Przegląd historyczny. Tom 102

882 Pages·2011·124.005 MB·Polish

by  Włodzimierz Lengauer — redaktor naczelny,

PRZEGLĄD
HISTORYCZNY
PISMO TOWARZYSTWA MIŁOŚNIKÓW HISTORII
W WARSZAWIE
ODDZIAŁU POLSKIEGO TOWARZYSTWA HISTORYCZNEGO
I INSTYTUTU HISTORYCZNEGO
UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO
TOM CII
WARSZAWA 2011
P R Z E G L Ą D H I S T O R Y C Z N Y
Pismo Towarzystwa Miłośników Historii w Warszawie
Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego
i Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego
RADA REDAKCYJNA
Marek Czapliński, Adam Dobroński, Maria Koczerska, Danuta Musiał,
Jan M. Piskorski, Krzysztof Pomian, Andrzej Rachuba, Wojciech Rojek,
Aleksandra Witkowska
REDAKCJA
Włodzimierz Lengauer — redaktor naczelny,
Jerzy Kochanowski — zastępca redaktora naczelnego,
Glauco Maria Cantarella, Andrzej Karpiński, Michał Kopczyński,
Joachim von Puttkamer, Krzysztof Skwierczyński, Andrzej Szwarc,
Jacek Adamczyk — sekretarz
ADRES REDAKCJI
Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego
00–927 Warszawa, ul. Krakowskie Przedmieście 26/28
tel. [phone]
e–mail: [email protected]
Wydano z pomocą finansową Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego
SPIS TREŚCI TOMU CII
PRO MEMORIA
S.GÓRZYŃSKI — Stefan Krzysztof Kuczyński
(13 stycznia 1938 — 3 stycznia 2010) ...................................................................409
R.KARPIŃSKI — Stefan Krzysztof Kuczyński — „Stefanek”
w „Przeglądzie Historycznym” ............................................................................399
A. WYROBISZ — Stefan Krzysztof Kuczyński (1938–2010) ...................................397
ROZPRAWY
S.BARAŃSKI — Szkolnictwo zawodowe w okresie stalinowskim:
„produkcja kadr” czy instytucja awansu społecznego? ......................................221
T.CHYNCZEWSKA–HENNEL — Udostojnienie herbu Giovanniego Tiepolo
— posła weneckiego w Rzeczypospolitej w latach 1645–1647 ..........................445
I.DACKA–GÓRZYŃSKA — O nieznanych dzieciach magnaterii polskiej
w świetle parafialnych metryk zmarłych kościoła św. Krzyża w Warszawie
z lat 1670–1801. Wybrane przykłady ..................................................................459
J.DUMANOWSKI, R. JANKOWSKI — „Moda bardzo dobra smażenia różnych
konfektów...”. Nowe źródło do dziejów kuchni staropolskiej .............................675
T. FLASIŃSKI — Głód w Bengalu w 1943 r. — czy Amartya Sen miał rację? .........771
M.T. GRONOWSKI OSB — Jeszcze posiłek czy już obżarstwo?
Kluniacko–cysterski dwugłos o jedzeniu i piciu w klasztorach ...........................577
A.KALINOWSKA —William Bruce a autorstwo. „A relation of State
of Polonia [...] Anno 1598” ..................................................................................183
M.KARPIŃSKA — „Kapustnik” versus ostrygi. Kulinarne tęsknoty
emigrantów polistopadowych ...............................................................................715
M.KOKOSZKO — Aromaty kuchni antyku oraz wczesnego Bizancjum
w teorii medycznej i praktyce kulinarnej ..............................................................535
D. LEWANDOWSKA — Od węgrzyna do szampana. Wino, smak i wyróżnienie
w Polsce XVII–XVIII w. ......................................................................................697
Ł. ŁUCZAJ, P. KÖHLER — Liście i inne zielone części dziko rosnących roślin
w pożywieniu mieszkańców ziem polskich na podstawie ankiet Józefa
Rostafińskiego (XIX w.) i Józefa Gajka (XX w.) ................................................733
Ph. MEYZIE — De l’auberge au traiteur. La restauration commerciale dans
l’Europe moderne (XVIe–XIXe siècles) ..............................................................661
A. MICHNIK — Od polskiej rewolucji do polskiej gościnności
(refleksje nieuporządkowane na temat biografii Karola Modzelewskiego) ........ 7
A. PIENIĄDZ — Karola Modzelewskiego badania nad dziejami
średniowiecznych Włoch .....................................................................................107
M. PRZENIOSŁO — Powstanie i rozwój warszawskiej szkoły matematycznej
w dwudziesto leciu międzywojennym ..................................................................205
A. RACHUBA — Litewski korpus posiłkowy przeciw rokoszowi
Lubomirskiego w 1665 r. .....................................................................................451
M. SPYCHAJ — „Spis o krmích” z XV wieku. U źródeł czeskiej literatury
kulinarnej ..............................................................................................................591
R. STOLIČNA — Tradycje kulinarnej kultury Słowacji ..............................................567
T. M. TRAJDOS — Wikariusze katedry kamienieckiej ..............................................435
S. TROEBST — Pamięć o dyktaturach i kultura historyczna w Europie
Wschodniej i Południowej. Zestawienie ujęć porównawczych ...........................117
M. TYMOWSKI — Śmierć i postawy wobec śmierci w czasie wczesnych
wypraw europejskich do Afryki w XV w. ............................................................415
J. Z. WOŁOSZYN — Kulinarna selekcja, czyli o tym jak, jak świnka morska
nie trafiła do światowego menu ...........................................................................637
E. WÓŁKIEWICZ — Kuchnia plebana. Zwyczajna i nadzwyczajna konsumpcja
na parafii św. Jakuba w Nysie (1505–1508) ........................................................609
J. ŻUPANIČ — Szlachta a naród. Pozycja szlachty w społeczeństwie czeskim .........169
MATERIAŁY
A. BUES — Das Dritte Reich und die Jagiellonen .....................................................257
K. FREJLICH — Grzechy seksualne w świetle kwestii i dyskursów
Adama Gdacjusza ................................................................................................241
P. GUGLIELMOTTI, G. M. VARANINI — Wywiad z Karolem Modzelewskim
(„Reti Medievali Rivista”, t. XI, 2010, nr 1, http://www.retimedievali.it) .......... 45
A. JANIAK–JASIŃSKA — Zmagania historyka z reklamą. Artykuły spożywcze
w ogłoszeniach reklamowych początku XX wieku ..............................................839
A. KLEŚTA–NAWROCKA — Kitowicz, Burnett i Wielądko. Trzy obrazy
kuchni polskiej XVIII wieku.................................................................................819
A. SALINA — Dokument Janusza Starszego z 5 sierpnia 1409 r. na tle innych
dyplomów księcia dla kapituły pw. św. Jana Chrzciciela w Warszawie ..............483
H. SAMSONOWICZ — O Karolu Modzelewskim — historyku,
działaczu politycznym, przyjacielu, słów kilka ................................................... 3
G. SZELĄGOWSKA — Od wikingów do państwa dobrobytu. Refleksje
wokół kultury kulinarnej krajów nordyckich ........................................................805
PRZEGLĄDY BADAŃ
W. BORODZIEJ — Nowe książki o „wypędzeniach” ................................................283
G. LICZBIŃSKA — Księgi parafialne jako źródło informacji o populacjach
historycznych .......................................................................................................267
DYSKUSJE
A. GARLICKI — W odpowiedzi Bogdanowi Musiałowi ...........................................321
Ł. MALINOWSKI — Odpowiedź na recenzję Jakuba Morawca ................................295
B. MUSIAŁ — Obrona dorobku naukowego z okresu PRL oraz haseł
stalinowskiej propagandy. Replika na recenzję Andrzeja Garlickiego
pt. „Popis ignorancji”, PH, t. CI, zeszyt 1, s. 121–125 .........................................311
H. RUTKOWSKI — Mistyfikacje Jerzego Gaczyńskiego ..........................................325
E. WIERZBICKA — Kilka uwag do artykułu Grzegorza Kucharczyka ......................307
ARTYKUŁY RECENZYJNE, RECENZJE, NOTY RECENZYJNE
M. GETKA–KENIG — Wywłaszczone ziemiaństwo jako zjawisko społeczne
w powojennej Polsce (na marginesie książki Anny Łoś, Styl życia
ziemiaństwa polskiego po II wojnie światowej, Lublin 2008) ..............................337
A. KARPIŃSKI — W cieniu pręgierza i szubienicy. Uwagi o pracy Marcina
Kamlera, Złoczyńcy. Przestępczość w Koronie w drugiej połowie XVI
i w pierwszej połowie XVII wieku (w świetle ksiąg sądowych miejskich) ............493
* * *
S. BOROWIAK, Sprawa ordynacji rydzyńskiej na tle walki o ziemię
w Poznańskiem na przełomie XIX i XX wieku (Włodzimierz Stępiński) ............373
M. FILIPOWICZ, Urodzić naród. Z problematyki czeskiej i słowackiej
literatury kobiecej II połowy XIX wieku (Małgorzata Janicka) .........................362
P. FORECKI, Od Shoah do Strachu. Spory o polsko–żydowską przeszłość
i pamięć w debatach publicznych (Anna Landau–Czajka) . .................................376
B. FRIEDER, Chivalry and the perfect prince: tournaments, art and armor
at the Spanish Habsburg court 1504–1605, Kirksville, Missouri 2008,
s. XV, 236 (Andrzej Wyrobisz) ............................................................................524
A. FRISZKE, Anatomia buntu. Kuroń, Modzelewski i komandosi (Jan Olaszek) .....155
P. JAKÓBCZYK–ADAMCZYK, Stosunki polityczne między Hiszpanią
a Wielką Brytanią za panowania Ferdynanda VII (1808–1833)
(Marcin Kula) .......................................................................................................359
A. KONOPACKI, Życie religijne Tatarów na ziemiach Wielkiego Księstwa
Litewskiego w XVI–XIX w. (Jan Tyszkiewicz) ...................................................355
K. ŁEŃSKA–BĄK, O pokarmach, smakach i utraconych znaczeniach.
Historia kultury sub speciae culinaria (Małgorzata Karpińska) ..........................858
W. MOLIK, Inteligencja polska w Poznańskiem w XIX i początkach XX wieku
(Wiesław Caban) ..................................................................................................367
Polska i Europa w dobie nowożytnej. L’Europe moderne: noveau monde,
nouvelle civilisation? Modern Europe — New World, New Civilisation?
Prace naukowe dedykowane Profesorowi Juliuszowi A. Chrościckiemu,
red. Tadeusz Bernatowicz [i in.], Warszawa 2009, s. 632
(Marek Janicki) ....................................................................................................511
B. POULSEN, Dutch Herring. An environmental history, c. 1600–1860
(Andrzej Kałaska). ................................................................................................855
P. SAS, Zaporożci u polśko — moskowśkij wijni naprikinci Smuty 1617–1618 rr.,
Biła Cerkwa 2010, s. 510 (Mariusz R. Drozdowski) ............................................507
M. WIHODA, Zlatá Bula Sicilská. Podivuhodný příběh ve vrstvách paměti
(Andrzej Pleszczyński) ..........................................................................................350
„Zapysky Naukowoho Towarystwa imeni Szewczenka”, t. CCLII: „Praci
Komisiji special’nyh (dopomiżnyh) istorycznyh dyscyplin”, Lwiw 2006,
s. 807 (Vitaliy Perkun) .........................................................................................500
* * *
S.CZERNIECKI, Compendium ferculorum albo zebranie potraw,
oprac. Jarosław Dumanowski, Magdalena Spychaj, przedmowa
Stanisław Lubomirski (Anna Kalinowska) ...............................................862
J.DUMANOWSKI, A. PAWLAS, J. POZNAŃSKI, Sekrety kuchmistrzowskie
Stanisława Czernieckiego. Przepisy z najstarszej polskiej książki kucharskiej
z 1682 roku (Anna Kalinowska) ...........................................................................864
J.DUMANOWSKI, Tatarskie ziele w cukrze czyli staropolskie słodycze
(Anna Kalinowska) ................................................................................................869
Krajobrazy przeszłości. Księga ofiarowana doktorowi Adolfowi Juzwence
w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, pod red. Mariusza Dworsatschka
(Dariusz Maciak) .................................................................................................382
Moda bardzo dobra smażenia różnych konfektów i innych słodkości, a także
przyrządzania wszelakich potraw, pieczenia chleba i inne sekreta gospodarskie
i kuchenne, oprac. Jarosław Dumanowski i Rafał Jan kowski
(Anna Kalinowska). ...............................................................................................867
S.PAVLOVITCH, Historia Bałkanów (1804–1945) (Elżbieta Znamierowska–
–Rakk) ..................................................................................................................384
Wizantija w sobstwenite ì oczi i w oczite na drugite, red. W. Waczkowa,
A. Milanowa, C. Stepanow (Mirosław J. Leszka) ........................................380

Oddajemy do rąk Czytelnika niezwykły numer „Przeglądu Histo rycz­
nego”. Wierzymy, że jego bohatera, Karola Modzelewskiego, nie ma
potrzeby przedstawiać, zresztą zamieszczone materiały przynoszą z pew­
nością wyczerpujący obraz tej postaci. Jesteśmy jednak winni naszym
Czytelnikom nieco wyjaśnień.
Nie mieliśmy dotąd zwyczaju przeznaczać specjalnych wydań
„Przeglądu Historycznego” na potrzeby ksiąg pamiątkowych, czyniąc
wyjątek tylko dla zmarłych członków Redakcji i dla szczególnie zasłużo­
nych dla naszego pisma przyjaciół. Poza tym uznawaliśmy jednak, że za­
daniem pisma jest dokumentować stan badań i przedstawiać osiągnięcia
historiografii polskiej i dlatego wydawaliśmy numery zawierające pre­
zentacje i analizy dorobku naukowego wielkich postaci naszej dyscypliny
naukowej – Aleksandra Gieysztora czy Tadeusza Manteuffla. Nieraz jed­
nak myśleliśmy, że do pełnego obrazu stanu historiografii polskiej bra­
kuje nam przedstawienia jej powiązań z życiem społecznym i ukazania
roli, jaką historiografia i jej przedstawiciele odgrywali i, jak sądzimy,
ciągle odgrywają w społeczeństwie, w polityce, czy w kulturze współcze­
snej. Miał temu służyć, według naszych zamierzeń, dział „Prezentacje”,
ale z rozmai tych powodów nie spełnia on, jak dotąd, naszych oczekiwań.
Doszliśmy zatem do wniosku, że warto spróbować czegoś innego, zupełnie
nowego, choć przecież obecnego w praktyce zarówno „Przeglądu”, jak
i innych czasopism historycznych, do których wręcz obowiązków należy
publikowanie materiałów źródłowych. Taki właśnie charakter ma obecny
numer – prezentacja postaci i zarazem publikacja źródeł.
Uznaliśmy bowiem, że Karol Modzelewski, jak rzadko kto, jest wśród
historyków postacią historyczną. Monograficzny numer zatytułowany
jego nazwiskiem ma na celu przede wszystkim ukazać go właśnie w tej
roli – roli polityka czy, jak się niegdyś mawiało, działacza społecznego.
PRZEGLĄD HISTORYCZNY, TOM CII, 2011, ZESZ. 1, ISSN 0033–2186
Staraliśmy się zamieścić materiały, które będą miały wartość i znaczenie
relacji źródłowych dla wszystkich zainteresowanych dziejami najnowszy­
mi i historią historiografii polskiej ostatnich lat kilkudziesięciu. Tekst nie­
mieckiego historyka Stefana Troebsta o dyskusji nad europejskimi dykta­
turami, stanowi tło dla artykułów polskich.
Musimy jednak dodać, że pragniemy także w ten sposób uczcić
Karola Modzelewskiego jako uczonego, którego dorobek na trwałe wszedł
do historiografii polskiej. Mamy też nadzieję, że tytułowy bohater wyba­
czy Redakcji, że przygotowaliśmy i wydrukowaliśmy ten numer bez jego
wiedzy i zgody.