlarının Kıdem
Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere 100
Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ………………
Tablo 35. Okul İklimi İşe Dönüklük Alt Boyutu Puanlarının Kıdem Değişkenine
Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü 100
Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ……………………………………
Tablo 36. Okul İklimi Anlayış Gösterme Alt Boyutu Puanlarının Kıdem
Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere 100
Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ………………
viii
Tablo 37. Okul İklimi Çözülme Alt Boyutu Puanlarının Mevcut Okulda Çalışma
Süresi Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere 101
Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ………………
Tablo 38. Okul İklimi Engellenme Alt Boyutu Puanlarının Mevcut Okulda Çalışma
Süresi Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere 101
Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ………………
Tablo 39. Okul İklimi -Engellenme Alt Boyutu Puanlarının Mevcut Okulda Çalışma
Süresi Değişkenine Göre Hangi Alt Gruplar Arasında Farklılaştığını
Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) 102
Sonrası Post-Hoc LSD Testi Sonuçları …………………………………
Tablo 40. Okul İklimi Moral Alt Boyutu Puanlarının Mevcut Okulda Çalışma Süresi
Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere 102
Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ………………
Tablo 41. Okul İklimi -Moral Alt Boyutu Puanlarının Mevcut Okulda Çalışma
Süresi Değişkenine Göre Hangi Alt Gruplar Arasında Farklılaştığını
Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) 103
Sonrası Post-Hoc LSD Testi Sonuçları …………………………………
Tablo 42. Okul İklimi Samimiyet Alt Boyutu Puanlarının Mevcut Okulda Çalışma
Süresi Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere 103
Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları……………...
Tablo 43. Okul İklimi Yüksekten Bakma Alt Boyutu Puanlarının Mevcut Okulda
Çalışma Süresi Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını
Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) 104
Sonuçları ………………………………………………………………….
Tablo 44. Okul İklimi Yakından Kontrol Alt Boyutu Puanlarının Mevcut Okulda
Çalışma Süresi Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını
Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) 104
Sonuçları ………………………………………………………………….
Tablo 45. Okul İklimi İşe Dönüklük Alt Boyutu Puanlarının Mevcut Okulda
Çalışma Süresi Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını
Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) 105
Sonuçları ………………………………………………………………….
Tablo 46. Okul İklimi Anlayış Gösterme Alt Boyutu Puanlarının Mevcut Okulda
Çalışma Süresi Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını
Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) 105
Sonuçları ………………………………………………………………….
Tablo 47 Okul İklimi Alt Boyut Puanlarının Medeni Durum Değişkenine Göre
Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Bağımsız Grup t 106
Testi Sonuçları ……………………………………………………………
Tablo 48 Okul İklimi Alt Boyut Puanlarının Çalıştıkları Kurumun Düzeyi
Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere 107
Yapılan Bağımsız Grup t Testi Sonuçları ………………………………...
Tablo 49 Okul İklimi Alt Boyut Puanlarının Mezun Olunan Bölüm Değişkenine
Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Bağımsız 108
Grup t Testi Sonuçları ……………………………………………………
Tablo 50. Okul İklimi Çözülme Alt Boyutu Puanlarının Çalışılan İlçe Değişkenine
Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü 108
Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları ………….……………………..

ix