Table Of ContentB I B L I O T H E CA
SCRIPTORVM GRAECORVM ET ROMANORVM
T E V B N E R I A NA
2001
CYRTIVS RVFVS
HISTORIAE
EDIDIT
CARLO M. LUCARINI
w
DE
G
BEROLINI ET NOVI EBORACI
WALTER DE GRUYTER MMIX
© Gedruckt auf säurefreiem Papier,
das die US-ANSI-Norm über Haltbarkeit erfüllt.
ISBN 978-3-11-020116-1
Bibliografische Information der Deutschen Nationalbihliothek
Die Deutsche Nationalbihliothek verzeichnet diese Publikation in
der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten
sind im Internet über http://dnb.d-nb.de abrufbar.
© Copyright 2009 by Walter de Gruyter GmbH & Co. KG, D-10785 Berlin
Dieses Werk einschließlich aller seiner Teile ist urheberrechtlich geschützt. Jede Verwer-
tung außerhalb der engen Grenzen des Urheberrechtsgesetzes ist ohne Zustimmung des
Verlages unzulässig und strafbar. Das gilt insbesondere für Vervielfältigungen, Uberset-
zungen, Mikroverfilmungen und die Einspeicherung und Verarbeitung in elektronischen
Systemen.
Printed in Germany
Druck und Bindung: Hubert & Co. GmbH & Co. KG, Göttingen
STEPHANO OAKLEYO
MEMORIAE CVRTIANAE SOSPITATORI
SOCIETATI HVMBOLDTIANAE
PRAEFATIO
rao Salutis 1908 Edmundus Hedicke, Curtianorum criticorum faci-
le princeps, alteram editionem suam Curti Rufi Historiarum1 pu-
blici iuris fecit.2 Studente bibliopola Inonestissimo ut post c annos editio
Hedickiana rude donaretur, cum iam munus recensendi emendandique
scriptoris elegantissimi libenter suscepissem, Pisis Etruscis comperi Stepha-
num Oakleyum, commentario Liviano absoluto, memoriae Curtianae
recognoscendae operam navare. Quatenus recensio Oakleyana progressa
esset quove tenderet adhuc ignarus Bonnam migravi, ubi Otto Zwier-
lein, cum me benigne excepisset, institit ut quam primum editioni Cur-
tianae totus vacarem. Post aliquot menses, cum codices Germánicos
Helvetiosque magna ex parte contulissem, quid inde elicuissem Oakleyo
significavi, qui, qua est humanitate, dissertationem suam de memoria
Curtiana nondum publici iuris factam Bonnam misit. Qua lecta ani-
mum advertí Oakleyum, virum magnae eruditionis miraeque subtilita-
tis, quae necessitudines Curti libros religent cuiusque pretii ipsi sint in
universum bene perpendisse.
Haec, optime lector, praemisi ne huius editionis auspicia ignorares
neve unde ego Oakleyi pretiosissima inventa (quae nondum edita sunt)
hauserim stupefactus quaereres.3
1 Curti opus Historias, non Historias Alexandri Magni, inscriptum esse bene vidit Bar-
don (Quinte Curce, Histoires, texte établi et traduit par H. Bardon, Paris 1947-1948) : cf.
inscriptiones subscriptionesque codicum. De similibus inscriptionum variationibus cf.
E. Nachmanson, Der griechische Buchtitel. Einige Beobachtungen, Göteborgs Högskolas
Arsskrift, 47, 1941, 9, p. 30.
2 Curtius Rufus, Historiae Alexandri Magni, edidit E. Hedicke, Lipsiae 1908; ante
multa lustra prodierat Q. Curti Rufi, Historiarum Alexandri Magni Macedonis libri qui
supersunt, E. Hedicke recensuit, Berolini 1867.
3 Memento igitur me, ubicumque scripsero 'Oakleyum', eius dissertationem nondum
publici iuris factam respicere.
VII
Vili PRAEFATIO
Cum Q. Curtium Rufum saeculo ι aetatis nostrae suas de Alexandra
historias conscripsisse pro comperto exploratoque habere possimus, quales
autem hae historiae usque ad saec. ix circumlatae quasve vicissitudines
perpessae sint, nullo fere testimonio edocemur. Hoc certe minus mira-
beris, si cogitaveris et alios etiam maioris nominis aetatis Caesareae scrip-
tores a recentioribus grammaticis (quibus fere unis nostra antiquiorum
lectionum doctrina papyris exceptis innititur) perraro vel nunquam ad
partes vocatos esse. Legit Curtium Hegesippus,4 legerunt certe et alii,s
sed nihil inde ad textus historiam conscribendam lucri facimus. Saeculo
ν, eadem fere aetate qua ille insignis Vergilius Mediceus confectus est,
iisdem atque iste Vergilius litteris, capitalibus scilicet rusticis, aliquod
Curti exemplar exaratum est, cuius ut folia nobis fortuna invidit, ita
memoria per omnes recentioris aetatis libros manat. Huius exemplaris
vestigia primus consectatus est, annos abhinc fere LV, vir de Curtió Rufo
optime meritus, Conradus scilicet Müller Bernensis.
Antequam tamen de antiquioribus recentioribusque Curti historiarum
vicibus dissero, omnium codicum laterculum conficere videtur, ne, cum
testes ad partes vocavero, qua aetate orti sint, quoque loco adservati,
lector ignoret. χ sunt codices antiquiores, ν vel integri vel ex magna parte
servati, ν quorum frusta tantum praesto sint. Agmen ducit
Ρ Parisinus Latinus 5716, membraneus, foli. 125, formae oblongae (mm.
256 χ 180). S. ix in Gallia est conscriptus, fortasse Altisiodori.6 Desi-
1 Cf. Heges. 5.19 (pp. 338-340 Ussani) et Curt. 9.4.5: cf. E. Klebs, Ein e antike Benutz-
ung des Curtius Rufus, «Philologus» 51 (1892), 151-155.
5 Inter quos, ut videtur, auctor Epitómete Mettensis (Epitoma rerum gestarum Alexandri
et liber de morte eius, edidit P. H. Thomas, Lipsiae i960).
6 In principio huius codicis haec leguntur: Haimus monaehus hoc volumen historiarum
Alexandri magni in libris Vili domno Chuinrado illustrissimo corniti dedit ut ipse accom-
modate ei dignetur expositionem Hrabani in librum ecclesiasticum ad transcribendum cuius
exordium est: «Omnis sapientia a Domino Deo est»·, de qua inscriptione cf. R. Quadri,
Aimone diAuxerre alla luce dei "Collectanea" di Heiric diAuxerre, «Italia med. e uman.» 6
(1963), 1-48. Cf. etiam V. von Büren, Auxerre, lieu de production de manuscrits in vol.
mise. "Études d'exégèse carolingienne. Autour d'Aimon d'Auxerre", ed. S. Shimahara,
Turnhout 2007, 167-186.
PRAEFATIO IX
nit ad 10.8.14-15 (ponendis. Ig-)', in eodem libro exciderunt folia
quae continebant a poni iussit (10.2.10) ad se ipsos (10.5.8). Curtium
solum continet. A quot manibus conscriptus sit difficile est dictu;
certe vehementer erravit Bardon, cum scriberet «// est écrit par une
même main (sauffeuillet ι) ».7 Etenim et hebetudo mea palaeographi-
ca perspicue dignovit folia 1-3 (usque ad f. 31 Forsitan) a prima manu
characteribus satis minutis exarata esse; exceperunt deinde una vel
(quod magis probabile videtur) plures man us, quae usque ad finem
perduxerunt. Prima scriptio non semel correcta est, quippe quae
primum ab ipsa prima manu emendationes perpessa est;8 «deinde
saeculo decimo quarto codexplurimis locis ab homine docto, qui codice
Bernensi aut eius simillimo utebatur, et corrigendo et inducendo et ra-
dendo non tarn emendatus quam depravatus est» (Hedicke, p. vi praef.
anni 1908) : hinc fit ut saepissime in adnotatione mea legatur: ρ™ΓΓΣ.9
Cave igitur suspiceris Σ codicis Ρ correctiones respexisse! Hunc codi-
cem, olim Colberti, a viris doctis antea obiter inspectum,10 primus
adhibuit E. Hedicke in editione anni 1867, sed maiore sagacitate
uberioreque segete eo usus est C. E Kinch.11 Contulit deinde et
Bardon.12 Ego Lutetiae Parisiorum denuo non sine fructu contuli.
Sequuntur iv codices ex eodem fonte, ut infra demonstrabimus, fluen-
tes:
7 Bardon, op. cit., p. χι.
8 Quibus correctionibus ii praecipue errores purgati sunt, quos eadem prima manus
intulerat et in antigrapho non erant.
9 De hoc siglo cf. infra.
Vir divini ingenii Richardus Bendeius pretium huius codicis agnoverat, uti nuper
monstravi, cf. C. M. Lucarini, Alcune esegesi dimenticate di Curzio Rufo, in voi. mise.
"Esegesi dimenticate di autori classici" edd. C. Santini et F. Stok, Pisa 2008, 279-283.
11 C. F. Kinch, Quaestiones Curtianae criticae, Hauniae 1883 et C. M. Lucarini, Per una
nuova edizione critica di Curzio Rufo, (nondum publici iuris factum), in adn. ad 8.8.10.
11 Contulerant et philologi saeculorum superiorum, sed cum collationes perpetuas
non ediderint neque pretium libri darum esset, notitia codicis satis accurata in editione
Hedickiana anni 1867 primum invenitur.
χ PRAEFATIO
Β Bernensis Lat. 451, membraneus, foil. 147, formae quadratae (mm.
205 χ 210). Constat e duabus partibus in unum compactis; ff. 1-8
(ad vada Ligeris, ut videtur, exarata) excerpta epistularum Roma-
norum pontificum praebent; ff. 9-147, saec. ix in Gallia (Bischoffi
sententia Ferrerae)13 conscripta, Curtium (ff. 9-144) et excerpta ex
notitia provinciarum Galliae (ff. 144^146') habent. A Servato Lupo
fortasse correctus est.14 Fuit postea Petri Danielis Aurelianensis mul-
tisque cum aliis huius viri libris in bibliothecam Bongarsianam mi-
gravit ex qua postea thesaurus bibliotheca publicae Bernensium con-
sti tit.15 Contulerunt Hedicke16 et Bardon. Contuli pleraque per ima-
gines; quaedam Bernae inspexi.
F Florentinus Laurentianus pi. 64.35, membraneus, foil. 124, formae
quadratae (mm. 208 χ 195). S. ix3'4 in Gallia (ut Bischoffio videtur,
ad vada Ligeris) a pluribus manis est conscriptus. Praeter Curtium
continet (ff. Ii5'-ii6v) carmen Alexandre Alberici Brigantiae (cf. Mo-
stra di codici romanzi delle biblioteche fiorentine, Firenze 1957, 4-5).
Incipit cum vix gladio (3.10.6), cum primus quaternio exciderit.
Propter marginem abscisum vel alias causas haec perierunt: 3.13.17:
alterum -i- verbi proditoris; 4.2.1: -0- verbi quoque-, 4.3.26: -i- (ver-
bi magis); 4.14.21-22: -mus una; si spes non subesset·, -mulare debe-
ret; est. Matrem mea; 5.6.18: -r-verbi frontem; 8.4.13-14: Duo milia;
-is i-, est q-; 8.4.28-8.5.4: -u osten-·, -uantu-; -odo rex; -viva-; -xit;
impe-·, et epu-·, sed; vu-; -tur (verbi scilicet adsentiebantur) ; mag-;
13 Β. Bischoff, Katalog der festländischen Handschriflen des 9. Jh. (mit Ausnahme der
Wisigotischen), 1 vol., Wiesbaden 1998.
14 Cf. V. von Büren, Auxerre, lieu., cit., sed cf. etiam E. Pellegrin, Les manuscrits de
Loup de Ferneres: à propos du ms. Orléans 162 (139), corrigé de sa main, «Biblothèque de
l'École des chartres» 115 (1957), 5-31 = E. Pellegrin, Bibliothèques retrouvées, Paris 1988,
131-157.
15 Cf. quae nuper scripsit M. Germann (Bibliothecae Bongarsianae olim praefectus),
Die Burgerbibliothek Bern, Bern 2002, 93-118 necnon praefationem editionis meae Pauli-
nianae (Paulinus Pellaeus, Carmina, ed. C. M. Lucarini, Monachii et Lipsiae 2006, xv-
XVI ).
16 Primum editioni anni 1908.
