Ramy semantyczne w tekstach umów najmu – analiza konfrontatywna polsko-angielsko-niemiecka

2020·4.2 MB·Polish

by  Agnieszka Pluwak

INSTYTUT SLAWISTYKI POLSKIEJ AKADEMII NAUK
AGNIESZKA PLUWAK
RAMY SEMANTYCZNE
W TEKSTACH UMÓW NAJMU
– ANALIZA KONFRONTATYWNA
POLSKO-ANGIELSKO-NIEMIECKA
148

RAMY SEMANTYCZNE
W TEKSTACH UMÓW NAJMU
Prace Slawistyczne. Slavica
[Monographs in Slavic Studies. Slavica]
148
Redaktor Naczelna / Editor-in-Chief
Dr hab. Mariola Jakubowicz, prof. IS PAN,
Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa, Polska
[Institute of Slavic Studies, Polish Academy of Sciences, Warsaw, Poland]
Rada Naukowa / Scientific Board
• К. пед. н., д.ф.н. Ольга Е. Фролова, Московский государственный
университет им. М. В. Ломоносова; Mocква, Российская Федерация
[K. ped. n., d.f.n. Ol΄ga E. Frolova; Lomonosov Moscow State University, Moscow,
Russian Federation]
• Dr hab. Rafał Górski, prof. IJP PAN, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii
Nauk; Uniwersytet Jagielloński, Kraków, Polska [Institute of Polish Language,
Polish Academy of Sciences; Jagiellonian University, Cracow, Poland]
• Dr hab. Aleksandra Janowska, prof. UŚ, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Ka-
towice, Polska [University of Silesia in Katowice, Katowice, Poland]
• Prof. Igors Koškins, Latvijas Universitāte, Rīga, Latvija [University of Latvia,
Riga, Latvia]
• PD Dr. Thomas Menzel, Serbski Institut/Sorbisches Institut, Bautzen/Budyšin,
Deutschland [Sorbian Institute, Bautzen, Germany]
Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk
Agnieszka Pluwak
RAMY SEMANTYCZNE
W TEKSTACH UMÓW NAJMU
– ANALIZA KONFRONTATYWNA
POLSKO-ANGIELSKO-NIEMIECKA
Warszawa 2020
Recenzje wydawnicze [Editorial Reviews]
prof. dr hab. Małgorzata Korytkowska (em.), Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk,
Warszawa, Polska [Institute of Slavic Studies, Polish Academy of Sciences, Warsaw, Poland]
dr hab. inż. Maciej Piasecki, Politechnika Wrocławska, Wrocław, Polska
[Wrocław University of Science and Technology, Wrocław, Poland]
Publikacja dofinansowana z programu „Doskonała Nauka” Ministra Nauki
i Szkolnictwa Wyższego
[The work was financed from the “Excellent Science” Programme of the Polish Minister
of Science and Higher Education]
Redaktor prowadząca [Editorial Supervision]
Barbara Grunwald-Hajdasz
Skład i łamanie [Typesetting and Page Makeup]
Barbara Adamczyk
© Copyright by Agnieszka Pluwak, 2020
This is an Open Access book distributed under the terms of the Creative Commons Attribu-
tion 3.0 PL License (creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/), which permits redistribution,
commercial and noncommercial, provided that the book is properly cited.
e-ISBN: 978-83-66369-26-9
ISSN: 0208-4058 (Prace Slawistyczne. Slavica)
Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk
[Institute of Slavic Studies, Polish Academy of Sciences]
ul. Bartoszewicza 1b/17, 00-337 Warszawa
tel. [phone], [email protected], www.ispan.waw.pl
Spis treści
Wstęp..................................................................... 9
1. O pojęciu ramy .......................................................... 17
1.1. Wprowadzenie....................................................... 17
1.2. Definicje ram w różnych dyscyplinach naukowych........................ 17
1.3. Kognitywny charakter ram semantycznych............................... 19
1.4. Semantyka ramowa jako nurt językoznawstwa kognitywnego............... 24
1.5. Rozumienie pojęcia znaczenie w językoznawstwie kognitywnym i semantyce
ramowej ............................................................ 28
1.6. Semantyka ramowa a konfrontacja językowa ............................. 30
1.7. Semantyka ramowa a interdyscyplinarne zastosowania informatyczne ....... 32
2. Od dystrybucjonizmu do semantyki ramowej ................................ 35
2.1. Wprowadzenie....................................................... 35
2.2. Tradycja dystrybucjonistyczna w badaniach Fillmore’a..................... 36
2.3. Wpływ gramatyki transformacyjnej na rozwój semantyki ramowej .......... 37
2.4. Krytyka teorii przypadków głębokich i porównanie z innymi teoriami seman-
tycznymi............................................................ 43
2.5. Od semantyki rozumienia do semantyki ramowej......................... 48
2.6. W kierunku zastosowania semantyki ramowej w wielojęzycznej leksykografii
komputerowej – projekt FrameNet...................................... 52
2.6.1. Etapy rozwoju projektu FrameNet ................................. 53
2.6.2. FrameNet a inne semantyczne bazy leksykalne ...................... 65
2.7. Podsumowanie i wnioski .............................................. 70
3. FrameNet a przetwarzanie języka naturalnego................................ 73
3.1. Wprowadzenie....................................................... 73
3.2. Pojęcie ontologii – ontologie filozoficzne i informatyczne .................. 76
3.3. CYC, WordNet i FrameNet jako przykłady popularnych ogólnych ontologii
kategorii i relacji ..................................................... 79
3.4. Zastosowanie FrameNetu w wybranych funkcjach NLP.................... 85
6
3.4.1. Wprowadzenie.................................................. 85
3.4.2. Wydobywanie danych z treści i automatyczna analiza ról semantycznych
na bazie FrameNetu............................................... 85
3.4.3. Ontologie dziedzinowe do wydobywania danych, powstałe na bazie Frame-
Netu............................................................ 88
3.4.4. Parsing semantyczny i dalsze badania nad rozwojem FrameNetu....... 93
3.4.5. Najnowocześniejsze modele oparte na sieciach neuronowych, wykorzy-
stujące semantykę ramową......................................... 98
3.4.6. Najnowocześniejsze modele oparte na sieciach neuronowych, wykorzy-
stujące semantykę ramową ........................................ 101
3.5. Wnioski............................................................. 102
4. Procedura opisu ramowego i zasady anotacji w projekcie FrameNet ............. 105
4.1. Wprowadzenie....................................................... 105
4.2. Podejścia stosowane w analizie ramowej................................. 105
4.3. Ogólne zasady podejścia odgórnego – budowa ram semantycznych ......... 110
4.3.1. Podstawowe zasady łączenia i podziału ram......................... 110
4.3.2. Idea jądrowości elementów ramy .................................. 115
4.3.3. Relacje pomiędzy elementami ramy................................ 119
4.3.4. Przypadki zerowe i oznaczanie elementów domyślnych............... 120
4.4. Ogólne zasady podejścia oddolnego – system anotacji jednostek leksykalnych 121
4.4.1. Tryplety FrameNetu – warstwy opisu a rodzaje walencji .............. 121
4.4.2. Zasady anotacji dla poszczególnych części mowy .................... 128
4.4.3 Opis względem miejsc w schemacie ramowym....................... 131
4.5. Dotychczas nierozwiązane problemy teorii i anotacji ramowej .............. 131
4.5.1. Włączenie do opisu i hierarchii ramowej protoram lub archetypów seman-
tycznych......................................................... 132
4.5.2. Nierozwiązana kwestia znaczenia czasowników modalnych ........... 133
4.5.3. Podmioty jako jądrowe elementy ramy ............................. 133
4.5.4. Metonimia i metafora............................................ 134
5. Ramy jako tertium comparationis........................................... 137
5.1. Wprowadzenie....................................................... 137
5.2. Weryfikacja semantyki ramowej na materiale nieanglojęzycznym ........... 139
5.2.1. Dlaczego używa się ram angielskich do semantycznego opisu innych języ-
ków?............................................................ 139
7
5.2.2. Różnice na poziomie formalnym i znaczeniowym wynikające z zastoso-
wania semantyki ramowej do opisu poszczególnych języków ........... 141
5.2.3. Pozostałe problemy konfrontacji z udziałem semantyki ramowej....... 152
5.3. Wnioski............................................................. 154
6. Polski kontekst badań ramowych i walencyjnych ............................. 157
6.1. Wprowadzenie....................................................... 157
6.2. Semantyka ramowa a badania walencyjne................................ 159
6.2.1. Od badań nad walencją syntaktyczną ku semantycznemu opisowi ramo-
wemu polskich czasowników....................................... 159
6.2.2. Semantyka rozumienia i rola wiedzy w definiowaniu znaczenia........ 173
6.3. Krytyka teorii semantyki ramowej i procedury anotacji FrameNet........... 175
6.4. Wnioski............................................................. 180
7. Procedura zastosowana w analizie .......................................... 183
7.1. Wprowadzenie....................................................... 183
7.2. Podejście oddolne, odgórne, monolingwalne i konfrontatywne ............. 184
7.2.1. Dobór jednostek leksykalnych do analizy........................... 187
7.2.2. Definicja ram, badanie walencji semantycznej....................... 188
7.2.3. Analiza składniowa i możliwości jej automatyzacji................... 192
7.3. Konfrontacja językowa................................................ 195
7.4. Relacje pomiędzy ramami i schemat reprezentacji wiedzy.................. 196
8. Analiza ramowa słownictwa pochodzącego z tekstów umów najmu ............. 201
8.1. Wprowadzenie....................................................... 201
8.2. Powiązane ramy i relacje semantyczne między nimi ....................... 203
8.2.1. Rama ZAWARCIA UMOWY ..................................... 205
8.2.2 Reprezentacja wiedzy i relacje między ramami....................... 238
8.2.3. Wnioski........................................................ 239
8.3. Ramy TRWANIA i ZAKOŃCZENIA w umowach najmu .................. 240
8.3.1. TRWANIE UMOWY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
8.3.2. ZAKOŃCZENIE UMOWY ...................................... 245
8.3.3. Konfrontacja z tekstami w języku angielskim i języku niemieckim ..... 260
8.3.4. Wnioski........................................................ 286
8.4. Pozostałe ramy reprezentacji wiedzy umów najmu ........................ 287
8.4.1. Posiadanie prawa do czegoś a rama UPRAWNIENIA ................. 287
8.4.2. ODPOWIEDZIALNOŚĆ za szkody w umowach najmu .............. 304
8
8.4.3. NAJEM jako przedmiot TRANSAKCJI HANDLOWEJ ............... 308
8.4.4. PŁACENIE jako jedna z perspektyw w ramie TRANSAKCJI HANDLO-
WEJ ............................................................ 316
8.4.5. Wnioski........................................................ 324
8.5. Reprezentacja wiedzy a relacja między ramą UMOWY, NAJMU i TRANSAKCJI
HANDLOWEJ....................................................... 325
8.6. Podsumowanie i wnioski z części analitycznej ............................ 328
9. Wnioski do budowy systemu wydobywania danych ........................... 337
Podsumowanie i zakończenie ................................................ 340
Bibliografia ................................................................ 345
Repozytoria leksykalne oraz ontologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358
Wykłady i przemówienia .................................................. 359
Spis ilustracji............................................................... 360
Spis tabel .................................................................. 361
Załączniki ................................................................. 363
Załącznik 1. Prymitywy pojęciowe.......................................... 363
Załącznik 2. Elementy pozatematyczne...................................... 366
O autorce; abstrakt.......................................................... 373
About the author; abstract ................................................... 374