Profiling

124 Pages·2012·1.49 MB·English

Faculteit Rechtsgeleerdheid
Universiteit Gent
Academiejaar 2011-12

‘Profiling’: een methode in het onderzoek of een
bewijsmiddel ?

Masterproef van de opleiding
‘Master in de rechten’

Ingediend door

Severine Gouwy
(00703152)

Promotor: Prof. Dr. Brice De Ruyver
Commissaris: Prof. Dr. Tom Vander Beken
WOORD VOORAF

Dit proefschrift is een onderdeel tot het behalen van de graad van Master in de rechten.
Graag maak ik van de gelegenheid gebruik om in dit voorwoord enkele mensen te bedanken,
die mij hielpen bij de totstandkoming van deze masterproef.
Vooreerst gaat mijn dank uit naar mijn promotor, Prof. Dr. Brice De Ruyver, bij wie ik steeds
terecht kon met vragen en problemen. Hij geloofde van meet af aan in het onderwerp dat ik
zelf heb aangebracht. Voorts bedank ik Hem voor zijn begeleiding, zijn nuttige tips en de tijd
die hij investeerde in het beantwoorden van mijn e-mails.
Verder een woord van dank aan mijn ouders, die mij in de eerste plaats de mogelijkheid
gaven om verder te studeren. Zonder hun hulp en steun had ik onmogelijk mijn
rechtenstudies kunnen voleindigen. In het bijzonder bedank ik mijn mama, die mij met raad
en daad wist bij te staan om mijn tekst taalkundig en daardoor eveneens kwalitatief te
verbeteren.
Speciale dank gaat uit naar Rachid Kerbab voor het aanreiken van bijzonder interessant
bronnenmateriaal, hetwelk mij meer inzicht gaf in de materie.
Tot slot wil ik graag Carlo Schippers bedanken, voor het beantwoorden van mijn vragen
aangaande mijn onderwerp. Op die manier kon ik mijn blik verruimen tot over de grenzen
heen.
Zonder hun onvoorwaardelijke steun zou dit proefschrift onmogelijk tot stand gekomen zijn.
Nogmaals bedankt aan ieder van hen.

Severine Gouwy, 2012

II
INHOUDSTAFEL

WOORD VOORAF ........................................................................................................................ II
INHOUDSTAFEL .......................................................................................................................... III
INLEIDING ................................................................................................................................... 1
I. HET BEGRIP ‘PROFILING’ ........................................................................................................ 4
I.1. Definitie ............................................................................................................................... 4
I.2. Historiek............................................................................................................................... 6
A. Grondleggers ............................................................................................................... 6
a. Voor 1800 .................................................................................................................... 6
b. 19e eeuw ..................................................................................................................... 7
1. Cesare Lombroso ..................................................................................................... 7
2. Alphonse Bertillon ................................................................................................... 7
3. Hans Gross ............................................................................................................... 7
4. Thomas Bond .......................................................................................................... 8
c. 20e eeuw ..................................................................................................................... 8
1. Sigmund Freud ......................................................................................................... 8
2. Walter C. Langer ...................................................................................................... 9
3. James A. Brussel....................................................................................................... 9
4. Howard Teten .......................................................................................................... 9
5. John Douglas & Robert Ressler .............................................................................. 10
6. David Canter .......................................................................................................... 10
d. 21e eeuw ................................................................................................................... 10
I.3. Hoe werkt ‘profiling’ ? ....................................................................................................... 11
A. Verzamelen data op het plaats delict ........................................................................ 11
III
B. Analyse van de data ................................................................................................... 12
C. Opstellen van een daderprofiel ................................................................................. 13
D. Onderzoeksfase ......................................................................................................... 13
E. Na afloop van het onderzoek .................................................................................... 14
a. De Algemene Nationale Gegevensbank .................................................................... 14
b. Wet Verwerking Persoonsgegevens ......................................................................... 15
c. De Arrondissementele Informatiekruispunten ......................................................... 15
I.4. Door wie wordt ‘profiling’ gebruikt ? ................................................................................ 16
I.5. Bij welke misdrijven wordt ‘profiling’ gebruikt ? .............................................................. 17
I.6. Andere vormen van ‘profiling’ .......................................................................................... 17
A. Etnische profilering .................................................................................................... 17
B. Geografische profilering ............................................................................................ 18
C. Genetische profilering ............................................................................................... 19
I.7. Enkele daderprofielen nader toegelicht............................................................................ 20
A. De seriemoordenaar .................................................................................................. 20
B. De pedoseksueel ........................................................................................................ 22
C. De verkrachter ........................................................................................................... 23
D. De brandstichter – De pyromaan .............................................................................. 24
II. ‘PROFILING’ ALS OPSPORINGSMIDDEL................................................................................ 26
II.1. Het vooronderzoek ........................................................................................................... 26
A. Het opsporingsonderzoek ......................................................................................... 26
a. Begrip ......................................................................................................................... 26
b. Procureur des Konings .............................................................................................. 27
c. Opsporingshandelingen ............................................................................................. 27
1. Betrapping op heterdaad....................................................................................... 27
IV
2. ‘Gewone’ verrichtingen ......................................................................................... 28
d. Afsluiting van het opsporingsonderzoek ................................................................... 29
B. Het gerechtelijk onderzoek ....................................................................................... 29
a. Begrip ......................................................................................................................... 29
b. Onderzoeksrechter .................................................................................................... 30
c. Onderzoekstaak ......................................................................................................... 30
d. Afsluiting van het gerechtelijk onderzoek ................................................................. 31
C. Recherchemethoden en -technieken ........................................................................ 32
D. Beroep doen op een ‘profiler’ ................................................................................... 32
E. ‘Cold cases’ ................................................................................................................ 35
II.2. Het Belgisch model ........................................................................................................... 36
A. Verschillende benaderingswijzen .............................................................................. 36
a. De DE-benadering ...................................................................................................... 36
b. De FBI-benadering ..................................................................................................... 37
1. Theoretisch uitgangspunt ...................................................................................... 37
2. Typologieën van misdadigers ................................................................................ 38
3. Praktijkervaring ...................................................................................................... 39
c. De IP-benadering ....................................................................................................... 39
B. Het Belgisch tussenmodel ......................................................................................... 40
II.3. Rechtsvergelijkend ........................................................................................................... 41
A. De Verenigde Staten .................................................................................................. 41
a. Ontstaan .................................................................................................................... 41
b. Begrip ........................................................................................................................ 41
c. De Amerikaanse benaderingswijze ............................................................................ 42
B. Nederland .................................................................................................................. 42
V
a. Ontstaan .................................................................................................................... 42
b. Begrip ........................................................................................................................ 44
c. De Nederlandse Benadering ...................................................................................... 44
C. Besluit ........................................................................................................................ 45
III. ‘PROFILING’ ALS BEWIJSMIDDEL ........................................................................................ 47
III.1. Bewijs: algemeen ............................................................................................................. 47
A. Bewijsmiddelen in strafzaken .................................................................................... 47
a. Beginsel van de vrije bewijsvoering .......................................................................... 47
b. Wettelijke bewijsmiddelen ....................................................................................... 47
1. Processen-verbaal .................................................................................................. 48
2. Verslagen ............................................................................................................... 48
3. Getuigen ................................................................................................................ 48
4. DNA-profiel ............................................................................................................ 49
5. Wettelijke vermoedens ......................................................................................... 50
c. Andere bewijsmiddelen ............................................................................................. 51
1. Materiële bewijzen ................................................................................................ 51
2. Feitelijke vermoedens ........................................................................................... 51
3. Algemeen bekende gegevens ................................................................................ 52
4. Bekentenis ............................................................................................................. 52
B. Bewijsuitsluiting ......................................................................................................... 53
a. De bewijsuitsluitingsregel.......................................................................................... 53
b. De relativering van de bewijsuitsluitingsregel .......................................................... 54
c. Het Antigoonarrest .................................................................................................... 55
d. Na het Antigoonarrest ............................................................................................... 57
e. Evaluatie .................................................................................................................... 58
VI
C. Zuiveringsprocedure door het onderzoeksgerecht ................................................... 59
a. Toepassing ................................................................................................................. 59
b. Gevolgen van Antigoon op de zuiveringsprocedure ................................................. 61
D. Bewijsvoering ............................................................................................................. 62
a. Bewijslast & aanvoeringslast ..................................................................................... 62
1. Vermoeden van onschuld ...................................................................................... 62
2. In dubio pro reo ..................................................................................................... 63
3. Ondeelbaarheid van de bewijslast ........................................................................ 63
E. Bewijswaardering ...................................................................................................... 63
a. Principe: vrij bewijsstelsel ......................................................................................... 63
1. Beroepsrechters..................................................................................................... 64
2. Hof van Assisen ...................................................................................................... 65
b. Uitzonderingen .......................................................................................................... 66
1. Processen-verbaal .................................................................................................. 66
2. Wettelijke vermoedens ......................................................................................... 67
3. Anonieme getuigen ............................................................................................... 67
4. Verklaringen afgelegd met behulp van audiovisuele media ................................. 68
III.2. Bewijs: het rapport van de ‘profiler’ ............................................................................... 69
A. Het bewijsstuk ........................................................................................................... 69
B. De toelaatbaarheid van het bewijsstuk ..................................................................... 70
C. In hoeverre is ‘profiling’ een wetenschap ? .............................................................. 73
D. Waarde als bewijsstuk ............................................................................................... 75
a. Beroepsrechters ........................................................................................................ 75
b. Hof van Assisen ......................................................................................................... 78
E. Rechtsvergelijkend..................................................................................................... 82
VII
a. België ......................................................................................................................... 83
1. Parachutemoord .................................................................................................... 83
2. Ronald Janssen ....................................................................................................... 85
b. De Verenigde Staten ................................................................................................. 87
1. Deskundigenbewijs in het algemeen ..................................................................... 89
1.1. Frye v. United States ..................................................................................... 89
1.2. Daubert v. Merrel Dow Pharmaceuticals Inc. ............................................... 90
2. ‘Profiling’-bewijs .................................................................................................... 91
2.1. The case T. Cullen Davis ................................................................................ 92
2.2. State v. Haynes .............................................................................................. 92
2.3. State v. Fain ................................................................................................... 93
2.4. Masters v. People .......................................................................................... 94
c. Nederland .................................................................................................................. 94
1. Lucia de B. .............................................................................................................. 96
d. Besluit ........................................................................................................................ 98
CONCLUSIE ............................................................................................................................. 101
BIBLIOGRAFIE ......................................................................................................................... 105

VIII
INLEIDING

1. Het onderwerp van dit proefschrift is op eigen initiatief gekozen naar aanleiding van het
proces tegen Els CLOTTEMANS. De hetze die toen ontstond, omtrent het gebruik van het
daderprofiel als voornaamste overtuigingsstuk in de bewijsvoering van de thans
veroordeelde Els CLOTTEMANS, is mij steeds bijgebleven. Zodoende leek het mij de kans bij
uitstek om dit onderwerp verder te ontleden vanuit een juridisch oogpunt. Mijn onderzoek
zal trachten een antwoord te bieden op de volgende probleemstelling: “Is ‘profiling’ een
opsporingsmethode van het vooronderzoek in de strafprocedure of kan ‘profiling’ tevens
dienen als bewijsmiddel in het onderzoek ter terechtzitting?” Deze vraag wordt in drie
stappen opgelost. De eerste stap gaat in op het begrip ‘profiling’, tijdens een tweede stap
wordt ‘profiling’ nader toegelicht als opsporingsmethode en in een derde en laatste stap
komt de rol van ‘profiling’ in de bewijsvoering aan bod.
2. Vooreerst wordt het begrip ‘profiling’ uitgediept. De term ‘profiling’, waarvan sprake
doorheen de tekst, is afgeleid van de termen ‘offender profiling’ of ‘criminal profiling’. Het is
een eerder recent fenomeen en behoeft daarom een verhelderende omschrijving. Het
eerste deel van mijn proefschrift vangt aan met een historisch overzicht. Daarna wordt
verduidelijkt hoe ‘profiling’ werkt, door wie het wordt gebruikt en in welke gevallen. Zeker is
dat ‘profiling’ gevoed wordt door een resem gegevens, waarvan vele terug te vinden zijn in
databanken. Logischerwijze wordt hier dieper ingegaan op de Algemene Nationale
Gegevensbank (ANG) in het kader van de Wet Geïntegreerde Politiedienst, de Wet
Verwerking Persoonsgegevens en de Arrondissementele Informatiekruispunten. Voorts
komen verschillende vormen van ‘profiling’ aan bod. Daarbij wordt de aandacht gevestigd op
een nieuwe trend, met name ‘etnische’ profilering1. Desgelijks worden de verschillen tussen
een geografisch profiel en een psychologisch profiel afgelijnd. Waar psychologische profielen
dienst doen als inkijk in de levensstijl, gedragingen en motieven van een dader, geven
geografische profielen onderlinge verbanden weer tussen de verschillende locaties van de
gepleegde misdrijven. Psychologische en geografische profielen werken als het ware in
tandem om een correct beeld te vormen van de gezochte misdadiger. Genetische profilering
is van een geheel andere orde en is louter gebaseerd op het unieke DNA-profiel van de
misdadiger. Aansluitend worden enkele daderprofielen geschetst. Het leek mij in deze
context interessant om in te gaan op de psychologische achtergrond en de achterliggende
motieven van enkele specifieke criminele misdrijven zoals seriemoord, zedendelicten en
brandstichting.

1 P. DE HERT en J. VAN CAENEGHEM, “EU richt aandacht op etnische profilering door politiediensten”, Juristenkrant

1
3. In het tweede deel van dit proefschrift wordt ‘profiling’ als opsporingsmiddel nader
toegelicht. Daartoe wordt de kern van het strafrechtelijk vooronderzoek, in het bijzonder het
opsporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek, weergegeven. Een misdrijf doet zich
voor, waarna een onderzoek wordt gestart, maar wanneer doet men beroep op een
‘profiler’? ‘Profiling’ biedt tevens een bijzondere meerwaarde bij zogenaamde ‘cold cases’.
Na deze algemene uiteenzetting over de situering van ‘profiling’ in het vooronderzoek,
wordt het Belgisch model uitgelegd. In het vorige deel werd reeds aangegeven dat er
meerdere benaderingswijzen mogelijk zijn. De DE-benadering (Diagnostic Evaluation) volgt
het klinisch model, de FBI-benadering (Federal Bureau of Investigation) volgt het CSA-model
(Crime Scene Analysis) en is gebaseerd op de onderzoekservaring van het FBI en de IP-
benadering (Investigative Psychology) tenslotte, hanteert een meer wetenschappelijk
onderbouwde systematische aanpak. Deze benaderingswijzen worden gedetailleerd
uitgelegd. Deze uiteenzetting resulteert in het tot op heden toepasselijk Belgisch model.
Het Belgisch model wordt daarna geplaatst tegenover het Amerikaans en Nederlands model.
In Amerika staan ‘profilers’ hoger aangeschreven dan in het continentaal Europa. Howard
TETEN is de eerste Amerikaanse FBI-‘profiler’ en wordt beschouwd als één van de pioniers van
de FBI-benadering. In Nederland is Carlo SCHIPPERS wellicht de bekendste ‘profiler’. Hij werkt
sinds 14 jaar als gedragskundige rechercheur bij het Korps Landelijke Politiediensten (KLPD)
en is één van de enige Europeanen die een opleiding heeft genoten aan het FBI.
4. Het laatste luik behandelt de plaats die ‘profiling’ kan innemen in de bewijsvoering. We
dienen ons echter af te vragen of ‘profiling’ in deze fase alsnog een rol kan of mag spelen ?!
Om deze vraag te beantwoorden wordt eerst de bewijsvoering in het strafprocesrecht
belicht. Het strafprocesrecht kent het beginsel van vrije bewijsvoering. Aldus kan degene die
de bewijslast draagt elk middel aanwenden die hij nuttig acht. De bewijslast ligt bij het
Openbaar Ministerie, er geldt namelijk een vermoeden van onschuld zolang de schuld niet
bewezen is. In het burgerlijk recht is er een omkering van bewijslast; de bewijslast wordt
omgekeerd indien de verweerder het tegendeel beweert. De bewijslast die voorheen bij de
eiser lag, ligt nu bij de verweerder. Het strafprocesrecht kent geen dergelijk principe. Indien
de beklaagde een schulduitsluitings- of rechtvaardigingsgrond aanvoert, ligt de bewijslast
opnieuw bij het openbaar ministerie. Deze moet vervolgens negatief bewijs aanvoeren
teneinde de schulduitsluitings- of rechtvaardigingsgrond aan te vechten. De bewijslast is in
die zin ‘ondeelbaar’ daar ze steevast bij het openbaar ministerie blijft. Daarenboven moet de
rechter de beklaagde onschuldig verklaren van zodra hij over de minste twijfel beschikt. Dit
principe heet in dubio pro reo, wat zoveel betekent als “in twijfel, dan voor de beklaagde”.
Dit alles dient men in het licht van de Antigoondoctrine te houden. Men mag alle
bewijsmiddelen aanvoeren maar onrechtmatig verkregen bewijs of onregelmatig bewijs kan
in bepaalde gevallen uit de debatten geweerd worden. Daarenboven staat het de rechter vrij
te kiezen welke waarde hij aan de voorgelegde bewijsstukken toekent. Dit vloeit voort uit
het principe van het vrije bewijsstelsel. Dit principe kent enkele uitzonderingen; het zijn
specifieke bewijsmiddelen waaraan de wet een bepaalde waarde hecht bv. processen-
verbaal die gelden tot inschrijving wegens valsheid.
2